Onze angst leidt tot onze agressie
Rotzooi in en om ons
1'.
Waarom staan we elkaar steeds naar het leven
DE HAVENLOODS, 6 NOVEMBER 1969
GO
De vredesweek behoort alweer enige tijd tot Het verleden. De pogingen tot vernieuwing van de politieke, de
economische, de sociale, de culturele structuren in de wereld worden hier en daar mogelijk met iets meer overtui
ging aangevat. Door de mens.
Maar de mens zelf?
Wordt de agressieve mens ook aangegrepen?
Kan deze agressieve mens vredestichtende structuren vormen en zullen deze, indien al werkelijkheid geworden, de
vrede duurzaam garanderen?
Kan dit aardse leven een leven in pais-en-vrede zijn of behoren de polaire spanningen tot het levensgebeuren?
Kan vrede gedacht worden als zelfstandige mogelijkheid of bestaat het begrip vrede alleen als tegenheid van het
polaire begrip onvrede?
Kan de mens misschien hoogstens komen tot vreedzaam weerbaar-samenzijn met uitsluiting van het gebruik van
mechanisch en chemisch geweld? Maar mag deze toestand vrede heten?
Kortom - kan de agressieve mens werkelijk duurzaam in vrede leven?
Een aantal vragen, die het zoeken van de vrede zeker niet willen verzwak
ken, maar verdiepen en bewaren voor onwerkelijk idealisme, dat toch een
maal ontnuchterd wordt. Nu in de vredesweek de nadruk werd gelegd op
verandering van de UITWENDIGE levensstructuren, heeft het zin het pro
bleem van de vrede ook eens te benaderen vanuit de mens zelf met zijn
innerlijke structuren.
De mens is een agressief wezen. Daarvan getuigt de geschiedenis, die meest
strijd-geschiedenis is, daarvan getuigt ook het leven van ieder mens. De mens
is tegenover eigen soortgenoten agressiever dan het dier, uitgezonderd enke
le soorten knaagdieren. Met meer recht dan de mens, die zich veroorlooft
met afschuw van „beestachtig" te spreken, zou het dier met afschuw van
„mensachtig" kunnen spreken!
Biologen, psychologen en cultuurfiloso
fen zijn weinig optimistisch over de toe
komst van mens en mensheid. En wie de
Bijbel openslaat, leest, dat'teerste gezin,
de eerste menselijke gemeenschap, wreed
werd verstoord door een daad van agres
sie: broedermoord.
FREUD's VISIE
Maar wat is dan die agressiviteit in de
mens?
Tot voor enkele tientallen jaren hield de
wetenschap zich weinig of niet bezig met
de menselijke agressie. Na de eerste
wereldoorlog voerden Freud en Einstein
een uitvoerige briefwisseling, waarin zij
zochten naar wegen, die zouden kunnen
leiden tot het voorkomen van oorlogsge
weld. In 1933 kwam deze briefwisseling
uit in 't Duits, Engels en Frans onder de
naam: „Waarom oorlog? Freud ziet de
te volgen weg in twee stadia: eerst het uit-
.bannen van de materiële nood van de mas
sa door toenemende beheersing van de na
tuurkrachten, daarna het bevredigen van
de culturele behoeften van de enkeling.
Optimistisch over het tempo, waarin dit
bereikt kan worden, is hij niet. „Ongaarne
denkt men aan molens, die zo langzaam
malen, dat men kan verhongeren, voordat
men het meel krijgt", schrijft hij en ook:
„Met de moeilijkheden, die de onbeheerst
heid van de menselijke natuur aan iedere
vorm van sociale gemeenschap bereidt,
zullen we zeker ook dan nog voor onaf
zienbare tijd te WORSTELEN hebben".
Dit laatste citaat ziet op de innerlijke
structuur van de mens. Op verscheidene
plaatsen spreekt Freud in dit verband van
de BEWUSTWORDING en BEHEER
SING van de menselijke driften. Aan deze
bewustwording en bewustmaking heeft
nu... beduidend
goedkoper
Trainingspakken voor het hele
gezin, die heerlijk warme speel-
en stoeipakken voor de kinde
ren, sport-, hobby- en huis
pakken voor U en Uw man, nu
in een voordelige aanbieding.
Gebreide trainingspakken van
een zeer stevige kwaliteit met
gestreepte tricot boorden.
Heerlijk soepele trainingspak
ken (ideaal als schaatspak).
het jasje met deelbare rits, de
pantalon met 2 ritsjes in de
pijpen, nu in diverse kleuren en
alle maten voor spotprijzen.
134-146-158
98
S. M. en L
(46 t/m 56)
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op de parterre deze
soepele trainingspakken voor
het hele gezin, in perfekt mo
del met gestreepte tricot boor
den, voor prijzen die uniek
zijn.
Elke vrijdagavond tot 9 uur open
Ook maandagmorgen open
Freud zijn leven gewijd. Hij leverde aan de
kennis van het innerlijk en inzonderheid
van het onbewuste innerlijk van de mens
een geweldige bijdrage.
Ten aanzien van de agressie-drift neemt hij
ook een eigen standpunt in. Hij vat de ge
hele menselijke driftstructuur samen in
twee tegengestelde driftfactoren: de le
vensdrift (eros) en de doodsdrift
(thanatos). Duidelijk is, dat Freud een on
verzoenlijke tegenstelling tussen levens
drift en doodsdrift ziet. De agressie-drift
wordt dan door hem gezien als een uiting,
een manifestatie van de doodsdrift. We
zullen op deze visie nader terugkomen.
FRUSTRATIE
Na Freud heeft men getracht de menselij
ke agressiviteit af te leiden uit het gefrus
treerd zijn. Het kind kan door uiterlijke
omstandigheden sterk gehinderd worden
in zijn ontplooiing, zijn ontwikkeling en
gaat daardoor agressief reageren. Gefrus
treerde sexuele drift en gefrustreerde ik-
drift zouden de oorzaken zijn van de agres
siviteit van de mens. De leus werd: het
kind geen verhindering in de weg leggen en
geen illusies wekken, die ontnuchterd
worden!
Proeven op grote schaal in Amerika heb
ben evenwel bewezen, dat kinderen aan
wie van jongs af zo weinig mogelijk in de
weg was gelegd door verbieden, voorschrij
ven, beperken en straffen, juist veel agres
sievere mensen werden dan zij, die in een
normaal geordend milieu opgroeiden!
Frustraties hebben stellig iets te maken
met agressie: de niet of verkeerd ver
werkte verhindering van de driftuitingen
wekt negatieve gevoelens, evenals de desil
lusie, die vaak in agressiviteit worden afge-
Het dicht opéén wonen in de steden geeft
minder gelegenheid tot dit afreageren en
stimuleert door de overlading met ont
moetingen juist het agressief gedrag. De
moderne stadscultuur vraagt dan ook drin
gend naar mogelijkheden om de menselij
ke agressie in toom te houden.
Gelukkig is de agressie een drift, die ge
makkelijk kan worden omgericht: licha
melijke inspanning vermindert psychische
spanningen. Vooral de sport werkt in dit
opzicht heilzaam: spannende internatio
nale wedstrijden bieden aan duizenden de
kans tot emotionele bevrediging! Het
sublimeren van driftmatige neigingen
brengt de bevrediging ervan op een hoger,
op een sociaal niveau: de sadist wordt sla
ger of .chirurg. Toch lossen deze aflei
dende mogelijkheden, hoe belangrijk ook
op zichzelf, het probleem van de menselij
ke agressie niet op.
AFHANKELIJKHEID
De menselijke agressiviteit heeft diepere
wortels. De mens wordt te eenzijdig gezien
als drift-wezen, als levend wezen gedreven
door driften. De component van de causa
liteit, dus de samenstellende factor van de
oorzakelijkheid, krijgt evenwel 't gehele
accent ten koste van de component van de
gerichtheid van het leven, de factor van de
finaliteit.
Het is een bewijs te meer van de grootheid
van Freud, dat hij de polariteit ontdekte
van levensdrift en doodsdrift. Maar hij
stelt deze beide driften dualistisch tegen
over elkander, dus als onverzoenlijke te
genstrijdige grootheden, waarvan de één
de ander slechts kan OVERWINNEN. Hij
gebruikt de woorden „onsterfelijke tegen
stander" en spreekt van „WORSTELEN
met de onbeheerstheid van de menselijke
natuur". „Maar wie kan het resultaat en de
afloop voorspellen? vraagt hij zich af.
Bij deze visie blijft de STRIJD bestaan tot
één der partijen ten onder is gegaan.
Anders wordt dit als deze dualistische visie
wordt gewijzigd in een DIALECTISCHE
visie. Bij deze visie staat de polariteit van
het leven centraal: het leven speelt zich af
in het samengaan der tegendelen, der te-
genheden: man en vrouw, dag en nacht,
zomer en winter, lief en leed, kruis en
kroon, leven en dood.
De dialectische visie ziet evenwel ook de
eenheid der tegenheden: de verbonden
heid, de wederkerige afhankelijkheid. De
man kan niet duurzam leven zonder de
vrouw en de vrouw niet zonder de man, de
zomer kan niet zonder de winter en de
winter niet zonder de zomer.
De fout van het menselijk denken ligt in
het zich éénzijdig vastleggen op één pool,
dus in het eenpolig, het monolitisch den
ken. En de keuze van deze ene pool wordt
bepaald vanuit het lustprincipe: die pool,
die de Inst het meest bevredigt wordt tot
uitgangspunt genomen! Een gevoelsmati
ge, subjectivistische norm!
Wie de onderlinge afhankelijkheid van bei
de polen ziet, beseft ook de zin van het
bestaan van beide polen: altijd zomer zou
het leven vernietigen, evenals altijd dag.
Toch noemen we het etmaal, dus de dag en
de nacht samen: DAG we stellen ons op
vanuit datgene, dat het meest aanspreekt
en stellen de tegenpool er ondergeschikt
aan. Maar dat is niet zindelijk denken! De
onlust, sterker nog de angst voor datgene,
dat het gevoel niet direct positief aan
spreekt, doet de tegenpool zien als tegen
stelling, als tegenstander, terwijl het in
werkelijkheid de tegenspeler, de onmisba
re tegenheid is.
DIEPSTE GROND
Nu raken we aan de wortel van de mense
lijke agressie: de angst. Uit levensangst ver
absoluteert de mens eigen pool en uit
angst stelt hij zich strijdvaardig op tegen
over, wil hij worstelen met de andere pool.
Uit angst projecteert hij, ziet hij in spiegel
beeld in de ander al de negativiteiten, die
hij in zijn angst in zichzelf en uit zichzelf
opbrengt: aanvals- en achtervolgingsvoor-
De eerste gemeenschap uiteengeslagen dooragressie;broedermoord.
De levensangst is de moeder van wantrou
wen en achterdocht, de levensangst schept
onoverbrugbare kloven. De zelfangst is de
diepste grond voor het dualistisch denken,
dat alleen maar tegenstellingen kent en be
heersen, ten onder brengen wil. De zelf
angst is de diepste grond van de menselijke
agressiviteit.
De dialectische visie ziet, dat het leven al
leen maar tegenspel is, dat de ander de
tegenspeler nodig heeft.
Deze visie overstijgt de verabsoluterende
zelfgebondenheid en VERZOENT de
schijnbare tegenstellingen tot tegen-
heden.
Deze visie ziet de creativiteit van de ont
moeting met de ander, die anders is en
ook gelijk is in zijn afhankelijkheid.
Deze visie geeft de wereld een ander ge
zicht: Oosten West hebben elkander no
dig als tegenspelers, Noorden Zuid kun
nen voor het levensspel elkander niet
missen!
In deze visie gaat de behoefte aan vernie
tiging van de „tegenstander" of aan het
toebrengen van een „nederlaag" (ishet
onderliggen! over in de behoefte aan
reëel tegenspel, dat het leven tot leven
maakt.
hij wil overwinnen en wat hij niet kan
overwinnen, waarvan hij zich niet kan vrij
maken.
Dan verdwijnt ook de minachting voor de
ander en groeit de achting voor de gelijke
andere, die alleen maar anders mens is.
Polemologische, vredestichtende, veilig
heid bevorderende structuren kunnen de
agressie-drift verzwakken, zodat hij ge
makkelijker te blokkeren is, maar kunnen
deze drift niet omvormen van negatieve
tot positieve drift. Het woord agressie wil
zeggen aanvallen, aangrijpen, aanpakken,
aanvatten, dus het min of meer intensief
zich in contact brengen met de ander of
het andere. Leven betekent ook: het zoe
ken van levensvrijheid door zich te bevrij
den van weerstanden. De AANVAL op
levensbeklemmende weerstanden, het
AANPAKKEN van een moeilijk karwei,
het krachtig AANVATTEN van een pro
bleem, het AANGRIJPEN van een gunsti
ge mogelijkheid, zijn de wegen, waarlangs
het leven tot ontwikkeling, tot vervulling
komt. Trouwens hoe zal het leven voort
bestaan zonder het elkander teder „aan
vatten" van jongen en meisje, van man en
vrouw? Wanneer de tegenstelling ver
zoend is tot tegenheid, kan de positieve
gerichtheid op de ander geboren worden
en krijgt in het bewustzijn van medemen
selijkheid de naastenliefde zijn reële kans.
Dan komt de factor van de levensgericht
heid, van de finaliteit tot zijn recht. Dan
opent zich de toekomst als realiseerbare
mogelijkheid. Dan gaat het leven niet
mank, maar is het in balans door het even
wicht van de polen van causaliteit en fina
liteit.
ZINLOOS
Is de zelf-gebonden, consumptieve, econo
mische mens nog in staat zich te richten op
de ander?
Of is hij angstig eigen welvaart te zullen
verliezen?
Dan zal hij door zijn anpt agressief blijven
ondanks non-agressie-pacten en non
agressie-akkoorden
Maar laat hij dan niet de schuld van eigen
agressiviteit op anderen projecteren. Dat is
een zinloze, een onzindelijke levenshou
ding!
V.
Jonge Haantjes worden thans gemest met
medewerking van groei-preparaten op hor
moonbasis. Een paar gram op een ton voer
is genoeg. Het kuiken wordt dan in. zes
weken even zwaar als anders in zeven we
ken. Dat is een week winst, net genoeg om
in een moordende konkurrentie het hoofd
boven water te houden.
Kalveren worden ook gemest met soortge
lijke preparaten. Men zegt dat het pas ge
vaarlijk voor de menselijke konsumptie
wordt, als ze ermee worden ingespoten.
Feit is, dat er onlangs een grote rel ont
stond rondom met hormonen ingespoten
kalveren. Feit is ook, dat kanker in wezen
een ongekontroleerd groeiproces is. De
mogelijkheid van enig verband is niet uit
gesloten. Het is nog niet bewezen.
Men heeft ontdekt dat varkenszwoerd een
pracht bindmiddel is om bijvoorbeeld
uit onze vergrote
foto-afdeling
Voor iedereen die met die fas
cinerende filmhobby is begon
nen (maar nog steeds een pro-
jektor moet lenen) is dit een
buitenkansje!
Super 8 smalfilmprojektor van
westeuropees fabrikaat in han
dig (meeneem) koffermodel
automatische filminleg
laagspannings 8V 50 Watt
spiegellamp met hoge licht
opbrengst
spoelen t/m 120 meter
haarscherp en lichtsterk 1,5/
20 mm objektief
soepel lopende synchroon
kompleet met kofferdeksel
en lamp
Een pracht super 8 projektor
voor een briljante projektie van
Uw vakantie-films (zolang de
voorraad strekt) voor nog géén
honderdvijftig gulden.
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op onze vergrote
foto-afdeling, souterrain deze
super 8 smalfilmprojektor in
solide uitvoering, met 1 jaar
garantie.
Elke vrijdagavond
Ook maandag,
Géén
worst te maken. Zwoerd is varkenshuid,
zoals aan spek zit. Door middel van
zwoerd dat in mengmolens ragfijn wordt
gemaakt, kan men liters en liters meer wa
ter vasthouden. Goedkope worst betaalt
zichzelf op die manier.
Dit zijn maar enkele en niet eens specifie
ke voorbeelden. Praktisch niets dat wij te
genwoordig eten, is natuurzuiver. Er is ge
spoten, bespoten, ingespoten. Insektengif,
sproeigif, rattengif... Af en toe merkt men
de resultaten, als men honderden dode vo
gels vindt, tengevolge waarvan alle roofvo
gels er weer aan gaan. Op deze manier
wordt het natuurlijke evenwicht volko
men verstoord.
Het is bekend dat de Rijn Europa's groot
ste open riool is, waarin honderden mil
joenen mensen hun afval spuien. Alleen bij
de gratie van de regen leeft ons land nog
voort. En bij de gratie van de zee, welke
een geweldig filter betekent.
Maar zelfs onze regen is niet zuiver meer.
Miljoenen auto's spuwen hun gif de lucht
in. Waar blijft dit gif? Vast staat dat de
atmosfeer erdoor vervuilt. Wellicht is dit
de reden dat de wereld-temperatuur om
hoog gaat, waardoor meer ijs afsmelt aan
de polen. Gevolg hiervan is het opkruipen
van onze waterlijn, van de stormvloedlijn.
Wij moeten onze dijken verhogen. Vuile
atmosfeer: vuile regen. Wij weten nog niet
precies wat er gaande is. Zelfseen compu
ter kan er geen antwoord op geven. Het
erge is, dat wij niet precies weten wat we
doen.
Dagelijks lezen wij van allerlei andere vor
men van milieu-verontreiniging en vervui
ling. Miljoenen vissen drijven dood de Rijn
af. Er gaan dieren dood door radio-aktivi-
teit. Giften worden per schip vanuit het
Roergebied naar zee getransporteerd,
waar ze - hopelijk - ver buiten de territori
ale wateren worden geloosd. Dat wil zeg
gen: de giften worden losgelaten op de vis
rijke Noordzee. De Noordzee vervuilt. De
resultaten zijn al merkbaar. De haring is
praktisch verdwenen. Natuurlijk zijn er
meer oorzaken. Dit is er één. Twintig jaar
van nu is de Noordzee totaal vervuild, en
zelfs de Atlantische Oceaan is dan zichzelf
niet meer.
Wij moeten er niet aan denken, dat een
supertanker van 200.000 ton breekt. Een
ramp voor de Noordzee en de stranden. De
dood van duizenden vogels, krabben, plan
ten en zee-dieren.
Zo langzamerhand is er geen kikker meer
te vinden rondom de grote steden. De tijd
van de salamanders in onze sloten is voor
bij. De reiger is zeldzaam. De ooievaar is
verdwenen. Roofvogels zijn praktisch uit
geroeid. In de trektijd fourageren duizen
den zwanen en ganzen op het IJsselmeer.
Miljoenen trekvogels stropen de duinen af
naar niet meer te vinden voedsel. De dui
nenrij is ontbost, ontgonnen. De lokale
toestanden in ons land zijn dus kennelijk
van ingrijpend belang voor de vogelstand
in de toendra's en de noorse bossen.
Milieu-veranderingen. Wij zijn bezig de we
reld te herscheppen en wij denken daartoe
het alleenrecht te hebben. Wij rotzooien
maar aan. We roeien uit. We vinden ten
eigen behoeve de pil uit. Maar we hebben
geen ervaring met de pil. We hebben geen
tijd, geen eeuwen achter ons die filteren en
zuiveren. We doen maar wat, want we zijn
immers op weg naar genot.
We voeden elkaar op in die richting. We
worden opgevoed. We worden voorge
licht. Het oude wordt belachelijk ge
maakt. Drugs en drank worden vergele
ken. We diskussiëren over habit-forming
of niet, over menselijke vrijheid, over het
recht over zichzelf te beschikken. Pillen
voor de pep. Zelf vernietigingsdrang. We
horen via de TV wat twee papa's met el
kander kunnen doen, door middel van een
bekroonde schrijver. We houden een ver
kiezing voor Mister Nice.
We zeggen gewoon: moeten ze zelf weten.
Gelukkig zijn de scherpe kantjes er af. We
staan tegenover al deze zaken als tegen
over de milieu-vervuiling. We doen er niets
tegen. We werken ze zelf in de hand.
Het wordt hoog tijd dat we weer leren
door allerlei vormen van Verborgen Ver
leiders heen te zien. Van vormen die spe-
kuleren op onze driften, primaire behoef
ten en gevoelens. Er wordt door middel
van pornografie, drugs, drank, sex-films en
zo voorts gejaagd op onze portemonnaie.
Men wil ons geen plezier doen. Men wil
ons niet helpen. Men wil alleen onze laten
te gevoelens uitbuiten, om er zelf veel aan
te verdienen.
En de mannen achter de schermen lachen.
Ze lachen om onze domheid. De mensen
willen meer vrijheid. Ze beseffen niet dat
die leiden kan tot meer verslaving dan
vroeger. Het is hoog tijd dat we ook op dit
gebiedaan milieu-hygiënegaan doen.
JanNoordegraaf
uit onze vergrote
schoonmaak-
afdeling
U kunt 't Uzelf net zo moeilijk
of makkelijk maken als U wilt
al die praktische huishou
delijke apparaten die U een
hoop werk uit handen némen
zijn tegenwoordig te koop
en te betalen!
Met deze shampoo-master is
het schoonmaken van Uw ta
pijten een kleinigheidjeniet
meer bukkende schuim-
rollen en de borsteltjes doen
hun werk.
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op onze vergrote
schoonmaak afdeling, souter
rain deze shampoo-master, hét
apparaat om Uw tapijten goed
houden.
Shampoo per flacon
(voldoende voor ong. 60 m2)
Elke vrijdagavond
