li
Die wondermooie ogen
waarmee ze alles kon
Leen van de Tempel zoekt
nog een blauw weeskind
Over Tilly Lus
a
89
Prijsbewust
46^10.
19^14?
DE HAVENLOODS, 27 NOVEMBER 1969
Jong was ze en zeer slank; intelligent en
eenvoudig. Haar zwager reisde met een
schouwburgtent. De tent van Wijlacker,
zeiden ze in Midden-Beemster. En in die
tent kwam ze voor het eerst op het toneel,
zeventien jaar oud.
We speelden in die tent een stuk dat ge
naamd was „De orgeldraaier en zijn pleeg
kind". Wij, de jongeren noemden het „De
orgelpleger en zijn draaikind". Tilly Lus
was in dat onmogelijke stuk de dochter
van de orgeldraaier, arm, maar zeer lieflijk.
De jongeling in dit stuk was zeer rijk en
zeer edel. Nou ja, u begrijpt het natuurlijk
wel, hij werd verliefd op het pleegkind en
dacht al aan een verloving. Magr ja wat
zouden pa en ma daar wel van zeggen?
Daar had de edele jongen maling aan en
heel kordaat zoende hij haar. Maar hij was
óók nog erg jong en noch als minnaar,
noch als acteur had hij enige routine. Daar-
•door kwam, heel ongelukkig, de zoen op
haar neusje terecht in plaats van iets lager.
Maar het was goed bedoeld en de toe
schouwers vonden het ontroerend. Maar
nu kwamen de troubles pas: de vader van
de edele jongeling was iets hoogs in de
maatschappij; hij was kolonel van het In
dische leger en rekende er dus vanzelf op
dat de jongeling met een financieel zeer
krachtige griet zou aanpappen en verbood
alle omgang. Stel je voor, de dochter van
een orgeldraaier!
Het meisje was natuurlijk zwaar in de pot
tenbak en het gezoen werd onmiddellijk
stopgezet. Ze was fatsoenlijk en wilde
eerst trouwen en dan zoenen. De jonge
man had er zwaar de pest in en schold zijn
vader uit voor ouwe idioot. Ja, natuurlijk
niet waar hij bij was, want pa was, als 't op
verzet aankwam, niet mis. Hij had die
bruine sloebers er ook wel onder gekregen,
dus „gehoorzaam", zei pa, „of ik haal de
karwats van zolder". What shall I do with
the sailorman? Het was de pleegvader die
Uitkomst bracht: ze was immers maar zijn
pléégkind en niet zijn dochter van den
bloede?
Mooi gezegd, hè? Is niet van mij hoor, zo
staat het in dat oude stuk. En laat die
pleegvader nou toevallig in het volgende
bedrijf meteen brief van de echte vader op
de proppen komen: de man was naar
Amerika gegaan om fortuin te maken en
daarom had hij zijn enige kind aan die
orgeldraaier toevertrouwd. Over de moe
der werd niét gerept in het stuk.
Allemaal edel
Hoe is het mogelijk dat iemand zo'n mooi
meisje als Tilly Lus aan een orgeldraaier
toevertrouwt? Enfin, dat is voor rekening
van de schrijver, 't Was waar, 't was een
edel mens die orgeldraaier. Wat waren ze
toch allemaal edel in die tijd, hè? Ja, onze
elke vrijdagavond
...lot 9 uur open
U krijgt een pak Popla 1000
toiletpapier bij de Popla lucht
verfrisser kadoeen fijne aan
biedingen nu gaat ter Meu-
len de prijs nog met meer dan
een gulden verlagen ook!
Vanaf morgen: Een grote spuit
bus Popla luchtverfrisser, met
een normale verkoopprijs van
f 2.95, plus een gratis pak Pop
la 1000 toiletpapier (4 rollen),
dat los 1 gulden kost, tezamen
voor nog géén een gulden ne
gentig.
pla luchtverfrisser
met gratis pak 4 rollen
POPLA 1000 TOILETPAPIER
losse verkoop fl.-
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur
houden wij in ons vergrote sou
terrain deze gekombineerde
Popla aanbieding, een lucht
verfrisser tezamen met 1 pak
Popla 1000 toiletpapier
(inhoud 4 rollen)
Oók zaterdagavond tot 9 uur
open.
Ook maandagmorgen of.
orgeldraaier had juist een brief uit Ameri
ka ontvangen. Alles was o.k. Devader van
het meisje was geslaagd. Hij was ook al
bezeten geweest van de beruchte Gold-
rush, net als in die film van Charley
Chaplin, maar hij was er steenrijk van te
ruggekomen en .was nu op weg naar Hol
land. Over enige dagen zou hij met de poen
in het zakkie in de Midden-Beemster arri
veren en zijn dochter gelukkig maken.
Nou, dat was ook wel nodig, want anders,
was de edele "jongeling 'm gesmeerd. Pa
wou 'm al naar Java sturen, maar daar had
hij geen zin in. Nee, hij wou dat meisje, dat
pleegkind. Nou ja, en toen hij pa vertelde
dat het meisje in het bezit was van een
echte goudmijn, toen had die oude Ind
ische vechtjas geen bezwaren meer.
En hupsekee, daargingenze, naar het stad-
huis en naar de kerk. Pa schonk de bruid
een draaiorgeltje van marsepein en de
bruidegom een portefeuille met inhoud.
Eind goed, al goed. Veel applaus. En het
kermispubliek stapte na afloop tevreden
naar de poffertjeskraam.
Ja, nu ben ik een heel eind van mijn voor
nemen afgedwaald. Ik zou u iets vertellen
over de zeldzaam begaafde actrice Tilly
Lus en niet over die ouwe orgeldraaier.
Nou, om u de waarheid te zeggen, ik heb
haar na dat oude stuk lange tijd uit het oog
verloren.
Kom mee
Ja, zo ging dat met de ambulante (tegen
woordig heet dat free-lance) acteurs. Dan
bij dit gezelschap en dan weer bij dat.
'sMaanjlags in de Kroon (bestaat niet
meer) op het Rembrandtplein; daar was
dan de artiestenbeurs. Daar kwamen ze, de
werkgevers en de werknemers. Op een dag
kwam Piet Urban, bijgenaamd de Neus,
naar mij toe en zei: „Kom mee, aan de
overkant bij Schiller zit Nap de la Mar. Hij
gaat met een toneelbewerking van Me-
rijntje Gijzen van A. M. de Jong op toer-
nee. Hij heeft mensen nodig. Kom mee".
„Zo jongens", zei Nap, „ik heb wat voor
jullie te doen hoor. Eerst jij maar, Neus, jij
krijgt in dat stuk drie rolletjes. Mooi werk,
hoor". „O, fijn meneer eh wat be
taalt het meneer De la Mar? „E'en tientje
per dag", zei Nap vorstelijk. „Per rol?
vroeg de Neus. „Per rol", zei Nap er pal
bovenop. „Per rol! Je bent toch geen be
hanger!
Ik moest de jachtopziener spelen en Nap
zelf sp.eelde de Kruik, de stroper. En zo
waren we maandenlang op reis.
Toen ik bij Heijermans kwam, trof ik daar
eindelijk Tilly Lus. En hoe? Ze speelde
toen Jantje in „Uitkomst"; dat Amster
damse jongetje dat met de zwaan praat, de
zwaan uit het Vondelpark, dat jongetje
dat de sterren wilde plukken om zijn vader
en moeder uit de zorgen te redden. Die
wondermooie ogen waarmee ze alles kon
uitdrukken. Het kind van de orgeldraaier
lag duizend jaar achter mij. Voormij heeft
het stuk „Uitkomst" van onze grote
Heijermans iets van eeuwigheidswaarde.
Het stijgt ver uit boven het naturalisme,
het is veel meer.
Ik zag haar ook in „Die versonkene
elke vrijdagavond
...tot 9 uur open
Heeft U met tapijt kopen ge
wacht tot een voordelige aan
biedingdan wordt Uw ge
duld morgen dubbel en dwars
beloond.
Want dan verkopen wij restant
rollen kamerbreed nylon tapijt
in diverse kwaliteiten (zorg dat
U er vlug bij bent om de groot
ste keus te hebben) voor prij
zen die voor zichzelf spreken!
Glocke" van Schiller samen met Jan
Musch. De klank van de klok onder het
water trilde in haar stem, als het angelus
op een vroeg zomerse morgen. Zó toneel
te kunnen spelen als aan een godsgeloof
verbonden te zijn, als te kunnen bidden.
Ja, dat is het. Moge er uit. deze tijd ook
toneelkunstenaars komen voor wie de
Tilly Lus (geb. 1888) als Jan in „Uit
komst" van Herman Heijermans, Haghe-
spelers, 1915. (foto beschikbaar gesteld
door het Toneelmuseum, Amsterdam).
kunst is als een religie, als iets heiligs; als
iets van Tilly Lus in „Uitkomst" en in „De
verzonken klok".
JanLemaire
nylon vilt QQ 80
400 cm breed bmijw
in grijs en geef per meter
nylon tapijt OQ80
360-380 cm breed
in diverse kleuren per meter
nylon tapijt
380 cm breed 80
in grijs, groen, t
rood en blauw per meter
nylon Frisée en
Acrilon tapijt
380-400 cm breed CQ80
in cognac, goud JvJ.
en beige per meter
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op de Ie etage deze
partij kamerbreed nylon tapijt
in diverse kwaliteiten, kleuren
en breedtes voor prijzen die U
niet elke dag ziet.
Oók zaterdagavond tot 9 uur
open.
- Ook maandagmorgen open
Een uitzijn krachten gegroeide wesp, veronderstel ik, als ik een fors gebouwd insect zie
met horizontale gele en bruine strepen op zijn rug. Maar ik ben helemaal fout. Leen van
de Tempel vertelt me geduldig, dat het een doodskopvlinder is, enige tijd geleden gevan
gen in een weiland bij Hoek van Holland. Eén ding is me wel duidelijk; deze vlinder is zeer
dood. Met een speld dwars door zijn kleurig corpus is hij vastgeprikt op hard schuimplas-
tic en samen met andere, eveneens gespietste rasgenoten opgeborgen in een fraaie houten
bak met glazen dekplaat. De bak verspreidt een aangename amandélgeur, afkomstig uit
met watten gevulde buisjes.
„Lekkere lucht hè", zegt Leen van de
Tempel. „Er zit cyaankali in. Dat is tegen
de stofluis, anders worden al m'n vlinders
opgevreten". En hij heeft er ongeveer
1000. Dat wil zeggen, van bepaald? soor
ten heeft hij diverse kleurvariëteiten en
dan bovendien nog mannetjes en vrouw
tjes. In ieder geval heeft deze 32-jarige
reclametekenaar een ruimteverslindende
liefhebberij. In zijn flat aan deMozartlaan
178 in Maassluis is één kast helemaal in
beslag genomen door bakken met opge
prikte vlinders en een stapel boeken over»
dit onderwerp en op het balkon zijn hok
ken geplaatst met rupsen die geacht'wor
den zich na verloop van tijd te transforme
ren tot vlinder.
In een gesprek met Leen van de Tempel
leer ik, dat er macro- en microvlinders zijn.
Voor de laatste soort, waartoe ook motten
behoren, interesseert hij zich niet. De
macrovlinders zijn weer onder te verdelen
in dagvlinders, uiltjes en spanners. De dag
vlinders zijn te herkennen aan knopjes op
de voelsprieten, de uiltjes aan hun plombe
lichaamsbouw en de spanners aan hun
haarvorvormige voelsprieten. De cyclus
bestaat uit achtereenvolgens ei-rups-pop
vlinder. Bij de uiltjes en de spanners duurt
deze cyclus bijna een jaar, zodat er elk jaar
een nieuwe generatie is. Bij de dagvlinders
komen doorgaans twee generaties per jaar
voor en met een zachte winter soms drie
en zelfs weieens vier generaties.
De heerVan deTempel: „Er komen in ons
land ongeveer 900 soorten macrovlinders
voor. Tal van soorten zijn uiteraard gebon
den aan een bepaalde omgeving. Toen ik
nog een motor had, maakte ik dikwijls
dodenritten naar Arnhem om in de bossen
op vlinderjacht te gaan. Vroeger ging ik
naar bijna alle motorcrosses en -races,
want die hobby had ik ook en dan nam ik
m'n vlindernetje mee". Hij wijst op een
Syrichthus Aveolus (althans, dit staat op
het naambordje, dat er ondergeplakt is).
„Deze heb ik eens in Tubbergen gevangen.
Er was daar een motorcross en wij waren
de avond tevoren al aangekomen. We slie
pen 's nachts in een wrak op een autokerk
hof en als je je benen strekte ging het ach
terportier open. Toen ben ik er om vijf uur
's morgens maar uitgegaan en zodoende
heb ik deze kunnen verschalken.
Er verdwijnen in het Waterweggebied
steeds meer vlindersoorten", aldus Leen
van de Tempel. „Dat komt vooral, door
dat er veel terreinen worden bebouwd. Ik
had laatst enorm de smoor in. Er werd
toen aan de overkant een oude wilg ge
rooid die vol zat met rupsen. Ik dacht: toe
maar jongens, weer negen vlindersoorten
uit Maassluis-West verdwenen. Overigens,
vlinders vangen is iets wat je moet leren.
De meeste mensen zien alleen maar kool
witjes en schoenlappertjes, maar wie goed
oplet, ontdekt er veel meer. Dan ga je ook
op de bladen van de bomen letten. Is er
vanuit het midden langs de nerven ge
knaagd, dan zijn het meestal torretjes,
maar als het blad aan de randen is afge
knabbeld zijn er rupsen in de buurt. Daar
moet je dus op letten. Poppen zijn erg
moeilijk te vinden, want de rupsen zoeken
uiteraard een verborgen plek op om zich in
te spinnen".
Kun je aan de rups zien welke kleuren de
vlinder krijgt, wil ik weten. „Nee", is het
antwoord, „er zijn maar een paar vlinder
soorten die dezelfde kleuren hebben als
tijdens hun rupsenstadium. Die kleur is
trouwens toch een gek iets. Niet alleen een
opgezette vlinder kan, wanneer hij in het
volle licht staat, verschieten, ook in de na
tuur gebeurt dat. Een vlinder, die oor
spronkelijk een donkerbruine kleur had,
kan door de inwerking van de zon een lich
tere kleur bruin krijgen. Verder spreekt de
luchtvervuiling een woordje mee; de origi
nele kleur van de metertorenkop, die voor
al in loofbossen voorkomt, was wit met
zwarte spikkels. Als zodanig is deze vlin
der echter een zeldzaamheid geworden,
want je ziet alleen maar zwarte". „Welk
nut hebben vlinders eigenlijk? vraag ik
dom. „Om het stuifmeel van de ene bloem
naar de andere te brengen", antwoordt
Van deTempel.
Stroop en licht
Waar hij in zijn vrije tijd ook heentrekt, als
hij niet op visite gaat heeft hij zijn vlinder-
netje bij zich. Ook in dit jaargetijde, want
er zijn diverse soorten najaarsvlinders. „En
vlinders vind je overal waar groen is. Behal
ve op plaatsen waar veel mensen komen,,
want daar kunnen ze niet tegen", aldus
deze hedendaagse Prikkebeen, die de vlin
ders overigens niet alleen met zijn netje
vangt. „Uiltjes en spanners kun je vangen
met stroop en licht. In een polder bij
Kethel heb ik zo op een nacht een rood
weeskind gevangen. Ik had stroop neerge
zet en ik zag op een gegeven ogenblik een
witte bol op me afkomen. Ik schrok me
rot, maar het bleek een rood weeskind te
zijn. Ik moet nu nog een blauwe te pakken
zien te krijgen, maar die is erg zeld-
De gevangen vlinders worden zorgvuldig
naar de eeuwige bloemperken gestuurd.
Dat gebeurt met een druppel tri. Daarna
wordt het insect op een speciaal plankje
opgespannen, zodat de vleugels niet naar
beneden zakken. Wanneer dat gebeurd is
gaat het de bak in en wordt de fraaie La
tijnse naam eronder geplakt. „Voor som-
Een vooraanstaand man in de politiek, zoals dat
heet, vermaande mij onlangs mijn kinderen
vooral prijsbewust te maken. Ik had daar wel
oren naar, want wie gaat daar zomaar aan
voorbij als iemand hem op een voordeeltje in
het materiële wijst? Ik zal er een hele toer
aan hebben, want ze zijn in een andere tijd
groot geworden dan ik zelf. Als ik dat nu naga
was ik vroeger verschrikkelijk prijsbewust.
Als ik scheermesjes moest hebben, dan kwam
ik niet zelden op de markt terecht.
Ik herinner mij nog die grote kraam op het Am-
stelveid in Amsterdam (is ook niet meer wat
het geweest is). Een man was daar doende in
dit soort zaken. In een groot vierkant lagen
zijn. artikelen uitgespreid. Scheerzeep, toilet
zeep in allerlei soorten en maten, reukwater
in onduidelijke flesjes, enfin, al die rommel
die je in deze branche kunt kopen. In de uit
gespaarde ruimte van dit vierkant stond hij
zijn waren aan de man te brengen.
Telkens nam hij een ander product, om het eerst
hemelhoog aan te prijzen met allerlei dure
plaatsen van herkomst en ingewikkelde op
sommingen van de ingrediënten die het be
treffende product bevatte, en dan vervolgens
een bijzonder hoge prijs te noemen, die eigen
lijk nog meeviel als je hem de lof van het arti
kel had horen zingen. Maar dan begon het
pas, want dan ging hij zakken. De prijs kelder
de met grote sprongen Wij hielden ons hart
vast waar dit moest eindigen.
Dit alles werd vaak nog spectaculairder doordat
hij in stuivers rekende. Een sprong van hon
derd stuiver naar vijf en twintig was griezelig
gauw gemaakt. Maar ook dan hield hij niet
op. Af en toe dreigde hij te gaan verkopen en
vroeg zeer suggestief wie dat was die dit pro
duct voor de laatst genoemde prijs wilde heb
ben. Maar al gauw zagen wij dan dat het nog
geen menens was. Soms moest iemand het
reeds geaccepteerde weer teruggeven. Geef,
nog eens hier, vader, zei hij dan, en opnieuw
ging de prijs naar beneden.
Hij deelde ons dan mede dat hij een grapje ging
maken. De reden daarvoor was snel gevon
den. Het was mooi weer of het regende, of het
uur van de dag werd erbij gehaald. En tenslot
te was daar dan het moment waarop hij in alle
grijpgrage handen zijn artikelen frommelde
<>m z'n maat intussen een wenk te geven het
geld te gaan ophalen.
Daar dacht ik aan toen die man dat tegen mij zei:
Je moet je kinderen prijsbewust maken. Maar
mijn kinderen zeggen dat ze naar een vergade
ring moeten, 't Gaat niet om scheerzeep zeg
gen ze, 't gaat om inspraak op school en op de
faculteit. En 't gaat om invoerrechten. Zou
die vooraanstaande man in de politiek 't dan
toch niet weten? Ja, dat denk ik dan wel
eens.
Medemens
mige uiltjes heb je wel een heel flesje tri
nodig voor ze de pijp uit zijn. En in het
begin maak je natuurlijk fouten". Leen
van de" Tempel wijst op een vlinder met
één satijn witte en één rood gevlamde vleu
gel; „dat is een mooi exemplaar", merk ik
op. „Nee, dat is een miskleun. Die heb ik
doodgemaakt op de Panorama, maar door
de tri loste de drukinkt op en zodoende
kreeg-ie een rood vleugeltje".
In één van zijn bakken zit een monster
achtig grote sprinkhaan. „Heeft een ken
nis voor me meegebracht uit Venezuela.
Die had hem gevangen onder zijn zakdoek
en die heeft zich blind zitten halen aan zijn
pijpie om hem uit té roken. Ik heb hem
opgezet als curiositeit",
In dezelfde bak - ongeveer de 20ste die ik
deze avond bewonder zitten ook een
vlieg en een paar zgn. sluipwespen. „Dat
zijn parasieten. Die leggen hun eieren op
de rups en die vreten haar langzaam opDe
rups verpopt nog wel, maar in plaats van
een vlinder komen er dan vliegen of zo'n
wesp uit". Voorts heeft hij nog een paar
microvlinders. „Die kunnen soms groter
zijn dan macro's". „Maar hoe kun je dan
zien dat het microvlinders zijn? vraag ik.
„Heel simpel: dan staan ze niet in m'n
boeken
TONHOUGEE
Nog gezelliger worden Uw
slaapkamers met deze rijk ge
borduurde lakensets, die U nu
koopt voor prijzen van nor
male ongeborduurde sets.
ts van een stevige kwa
liteit linnen met elegante bor-
duurdessins in diverse kleuren.
Koop deze lakensets, 1 of 2
persoons, U zult er jarenlang
plezier van hebben.
geborduurde
lakensets
1-persoons
150 x 240 cm
met 1 sloop
98
98
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op de parterre gebor
duurde lakensets, 1 en 2 per
soons sets van een uitstekende
kwaliteit, geborduurd in diver
se elegante dessins en kleuren.
Oók zaterdagavond tot 9 uur
open.
Ook maandagmorgen open
Géén tel. of schrift, best.
