Bijna 200 werken van
Dali in Boymans
LEZEN en HOREN
Het genie in Rotterdam
een
condoom
moet
betrouw-
CONCEP
Israel en de Volkeren
Koopvaardijdienst
in Laurenskerk
Het „genie" in beeld gebracht met in
zijn hand een granaatappel voorzien
van Daliaanse symbolen w.o. de klok
Nederland lijkt wel een onderontwikkeld gebied, wat surrealistische schilderkunst betreft. Naast de vele
„afgesneden oren" van Van Gogh en de „Titussen" van Rembrandt ontbreekt in ons land ten ene male een
surrealistische traditie. Maar er is hoop, voortkomend uit een prikkel, die uitgevers van boeken en
reprodukties misschien zullen voelen. Want na een geslaagde tentoonstelling van Magritte wordt er in
museum Boymans- van Beuningen van 21 november tot 10 januari van het volgend jaar een unieke
overzichtstentoonstelling gehouden van de controversiële kunstenaar Salvador Dali.
Maar liefst 80 schilderijen, 90 tekenin
gen, gouaches, aquarellen, collages,
grafieken, juwelen en een aantal objec
ten van deze paradoxale kunstenaar
zullen het museum bijna twee maan
den lang verrijken. Onder deze objec
ten bevindt zich de hierbij afgebeelde
„Buste de femme rétrospectif" uit
1933; eén beschilderde vrouwenbuste
van porselein met twee maiskolven om
haar hals en een brood op haar hoofd.
Het originele brood zal net als op de
foto ook op de tentoonstelling niet te
zien zijn: het is opgegeten door de
hond van Picasso, toen deze een ten
toonstelling van Dali bezocht. De bak
ker zal er echter zorg voor dragen dat
de „buste" niet blootshoofds op de
tentoonstelling zal verschijnen.
Vrij en ongedwongen beantwoordt
mej. L. Brandt Cortius, conservatrice
moderne kunst van het Museum Boy
mans- van Beuningen de vraag waarom
het museum wprk vap Dali naar Neder
land brengt.
„Het surrealisme is een stroming die
Boymans bijzonder waardeert. Wij wil
len hier in Boymans een surrealistische
traditie opbouwen. Voor surrealisme
naar Boymans, of zo iets".
Verwaarloosd genre
Waarom is hét surrealisme in Neder
land altijd zo verwaarloosd?
„Het surrealisme heeft weinig mo
gelijkheden gevonden in Nederland.
Noch wat schilderkunst, noch wat li
teratuur betreft. Misschien een oud
calvinistisch trekje. Wij hebben één
Dali in het museum hangen: „Shirley
Temple" dat we ongeveer een jaar
geleden hebben gekocht. Twee doeken,
van Willink en nog een paar surrealis
tische werken. In vele musea werden
ze geweerd".
En dat zij geweerd werden illustreert
het volgende citaat. De surrealistische
schilder Carel Willink aan Bibeb: „In
1955 had ik een tentoonstelling in het
Stedelijk, toen zei ik tegen Sandberg:
u moet een Dali kopen. Sandberg zei:
meneer Willink, ik vind het zo ver
schrikkelijk lelijk. In 1961 zei ik het
zelfde. Toen zei Sandberg: dat is niet
meer te betalen".
„Maar er is een veranderende tendens
te bespeuren", zegt mej. Brandt Cor
tius. „Als je kijkt naar de voorliefde
die nu bestaat voor kitsch, pop-art en
environments. Kienholz in het Stede
lijk Museum in Amsterdam was een
succes. En er zijn trouwens bij hem
duidelijke Daliaanse invloeden waar te
nemen". Die invloeden zijn bijvoor
beeld te constateren in de Amerikaan
se bar die Kienholz jn het Amsterdam
se museum opstelde: de hoofden van
de poppen, die de barbezoekers voor
stelden, waren door klokken vervan
gen.
schrijft over Dali en zijn plaats in het
surrealisme, Robert Descharnes zal zijn
licht laten schijnen over de mens en
het fenomeen Dali, terwijl de dichter
Gerrit Komrij, Dali bij de bezoeker als
schrijver en dichter introduceert".
Wie opent de tentoonstelling?
„Daar willen we van af. We gaan
gewoon beginnen. Vroeger was het zo:
dan werd er naar iemand gezocht.
Maar wat heb je eigenlijk aan zo'n
opening?
Wat verwacht Uvan het bezoekersaantal?
„Ja, dat is moeilijk, ik heb een positief
gevoel en verwacht eigenlijk wel veel
mensen, maar een getal zou ik bij
benadering niet kunnen gSven".
de titel gaf „verschijning van de stad
Delft" Daarom neem ik deze
gelegenheid te baat om hen (de organi
satoren van de tentoonstelling -red.) te
waarschuwen, dat zjj zullen moeten
rennen om er tijdig voor te zorgen
- als zjj dat al niet hebben gedaan -
dat dit schilderij, dat zeer belangrijk is
voor de banden tussen Dali en de Lage
Landen, niet op de tentoonstelling van
Rotterdam ontbreekt".
Het schilderij in kwestie was door de
organisatoren van de tentoonstelling
niet in de collectie opgenomen, maar
ondanks het feit dat zij niet precies
wisten waar het kunstwerk zich be
vond, zijn zij er op zeer korte termijn
in geslaagd - via een Franse contact-
man - het doek op te sporen. Het
Eerste in Europa b,eek het eigendom te zijn van een
particulier uit Zwitserland, die bereid
was het werk gedurende de tentoon
stelling aan Museum Boymans- van
Beuningen uit te lenen.
zig?
Mej. Brandt Cortius: „Het plan is van
mevrouw Hammacher, hoofd van de
afdeling moderne kunst. Dat was in
september vorig jaar. We zijn vanaf mei
als gekken gaan werken aan de catalo
gus". Een uitvoerige catalogus, waarin
alle werken staan afgebeeld die op de
tentoonstelling te zien zullen zijn. Ook
bevat deze catalogus een aantal inlei
dingen. Patrick Waldberg - expert op
het gebied van het surrealisme -
Tenslotte is 't een middel om
zwangerschap te voorkomen.
Toch blijkt driekwart van alle
aangeboden merken
onbetrouwbaar te zijn. Geen
veilig idee. Concep condooms
dragen het goedkeuringszegel
van de NVSH. Zij zijn
volkomen betrouwbaar.
U heeft het op de tv kunnen zien
Concep, een NVSH condoom.
Dat zegt eigenlijk al genoeg.
Int. postbus 64 Den Haag.
Het Museum Boymans- van Beuningen
is er als eerste Europese museum in
geslaagd een collectie van een dergelij
ke omvang - bijna 200 werken - bij
een te brengen. Vanuit de gehele we
reld, maar voornamelijk uit de Ver.
Staten, komen er Dali's naar Rotter
dam. Er is bij de samenstelling getracht
een overzicht te geyen van de ontwik
keling die Dali als kunstenaar tot nu
toe heeft doorgemaakt.
Het accent van de tentoonstelling zal
echter liggen op de surrealistische pe
riode, die Dali wereldbekendheid gaf.
Deze periode begint in 1928 als Dali
voor het eerst een bezoek brengt aan
Parijs en in aanraking komt met de
surrealisten. Het bezoek heeft tot ge
volg dat hij zich een jaar later in Parijs
vestigt en „officieel" lid wordt van de
surrealistische beweging. Hij maakt
films o.a. met Bunuel. Een klassiek
geworden fragment uit één van deze
films - „het fragment met het oog" -
werd enige tijd geleden op de beeld
buis uitgezonden, wat resulteerde in
een klein Nederlands schandaal.
Dali's surrealistische periode loopt, on
danks de excommunicatie door Breton
uit de surrealistische beweging tot on
geveer 1940. Deze periode is met een
vijftigtal werken op de tentoonstelling
vertegenwoordigd, waaronder „Les
montres molles" uit 1933, „Gala and
the Angelus of Millet immediately
preceding the arrival of the conic
anamorphosis" uit 1933, „Soft con
structions with boiled beans" uit 1934
en een groot aantal schilderijen uit de
wat mysterieuze verzameling van de
dichter Edward F. W. James. Deze
James heeft bijna alle schilderijen van
Dali uit de vruchtbare jaren '36 tot
'38. Zij zijn verspreid over de vele
huizen van de heer James, die naar
men zegt, moeilijk te bereiken valt.
Boymans- van Beuningen is er als
eerste in geslaagd deze collectie in een
expositie op te nemen.
Vermeer hoger
Uit de jaren na de oorlog - een meer
klassieke periode - is op de tentoon
stelling o.a. aanwezig het immens grote
schilderij „Christ of St. Johns of the
Cross". De inmiddels tot het katholi
cisme overgegane Dali bewijst hiermee
in het bijzonder zijn technische vak
manschap.
Dali kreeg zijn grote bekendheid als
schilder in Amerika, waar hij in 1941
succesvol exposeerde in het „Museum
of Modern Art". Hier wordt het eigen
lijke begin geschapen van de „Daliaan
se mythe"; verguisd en vereerd, ge
loofd en gelaakt, Dali steekt zijn ver
meende genialiteit niet onder stoelen
of banken. De door sommigen voor
krankzinnig uitgemaakte schilder
- maar ook filmer, beeldhouwer en
schrijver - meet zichzelf een ongekend
image aan: Dali het genie. Zijn specta
culaire publicitietsstunts en zijn luid
ruchtige manier van leven brengen hem
telkens weer in het nieuws, al was het
alleen maar om te kijken of zijn
reusachtige snor niet is gegroeid.
Toch doet deze hoogmoed wat parado
xaal aan. Dali heeft eens een tabel
samengesteld, waarin hij verschillende
schilders uit diverse perioden met el
kaar vergelijkt. „De grootheden in een
vergelijkingstabel volgens een Daliaan
se analyse". Iedere in deze tabel ge
noemde schilder kan 20 punten toege
kend krijgen, voor verschillende aspec
ten van hun kunstenaarsschap zoals:
techniek, genialiteit, kleur en authenti
citeit. Dali geeft zichzelf achtereenvol
gens 12,19,10 en 19 punten, terwijl
Vermeer veel hoger „scoorde": vier
keer 20. Ook Leonardo da Vinei,
Velasquez en Rafael zitten hoger dan
Dali.
Delft naar Dali
De vrouw van Dali - Gala - neemt in
zijn leven een bijzonder belangrijke
plaats in. Hij leerde haar kennen in
1929 en sindsdien zijn zij onafgebrok
en in elkanders omgeving te vinden.
Wie Gala precies is, hoe zjj heet, is een
wat mysterieuze zaak, hoe kan het ook
anders bij Dali. Ze is getrouwd geweest
met de dichter Paul Eluard en is een
belangrijke persoonlijkheid geweest in
de kring van surrealisten uit de jaren
'20-'30. Dali vereert zyn vrouw: „De
enige mythologische vrouw van deze
eeuw". Zjj wordt vaak bij zijn werk
betrokken en schijnt hem te hebben
aangezet tot een studie van de schilder
techniek. Het is misschien om haar
hiervoor te danken, dat Dali zijn wer
ken signeert met: „Gala Salvador
Dali".
In een enkele dagen geleden gepubli
ceerd interview van Robert Bosschardt
met Dali verklaarde het
„genie":,,Ik heb indertijd een
schilderij vervaardigd, waarin ik Delft
op mijn manier uitbeeldde, en dat ik
Van 21 november tot 10 januari kan
men het samen met het andere werk
zelf gaan bekijken. Dali blijft intussen
in zyn Spaanse vissersdorpje, waar hij
en zijn vrouw sinds de oorlog wonen.
Eerst in een oude vissershut, nu in een
grote villa, want geld bezit Dali in
overvloed.
Leon de Wolff
1933. Op de tentoonstelling met een
vers brood getooid.
mini panty nylons
met versterkt broekje
en teenversterking
in 10 modekleuren
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op de parterre deze
mini panty nylons in de kleu
ren aubergine, bordeaux, cog
nac, oudrose, smoke, grijs, don
kerbruin, middenbruin, ivoor
en oranje, geschikt voor de
japonmaten
36 t/m 44,
per stuk
De vorige keer, toen we de verhouding Israël en de volkeren bespraken, lag het
accent op het woord DESERTIE. Israël is weggeroepen en'daarmee gedeserteerd
uit de chaos van de volkerenwereld. In hoeverre het Israël van nu anders is dan de
volkeren, zal moeten blijken uit de beschrijving die de bijbel geeft over die
volkeren. De volkeren „razen", zegt psalm 2 en bedenken „nietigheid". Intussen
denken ze, dat ze „geweldige dingen" bedenken. Zo bedenken ze Euromasten en
wereldtentoonstellingen, indrukwekkende betonblokken en machtsblokken, ide
ologieën en filosofieën. Het ene is nog verrassender dan het andere. En boeiend,
dat het allemaal is! En schoon en betoverend en groots.
Bij dit alles behoort ook de religie en alle strelingen van het religieuze bewustzijn.
Of dat nu gestalte krijgt in de „grote" kerk of in het stadion, dat maakt geen
wezenlijk verschil. Zowel hier als daar is er een verering gaande, die typerend is
voor de volkeren. Ze denken, dat ze geweldige dingen (be)denken. Maar intussen
razen ze, de volkeren en bedenken „nietigheid". De volkeren, zo zeiden we de
vorige keer, deserteren juist met hun grootse ideologieën uit het menselijke. En
uit deze horde deserteurs is Israël geroepen te deserteren.
Vlucht uit nu ideologie en komen aan het Leven-
Hier-en-Nu niet toe. Beide deserteren
De vraag werd gesteld: Zonder ideolo- uit het mens-zijn-in-concreto.
gie kan je toch niet leven? Je hebt
toch een ideologie nodig? Achter deze
vraag was te horen de gedachte, die we
allen van huis uit hebben meegekregen,
dat de by bel ook een ideologie bevat,
een ideeënleer, waaruit je leven moet
en kan. Dit is nu een groot misver
stand. Om niet te zeggen een zeer
grote dwaling.
doet de mens wegvluchten uit de
concrete realiteit, uit de nuchtere wer
kelijkheid, uit zyn mens-zijn-hier-en-
nu. Ten eerste omdat ELKE IDEOLO
GIE GENERALISEERT, althans op
zoek is naar het gemeenschappelijke.
De concrete situatie hier-en-nu of daar-
-en-toen is op zijn zachtst gezegd
secundair, zo niet lastig en kinderlijk.
Het unieke in iedere andere situatie en
in ieder ander mens is bijzaak, ja zelfs
principieel uitzondering. Daarom kent
elke ideologie iets onmenselijks,om
dat ze het unieke van ieder mens en
van iedere situatie niet primair stelt.
In de tweede plaats doet elke ideologie
de mens wegvluchten uit de concrete
werkelijkheid van het mens-te-zijn-
hier-en-nu, omdat er gesuggereerd
wordt, dat HET „EIGENLIJKE LE
VEN" STEEDS ELDERS ligt, meestal
in de TOEKOMST of in de VERRE
TOEKOMST (het hiernamaals). In de
ideologie is Leven: naar-het-leven-stre-
ven. Goede bedoelingen en hoge idea
len en betere werkelijkheden worden
nagestreefd.
Bijbel en ideologie
Israël wordt weggeroepen uit de we
reld van de volkeren met hun ideolo
gieën. Dat houdt in, dat de bijbelse
verhalen, waarin verteld wordt van
Israëls „geschiedenis" geen verhalen
zijn met een ideologie op de achter
grond of met een ideologie op de
voorgrond. Integendeel zelfs: Alle
ideologieën worden aan de kaak ge
steld. Eén voorbeeld moge dit verdui
delijken:
De pacifist zegt: De vrede moet
GEORGANISEERD EN GEREALI
SEERD worden door desnoods eenzij
dige ontwapening.
Van de kant van defensie wordt dan
gezegd: „Dat is om oorlog vragen. Wy
moeten de vrede REALISEREN door
ons te bewapenen.
De kerkelijke ideologie zegt: God ge^ft
de vrede. Dat is niet onze zaak. En
verder zegt zij dan: Laten wij dus maar
doen wat het „verstandigste" is. En zij
stemt KVP of CHU of AR in verband
met defensie.
Alle drie ideologieën zijn idealistische
ideologieën. De tweede stem is (in
tegenstelling tot wat vaak gezegd
wordt) idealistischer dan de eerste.
Immers eeuwen mensen-geschiedenis
hebben geleerd, dat wie zich om welke
réden dan ook bewapent in een oorlog
verzeild raakt. Deze eeuw zou een
uitzondering zyn?
En de derde is een nog grotere idealist
dan de tweede. Zijn ideologie is zo
wereldvreemd en onmenselijk, dat hij
meent, dat via de innerlijke vrede de
uiterlijke wel moet komenzij het
dan in een hiernamaals. Zo praat hij
heel de bestaande orde goed, ja, wijdt
die en aanbidt die en wel zo, dat in de
omgang met elkaar majesteitsschennis
en het overtreden van de maximum
snelheid een groter kwaad is dan het
niet-volgen-van-J ezus.
Vrede is feit
Wat is nu in dit voorbeeld van oorlog
en vrede de bijbelse stem? De bijbelse
vertellers zeggen: Sinds de komst van
Jezus Messias IS DE VREDE GEKO
MEN. De vrede is een FEIT. Deze
vrede behoeft alleen maar geloofd te
worden. Die vrede behoeft niet te
worden nagestreefd of krampachtig
georganiseerd te worden. Neen, die
behoeft alleen maar geloofd te worden
en gestalte te krijgen HIER en NU. En
dit op de wijze van Jezus. Die vrede is
geen idealisme, maar pure realiteit.
Concreet houdt dit in: niets is de
moeite waard om een ander voor dood
te slaan.
Alle ideologieën gaan van deze gedach
te uit, uitgesproken of verzwegen; „De
mens moet MORGEN leven" en dus:
„Vandaag leven we voor morgen". Dit
betekent evenwel altijd, dat men aan
het LEVEN-NU, het mens-zijn-hier-
-en-nu nooit toe komt. Immers alles
ligt in de toekomst. Daarheen te stre
ven is de opgave en de zin van het
méns-zijn.
Deze ideologie vindt men in kerk en
wereld. De accenten vallen in de kerk
iets anders dan in de werèld. Het
uitgangspunt is echter gelijk: Vandaag
leven we voor morgen.
In de „wereld" ligt het accent op de
daad. Althans in woorden! Er is het
besef, en zeker ook de bereidheid, dat
wy die toekomst moeten realiseren.
Bewijs hiervan: allerlei acties, hetzij
parlementair, hetzij buiten-parlemen
tair. Politiek zonder ideologie is geen
politiek zegt men.
In de „kerk" - vergeef me de tegen
stelling kerk en wereld alstublieft -
ligt het ideologische accent op het
„god moet het doen". Er valt nu
weliswaar niet echt „christelijk" te
leven, zegt men, nu is alles nog zondig
en boos, m&éééér God zal een toe
komst doen aanbreken, waarop wel
echt leven mogelijk is. En dat voor
doden en dan-levenden! De traditio
nele kerkmens kenmerkt zich door een
berustende afwachtende houding met
de blik omhoog. Eén ding staat vast:
Zowel kerk als wereld hebben een
Elke oorlog is onzin, agressief of de
fensief.
Een legjy te moeten hebben is in strijd
met de realiteit, dat er vrede IS. Wie
deze nuchtere realiteit niet gelooft,
deze realiteit, dat elke moordpartij
nergens om gaat, laat staan, dat er iets
werkelijk menselijks bereikt wordt,
wie dit niet gelooft, die veroorzaakt
oorlog en is derhalve een moordenaar
en een deserteur uit het MENS-zijn.
Daaruit wordt Israël weggeroepen.
Hieruit dient gedeserteerd te worden.
Dit kan betekenen, al naar gelang je
leeftijd, je plaats, de omstandigheden:
ongehoorzaamheid jegens de overheid
of tegenwerking van het „gezag", dat
belangen ten koste van anderen verde
digt. Het kan betekenen sabotage of
staking'of ondermijnende activiteiten
met betrekking tot dictatoriaal gezag,
guerilla-activiteitendemonstraties,
maar vooral zingen, het loflied aanhef
fen, dat „de volkeren razen en waanzin
bedenken, terwijl zy met al hun ge
weld toch de vrede niet verstoren
kunnen..."
Wat denkt u van dit lied? Het is een
gedeelte uit de 44ste psalm:
„Geen boog kan mij ter redding baten,
ik wil mij op geen zwaard verlaten.
God, gij hebt zelf uw volk geleid
van onze vijand ons bevrijd
In uw kracht (namelijk de kracht van
het woord) stoten wij hem neer
die ons belaagt van alle kanten,
gereed om in uw naam o Heer
de voet hem op de nek te planten
Wij loven en wij prijzen u,
wij roemen in uw groot vermogen.
Gij zyt ons heil, wij willen nu
en voor altijd uw naam verhogen
Utopia
Het zijn de .(volkeren, die het land
Utopia, het land van de echte humani
teit, nog betreden moeten, denken ze.
Vandaag leven ze voor morgen. In
Israël is de realiteit geproclameerd en
zichtbaar geworden: Utopia is er. Wie
dit gelooft LEEFT nu al. We kunnen
het ook zo zeggen: Israël DESER
TEERT uit de ideologieën van de l
volkeren en ANTICIPEERT op „dat
wat komen gaat" door te Leven „als
of" het er al is. En het IS er ook.
Tegen de volkeren moet gezegd (dus
tegen „kerk" en „wereld"): Wie altijd
MORGEN wil leven komt aan VAN-
DAAG nooit toe.
Tegen Israël is gezegd: Wie op deze dag
LEEFT, zal de dag van MORGEN erbij
krijgen. Daarom moest gezegd worden:
De verhouding van Israël en de volke
ren is er allereerst een van DESERTIE.
Immers Israël werd weggeroepen om
NU mens te zijn.
Daar deze vraag, die aansloot op de les
van de vorige keer zo'n ruime aandacht
kreeg, de volgende week een extra
artikel over: Israël representeert de
volkeren.
Ds. G. A. de Groot.
Als het om de veiligheid in de
wagen gaat is elke aankoop een
verantwoorde uitgaveen
een hoofdsteun geeft niet alleen
grote veiligheid maar ook veel
meer rijkomfort.
Hoofdsteun uitgevoerd in fraai
kunstleder, die U gemakkelijk
in Uw ideale stand kunt zetten
(hij is zowel naar voren, achte
ren als in de hoogte verstel
baar).
Een solide afgewerkte hoofd
steun, die op elke autostoel ge
klemd kan worden, koopt U
nu voor nog géén elf gulden.
DE HAVENLOODS - DONDERDAG 5 NOVEMBER 1970
Nu verkopen wij mini panty
nylons, maar dat is niets bij
zonders suit U zeggenwat
echter wel bijzonder iswij
verkopen ze nu in dé 10 mode
kleuren van deze winter.
Mini panty nylons met ver
sterkt broekje en teenverster
king, geschikt voor de japon-
maten 36 t/m 44, nu in de
kleuren aubergine, bordeaux,
cognac, oudrose, smoke, grijs,
donkerbruin, middenbruin,
ivoor en oranje, per stuk voor
nog géén twee gulden.
Christ of St. Johns of the Cross". Een
immens groot werk uit Dali's klassieke
periode.
De Koopvaardijdienst 1970 vindt op 8
november plaats in de Laurenskerk te
Rotterdam. De dienst, die om vier uur
begint is de voortzetting, in brede
opzet en nieuwe omgeving, van de
kerkdienst die in vele jaren begin
november in de Remonstrantse kerk
werd gehouden. Ds. M. C. Baart, koop-
vaardijpredikant verzorgt de liturgie.
Pater J. B. Witkamp, havenaalmoeze
nier zal de preek verzorgen en de
schriftlezingen geschieden door een
aantal buitenlandse scheepvaartpredi-
kanten. Muzikale medewerking verleent
de Laurenscantorij o.l.v. Barend Schuur
man. Organist is Chr.J. Lemckert. De
collecte aan de uitgang^ is voor het
Kerstfeest op zee
