Een Huis als een Tempel voor de Mens
M-
3:
- -
98
Le Corbusier, profeet en bouwer
r ?V
dries
J.van URK n.v.
Samenzangin
Grote Kerk
T.V. DEFEKT
HO tl
liial
belangrijke mededeling
voor abonnees
van het
rotterdams parool
DE HAVENLOODS, DONDERDAG 23 SEPTEMBER 1971
38-516
Le Corbusier is niet alleen een der grootste architecten, maar evenzeer
een der belangrijkste profeten van deze en de komende tijd. Een man
die lang van te voren in zijn bouwen uiting heeft gegeven aan die
dingen waar het in de toekomst om zal moeten gaan. Dit uiten heeft
de architectuur natuurlijk niet als einddoel, zeker niet wanneer
hieronder wordt verstaan een bouwwerk maken voor mensen die
liever droog zitten, zoals te doen gebruikelijk, maar stijgt daar in die
zin boven uit, dat die architectuur als een middel wordt gebruikt om
een zeer duidelijke filosofie naar voren te brengen. Waarschijnlijk is
de architectuur het moeilijkste middel dat men daarvoor nemen kan,
maar tevens het duidelijkste, het meest onontkoombare, het meest
meedogenloze zelfs.
Heeft men met een schilder die een
bepaalde filosofie in zijn werk uit
draagt van doen, dan schuift men zijn
doek in een kast, is het een musicus of
een toneelschrijver, dan voeren we zijn
werken niet of niet meer uit, is het een
schrijver, dan herlezen we z'n boek
niet, is het een beeldhouwer, dan
verplaatsen we zijn beeld naar een
onopvallende plaats, maar betreft het
een architect, dan heeft hij met zijn
bouwwerk een aanzienlijk stuk van die
planeet die we allemaal als ons eigen
dom beschouwen, ingenomen en lopen
we er voortdurend tegenop of worden
verondersteld er zelfs in te wonen.
Juist het definitieve van de bouwkunst
zorgtvoor een enorme agressie wan
neer zij de mens tot iets büjkt te
dwingen. Alle andere kunsten hebben
iets facultatiefs, men kan hen zelfs
zonder moeite negeren, maar de bouw
kunst, daar zitten we in de meest
letterlijke zin middenin. Nu heb ik het
lot van de architect met dat van
verschillende andere kunstenaars verge
leken alsook over bouwKUNST gerept.
Is de architectuur dan een kunst, is de
architect een kunstenaar?
Omhulling
De meningen hierover zijn verdeeld
zodat er meerdere soorten architectuur
schijnen te bestaan. Wanneer men de
blik slaat op b.v. het Parthenon, een
middeleeuwse kathedraal of iets van
dien aard, een zgn. historisch bouw
werk dus, dan mag er van kunst en
kunstenaar gewaagd worden. Gaat het
echter om een woonhuis, dan blijken
deze substantiva ineens taboe. Ter ere
van de levende mens hoeven we kenne
lijk geen drukte te maken. Dat reserve
ren we voor het goddelijke. Maar wat
doen we nu met het goddelijke in de
mens, dat wat ik lees in 1 gen. 22?
Dat wat maakt dat de mens tot het
hoogste inzicht kan geraken, wat ook,
en de bijbel bevat geen enkele bladzij
de die daarop niet gericht is, zijn taak
is, kortom het mens-zijn zoals dat op
zijn diepst bedoeld is? Komt dat
element geen tempel toe voor de bouw
waarvan de grootst mogelijke kunste
naar dient te worden ontboden?
Neen, we zijn ons van die taak niet
bewust, dus ook niet van de noodzaak
een slechts daartoe stimulerende om
hulling voor ons te scheppen.
Maar nu neemt er een enkeling het
woord die daarvan wel uitgaat. En hij
ontwikkelt een nogal utopische ge
dachte. Hij wil een huis maken waarin
die mens herkent dat hij mens is. En
hij maakt dat huis ook: een Huis als
een Tempel voor de Mens. Dan gebeu
ren er twee dingen: ten eerste recht
vaardigt hij daarmee de woonhuisarchi
tectuur als kunst en ten tweede zal hij
ondervinden dat hij, die hoe dan ook
in verbinding staat met een hoger
mens-zijn en er hoe dan ook getuigenis
van aflegt, hierin hoe dan ook zal
worden tegengewerkt.
Het utopische van zijn gedachtengang
en van zijn bouwwerken is dat hij
negeert dat de mens van deze tijd
bang, of zelfs onwetend is van een
hoger mens-zijn. Hij wordt verscheurd
door allerlei tegenstrijdige doeleinden
en hij realiseert zich niet dat het enige
doel van de mens kan zijn mens te
worden, gelijk Erasmus al zei. Door
zijn denkvermogen is hij tot zelfkennis
en daardoor weer tot zelfverbetering in
staat. Ken U zelf, het stond al op een
tempel in het oude Griekenland. Maar
de mens werkt. Om te leven, zegt hij.
Hierin heeft hij zelfs gelijk. Er is
iemand die dat tot een lijfspreuk ver
heven heeft: Le Corbusir-, „Travailler
est respirer", (werken is ademen), zei
hij. Maar hij moet geweten hebben dat
de huidige mens er het omgekeerde
mee bedoelt en dat is kwalijk. Laten
we eens bezien wat de filosoof Herbert
Marcuse aanvoert tegen dit leven om te
werken. Kunst, sexualiteit en zelfs de
rede worden geknecht door de cultuur
van de arbeid. Dat zegt hij. Hij roept
een erotische wereld op van spel en
vreugde waar mens, natuur, en muziek
spontaan en vrij zullen zijn. Hij ver
vloekt de voortgaande geestelijke afta
keling van de mens. Hij profeteert een
soort paradijs op aarde, een nieuw
Jeruzalem.
Tragiek
En nu zie ik als de grote tragiek ten
aanzien van de appreciatie van Le
Corbusier, dat hij de gebouwen reeds
op aarde heeft gezet voor de wereld
waarover mensen als Marcuse nog
slechts schrijven. Hij had geen ondank
baarder middel voor zijn Marcusiaanse
opvattingen kunnen bedenken, maar
ook geen duidelijker. „Een wereld
kaart waarop Utopia niet voorkomt is
geen blik waard" zegt Oscar Wilde. Eri
het was Le Corbusiers Utopia en tege
lijk zijn onbeschrijftelijke moed om te
bouwen voor en te rekenen op een
mens die als algemeenheid niet meer
en nog niet bestaat, de mens zoals die
bedoeld is, met een hoofdletter.
Nu kun je zeggen: een architect moet
bouwen voor de mens van nu. De
resultaten zien we om ons heen, nie
mand heeft zich nog ooit zo opgewon
den over architectuur als vandaag. Je
kunt ook zeggen: de architect helpt dc
utopie naderbij brengen door die vast
op de kaart te zeggen. En dat deed Le
Corbusier. De K.R.O. heeft een aan
deze ziener gewijd programma op de
buis gebracht. Ik ben er misselijk van
geworden. Een kritisch eerbetoon, zo
heette het programma. Het eerbetoon
moet er in bestaan hebben dat men
überhaupt een programma aan hem
wijdde. Het kritische bestond uit het
demonstreren van onbegrip jegens wat
hij realiseerde. Enige voorbeelden.
Kosmos
Le Corbusier was overtuigd van de
wetten der kosmos, de zin der verhou
dingen en het feit dat deze gegevens
aan het menselijk lichaam reeds gede
monstreerd kunnen worden. Hij achtte
het noodzakelijk dat de mens zich dat
ten volle bewust zou wojden en vanuit
dat bewustzijn zou leven, opdat hij
zodoende als enig levend wezen op
aarde zijn plaats in het universum zelf
kon gewaar worden. Daarom besloot
hij de mens te omringen met uit die
mens zelf voortkomende maten en
voorzieningen. Hij ontwierp een maat
schema voor zijn bouwwerken, uit
gaande van de kosmische verhoudingen
in de mens kan het logischer?de
Modulor, en zag af van alle gekunsteld
heid door slechts het werkelijk nood
zakelijke te bouwen. De mens miste
ineens zijn burgerhouvast en raakte
stuurloos. Het inzicht waartoe hij was
gekomen beschouwde de architect
geenszins als het voorrecht van de
kunstenaar, laat staah van het genie.
Anders geformuleerd zag hij een kun
stenaar juist als een normaal mens
i.p.v. als een uitzondering daarop. Hij
hoopte en voorzag dan ook dat de
kunstenaar in de toekomst zott ver
dwijnen d.w.z. dat alle mensen tot het
inzicht van hun unieke positie hier
zouden geraken. Hij achtte dat de
primaire menselijke eigenschap voor
die toekomst. Maar tegelijk daarmede
eiste hij van die mens de enorme inzet
die nodig is om dat niveau te bereiken,
die inzet waarvan hij zo bang is en
waarvoor hij geen tijd heeft. Want hij
werktDe dwingende logica en de
even dwingende noodzaak van de Mo
dulor, een schepping die tot het aller
belangrijkste behoort wat hij tot stand
heeft gebracht: geen woord er over in
de K;R.O.-uitzending.
Tientallen jaren geleden ontwierp hij
zijn ville radieuse, de stralende stad.
Een stad als een enorm park met
verticale bewoning in wooneenheden
(unités 'd'habitation) los van de grond
op hoge pijlers (pilotis) die reeds van
een Marcusiaanse vreugde en spel ge
tuigen. Iedereen kan zo'n unité gaan
bekijken: 280 boulevard Michelet; 13
Marseille.... In dat park, dat onder de
eenheden doorloopt, kan de mens op
zoek gaan naar zichzelf, ongehinderd
door verkeer, want dat beweegt zich
op een ander niveau, in contact met
zon, water, groen, licht en lucht, al die
dingen waarom we nu zo zitten te
springen.
,jan met de
SPAANSEPOLDER
Isolement
Gemummel
De televisie projecteerde weer de he
dendaagse kortzichtigheid op de ver
richtingen van de ziener: men zaagde
20 minuten door over Chandigarh, de
enige door Le Corbusier ontworpen
stad die ook uitgevoerd wordt (India).
Men wist ons nu al te berichten dat hij
niet zou voldoen omdat hij te leeg is.
De mens van nu die de ruimte niet
aankan omdat hij niets heeft om hem
mee te vullenDe hele uitzending
was een uur lang gemummel dat syste
matisch voorbij ging aan datgene wat
we van Le Corbusier kunnen leren en
wat zijn eigenlijke betekenis is. Hij
wilde de mens helpen te leven, d.w.z.
bijdragen aan zijn bewustwording van
de noodzaak tot menswording. De
mens zou dan één hoofddoel hebben
en daardoor een gemeenschap vormen.
Voor die gemeenschap heeft Le Corbu
sier gebouwd. Door maat, ruimte, na
tuur, kleur, poëzie en wars van oubolli
ge gezelligheid en bedompte knusheid
de mens gelegenheid gevend zich in
zijn volle grootte te ontplooien.
Het duidelijkst treedt dat naar voren in
het dominicanenklooster Sainte Marie
de la Tourette (Eveux sur L'Arbresle).
Daar heerst een werkelijke gemeen
schap van mensen met één hoofddoel
in contact met de natuur en het
gebouw. Buiten en binnen in relatie
met dezelfde verhoudingen die ook
aan hen te grondslag liggen. En dat
wenste hij uiteraard ook in zijn steden.
De bewoners van dit monument had
den op het scherm moeten komen.
Dan zou er een iets genuanceerder
beeld van de architect tot stand geko
men zijn, zoals ik tijdens mijn bezoe
ken aan het klooster heb kunnen
vaststellen.
Daar is de benauwende gezelligheid
van pluche, balpoten en verstoppertje
spcleir, die de mens nu nog haast als
levensdoel beschouwt, geweken voor
gezel-ligheid die het kenmerk van de
commune vormt. Maar dat zijn natuur
lijk weer „bevoorrechten" en die kun
Zolang de mens zich vrijwillig in dit
isolement blijft ophouden en de „arre-
beider" als werkmier vanaf de wieg
door middel van ouders, school en ga
zo maar door in stand wordt gehou
den, zal noch de tijd van Marcuse,
noch die van Le Corbusier zijn aange
broken. Zolang zal ook het probleem
der „vrijetijdsbesteding", dat immers
slechts J)ij de gratie van zijn als kwel
ling ervaren tegendeel („werk") be
staat een feit zijn. Logisch, men heeft
niets om op terug te vallen. Heeft men
dat wel, dan zal ook de arbeid tot zijn
ware proporties teruggebracht worden
(travailler est respirer) en met vreugde
worden verricht. Ik zou het meer tot
de strekking van een documentaire
over Le Corbusier vinden behoren
wanneer er aandacht wou worden be
steed aan zijn enorme filosofisch-pro-
fetische en daardoor educatieve bete
kenis die langzamerhand toch blootge
legd zal worden. Aan zijn volstrekt van
een dogma gespeende religiositeit, zo
als hij die in Ronchamp, de drukst
bezochte kerk ter wereld, beleed. Daar
is het religieuze weer actueel, zo actu
eel dat men er in bussen vanuit de hele
wereld naar toekomt. Vrijwel niemand
ontkomt aan het heüige dat daar
plaatsgrijpt. Het christelijke drama
heeft van deze plaats bezit genomen,
zei hij zelf. Gelijk het dat van de
jongere generatie heeft. Als iets le
vends waarin de architect voorging,
niet als iets welks levenloosheid zo
treffend wordt gesymboliseerd door de
grote meerderheid der kerken van van
daag.
Levenskansen
Le Corbusier moet behandeld worden
door of in verband met de grote
denkers van nu en morgen want hij
behoort tot hen. Hij moet in verband
worden gebracht met het boek „Van
dichtbij gezien" van Godfried Bomans
in plaats van voor het „volluk" op een
zacht pitje gezet door een stelletje
t.v.-jongens. Hij moet tegemoet getre
den worden als iemand die het overbe-
volkingsprobleem vermoedelijk zou
hebben willen oplossen door de aan
was te verkleinen in plaats van steeds
betere voorzieningen te proberen te
bedenken voor een steeds hopelozer
wordende zaak. Als iemand die de
problemen in de kern oplost en er niet
met schone schijn omheen dartelt. Die
de mens werkelijke levenskansen
biedt.
Door la recherche harmonique des
problèmes posés. Een uitspraak die als
lichtend voorbeeld aan iedereen kan
dienen. Een moderne versie van het
„onderzoekt alle dingen en behoudt
het goede". Een uitspraak waarmee hij
het goddelijke in de mens aanspreekt.
Maar iemand die dat doet en dus de
mens op zijn taak wijst, wordt, steeds
opnieuw, door diezelfde mens gekrui
sigd. Want die mens moet niets hebben
van zo'n man met zo'n meedogenloze
spiegel waarin je bij voortduring je
eigen fouten ziet. En Le Corbusier was
ELECTRONISCHE ORGELS
vanaf 1095.-
Wilt U zelf orgel leren spelen? Dat
kan in korte tijd met onze nieuwe
unieke gratis lescursus. Op het
moderne Solina orgel. Maak een af
spraak. De volgende lessen beginnen
spoedig.
Keus uit meer dan 150 instrumen
ten. Huur met recht van koop.
vanaf 26. - per maand
Westersingel 42 - 44, r'dam
tel. (010) 363500
Op donderdag 30 september zal door een
commissie uit het college van Gedeputeerde
Staten een openbare vergadering worden
gehouden, waarin het beroepschnft behan
deld zal worden van dc Vereniging tot
bevordering van het christelijk onderwijs in
Schiedam. Dc vereniging gaat in beroep
tegen de weigering van de gemeenteraad tot
het aanbrengen van gasverwarming in de
school aan de Burgemeester van Haarenlaan.
resse RENAULT
KOSTER
707777
n
Rood licht
Drs. Simons: functie
SG onderzoeken
Drs. Simons, de vroegere fractieleider
van de P.v.d.A. in de Schiedamse
gemeenteraad, heeft in een gesprekje
met „Voorwaarts", het orgaan van de
afdeling meegedeeld, dat zijn invloed
op de huidige gemeente-politiek niet
groot meer is. Misschien is die- wel
groot geweest maar die rol is nu wel
uitgespeeld, ook al heeft hij wel con
tact met fractieleden en wordt ook
nog zijn mening over bepaalde gemeen
telijke zaken gevraagd. Dat was b.v.
ook het geval met betrekking tot het
investeringsplan.
De kwestie SG-Kaptein noemt de heer
Simons een „opgeblazen geval". Blijk
baar streeft de SG naar openheid en
dat doet Kaptein óók. Er is alleen
verschil van inzicht over de „timing".
Het is, een goede gelegenheid om de
functie van de SG gelijktijdig te gaan
bekaken. Het bestuur van SG heeft
nog nooit in het openbaar verantwoor
delijkheid over het beleid afgelegd.
Over hét aanstellen van een vijfde
wethouder is de heer Simons van
mening, dat dat niet moet gebeuren ter
oplossing van het huidige bestuurlijke
conflict. Het zou ook nog de vraag
zijn, of dat daarmee is op te lossen.
Drs. Simons is van oordeel, dat de
Samenwerking met de „coalitiepartners
„verbeterd en gestimuleerd zal worden
door het vertrek van de „weinig geihte-
resseerde Van Oosten" bij D.66 en zijn
vervanging door Wiegman. Er zouden
meer gezamenlijke fractievergaderin
gen gehouden moeten worden en op
eikaars ledenvergaderingen komen", al
dus drs. Simons.
De commissie Open Deur Werk vah de
hervormde gemeente in Schiedam or
ganiseert een aantal samenkomsten op
de laatste zaterdag van de maand.
Onder de titel „Zo maar een uurtje
zingen in de Grote Kerk" kunnen
belangstellenden deelnemen aan een
uurtje samenzang van het kerkelijk lied
en luisteren naar de medewerking van
koren en solozang. Hent eerste zang-
uur wordt gehouden op zaterdag 25
september. Medewerking verlenen dan
de Bazuingroep van de CJV te Vlaar-
dingen, het kerkkoor van de Opstan-
dingskerk en het kerkkoor van de
hervormde gemeente Kethel, mevrouw
den Ouden, solozang, de heer Jacq. P.
Bekkers, orgel. Aanvang 7 uur.
Waarom, riegeren velen vaak het rode
signaal,
Ach ja, waarom moet dat nou alle-
Als u, ja u, niet enkele seconden kunt
wachten,,
Riskeert u brokken, dat moet u dan
verwachten,
Heeft u nou echt niet zoveel tijd,
Eerlijk, is dat een rede, dat u maar
raak rijdt.
En als ze u vandaag of morgen eens
Nee, nee dat zijn niet alleen „Uw"
Wat bent u eigenlijk een kortzichtige
stakkert,
Als u toch maar weer lekker doorjak
kert,
Aanvaardt nou eens de regels van het
spel,
Rood niet bagatalliseren, dan redt u
het wel,
Ook u, voetganger, wandel nooit door
Mogelijk betaalt u uw zgn. „haast"
met de dood.
W. Durivou,
Rotterdam.
Discriminatie
Naar aanleiding van een artikel in uw
krant van 2 september wil ik gaarne
enige opmerkingen plaatsen. Iedere
Nederlander weet overduidelijk, dat
ons land nog onder veel woonellende
gebukt gaat. Vooral in de grote steden
heerst een groot tekort aan betaalbare
woningen. Een deel van het huidige
woningbestand bestaat uit huizen, die
de naam woning niet meer verdienen
en allang opgeruimd hadden moeten
worden. De slachtoffers van deze
woonellende zijn de mensen met de
kleinste beurs en de sociaal zwakke
groeperingen. Het gaat om zowel Ne
derlanders als buitenlanders.
In uw artikel: „Zet die gastarbeiders
op een schuit en laat die op zee
zinken", merkt u op dat „eigen frus
traties en woonellende worden uitge
vierd op 't hoofd van de gastarbeiders
en dat gaat soms zover, dat mensen het
openlijk opnemen voor de ideeën en
daden van Adolf Hitler
Uw krant en het Aktiecomitee pro
Gastarbeiders voegen er nog aan toe de
indruk te hebben dat de discriminatie-
tendenzen zienderogen toenemen. Met
dat laatste ben ik het helemahl eens. Ik
vraag mij evenwel af of deze tendenzen
niet juist gestimuleerd worden door de
wijze waarop u in genoemd artikel
hierover schrijft. De wijze waarop u de
door een voorbijganger geciteerde zin
aanhaalt, suggereert dat iedereen er zo
over denkt. Ik ben van mening dat
iedere weldenkende Nederlander be
seft dat de eigen woonellende niet
wordt opgelost door de buitenlandse
werknemers op een zinkend schip te
plaatsen! Zowel de Nederlandse als de
buitenlandse werknemers hebben veel
gelijke belangen. Eén daarvan is een
menswaardige huisvesting voor hun ge
zinnen. Naar mijn smaak is het de
politieke verantwoordelijkheid van de
WIJ HELPEN DIREKT
EVT. VOORAF PRIJSOPGAAF.
Gebr. de Veld
ST. LipUINASTR. 78A
™hips| SCHIEDAM
fff-N TEL. 26.86.38
ÜP OFF PHILIPS DEALER
overheid om hiervoor zorg te dragen.
De Stichting Hulp aan Buitenlandse
Werknemers heeft in brieven aan het
Rotterdamse Gemeentebestuur van 20
oktober 1970 19 april en 8 september
1971, zeer duidelijk naar voren ge
bracht dat er meer voorzieningen ge
troffen moeten worden op het gebied
van de huisvesting, zowel voor Neder
landse als buitenlandse werknemers.
Het besef moet doorbreken dat beide
groeperingen samen moeten werken,
samen hun belangen moeten verdedi
gen, om hun doelstellingen te berei-
Aan alle Nederlanders, die de buiten-»
landers als een bedreiging ervaren, zou
ik willen toeroepen: Het zijn uw bond
genoten! Ook zij werken voor hun
vrouw en kinderen, ook zij hebben
recht op een menswaardige huisvesting
en gelijke rechten! Het leven in onze
stad wordt een kwelling als er zinken
de schepen en kampen met prikkel
draad aan te pas moeten komen om
een bepaalde groep uit te roeien. Dit
beeld oproepen en suggereren dat het
een algemeen heersend beeld is, werkt
de discriminatie eerder in de hand dat
dat het wordt tegengegaan.
A. M. Arling
Waarnemend-Direkteur
Stichting Hulp aan
Buitenlandse Werknemers
Rotterdam.
Galen van de Schiedamse Zeekadetten. Er
zullen demonstraties worden gegeven om
het werk van de jeugd te laten zien.
75 jaar
ter meulen
Voor de liefhebbers van moder
ne vitrage houden wij morgen
een uitverkoop van Terlenka
filet, nu met guldens voordeel.
Extra hoge Terlenka filet, 220
cm hoog, met loodband. In het
meest verkochte dessin, uit de
serie van f 6,95, per meter voor
nog géén vier gulden.
BIB Si" :iü:: 3
Vanaf vrijdagmorgen 9 uur ver
kopen wij op de le etage deze
extra hoge Terlenka filet met-
loodband, in het meest verkoch
te dessin en de kleuren ivoor
en geel, 220 cm
hoog, per
Woensdag 22 september werd het bad
Groenoord gesloten. Het aantal bezoekers
dit jaar was minder dan vorig jaar (375.000
tegen 396.947). Oorzaak zijn de minder
gunstige weersomstandigheden gedurende de
maand juni.
U hebt het in de kranten kunnen lezen: tussen uw dag
blad en Het Vrije Volk komt een abonneeruil.
Daarom krijgt u nu opeens ongevraagd een krant in de
bus, die u misschien helemaal niet lezen wilt!
In ons land bestaat gelukkig nog vrije keus. U
hoeft Het Vrije Volk niette nemen.
Wij, van het Rotterdamsch Nieuwsblad, maken een onaf
hankelijke krant. Wij zullen het op prijs stellen als u
met ons in contact treedt. Indien u ons uw naam en
adres geeft, zorgen wij ervoor dat u ter kennismaking
veertien dagen het Rotterdamsch Nieuwsblad plus
Schiedamsche Courant krijgt.
Dan kunt u zélf uw vrije keus maken.
