r
Een Huis als een Tempel voor de Mens
f
1
A V
IK
Le Corbusier, profeet en bouwer
- - 'W/
\V
MEDEWERKSTER
chauffeur/
hulpmonteur
medewerkster/
in de keuken
Mannelijk
personeel
PONSTYPISTE
I w
DE HAVENLOODS, DINSDAG 19 OKTOBER 1971
42-6
Le Corbusier is niet alleen een der grootste architecten, maar evenzeer
een der belangrijkste profeten van deze en de komende tijd. Een man
'die lang van te voren in zijn bouwen uiting heeft gegeven aan die
dingen waar het in de toekomst om zal moeten gaan. Dit uiten heeft
de architectuur natuurlijk niet als einddoel, zeker niet wanneer
hieronder wordt, verstaan een bouwwerk maken voor mensen die
liever droog zitten, zoals te doen gebruikelijk, maar stijgt daar in die
zin boven uit, dat die architectuur als een middel wordt gebruikt om
een zeer duidelijke filosofie naar voren te brengen. Waarschijnlijk is
de architectuur het moeilijkste middel dat men daarvoor nemen kan,
maar tevens het duidelijkste, het meest onontkoombare, het meest
meedogenloze zelfs.
Heeft men met een schilder die een
bepaalde filosofie in zijn werk uit
draagt van doen, dan schuift men zijn
doek in een kast, is het een musicus of
een toneelschrijver, dan voeren we zijn
werken niet of niet meer uit, is het een
schrijver, dan herlezen we z'n boek
niet, is het een beeldhouwer, dan
verplaatsen we zijn beeld naar een
onopvallende plaats, maar betreft het
een architect, dan heeft hij met zijn
bouwwerk een aanzienlijk stuk van die
planeet die we allemaal als ons eigen
dom beschouwèn, ingenomen en lopen
we er voortdurend tegenop of worden
verondersteld er zelfs in te wonen.
Juist het definitieve van de bouwkunst
zorgt voor een enorme agressie wan
neer zij de mens tot iets blijkt te
dwingen. Alle andere kunsten hebben
ietsfacultatiefs, men kan hen zelfs
zonder moeite negeren, maar de bouw
kunst, daar zitten we in de meest
letterlijke zin middenin. Nu heb ik het
lot van de architect met dat van
verschillende andere kunstenaars verge
leken alsook over bouwKUNST gerept.
Omhulling
De meningen hierover zijn verdeeld
zodat er meerdere soorten architectuur
schijnen te bestaan. Wanneer men de
blik slaat op b.v. het Parthenon, een
middeleeuwse kathedraal of iets van
dien aard, een zgn. 'historisch bouw
werk dus, dan mag. er van kunst en
kunstenaar gewaagd worden. Gaat het
echter om eer. woonhuis, dan blijken
deze substantiva ineens taboe. Ter ere
van de levende mens hoeven we kenne
lijk geen drukte te maken. Dat reserve
ren we voor het goddelijke. Maar wat
doen we nu met het goddelijke in de
mens, dat wat ik lees in 1 gen. 22?
Dat wat maakt dat de mens tot het
hoogste inzicht kan geraken, wat ook,
en de bijbel bevat geen enkele bladzij
de die daarop niet gericht is, zijn taak
is, kortom het mens:zijn 'zoals dat op
zijn diepst bedoeld is? Komt dat
element geen tempel toe voor de bouw
waarvan de grootst mogelijke kunste
naar dient te worden ontboden?
Neen, we zijn ons van die taak niet
bewust, dus ook niet van de noodzaak
een slechts daartoe stimulerende om
hulling voor ons te scheppen.
Maar nu neemt er een enkeling het
woord die daarvan wel uitgaat. En hij
ontwikkelt een nogal utopische ge
dachte. Hij wil een huis maken waarin
die mens herkent dat hij mens is. En
hij maakt dat huis ook: een Huis als
een Tempel voor de Mens. Dan gebeu
ren er twee dingen: ten eerste recht
vaardigt hij daarmee de woonhuisarchi
tectuur als kunst en ten tweede zal hij
ondervinden dat hij, die hoe dan ook
in verbinding staat met een hoger
mens-zijn en er hoe dan ook getuigenis
van aflegt, hierin hoe dan ook zal
worden tegengewerkt.
Hef utopische van zijn gedachtengang
en van zijn bouwwerken is dat hij
regeert dat de mens van deze tijd
bang, of zelfs onwetend is van een
hoger mens-zijn. Hij wordt verscheurd
door allerlei tegenstrijdige doeleinden
en hij realiseert zich niet dat het enige
doel van de mens kan zijn mens te
worden, gelijk Erasmus al zei. Door
zijn denkvermogen is hij tot zelfkennis
en daardoor weer tot zelfverbetering in
staat. Ken U zelf, het stond al op een
tempel in het oude Griekenland. Maar
de mens werkt. Om te leven, zegt hij.
Hierin heeft hij zelfs gelijk. Er is
iemand die dat tot een lijfspreuk ver
heven heeft: Le Corbusi'-. „Travailler
est respirer", (werken is ademen), zei
hij. Maar hij moet geweten hebben dat
de huidige mens er het omgekeerde
mee bedoelt en dat is kwalijk. Laten
we eens bezien wat de filosoof Herbert
Marcuse aanvoert tegen dit leven om te
werken. Kunst, scxualiteit en zelfs de
rede worden geknecht door de cultuur
van de arbeid. Dat zegt hij. Hij roept
een erotische wereld op van spel en
.vreugde waar mens, natuur, en muziek
spontaan en vrij zullen zijn. Hij ver
vloekt de voortgaande geestelijke afta
keling van de mens. Hij profeteert een
soort paradijs op aarde, een nieuw
Jeruzalem.
Tragiek
En nu zie ik als de grote tragiek ten
aanzien van-de appreciatie van Le
Corbusier, dat hij de gebouwen1 reeds
op aarde heeft gezet voor de wer.eld
waarover mensen als Marcuse nog
slechts schrijven. Hij had geen ondank
baarder middel voor zijn Marcusiaanse
opvattingen kunnen bedenken, maar
ook geen duidelijker. „Een wercld-
kaart waarop Utopia niet voorkomt is
geen blik waard" zegt Oscar Wilde. En
het was Le Corbusiers Utopia en tege
lijk zijn onbeschrijftelijke moed om te
bouwen voor en te rekenen op een
mens die als algemeenheid niet meer
cn nog niet bestaat, de mens zoals die
bedoeld is, met een hoofdletter.
Nu kun je zeggen: een architect moet
bouwen voor de mens van nu. De
resultaten zien we om ons heen, nie
mand heeft zich nog ooit zo opgewon-
den over architectuur als vandaag. Je
kunt ook zeggen: de architect helpt dc
f
utopie naderbij brengen door die vast
op de kaart te zeggen. En dat deed Le
Corbusier. De K.R.O. heeft een aan
deze ziener gewijd programma op de
buis gebracht. Ik ben er misselijk van
geworden. Een kritisch eerbetoon, zo
heette het programma. Het eerbetoon
moet er in bestaan hebben dat men
überhaupt een programma aan hem
wijdde. Het kritische bestond uit het
demonstreren van onbegrip jegens wat
hij realiseerde. Enige voorbeelden.
Kosmos
I.e Corbusier was overtuigd van de
wetten der kosmos, de zin der verhou
dingen en het feit dat deze gegevens
aan het menselijk lichaam reeds gede
monstreerd kunnen worden. Hij achtte
het noodzakelijk dat de mens zich dat
ten volle bewust zou worden en vanuit
dat bewustzijn zou leven, opdat hij
zodoende als enig levend wezen op
aarde zijn plaats in het universum zelf
kon gewaar worden. Daarom besloot
hij de mens te omringen met uit die
mens zelf voortkomende maten en
voorzieningen. Hij ontwierp een maat
schema voor zijn bouwwerken, uit
gaande van de kosmische verhoudingen
in de mens (kan het logischer?de
Modulor, en zag af van alle gekunsteld
heid door slechts het werkelijk nood
zakelijke te bouwen. De mens miste
ineens zijn burgerhouvast en raakte
stuurloos. Het inzicht waartoe hij was
gekomen beschouwde de architect
geenszins als het voorrecht van de
kunstenaar, laat staan van het genie.
Anders geformuleerd zag hij een kun
stenaar juist als een normaal mens
i.p.v. als een uitzondering daarop. Hij
hoopte en voorzag dan ook dat de
kunstenaar in de toekomst zou ver
dwijnen d.w.z. dat alle mensen tot het
inzicht van hun unieke positie hier
zouden geraken. Hij achtte dat de
primaire menselijke eigenschap voor
die toekomst. Maar tegelijk daarmede
eiste hij van die mens de enorme inzet
die nodig is om. dat niveau te bereiken,
die inzet waarvan hij zo bang is en
waarvoor hij geen tijd heeft. Want hij
werkt.De dwingende logica en de
even dwingende noodzaak van de Mor
dulor, een schepping die tot het aller
belangrijkste behoort wat hij tot stand
heeft gebracht: geen woord er over in
de K;R.O.-uitzending.
Tientallen jaren geleden ontwierp hij
zijn ville radieuse, de stralende stad.
Een stad als een enorm park met
verticale bewoning in wooneenheden
(unités 'd'habitation) los van de grond
op hoge pijlers (pilotis) die reeds van
een Marcusiaanse vreugde en spel ge
tuigen. ledereen kan zo'n uriité gaan
.bekijken: 280 boulevard Michelet; 13
Marseille.... In dat park, dat onder de
eenheden doorloopt, kan de mens op
zoek gaan naar zichzelf, ongehinderd
door verkeer, want dat beweegt zich
op een ander niveau, in contact met
zon, water, groen, licht en lucht, al die
dingen waarom we nu zo zitten te
springen.
Gemummel
De televisie projecteerde weer de he
dendaagse kortzichtigheid op de ver
richtingen van de ziener: men zaagde
20 minuten door over Chandigarh, de
enige door Le Corbusier ontworpen
stad die ook uitgevoerd wordt (India).
Men wist ons nu al te berichten dat hij
niet zou voldoen omdat hij te leeg is.
De mens van nu die de ruimte niet
aankan omdat hij niets heeft om hem
mee te vullenDe hele uitzending
was een uur lang gemummel dat syste
matisch voorbij ging aan datgene wat
we van Le Corbusier kunnen leren en
wat zijn eigenlijke betekenis is. Hij
wilde de mens helpen te leven, d.w.z.
bijdragen aan zijn bewustwording van
de noodzaak tot menswording. De
mens zou dan één hoofddoel hebben
en daardoor een gemeenschap vormen.
Voor die gemeenschap heeft Le Corbu
sier gebouwd. Door maat, ruimte, na
tuur, kleur, poëzie en wars van oubolli
ge gezelligheid en bedompte knusheid
de mens gelegenheid gevend zich in
zijn volle grootte te ontplooien.
Het duidelijkst treedt dat naar voren in
het dominicanenklooster Sainte Marie
de la Touütte (Eveux sur L'Arbresle).
Daar heerst een werkelijke gemeen
schap van mensen met één hoofddoel
in contact met de natuur en het
gebouw. Buiten en binnen in relatie
met dezelfde verhoudingen die ook
aan hen te grondslag liggen. En dat
wenste hij uiteraard ook in zijn steden.
De bewoners van dit monument had
den op het scherm moeten komen.
Dan zou er een iets genuanceerder
beeld van de architect tot stand geko
men zijn, zoals ik tijdens mijn bezoe
ken aan het klooster heb kunnen
vaststellen.
Daar is dc benauwende gezelligheid
van pluche, balpoten en verstoppertje
spelen, die de mens nu nog haast als
levensdoel beschouwt, geweken, voor
gezel-llgheid die het kenmerk van de
commune vormt. Maar dat ziin natuur
lijk weer „bevoorrechten" en die kun
f h4 a
4 1 I
§- :i lÉf isiiiiiii
- 1
-v. s-s
:-v
-.rTStó' :J1
""S't .Jr.
Isolement
Zolang de mens zich vrijwillig in dit
isolement blijft ophouden en de „arre-
beider" als werkmier vanaf de wieg
door middel van ouders, school en ga
zo maar door in stand wordt gehou
den, zal noch de tijd van Marcuse,
noch die van Le Corbusier zijn aange
broken. Zolang zal ook het probleem
der „vrijetijdsbesteding", dat immers
slechts bij de gratie van zijn als kwel
ling ervaren tegendeel („werk") be
staat een feit zijn. Logisch, men heeft
niets om op terug te vallen. Heeft men
dat wel, dan zal ook de arbeid tot zijn
ware proporties teruggebracht worden
(travailler est respirer) en met vreugde
worden verricht. Ik zou. het meer tot
de strekking van een 'documentaire
over Le Corbusier vinden behoren
wanneer er aandacht wou worden be
steed aan zijn enorme filosofisch-pro-
fetische en daardoor educatieve bete
kenis die langzamerhand toch blootge
legd zal wdfden. Aan zijn volstrekt van
een dogma gespeende religiositeit, zo
als hij die in Ronchamp, de drukst
bezochte kerk ter wereld, beleed. Daar
is het religieuze weer actueel, zo actu
eel dat men er in bussen vanuit de hele
wereld naar toekomt. Vrijwel niemand
ontkomt aan het heilige dat daar
plaatsgrijpt. Het christelijke drama
jieeft van deze plaats bezit genomen,
zei hij zelf. Gelijk het dat van de
jongere generatie heeft.Als iets le
vends waarin de architect voorging,
niet als iets welks levenloosheid zo
treffend wordt gesymboliseerd door de
grote meerderheid der kerken van van
daag.
Levenskansen
Le Corbusier moet behandeld worden
door of in verband met de grote
denkers van nu en morgen want hij
behoort tot hen. Hij moet in verband
worden gebracht met het- boek „Van
dichtbij gezien" van Godfried Bomans
in plaats van voor het „volluk" op een
zacht pitje gezet door een stelletje
t.v.-jongens. Hij moet tegemoet getre
den worden als iemand die het overbe-
volkingsprobleem vermoedelijk zou
hebben willen oplossen door de aan
was te verkleinen in plaats van steeds
betere voorzieningen te proberen te
bedenken voor een steeds hopelozer
wordende zaak. Als iemand die de
problemen in de kern oplost en er niet
met schone schijn omheen dartelt. Die
de mens werkelijke levenskansen
biedt.
Door la recherche harmonique des
problèmes posés. Een uitspraak die als
lichtend voorbeeld aan iedereen kan
dienen. Een moderne versie van het
„onderzoekt alle dingen en behoudt
het goede". Een uitspraak waarmee hij
hel goddelijke in de mens aanspreekt.
Maar iemand die dat doet en dus dc
mens op zijn taak wijst, wordt, steeds
opnieuw, door diezelfde mens gekrui
sigd. Want die mens moet niets hebben
van zo'n man met zo'n meedogenloze
spiegel waarin je bij voortduring je
eigen fouten ziet. En Le Corbusier was
er zo een.
unieke veiling
te schiedam
zal op: Donderdagavond a.s. 21 okt. aanvang 19.00 ui
in: zaal „Arcade" Lange haven 71.
Deurwaarder J. Klootwijk uit Rotterdam ten behoeve van
zaanse klokken
dames- en herenhorloges
gouden sieraden, waaronder gouden
dames- en herenhorloges
en wat verder ter tafel zal worden gebracht.
Gelegenheid tot bezichtigen vanaf 18.00 uur.
Voor de buitendienst zoeken wij:
Haar werkzaamheden liggen in het admini
stratieve vlak en zijn zeer wisselend.
Vereist is:
Bekendheid met de engelse taal en type
vaardigheid.
Volledige dagtaak.
Salaris nader overeen te komen.
Sollicitaties worden ingewacht bij de direc
tie van de
Eerste Schiedamse Bewakingsdienst
Kprtesingelstraat 16B, Schiedam.
Hotel Rijnmond
Nieuwlandplein 12 Schiedam, tel. 010-706066.
Vraagt wegens belangrijke uitbreiding hotel accomodate
Cafe Restaurant Kelner J
Vijfdaagse werkwees
goede verdiensten
talenkennis vereist.
Nachtportier
Ook bijzonder geschikt voor 65-plusser
voor de ochtenduren.
Het Opera Koor Maasstad geeft op vrijdag
12 november een concert in de Rivièrahal
van diergaarde Blijdorp in Rotterdam. De
zaal is open vanaf 19.30 uur en de aanvang
is om 20.15 uur. Op het programma staan
werken van Mozart (Die Zauberflötc),
Donizetti (Don Fasqualc en La Eavorita),
Verdi (Nabueco), Leoncavallo (Paljas), Saint
Saëns (Samson et Delilah) en Gounod
(1c Mattftcus Passion in Rotterdam
tonele brengt en onder leiding staat van
dirigent Rocus van Yperen, zoekt mannen
om het stemmenmateriaal uit te breiden.
Belangstellenden kunnen met het koor
kennismaken op de dinsdagavonden, dan
wordt van 8 tot 10 uur gerepeteerd in de
Ahmanstichting. Nadere inlichtingen bij dc
secretaresse van het koor, mevrouw C. van
Driel-van der Graaf, Gijsinglaan 940, Rotter
dam, tel. 010- 371074.
Bij de technische werkplaats van
de dienst Gemeentewerken kan
worden geplaatst een
die zal worden belast met het besturen,
laden en lossen van de bestelauto van
de technische werkplaats, het verlenen
van hulp aan het technisch personeel
van deze onderafdeling en het zelf
standig verrichten van eenvoudige
technische werkzaamheden.
Vereistrijbewijs B-E, alsmede ervaring
met het besturen van bestelauto's.
Zij die tevens in het bezit zijn van het
diploma L.T.S. bankwerken, genieten
de voorkeur.
Salaris voor 21 -jarigen en ouder,
afhankelijk van leeftijd en ervaring
van f 772 tot f 1.052 per maand
6jr% vakantietoeslagAOW-premie
voor rekening van de gemeente:
IZA-ziektekostenregelingverplaatsings
kosten- en studiekostenregelingzo
nodig alle medewerking voor huisvesting.
gemeentewerken
Belangstellenden verzoeken wij binnen
10 dagen te schrijven onder vacature
nummer 904, met volledige inlichtingen
over opleiding, ervaring enz., aan da
directeur, postbus 61.
gemeente schiedam
Be ja a rdencentrum
"Vaartland"
Zij die kunnen koken of daarvoor opgeleid willen
worden genieten de voorkeur.
Sollicitaties aan de Directrice tel. 010 34.14.44.
e.g. schriftelijk Holysingel - Vlaardingen.
N.V. HOUTERIJ BRANDERIJ DE KONING
Burg. Honnerlage Gretenlaan 11Schiedam
vraagt voor spoedige indiensttreding
voor de bediening van Proces installaties en het ver
richten van bijbehorende werkzaamheden.
Geboden wordt
Interessant werk
Goede beloning
en winstdeling.
Soil, tussen 8 en 17 uur of na telefonische afspraak
onder nr. 010-709455.
OXYGENIUM
t kantoor 's-Gravelandseweg 557 t
aring als ponstypiste strekt
schoonmaker
voor het schoonhouden van trappe-
huizen en openbare ruimten in
flatgebouwen.
Salaris: van f 703 tot f 945 per maand;
diensttijduitloop tot f 10526J%
vakantietoeslagA.O.W.-premie voor
rekening van tie gemeente; premie
spaarregeling I.Z.A.-ziektekostenregeling
werkkleding wordt verstrekt
woningbedrijf
Belangstellenden verzoeken wij binnen
10 dagen te schrijven onder vakature-
nummer 807 aan da directeur,
Lange Haven 145
gemeente schiedam
