Waar politieke lamzakkigheid toe leidde en leiden zal Mondeloze buitenlanders en oude wijken slachtoffer DE HAVENLOODS, DONDERDAG 24 AUGUSTUS 1972 34-508 Dit is een verslag over een zich langzaam voltrekkend proces waarbij twee partijen zich duide lijk tegenover elkaar stellen: zij die zo gauw mogelijk van het gastarbeidersprobleem afwillen (bevolking, gastarbeiders zelf en namens hen actiegroepen) en zij die hiervoor moeten zorgen, maar niet doen, (gemeentebe stuur regering) In dit proces blijft één partij buiten schot en kijkt toe hoe actiegroepen en overheid elkaar in de hare.i vliegen voor pro blemen die zij in eerste instan tie hebben veroorzaakt: de ondernemers. De meesten van hen kennen slechts een economische waarde aan gastarbeiders toe. Het wer ven lijkt dan ook op het kopen van een pakje kauwgum. Je kunt een gastarbeider tenslotte óók uitkauwen en daarna uitspuwen. Dit verslag belicht de historische achtergronden van de telle dis cussies na de ongeregeldheden in de Afrikaanderwijk en die ertoe hebben geleid dat: de oude wijken wethouder Jettinghoff niet meer als ge sprekspartner willen accepteren Dit verslag belicht de historische achtergronden van de felle dis cussies na de ongeregeldheden in de PvdA-raadslid Jan Riezenkamp tot de uitspraak kwam dat de wethouder moet werken met „een partijtje ambtenaren dat ten hemel schreiend is"; het wijkorgaan Spangen in een lange brief aan B. W. zegt het „nog langer te verdommen naar de grillige pijpen van burge meester en wethouders te dan- Pro Gastarbeiders de maatrege len die het gemeentebestuur nü neemt of denkt te gaan nemen een „crisis-reactie" noemt en geen „crisis-preventie"; de Stichting Hulp aan Buiten landse Werknemers, het het ge meentebestuur in het verleden nooit moeilijk makend, plotseling de zijde van de oude wijken heeft gekozen. Aan het eind van 1970 is duidelijk geworden dat de integratie van gastarbeiders mislukt. Actiegroepen, wijkorganen en wijkcomité's hebben er meermalen bij gemeente- en rijksoverheid op aangedrongen maatregelen te nemen tegen het onaanvaardbaar hoge percentage buitenlanders in oude wijken. Het lakse reageren van regering en gemeentebestuur; de afwachtende houding van de vakbonden en het zich verstoppen van het bedrijfsleven zijn de voedingsbodem voor het zich door gastarbeiders ingesloten en bedreigd voelen van de bevolking van oude wijken. Het tolerantie-plafond is bereikt, maar nog steeds komen er pensions bij. De vrije markt in huisjes onder de huurwaarde ontpopt zich als een jungle, waar tal van krachten de vrije loop hebben. Panden gaan voor veel geld van de hand en pensions schieten als paddestoelen uit de grond. Er wordt over ghetto-vorming gesproken. Pro Gastarbeiders komt met zwarte lijsten (integraal in dit blad gepubliceerd). Wethouder G. Z. de Vos (soc. zaken) doet beloften, die niet worden waargemaakt. Vier leden van de Tweede Kamer eisen dat minister Roolvink (soc. zaken) op korte termijn maatregelen treft. Er gebeurt niets. januari 1971 Ondanks beloften van wethouder De Vos is nog geen enkel pension geslo ten. Minister Roolvink komt tot de ontdekking dat de huisvesting van een deel van de in Nederland verblij vende buitenlandse arbeidskrachten in verschillende opzichten onvoldoende moet worden geacht". februari Het gemeentebestuur wordt meerma len met de neus op de overconcentra- ties gastarbeiders in de oude wijken gedrukt. De brandweer adviseert 15 logementen onmiddellijk te sluiten. Het wordt voor kennisgeving aangeno men. Gemeentebestuur beroept zich op ambtenarentekort. maart B. en W. ontkennen dat het „lijdelijk afwacht" hoe de huisvesting van de gastarbeiders zich ontwikkelt. „Inte gendeel", antwoordt het college op vragen van gemeenteraadslid W. Bag german, „wjj bereiden juist krachtige maatregelen voor". Pro Gastarbeiders wil de stroom buitenlanders zien afge remd: „Omdat de kans groot is dat spanningen zich over de hoofden van gastarbeiders ontladen". april Uit een enquête in Crooswijk blijkt, dat 41 procent van de Crooswijkers tegen gastarbeiders in hun wijk is. Motieven: ,,Ze horen hier niet; een statusverlaging van de buurt; er komen er te veel; het zijn herrieschoppers; ze zijn vies". Waaruit blijkt dat het tole rantie-niveau van de Crooswijkers op explosie-peil is gekomen. Overigens is het onderzoek gehouden naar aanleiding van de slechte opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen en is de vraag over de gastarbeiders „alleen maar gesteld om via een paar vragen over typische wijkaangele- genheden toegang tot de bevolking te krijgen". Het Vrije Volk signaleert het woekeren met en het kopen van panden door buitenlandse werknemers, hetgeen de woonrust in oude 'wijken verstoort. Minister Roolvink ontkent, dat door de problemen rond de positie van de gastarbeider in onze samenleving twee spalt in het kabinet is ontstaan. Minis ter Klompé (CRM) zou haar collega's Roolvink en Udink (volkshuisvesting) hebben verweten dat zij problemen rond gastarbeiders alleen maar vanuit economisch oogpunt zien en daarnaar handelen. Of, beter gezegd, zich van handelen onthouden. mei Gemeenteraadsleden W. Baggerman en M. van Hattum dienen een motie in die er op neerkomt, de logementsverorde ning ook op pensions met minder dan 8 personen toe te passen. Burgemees ter Thomassen ziet allerlei juridische bezwaren. De gemeente vraagt zich af of zij direct als „heelmeester moet optreden, terwijl toch in eerste instan tie het bedrijfsleven verantwoordelijk Het Rotterdamsch Nieuwsblad schrijft: „Te oordelen naar de houding van het stadsbestuur in de afgelopen jaren, ziet het niet zo'n grote taak voor zich weggelegd als het gaat om gastar beidersAls er ghetto's ontstaan, zal het gemeentebestuur wel in actie ko men, maar dan zijn de problemen vertienvoudigd.... De gemeente kan in de huidige situatie een hoop doen, maar verschuilt zich achter het nog veel laksere rijk en bedrijfsleven...." juni Vertegenwoordigers van oude wijken en Pro Gastarbeiders komen bij elkaar om na te gaan hoe op korte termijn maatregelen genomen kunnen worden. Allerlei tekenen wijzen er inmiddels op dat concentratie niet alleen leidt tot verpaupering van ghettovorming, maar ook reeds discriminatie en agressie in de hand heeft gewerkt. Dit samenwer kingsverband oude wijken wijkt B. en W. (die overigens zeggen „begrip te tonen voor de rechtvaardige klach ten en verlangens" van het samenwer kingsverband) op haar verantwoorde lijkheden. Districtsbestuurder A. Schravemade Jaar geleden. Een Turk wordt wegge leid na de gevechten in de Aleander- van de NVV-Metaalbond deelt mee dat een aantal buitenlanders binnen enkele maanden tijds een vijftigtal panden - met name in Afrikaanderwijk (Paarl- straat) - heeft opgekocht en die als pensions inrichten. Hij belooft de kwestie bij minister Roolvink „aan te kaarten". Wethouder Jettinghoff (volkshuisves ting) vertelde hem desgevraagd „zich machteloos te voelen en er niets tegen te kunnen doen". In de Volkskrant verklaart Jettinghoff later: „Ik beschik niet over zoveel wijsheid om een oplos sing voor deze zaak te vinden". Die wijsheid acht hij wel aanwezig bij de nieuwe regering, bij wie hij zegt te zullen aankloppen. Over ghettovorming meent Jetting hoff: „Ik ben ook bang voor samen klontering. Inderdaad bestaat dan het gevaar van dezelfde rassendiscriminatie als in Engeland. En dat zou vreselijk zijn". Hoe vreselijk zal hij veertien maanden later in een interview met een HVV-verslaggever uit de doeken doen: „Ik vraag me af: is een ghetto verwerpelijk of is het te verkiezen boven de geestelijke dood, waaraan deze mensen blootstaan als je ze ergens in een vreemde wereld plaatst? Ik moet zeggen, ik ervaar een ghetto nog niet als zo slecht". nog steeds juni Pro Gastarbeiders waarschuwt voor ernstige onlusten in Cool, Afrikaander wijk en Oude Westen. Bewoners van het Bergwegkwartier protesteren tegen het plan van de Stichting Huisvesting Migranten om in het oude v.d. Meer Schoep-pand aan het Willebrordusplein buitenlanders te huisvesten. De „stand" van het Bergwegkwartier zou ermee achteruitgaan en daarnaast heeft men genoeg „voorbeelden van moei lijkheden die ontstaan wanneer je bui tenlanders de wijk in haalt juli In de nacht van 11 op 12 juli barst de bom in de Afrikaanderwijk. Turken en Nederlanders gaan elkaar in de Olean derstraat te lijf. De politie rekent 21 Turken, 2 Nederlanders en een Ier in. Eén gewonde belandt in het zieken huis. Twee dagen later breken in de Haagse Netscherstraat identieke rellen meentelijke overheid een eisenpakket voor, waarin het tegengaan van de concentraties buitelanders in oude wjj- ken en de spreiding van woonruimten over de gehele stad centraal staan. Wethouder De Vos verklaart dat, mocht het waar zijn dat de bevolking van het Oude Westen voor 15 procent uit buitenlanders bestaat, B. en W. zal ingrijpen. (Anderhalve maand later wordt het percentage op 25 gesteld). De Vos stelt zich voor de nog vrije woningen onder de huurwaarde onder gemeentelijke controle te brengen. Het blijven woorden. De Stichting Hulp aan Buitenlandse Werknemers reageert in een brief aan B. en W. op de moeilijkheden van de afgelopen weken: „Het is overduidelijk bewezen dat de opname-capaciteit van de oorspronkelijke bewoners van de oude wijken zijn grens heeft bereikt..." Het wijkorgaan Middelland stapt af van het waanidee dat „het erkennen van een gastarbeiders-probleem discri minatie is" en stelt een werkgroep samen. Crooswijk zegt B. en W. dat het in het noorden fout gaat. In de troonrede staat: „De regering is van mening dat de aan het zorgen voor maatschappelijk en sociale voorzienin gen verbonden kosten ten laste moeten komen van de ondernemingen waar deze mensen werkzaam zijn oktober Gesprek tussen vertegenwoordigers van oude wijken en wethouders De Vos, Van der Pols (wijkaangelegenheden) en Jettinghoff. Reactie van het samenwer kingsverband na de besprekingen: „Het is stompen in een bal elastiek. Ze hebben geen enkele concrete toezeg ging gedaan. Zij (de wethouders) ston den positief tegenover de meeste eisen, gaven ons op bepaalde punten gelijk en schoven daarna alles af op Den Haag onder het motto: „Wij willen niet discrimineren. Wij zien geen mogelijk heid buitenlanders geleidelijk te verde len over alle wijken, zonder dat ver band wordt gelegd met huidskleur, nationaliteit en beroep". Katendrecht wordt ook moe van de overconcentratie. Een honderdtal vak bondsmensen, bestuurders, werkge versvertegenwoordigers, ambtenaren van ministeries en anderen stellen op verzoek van Rijnmond en waslijst met aanbevelingen samen om daarmee de lakse overheid om de oren te slaan. Een dag nadat het gemeentebestuur dit met „onmogelijk" afwimpelde, beslui ten B. en W. 200 slechte pensions te sluiten. Het worden er in werkelijkheid elf, waarvan de helft enkele dagen na de sluiting weer wordt bewoond door gastarbeiders. Ook de Kamer van Koophandel gaat zich met het „gastar beider-probleem" bemoeien, omdat zij vindt dat de gastarbeider niet het kind van onze „nationaal economische reke ning" rr.ag worden. november In dit blad wordt de mening dat het lijkt, dat er nu daadwerkelijk aandacht aan overconcentratie wordt besteed, weerlegd. Op een persconferentie noemt het samenwerkingsverband- oude-wijken het een wonder dat de ghetto-vorming nog steeds niet tot meer uitbarstingen heeft geleid. Te meer daar het percentage buitenlan ders in oude wijken het maximum toelaatbare van 20 procent reeds heeft overschreden. uit. De Turkse krant „Hurriyet" publi ceert voor het eerst een foto van een op straat liggende gewonde Turk om aan te tonen hoe „gastvrij Nederland met haar gastarbeiders omspringt". Baggerman vraagt het college van B. en W. welke maatregelen het denkt te nemen om meer conflicten van deze aard te voorkomen. Het college zwijgt. Een door een journalist gearrangeerd gesprek tussen Nederlanders en Turken wijst uit dat het door een pakket perikelen (waaronder het zich door rijk en gemeente in de steek gelaten voelen) tot een uitbarsting is gekomen. Beide „partijen" zijn het er over eens dat de ontlading tekenend is voor de situatie en een waarschuwing voor het gemeentebestuur moet zijn. augustus In Crooswijk komt het net niét tot een uitbarsting, hoewel bewoners van de Schutterstraat „stenen voor het grijpen hebben liggen". Een makelaar zou („bij wijze van grap") een bordje „te huur, alleen voor buitenlanders" op de deur van een leegstaand pand hebben bevestigd. Prof. Tinbergen bepleit op een congres over minderheden in onze samenleving een beperkte toelating van het aantal gastarbeiders in ons land, omdat wij niet tegen de problemen opgewassen blijken te zijn, en de rege ring niet voornemens is er voldoende geld voor uit te trekken. Dr. J. Barentz directeur van Vrede- steijn en lid van het bestuur van het Verbond van Ned. Ondernemers laat de economische kant prevaleren en verklaart op hetzelfde congres: „Er kunnen volgens mij nog best een 14.000 bij". Het Oude Westen luidt de noodklok: „Gemeente speelt met Zes september voorkomen bewoners van het Oude Westen in de Joseph- straat een huisuitzetting van een gezin met acht kinderen. Men zei over infor matie te beschikken dat er een pension gevestigd zou worden. Het komt niet tot vechten. De actiegroep: „Het enige redmiddel is een agressieve bevolking, met wie je actie gaat voeren. Maar actievoeren sluit een groot risico in". Men gaat eisen aan B. en W. stellen. 28 September legt het samenwerkings verband van de oude wijken de ge- De beleidsnota van wethouder Jetting hoff gaat in. In de nota stelt hij onder meer dat de oorzaak van de overcon centratie buitenlanders in oude wijken bij de gastarbeiders zelf is gelegen. Deze willen volgens hem niet weg uit oude wijken. Moet aan worden toege voegd dat het gemeentebestuur de gastarbeiders ook geen enkele keus laat. Bewoners van de Pimpernelstraat in Bloemhof nemen het op voor een Joegoslaafs gezin, dat door de huiseige naars de toegang tot hun woning is ontzegd. Huiseigenaar en kennissen slaan de door de buurtbewoners bezet te woning weer leeg. Door tussen komst van de politie wordt de zaak geregeld, maar het ongenoegen blijft. Spanningen rond het gastarbeiderspro bleem verdeelt de actiegroep Oude Westen. Bij sommigen leden slaan de gevoelens rond de overconcentratie buitenlanders om in openlijke discrimi natie. Er wordt zelfs om een knok ploeg geroepen. De strijdbijl wordt begraven omdat de ruzie volgens de actiegroep precies datgene is wat het gemeentebestuur wil: „tweedracht in de actiegroep zaaien, en het daardoor monddood maken". Oude Westen oppert plannen de gemeenteraad te overvallen en de raadszaal te bezetten en zo het gemeentebestuur tot het nemen van maatregelen te dwingen. december Omwonenden van Huis ter Schie ne men met schrikontsteltenis en ver ontwaardiging" kennis van het door de Stichting Huisvesting Migranten geop perde plan om meer dan 200 Joegosla- ven in het pand te huisvesten. Zij zeggen: „dat deze ongehoorde concen tratie van langdurig van hun vrouwen gescheiden mannen, zal zorgdragen voor de aantasting van het leefmilieu van de Overschiese bevolking". Het inderhaast gevormde actiecomité zegt tenminste aan te nemen dat het om normale - en dus kennelijk sexueel gefrustreerde - mannen gaat. Wordt nog bij aangetekend dat Overschie zich toch al achtergesteld voelt bij wijken als Schiebroek en Hillegersberg Het samenwerkingsverband heeft een gesprek met minister Udink en diens adviseurs en de wethouders Jettinghoff en Van der Pols. De minister kaatst het gastarbeiders balletje terug naar de gemeente en stelt dat het gemeentebe stuur wel degelijk de macht heeft iets tegen overconcentraties in oude wijken te doen. Jettinghoff deelt mee dat het gemeentebestuur een aantal maatrege len „serieus" zal bestuderen. Spangen laat weten de overconcentratie buiten landers niet meer aan te kunnen. januari 1972 Na een vergadering van wethouder Jettinghoff en bewoners van de wijk Cool, zeggen bewoners zich door de gemeente gediscrimineerd te voelen. De resultaten van de bespreking zijn nihil. „Hij begrijpt ons wel, maar hij wil ons niet begrijpen", is de conclusie van het SIC (Samenwerking In Cool). Jettinghoff verschool zich wederom achter het tekort aan ambtenaren. Ambtenaren van rentegevende eigen dommen: „Wij zijn slechts ambtena ren. Voor problemen moet u bij het gemeentebestuur zijn". februari Pro Gastarbeiders kritiseert het slui- tingsbeleid van de gemeente: Goede pensions worden gesloten, profiteurs blijven buiten schot. Per maand komen er nog steeds 300 gastarbeiders bij. Noodsituatie op Katendrecht, waar de concentratie buitenlanders, gevoegd bij de prostitutie-functie, leidt tot een verhoging van de criminaliteit. Het samenwerkingsverband verklaart zich solidair met Katendrecht en zendt een telegram aan minister Van Agt (justi tie). maart Opde wijken willen weer een gesprek met het gemeentebestuur, omdat „de problemen zich opstapelen en de situa tie alleen maar verslechtert". De ge meentelijke woningstichting en de wo ningbouwcorporaties (25 procent van het totaal aantal huizen) voeren nog steeds een op formele gronden (mini mum inkomen) gebaseerd informeel gastarbeider-werend beleid. april Het gemeentebestuur verzet zich tij dens een hoorzitting in de Tweede Kamer tegen het plan om nog eens 53.000 gastarbeiders naar Nederland te halen. Het bestuur van het Verbond van Ned. Ondernemers laat daarop weten het afremmen van de werving van gastarbeiders en het door de rege ring voorgestelde extra belasten van de ondernemers die gastarbeiders in dienst hebben („waardoor de gastar beiders nog duurder worden") een zinloze zaak te vinden. Premier Bies heuvel laat twee maanden later weten van zijn extra-heffing-plan af te zien. Ook hij heeft een tekort aan ambtena- Illustrerend voor de werkwijze ten stadhuize is het feit dat de Stichting Hulp aan Buitenlandse Werknemers na 168 dagen antwoord krijgt op een brief betreffende het sluiten van pen sions. Door een aankondiging van het wijkorgaan Katendrecht komt een B. en W.-besluit in het nieuws, dat huisjes onder de huurwaarde op Katen drecht weer onder huurmachtiging moet brengen en zo excessen in prosti tutie tegen te gaan. Oude wijken had den reeds lang om een dergelijk besluit gevraagd, maar de gemeente had hen telkens de „onmogelijkheid" van een dergelijk besluit voorgehouden. Oude Daar komt het bankstel naar beneden. De politie doet niets. wijken vragen zich nu af: waarom wel tegen prostitutie en niet tegen over concentratie gastarbeiders? mei Oude wijken hebben een emotioneel gesprek met wethouder Jettinghoff, dat leidt tot woede-uitbarstingen van de vertegenwoordigers van oude wij ken. Als enig positief punt zegt Jettinghoff interne instructies te heb ben gegeven geen vergunningen meer te geven voor pensions (van 8 of meer bewoners) als niet aan de voorwaarde „één pension per tweehonderd wonin gen" wordt voldaan. Aan de reeds bestaande pensions zegt hij niets te kunnen doen. Uit de notulen van die vergadering: de gemeente weigert speciale con trole uit te oefenen in wijkep met de meeste gastarbeiders... hoewel de ge meente overtuigd is van overconcentra tie, zou een verscherpte controle op de naleving van verordeningen volgens Jettinghoff voortrekkerij en discrimi natie zijn.... de wethouder is ongevoe lig voor argumenten dat juist de reeds aanwezige discriminatie-haarden in oude wijken het eerst weggenomen moeten worden.... Jettinghoff en Van den Hoven (directeur dienst volkshuis vesting) zeggen dat hét sociale beval lingsproces in oude wijken niet te stuiten is en dat de enige remedie daartegen verhuizen is...". Scheuring in actiegroep Oud-Charlois na actie van buurtbewoners tegen huis uitzetting van een gezin om plaats te maken voor pension. Honderden buurtbewoners discussiëren op straat. Een deel van de actiegroep noemt het „actie om de actie", anderen „het ontladen van spanningen veroorzaakt door grote concentratie gastarbeiders". Het gemeentebeleid tast zienderogen de eensgezindheid van bewoners van oude wijken aan. juni Actiegroep Oude Westen dreigt met harde acties. Het verwijt de gemeente wanbeleid en stelt haar aansprakelijk voor de gespannen situatie en de gevol gen daarvan. Deze situatie heeft door het uitblijven van maatregelen volgens de actiegroep „gevaarlijke vormen" aangenomen. Het Vrije Volk gaat in een reeks artikelen dieper in op de achtergronden die tot spanningen leiden en de consequenties van het gastarbeider-beleid. Het komt tot de conclusie dat „noch de bevolking, Tien Kamerleden kondigen aan in RuUerdam gastarbeidertje te komen kijken. Eén dag voor hun komst ontla den de spanningen zich in de Afrikaan derwijk. De actief aan de onlusten deelnemende wijkbewoners schuwen openlijke discriminatie niet. Jetting hoff zegt tijdens een spoedvergadering „niets te kunnen doen". Hij wordt door eveneens aanwezige gemeente raadsleden achter zijn broek gezeten. Jettinghoff blijft ook de volgende da gen volhouden „geen been te hebben om op te staan". De politie treedt na een toegeeflijk begin hard op. Er vallen een tiental gewonden; er worden 82 mensen gearresteerd. Naburige wijken roepen knokploegen in het leven. Rot terdam is wereldnieuws. TENSLOTTE: Het op de ongeregeldheden in de Afrikaanderwijk volgende gemeente raadsdebat geeft niet de resultaten die men ervan verwacht. In een twaalf uur durende herkauwerij van alle wat de afgelopen twee jaar is gezegd, schrijft het gemeentebestuur het scenario voor een volgende periode, dat een soortge lijke politieke aanpak zal laten zien als in de achterliggende twintig maanden. Het debat zelf is een afspiegeling van datgene dat zich de afgelopen twee jaar heeft voorgedaan. Raadsleden voorkomen openlijke discussies (om zich vooral niet politiek bloot te ge ven) en nemen besluiten tijdens de lange pauzes en in fractiekamers. Wat het publiek hoort is de formele afhan- Het samenwerkingsverband van de oude wijken laat weten „weer geen bliksem" te zijn opgeschoten. Pro Gastarbeiders acht het zeer goed moge lijk dat de tonelen in de Afrikaander wijk zich in andere wijken zullen herhalen. Tekenend voor de situatie op het ogenblik is een opmerking van één der leden van het samenwerkingsver band op de vraag of zij alsnog wethou der Jettinghoff als gesprekspartner wil len accepteren: „Gesprekspartner? Er valt helemaal niets meer te bespre- ken Peter Post noch de gastarbeiders in wezen schul dig zijn aan de spanningen". juli Pro Gastarbeiders verwijt de actiegroep Oude Westen met vuur te spelen en zich op primitieve gevoelens van de bevolking te richten. In de Vlieger straat ontstaat spontaan een actiegroep die tegen het onrustbarend stijgend a?."tal pensions in de Vliegerstraat ageert. augustus 1972

Gemeentearchief Schiedam - Krantenkijker

De Havenloods | 1972 | | pagina 4