Steeds meer
crematies
in Nederland
Ray Charles
en R.R. King
concerteren
Gasunie: liever opslag
dan nieuwe pijpleiding
- "J
zodat de
Van de 110.199 landgenoten die vorig jaar de laatste adem uitbliezen
zijn bijna 18.000 tot as vergaan in de ovens van de Nederlandse
crematoria. De cijfers geven een verrassend beeld van de ommekeer in
onze lijkenbezorging sinds 1 april 1914, onder grote weerstand, het
eerste crematorium te Velzen in gebruik werd genomen.
Het proces dat binnen anderhalf uur een dode reduceert tot een
hoeveelheid poedervormige as, is onstuitbaar in opmars.
Verstrooiing van de as komt steeds
meer in zwang. Een gering aantal
verwanten kiest als laatste rustplaats
de golven van Noordzee of Waddenzee
,waar met toestemming van de offi
cier van Justitie verstrooiing mogelijk
is maar de meesten laten deze plech
tigheid verrichten op speciaal daarvoor
bestemde akkers bij de crematoria.
Op zo'n groene vijver des doods aan de
Maeterlinckweg in Rotterdam drijft
vaak een verlept tuiltje bloemen als
heugenis aan dit ceremonieel. Dit ga
zon, waarboven meeuwen hun glij
vluchten beschrijven, is sinds de ope
ning van het crematorium Rotterdam-
Zuid de „laatste rustplaats" geworden
voor 5000 overledenen. Er is niets
meer dat aan hen herinnert.
Beheerder W. Assems en zijn 17 persó-
neelsleden zijn nauw betrokken bij de
stormachtige groei van de lijkverbran
ding 'in Nederland. Hun cijfers houden
gelijke tred met de landelijke. In het
eersfe half jaar van 1972 bleek de
crematie met een totaalprecentage van
18,53 weer verder te zijn ingelopen op
de traditionele teraardebestellingen.
Het zal de heer Assems niet verwonde
ren als de verbranding dit jaar zal
worden toegepast voor éénvijfde van
de overledenen. En er wordt rekening
gehouden met een groei tot 50 procent
binnen 20 jaar. Nu al zijn er gemeen
ten in Nederland (Groningen en De
venter bijvoorbeeld) waar de helft of
meer van de gestorvenen wordt gecre
meerd.
Pijlsnel
Deze pijlsnelle ontwikkeling manifes
teert zich ook in Rotterdam en omge
ving. Steeds meer rouwkoetsen zetten
koers naar het tempelachtige cremato
rium. Veelkantig als een edelsteen
staat het terzijde van de Zuiderbegraaf-
plaats in een groen areaal, dat de
nabijheid van een wereldstad verslui
ert.
Zoais overal elders leidt de aanwezig
heid van een crematorium hier tot een
sterk verhoogde belangstelling voor de
ze uitvaarten. „Zien cremeren, doet
cremeren", zeggen de mensen die het
weten kunnen. De stijging zal stellig
een acute versnelling te zien geven, als
de plannen voor een crematorium op
de rechter-Maasoever verwezenlijkt
worden. Overwogen wordt, om dit te
bouwen op de nieuw aan te leggen
begraafplaats Capelle, nabij Alexander-
polder. voor rekening van de gemeente
Rotterdam.
Het eerste jaar werden in Rotterdam
1671 crematies geboekt, in het tweede
2450 en de verwachting is, dat dit jaar
het aantal ruimschoots boven de 3000
zal komen. De maximum capaciteit
van 4000 verbrandingen zal binnen
afzienbare tijd geheel worden benut.
Het crematorium wordt in toenemen
de mate een laatste doorgangshuis voor
stedelingen en plattelanders. Vorig jaar
werden in Rotterdam-Zuid 1530 over
ledenen uit Rotterdam en Schiedam
verast, 251 personen uit de rest van
Zuid-Holland, 120 uit Noord-Brabant,
71 uit Zeeland en 75 van elders. Men
heeft er soms een lange en kostbare
reis voor over om de overlendenen
aldus de laatste eer te kunnen bewij
zen. Er moeten vaak vrij forse afstan
den Worden overbrugd, als gevolg van
het feit dat er tot op heden keuze is
uit slechts negen crematoria.
Sober ceremonieel
In het stijlvolle gebouw voltrekt zich
zonder ophouden het doorgaans sobe
re ceremonieel van de uitvaart. Dagen
met 15 of 16 crematies zijn geen
uitzondering en het gemiddelde be
reikt volgend jaar stellig de 70 per
week.
Een schijnbaar eindeloze ommegang
van rouwdragenden beweegt zich door
gangen en zalen. Dank zij een vernufti
ge indeling kunnen twee groepen tege
lijk worden ontvangen, zonder dat die
een glimp van elkaar opvangen.
Een herdenkingsplechtigheid in de au
la's - er is keuze tussen een grote en
een kleine - mag niet meer dan een
half uur in beslag nemen.
Een zekere versobering kenmerkt het
ritueel. Het gebruik van eenvoudige
vuren- of grenenhouten kisten, die mee
verbrand kunnen worden, is vrij alge
meen. Uit veraf gelegen dorpen komt
nog wel eens een stoffelijk overschot
naar Rotterdam, dat in een kostbare
dubbele eiken kist (prijs 800-900 gul
den) te ruste is gelegd, omdat de
nabestaanden daarmee hun respect en
liefde voor de dode tot uitdrukking
willen brengen. Nog voor zij de thuis
reis volbracht hebben is dit huldeblijk
in vlammen opgegaan.
Ontmythologisering
Versobering in de symboliek van de
laatste eerbewijzen lijkt hand in hand
te gaan met een terreinwinst van de
crematie. Sprekers aan de geopende
groeve hebben plaats gemaakt voor
"'oordvoerders achter een catheder.
Werden aan de voorstanders van cre
matie in vroeger jaren vaak anti-reli
gieuze drijfveren toegeschreven, (hans
zijn het steeds meer predikanten die de
uitvaart leiden.
Met speciale wensen wordt zoveel mo
gelijk rekening gehouden. Wie een
koortje mee wil brengen om liederen
te laten zingen die de gestorvene graag
beluisterde, krijgt daartoe de gelegen
heid. Ook wordt weieens een orgeltje
binnengedragen. Maar dit blijven uit
zonderingen.
Gastvrijheid in Rotterdams
museum wordt herhaald
Vier nieuwe gasten hebben de
tentoonstelling „Gast-Vrijheid" in het
museum voor Land- en Volkenkunde
te Rotterdam voor de derde en wat dit
seizoen betreft laatste keer een ander
gezicht gegeven. Daarmee wordt een
mteressant experiment afgesloten dat
beoogde museumbezoekers in de gele
genheid te stellen een persoonlijke
keuze uit de rijke köllektie van het
museum te doen en er een mini-ten
toonstelling mee op te bouwen.
Bij elkaar heeft een 20-tal bezoekers
uitvoering gegeven aan onze uitnodi
ging zo'n gastrol te vervullen. Onder
hen waren niet alleen deskundigen en
geschoolde liefhebbers, maar ook geïn
teresseerde leken, die graag aan dit
experiment wilden meedoen.
De reacties van het publiek waren
vrijwel zonder uitzondering gunstig.
Redenen genoeg om te spreken van
een geslaagd experiment dat voor herha
ling vatbaar is.
De laat$te gasten zijn mevrouw dres.
O. L. Bouma. medewerkster CRM, me
juffrouw S. de Graaf, -Secretaresse, en
de heren C. Kuylman. direkteur van
een drukkerij en Jacob Zekveld, Rot
terdamskunstenaar. Hun keuze, samen
met die van. enkele gasten uit de
tweede ronde, is tot 1 december te
zien in de kleine zaal op'de eerste
verdieping van het museum, Willems
kade 25.
week of zes vrijwel geen enkel zicht
baar teken meer herinnert aan een
dode.
.Met op schoorsteen
Strenge voorschriften maken het vrij
wel onmogelijk zeer persoonlijke wen
sen in dit opzicht te verwezenlijken.
Zo kan men de asregen niet laten
nederdalen op percelen waaraan men
zelf de voorkeur geeft. Het fabeltje dat
de resten mee naar huis genomen,
kunnen worden om eventueel op de
schoorsteenmantel te worden bijgezet,
doet evenwel nog hardnekkig de ron
de.
Bijzetting is wel mogelijk in een alge
mene nis van het crematorium, een
sqort urnenmagazijn, niet voor publiek
toegankelijk. De as verblijft daar mees
tal 'tijdelijk, in een dichtgesoldeerde
zinken bus en wórdt later toch uitge-
Een permanenter karakter draagt de
plaatsing in het columbarium, in Rot
terdam bestaande uit muurpartijen
met open nissen. Bronzen plaatjes op
de sierurnen vermelden naam en sterf
datum van de overledenen. In deze
„herdenkingstuin" is plaats voor 900
van deze vazen, die voor vijf jaar
geplaatst kunnen worden tegen een
betaling ineens van f 200. en voor de
volgende periode van vijf jaar f 175.
Er is nog volop ruimte in dit cólumba-
Zal in het Nederland van omstreeks
1990 de helft van het totale aantal
gestorven worden gecremeerd? Elders
neemt de crematie soms massale vor
men aan. Japanners klagen over de
situering van een aantal der 4500
crematoria, die in dichtbevolkt? woon
wijken op nog tamelijk primitieve wij
ze worden geëxploiteerd. Niet minder
dan 621.848 dode Japanners schoven
vorig jaar de ovens in. 76 procent van
het totale aantal overledenen. In Enge
land (56.84 procent, 212 crematoria)
en in Duitsland is eveneens een pijl
snelle ontwikkeling waarneembaar. De
oosterburen hebben al in 1878 het
voorbeeld gegeven met de bouw van
een crematorium te Gotha. Multatuli
was één van de eerste Nederlanders die
zich daar liet cremeren.
Eerst elzen
Toen hier de vorige eeuw voor het
eerst gesproken werd over de bouw
yan een „lijkoven" bleek geen enkele
gemeente bereid daarvoor grond af te
staan. Van 1914 tot 1954 bleef maar
écn crematorium beschikbaar, dat in
Velzen. Het tweede^ werd in Dieren
De grote doorbraak kwam tot stand in
1968 (er werd toen nog geen tien
procent van de overledenen gecre
meerd) door een wijziging in de Wet
op de Lijkbezorging, die crematie en
begrijven gelijk stelde. Men kreeg hier
door wettelijk de vrije keuze, hetgeen
ook voor de nabestaanden geldt. Voor
dien was crematie slechts mogelijk als
de overledene voordien officieel van
zijn voorkeur-had blijk gegeven.
Het was geen toeval, dat burgemeester
Thomassen de eerste paal sloeg voor
het crematorium Rotterdam-Zuid en
dat minister Beemink het in januari
1970 officieel in gebruik stelde. Deze
gezagsdragers onderstreepten
iele erkenning van de lijkverbranding.
De wet heeft ook de bouw van crema
toria door gemeente en provincie mo
gelijk gemaakt. De eerste op gemeente
lijk initiatief gebouwde inrichtingen
functioneren reeds (o.a. Amsterdam en
Enschede) en andere zullen volgen.
Volgens een recente publikatie van ir.
A. Kloos in het blad De Nederlandse.
Gemeente moeten tot 1990 een 30-tal
crematoria worden gebouwdbij voor
keur kleinere, voor beperkte lokalitei-
te overbruggen. Er komt dan verbran
dingsruimte beschikbaar voor 50 pro
cent van de overledenen.
Afhankelijk van de begrafeniskeuze
kan men in het algemeen stellen, dat
cremeren niet duurder is en in vele
gevallen (dure kisten en grafstenen, het
kopen van graven en de rechten kun
nen afgeschreven worden) zelfs goed
koper (in Rotterdam f 360.—).
R. J. Leeuwis.
Aero-filatelie.
op Schiphol
lieden van de Nederlandse Vereniging
van Aero-Philatelisten „De Vliegende
Hollander" tonen in het stationsge
bouw van Schiphol op 21 en 22
oktober collecties van de interessante
pioniervluchten over de Oceaan.
Foto's, brieven, postzegels, unieke do
cumenten, herdenkingspenningen, boe
ken en curiosa, alsmede post van
KLMTrecord vlucht en, van de moderne
ruimtevaart en ansichtkaarten uit de
begintijd van de luchtballonnen en
zeppelins zullen er te zien zijn.
Voor verzamelaars kan een bezoek aan
Schiphol belangrijk zijn,-want men kan
er, alléén op 21 en 22 oktober speciale
enveloppen verkrijgen betreffende de
beroemde Oceaanvlucht van Lind
bergh, nu precies 45 jaar geleden ge-
fnaakt.
De Nederlandse PTT zal alle post, die
op 21 en 22 oktober in de tentoonstel
lingszaal van Schiphol wordt gebust,
voorzien van een bijzonder „Lind-
bergh-Stempel". De tentoonstelling op
Schiphol is op 21 en 22 oktober
geopend voor het publiek van 11 tot 7
uur, tijdens welke uren ook verkoop
stands met postzegels en luchtvaart
souvenirs geopend zijn.
Verzamelaars, die niet in de ge-legen-'
heid zijn deze lie Dag van de Aero-
Philatelie op Schiphol te bezoeken,
kunnen de bijzondere enveloppen, die
door de Vliegende Hollander gefran
keerd zijn en die zijn voorzien van het
ééndags-poststempel der PTT, voor de
prijs van voor-inschfijving verwerven.
Twee verschillende enveloppen, com
pleet met zegels en stempels worden
na ontvangst van f. 2,- op postgiro
402628, ten name van „Stichting Ten
toonstelling Vliegende Hollander",
Zestievenhovenstraat 26b, "Rotterdam
aan de bestellers toegezonden.
Het vocale en instrumentale zenuwcen
trum van dit crematorium is een com
plete studio, waarin operator J.W.
Donkelaar de panelen bedient.
Laat men het niet aan de
directie over om voor passende muziek
te zorgen dan krijgen de nabestaanden
keus uit een lijst met 600 composities.
Er ruisen steeds méér psalmen door de
aula's en de religieuze nummers (ook
Gregoriaans) voeren de boventoon in
deze catalogus. Maar ook klassieke
muziek van alle bekende componisten
is op banden en platen voorhanden.
Gospelsongs en negrospirituals klin
ken uit de luidsprekers als de kist
wordt neergelaten, socialistische koren
zingen van hun heimwee naar het
morgenrood of orkesten brengen een
volkslied ten gehore.
Beatles
De jeugdige studiochef is via een com
municatiesysteem verbonden met de
opzichter in de aula. Hij distribueert
zijn muziek op de seconde nauwkeu
rig. Geen wens of er kan in deze
discotheek aan worden voldaan. Lied
jes zoals die van Pipi Langkous kunnen
een huiver van ontroering door de aula
zenden, als ouders daarmee afscheid
nemen van hun gestorven kind. De
Beatles begeleiden soms jongelui op
hun reis naar de crematie-oven. Ook in
dit opzicht is er sprake van modever
schijnselen. In de Nederlandse crema
toria behoren „Waarheen, waar'voof
en „De nieuwe dag waarmee Mieke
Telkamp haar comeback heeft inge
luid, tot de veelgevraagde nummers. In
Duitsland heeft Heintje met zijn reper
toire de crematoria stormenderhand
veroverd.
Wat er ook gezongen of gespeeld
wordt, na een half uur zakt de kist
onverbiddelijk. Beneden staan de oven-
kisten klaar om discreet maar gerouti
neerd het crematieproces te begelei
den, dat zich voltrekt bij een tempera
tuur, oplopend tot boven de 1000
graden.
Met twee exclusieve concertenn hoopt
de Amerikaanse zanger Ray Charles
„The Genius"- te bewijzen nog steeds
tot de absolute top inde showbusiness
te behoren. Want niemand beter dan
hij wist. immers de rock, blues, country
western, jazz en rythm-music samen
te laten vloeien tot één muzkale stro
ming, die miljoenen mensen over de
hele wereld aansprak, dwars door alle
barrières van taal- en cultuurverschillen
heen.
Met zijn komst naar Nederland wil The
Genius aantonen dat alle geruchten
over zijn verminderde klasse naar het
land der fabelen moet worden verwe
zen. Ray Charles komt niet alleen. Hij
wordt vergezeld door het gelijknamige
17-mans sterke orkest en zijn'befaam
de Realetts, op zich al goed voor een
zinneprikkelende show.
De beide uitvoeringen worden gegeven
in deRotterdamse Doelen op zaterdag
21 oktober, één om 20.15 uur en één
om 24.15 uur.
Een week voor de komst van Charles
haalt Paul Acket een ander fenomeen
naar ons land. Het is de superstar van
de hedendaagse blues B.B. King, die
voor vele groepen, waaronder de
Rolling Stones, en individualisten als
Eric Clapton en Mike Bloomfieldm een
lichtend voorbeeld is geweest. Hij geeft
op vrijdagavond 13 oktober een nacht
concert, eveneens in de Doelen om dat
een dag later in Amsterdam (Concert
gebouw) te herhalen.
B.B. King brengt zijn eigen muzikale
begeleiding mee met grote mannen als
Sonny Freeman (drums), Joseph
Burton (trombone), Earl Turbinton
(saxofoon), Louis Hubert (saxofoon),
Ron Levy (piano), Milton Hopkins
(gitaar), Wilbert Freeman (bas) en
Edward Row (trompet).
King komt, zeker na zijn succesvolle
optredens van verleden jaar, graag n aar
Nederland, omdat hier, zoals hij zel£
zegt „de belangstelling voor de blues
hand in hand gaat met het begrip voor
de problematiek achter deze muziek.
W.D.
Een tomatenplant. Op zich niets bij
zonders, were het niet dat de plant uit
de kademuur van de Rotterdamse Ad
miraliteitskade (ter hoogte van de gara
ge van De Heer) stulpt. De eerste rijpe
vrucht is al met smaak verorberd.
Scherpe prijsdaling
voor slachtvee
Sinds 1 januari van dit jaar is de prijs
voor slachtvee in Nederland, na de
schorsing van de invoerrechten voor
derde landen in de F,EG, veel sterker
gedaald" dan in België en Frankrijk,
terwijl in West-Duitsland en Italië de
prijzen bleven stijgen.
Volgens de voorzitter van het produkt-
schap voor vee en vlees is dit te wijten
aan de sterk gestegen invoer, vooral uit
Engeland, Ierland en Denemarken. Het
actieve handelsapparaat in Nederland
en onze centrale geografische ligging
maakt waarschijnlijk onze markt voor
de schorsing veel gevoeliger dan andere
markten.
VLOEIBAAR AARDGAS OP MAASVLAKTE
Een voorbeeld van verantwoorde voorlichting over een te beginnen project, die
het leefmilieu in gevaar kan brengen, levert de N.V. Nederlandse Gasunie. In een
goed opgestelde brochure gaat zij uitgebreid in op de bestaande plannen voor een
opslagplaats voor vloeibaar aardgas op de Maasvlakte.
Nederland zal in dit jaar meer dan 30
miljard kubieke meter aardgas verbrui
ken. Op zeer koude winterdagen zullen
hoge verbruikspieken met name in
de dichtbevolkte Randstad Holland
voorkomen. Omdat vloeibaar gas veel
minder ruimte in beslag neemt dan in
gasvormige toestand (1 m3 vloeibaar
aardgas komt overeen met 600 m3
gasvorming aardgas) wil men op do
Maasvlakte een terrein huren voor de
opslag ervan. Het Gronings aardgas zal
hier ter plaatse vloeibaar gemaakt wor
den. Een voordeel van de plaatsing op
de Maasvlakte is bovendien dat vloei
baar gemaakt aardgas eventueel per
schip kan worden aangevoerd.
Het door de Gasunie te huren terrein is
ongeveer 15 ha. groot en ligt op het
westelijkste deel van de Maasvlakte.
Hoek van Holland en Oostvoorne zijn
de dichtsbijliggende plaatsen op
Gemengd huwelijk en Bach in Den Aierdinck
„Met Bach meer mans" luidt het mot
to van een muziekweekend dat op 24
en 25 februari 1973 gehouden wordt
in het vormingscentrum Den Aierdinck
te Laag-Zuthem, bij Zwolle. De hijeen-
komst is een herhaling van een
weekendcursus in oktober die ver yoor
de datum al volgeboekt was.
Het programma biedt de deelnemers
alle informatie over de componist en
zijn muziek. Bij voldoende belangstel
ling is er voor meekomende kinderen
een eigen kinderprogramma onder des
kundige leiding.
Zeven jaar lang organiseerde het vor
mingscentrum ook jaarlijks twee of
drie eontactweekeinden met kerkelijke
(r.k.-prot.) gemengd verloofden en ge
huwden., Zeven iaar geleden was een
gemengd huwelijk een waagstuk, nu
ruet meer. Daarom gaat Hen Aierdinck
stoppen met deze ontmoetingsbijeen-
komsten. Nog één keer kunnen zij
elkaar treffen. De ontmoeting vindt
plaats op 25 en 26 november en begint
op zaterdagmorgen. Voor opgave en
inlichtingen voor beide weekeinden:
Den Aierdinck, tel. 05290- 284.
Scherven brengen geluk
Vorige week werd in de Eemhaven
te Rotterdam de eerste container
met glas afgeleverd, verzameld
door de huisvrouwen in Nederland
in het kader van de flessenaotie
van De Spar. De opbrengst van de
nationale flessenactie wordt uitge-
keerd aan de Landelijke Vereniging 1
tot Behoud van de Waddenzee.
respectievelijk 6 en 7 km. afstand. Het
gehele project bestaat uit vier hoofd
onderdelen: een zuiveringsinstallatie
met drooginrichting, de installatie voor
het vloeibaar maken van het aardgas,
de tanks voor opslag en de verdam
pingsinstallatie.
Milieu
In haar brochure schrijft de Gasunie
verder dat elke wijziging in een be
staande situatie een ingreep in het
milieu is, maar dat deze aardgasbuffer
op de Maasvlakte uit milieu-oogpunt te
verkiezen is boven het leggen van een
extra leiding vanuit Groningen naar
het Rijnmondgebied.
Aardgas bestaat uit methaan (81,3
procent), stikstof (14,35 procent) en
een aantal andere componenten. Al
leen bij storing van de gascompressor
zal enige emissie van methaan optre-
den. Dit zal van gering belang zijn.
Omdat het systeem gesloten is, kan
bodemverontreiniging worden uitgeslo
ten; ook met waterverontreiniging
(ook thermische) behoeft geen
rekening te worden gehouden. Reke
ning moet wèl worden gehouden met
het ongeveer om de twee jaar verwijd e
ren van het uitgewerkte sulfinol, het
reinigingsmiddel waarmee koolstof-
dioxyde uit het aardgas wordt onttrok
ken. Dit sulfinol zal door een gespe
cialiseerd bedrijf moeten worden ver
wijderd.
Ook is rekening gehouden met een
eventuele lekkage van de opslagtanks
van het vloeibare methaan. Zij staan in
een omdijkt bassin, die bij lekkage de
volledige inhoud van de tanks kan
bevatten.
Wanneer het koet, opslag- en verdam p-
station gereed is, zullen ongeveer tien
mensen nodig zijn om proces en opslag
in de gaten te houden. De gesprekken
die de Gasunie met de overheidsinstan
ties over de bufferplaats voert, zijn nog
RECHTER MAASOEVER"
SCHIEDAM - VLAARD1NGEN - KRIMPEN ER WAARD E.O.-
HOQFDKANT. PRINS HENDRIKKADE 14, ROTTERDAM. TEL. 13.21.70
dinsdag 10 oktober 1972
21e jaargang no. 41
EDITIE
SCHIEDAM
