Zal het stuiverspara dij s
nog eens tot bloei komen?
rukro
DE HAVENLOODS
ENGELSE KINDEREN HADDEN IN
VORIGE EEUW TONEELMANIE
mmmm
99
99
.simemde wit,
WAAR VELEN KOPEN
KOOPT MEN GOED
MODERNE KEUKENS
PLATEN HARDBOARD
WESTERHOUTHANDEL
EEN ASSISTENTE
simondéwit
DE HAVENLOODS, DINSDAG 10 OKTOBER 1972
41-17
Wat de beeldbuis in vele gezinnen tegenwoordig biedt, bood 125 A1'50 jaren
geleden in tal van Engelse gezinnen het speelgoedtheater. Maar er is een
principieel verschil. Kijken naar de tv is een passief genoegen. Een voorstelling
van het speelgoedtheater van weleer was voor de jeugd een actieve, scheppende
vorm van ontspanning. Immers, de jongeren gaven de voorstelling, terwijl de
ouderen toeschouwers waren. Het speelgoedtheater was voor de jeugd een
boeiend, van hout, karton en gekleurde prenten vervaardigd stuiversparadijs.
Waarom het een stuiversparadijsje was en heette zullen wij duidelijk maken.
Na het avondeten vond de vertoning plaats. Het houten miniatuurtoneel met zijn
kleurig beschilderde proscenium het gedeelte van het toneel dat voor het gordijn
is), werd op een tafel in de huiskamer geplaatst. De ouders en de gasten gingen
zitten in de pluche leunstoelen. De lamp werd uitgedaan. Een der kinderen stak
de voetlichtjes van het toneeltje aan. Een ander kind trok het groene
toneelgordijn op. Het spel kon beginnen.
Twee of drie kinderen verzorgden de
vertoning. Een van hen las uit het
„Book of Words" een bewerking
voor de jeugd van de oorspronkelijke
tekst van het stuk - de dialogen hard
op voor. Nummer twee had tot taak de
décors telkens te wijzigen en de bewe
gingen der spelers te bewerkstelligen.
In sommige stukken was er plaats voor
een derde kind, dat tot taak had voor
de „bijgeluiden" storm, wapenge
kletter, donder, en zo meer te zor-
;gen.
De acteurs en actrices waren uitgeknip
te, op karton geplakte kleurige afbeel
dingen van echte spelers. Zij waren
bevestigd op houten voetstukjes, zodat
ze gemakkelijk over het toneel gescho
ven konden worden. De jeugdige verto
ners genoten van die voorstellingen. Zij
konden hun fantasie uitleven en de
helden en heldinnen van hun verbeel-
ding op de planken „levend" maken.
Die jeugdige vertoners waren acteurs,
producers en toneelknechten tegelijk.
Zij leefden tijdens de voorstellingen in
hun eigen wonderwereld. En niet al
leen de vertoners, ook de (jeugdige en
volwassen) toeschouwers waren door
de vertoningen ten zeerste gèboeid.
Van alles wat
Wat waren het voor stukken, die in die
miniatuur-schouwburgjes werden opge
voerd? Stukken van William Shake
speare, zowel als bewerkingen van Wal
ter Scott's romantisch-historische ver
halen stonden op het repertoire. Voor
"pantomimes bijvoorbeeld „Harle
quin Jack and the Beanstalk" was-
evenzeer plaats als voor bloederige
stukken vol krijgsrumoer als „De slag
"bij Waterloo". „Timoer de Tartaar"
was een van de vele romantische „Oos
terse" stukken. Ook voor zeemanslief'
en -leed was er in de schouwburgjes
plaats, bijvoorbeeld tijdens een verto
ning van „De zwartogige Susanna".
Het meest in trek waren rasechte
melodrama's zoals de -tophit-: De
Molenaar en zijn Mannen". ï)it stuk
was in de dagen van het speelgoedthea
ter een succesnummer zonder weerga.
Het werd (door de uitgevers) vaker
■herdrukt en in de Engelse huiskamers
vaker vertoond dan welk ander stuk
ook. U ziet het: het repertoire was
bont van samenstelling, maar het was
tevens omvangrijk, want het bestond
in de bloeitijd van het speelgoedthea
ter uit meer dan driehonderd stuk
ken!
Het speelgoedtheater werd geboren in
het begin der negentiende eeuw. Zijn
bloeiperiode viel in de jaren twintig
van die eeuw. Nadien bleef het nog een
jaar of dertig in de mode. Tegen 1850
begon de populariteit van het speel
goedtheater echter danig té tanen en
toen de vorige eeuw ten einde liep was
het zo goed als dood. In 1884 publi
ceerde de bekende auteur Robert
Louis Stevenson een beroemd gewor
den essay - „A Penny Plain and Two
pence Coloured" over het „Juvenile
Drama (zoals de Engelsen het speel
goedtheater in de dagen van koningin
Victoria noemden). Dat essay moet
men veeleer zien als een grafrede dan
als een lofzang, want in 1884 was het
„Juvenile Drama" al goeddeels herin
nering geworden.
Eens waren er veertig a vijftig uitge
vers, die speelgoedtheaterstukken in de
handel brachten. Toen Stevenson zijn
essay schreef, was hun aantal geslon
ken tot twee, te weten Webb en
Pollock. IN 1884 hadden de speelgoed-
theaterprenten uit het begin der vorige
eeuw reeds de eerbiedwaardige status
van museumstukken verworven. En
dan te bedenken, dat die prenten
ongekleurd een stuiver („One Penny
Plain") en gekleurd, twee stuivers
(„and Twopence Coloured") kostten,
toen zij verschenen! Wie deze prijzen
hoort, weet meteen, waarom wij in de
aanhef van dit artikel het speelgoed
theater een STUIVERSparadijsje voor
kinderen noemden.
Geen enkele andere Engelse kunstvorm
is ooit zo populair geweest als het
„Juvenile Drama". Het ontstond in de
(vroeger) beruchte straten en stegen in
de buurt van Convent Garden en Dru-
ry Lane. Hij bloeide in de bierlokalen
van Londen's City en East End. Hij
ging ten onder in de sloppen van
Hoxton. Anders dan veel andere uitin
gen van volkskunst is het „Juvenile
Drama" niet in de vergetelheid beland.
Dit is te danken aan twee schrijvers
A. E. Wilson en George Speaight
die de geschiedenis van die kunstvorm
hebben bestudeerd en te boek gesteld.
Zij hebben de figuren, die met het
speelgoedtheater verbonden waren, tot
op de huidige dag in leven weten te
houden.
Langzaam gegroeid
De eerste voorlopers van het „Juvenile
Drama" waren gekleurde portretten
van gevierde toneelspelers en -speel
sters. Tegen het einde der achttiende
eeuw waren die platen zeer gevraagd.
De bekendste graveur, die ze maakte,
heette Robert Dighton. Deze uitste
kende vakman vervaardigde ondermeer
zes levensgrote portretten van acteurs
en actrices in glansrollen, wij noemen
het portret van de acteur Stephen
Kemble als „Hamlet" (gemaakt in
1794) en de portretten van de actrice
mevrouw Siddons en de acteur John
Kemble in him rollen in het in 1799 in
Londen zeer in trek zijnde melodrama
„Pizarro".
•Toen gebleken was, dat het publiek de
portretten van acteurs en actrices grif
kocht, deden enige uitgevers de tweede
stap op de weg naar het speelgoedthea
ter. Zij gingen „Theatrical souvenir
sheets" in de handel brengen. Op zo'n
„herinneringsvel" stonden de portret
ten van de vier en later van de zes
belangrijkste personages uit een stuk.
Die herinneringsvellen vermeldden aan
vankelijk de naam van het theater, de
namen der personages en de namen der
acteurs en actrices. Later verdwenen
de namen der spelers, omdat het pu-
De Engelse tieners van tegenwoor
dig vereren hun muziek-film- en
beeldbuisidolen. In een nog niet zo
heel ver achter ons liggende ti]d
waren de Engelse jongeren wèg van
toneelhelden en -heldinnen. Ja, zij
tieten die idolen optreden in de
huiskamers.
bliek Zich' meer interesseerde voor de
inhoud van het stuk en de personages
dan voor de (namen der) acteurs en
De volgende stap op de weg naar het
speelgoedtheater zetten de uitgevers,
toen zij „souvenir sheets" in de handel
brachten met de konterfeitsels van alle
personages uit een stuk. Enige tijd
nadien verluchtten zij die „souvenir
sheets" met afbeeldingen van taferelen
uit het stuk. In 1812 zetten zij op één
na de laatste stap naar het speelgoed
theater door er ook afbeeldingen van
het proscenium van een écht Londens
theater op de vellen te drukken. De
„Books of Words", de tekstboekjes
dus, lieten iets langer op zich wachten,
maar, na 1820 kwamen ze ook in de
handel. Het speelgoed theater was toen
compleet. Al wat de jeugdige vertoners
hadden te doen, was de afbeeldingen
uit te knippen en ze (na ze indien
nodig gekleurd te hebben) op karton
te nlakken en.met deze kartonnen
acteurs en actrices voorstellingen ie
gaan geven.
In mei 1812 publiceerde William West
platenvellen van „The Secret Mine",
Een portret van de acteur John Kem
ble in zijn rol in het melodrama
Pizzarro, dat in 1799 in Londen zeer
een Oosters melodrama, dat in aprü
van dat jaar in Convent Garden was
vertoond. Hoewel de deskundigen het
op dit punt niet helemaal eens zijn,
was „The Secret Mine" toch' hoogst
waarschijnlijk het allereerste echte
speelgoedtheaterstuk, omdat de uitge
ver niet alleen de personages „in plaat"
bracht, maar tevens een aantal tafere
len uit het stuk.
West was een zeer verdienstelijke uitge
ver van „Juvenile Drama", maar ook
Hodgson verdiende op dat terrein zijn
sporen. Op naam van deze twee uitge
vers staan tussen 1820 en 1830 circa
honderdvijftig speelgoedtoneelstuk-
ken. Alle platen waren uitstekend ge
graveerd. Ze waren natuurgetrouwe
afbeeldingen van de spelers, de cos-
tuums en de décors in de ..echte"
Londense theaters uit die tijd. Die
„souvenir sheets" en „Juvenile Drama
sheets" zijn dus zeer belangrijk voor de
kennis der Engelse toneelgeschiedenis.
Dure liefhebberij
Zoals wij rfeeds vermeldden bedroeg de
prijs der vellen „one penny plain" en-
twopence "coloured". Die prijzen
gekomen. Niettemin werd het speel
goedtheater een dure liefhebberij. Te
gen 1830 kostte een compleet speel
goedtheater soms wel 30 shilling
(f 18.-). Dat was vooral toen heel veel
geld, zodat slechts betrekkelijk weini
gen zich de aankoop van zo'n stuk
konden veroorloven. Van een „wel
vaartsstaat" was toen immers nog geen
sprake! Dat een stuk zo duur was
geworden kwam, omdat in de loop der
jaren het aantal platen, waaruit een
stuk bestond, twaalf en meer keren zo
groot was geworden, als bij de geboor
te van het speelgoedtheater.
Commercieel ingestelde uitgevers gin
gen er echter toe over om „goedkope,
edities" te publiceren van de speel-
goedtoneelstukken. Zij gebruikten
Een speelgoedtheater van Benjamin
■Pollock, dat zich nu in het Victoria- en
Albert Museum bevindt. Het hier uit
gebeelde spel is het stuk The Silvei
Palace.
goedkope papiersoorten. De platen en
de druk werden slechter. De décors en
de personages werden gestandaardi
seerd. Maar de prijs kon gehalveerd
worden tot een halve stuiver voor een
ongekleurd en een stuiver voor een
gekleurd vel. Zo werd het speelgoed
theater gepopulariseerd en weer bin
nen veler bereik gebracht. De belang
rijkste popularisator van het „Juvenile
Drama" was Skelt. Skelt maakte hon
derdduizenden kinderen gelukkig met
zijn stukken. Ook Robert Louis Ste
venson was hem dankbaar en schreef
over hem: „The world was plain befo
re I knew him,' a poor penny world,
but soon it was all coloured with
romance! Inderdaad zijn er ook
thans nog velen, die in Skelts' (tech
nisch verre van volmaakte) platen een
naieve bekoring aanwezig achten.
Het verval
Het speelgoedtheater boette na 1850
snel in aan populariteit. Kort vvóór
1880 verscheen het laatste oorspronke
lijke speelgoedtoneelstuk. De belang
rijkste oorzaak van het verval van het
Juvenile Drama was, dat de aard der
stukken, die in de tweede helft van de
negentiende eeuw in de Londense the
aters werden opgevoerd, die stukken
meer en meer ongeschikt maakte voor
jeugd-versies. Anders gezegd .voor het
speelgoedtheater waren ze onbruik
baar. En het was in hoofdzaak eigen
tijds toneel, dat door de kinderen in
hun speelgoedtheaters was vertoond!
De in der jaren veertig der vorige eeuw
vrijwel gelijktijdig met de kerstboom
door de Duitsers ingevoerde jeugdto
neelstukken voor speelgoedtheaters
waren bewerkte sprookjes en kinder
verhalen. Anders dan de kerstboom,
die Engeland snel veroverde, vielen de
Duitse speelgoedtheaterstukken in En
geland niet in de smaak.
Twee uitgevers hebben de strijd voor
het behoud van het „Junenile Drama"
heel lang volgehouden, namelijk H. J..
Webb en Benjamin Pollock. De beken-
ste was Pollock. Hij stierf in 1937 op
eenentachtigjarige leeftijd. Zestig jar^n
achtereen had hij in zijn zaak in
Hoxtpn Street (Londen) gewerkt ten
behoeve van het speelgoedthe^tsr. Zijn
dertienhonderd koperen platen van
hopdeird en menjaren pipj.ajsmede
duizenden (ongekleurde) prenten zijn
gelukkig behouden gebleven. Ja, een
deel van de platen is nog in gebruik.De
afdrukken kosten nu (ongekleurd) 6 of
7 stuivers per stuk. Er zijn de laatste
jaren zelfs enige nieuwe, op moderne
leest geschoeide „Juvenile Drama's"
verschenen met cowboys en ruimte
vaarders in belangrijke rollen. Maar of
wij mogen rekenen op een rennaissan-
ce van het speelgoedtheater, van „Het.
Kartonnen Stuiversparadijs" van wel
eer, staat te bezien.
Wie het speelgoedtheater, zoals het
vroeger was wil zien, moet maar een
bezoek brengen aan het Victoria en
Albert Museum te Londen. In dat
museum bevindt zich namelijk veel
materiaal betreffende het „Juvenile
Drama". Het is een geschenk van de
M. W. Stone, die hel in de loop van
zijn leven verzamelde en in het begin
der jaren vijftig van deze eeuw zijn'
•collectie cadeau deed aan het Victoria
en Albert Museum.
geld, geld
dat geldt ook voor u
KOOP KONTANT
Neem een persoonlijke lening bij:
Financieringskantoor
VAN DER SNOEK
Enkele voorbeelden:
U betaalt terug:
1.000.
1.500.
2.000.-
2.500.
3.000.
3.500.-
4.000.
4.500-
5.000.
93.73
I40;60
187.46
228.97
274.77
320.57
359.86
404.85
449.83
18 mnd
65.95
98.93
131.91
159.43
161.31
223.20
248.53
279.60
310.66
52.20
78.30
104.40
124.86
149.83
174.81
193.06
217.20
241.33
99.96
119.99
139.98
159.98
179.98
199.98
120.80
138.06
155.32
172.58
Oplopend tot f 10.000.--
Financiering van STA-CARAVANS en PLEZIER
VAARTUIGEN tot 5 jaar.
Diverse folders liggen voor U klaar.
BEL 34.45.02
FINANCIERINGSKANTOOR
VAN DER SNOEK
GEV. BIJKANTOOR G.I.C.B
Gallen burgstraat 82- Vlaardingen
Tel. 34.45.02- 34.90.94
Postbus 349 - Vlaardingen.
.Gaat ii zelf
Schilderen, witten of behangen,
dan naar de afdeling „Doe het zeivers" v
SCHILDERSBEDRIJF
Voorjaar 1973 opent Simon de Wit een gezellige mo
derne Supermarkt in het winkelcentrum Koningshoek
e Maassluis.
KASSIERES EN
LEERLING-KASSIERES
VERKOOPSTERS
WINKEL-ASSISTENTEN
ADVISEUSE NON FOOD
Een zeer veelzijdige taak voor een jonge vrouw van 18
tot 23 jaar. Zij draagt de zorg voor de afdeling Huis
houdelijke artikelen en zal haar klanten moeten kun-
4 - 4 112 week vakantie per jaar
gratis bedrijfskleding.
het Zalencentrum-West, Lgsterlaan 11 te Maassluis-
West op woensdag 11 oktober a.s. van 15.00-17.30
en van 19.00 - 20.00 uur.
Natuurlijk kunt u ook schrijven aan de afdeling Pi
neelszaken filialen, Postbus 2 te Zaandam, waai
nader hoort.
7 MAGAZIJNEN VOL MET HOUT, TRIPLEX,
HARD- EN ZACHTBOARD, waardoor wij aan AL
uw wensen kunnen voldoen. Alleen de BESTE
EUROPESE FABRIEKEN zijn onze leveranciers.
LAGE PRIJZEN! BIJVOORBEELD:
2 ONDERKASTEN TUSSENSTUK f ICO CC
170 cm. Alleen bij ons, slechts
OCRON het ideale kunststof
AANRECHTBLAD,
met roestvrij stalen bak, 172 cm f119 QR
lang. Nog steeds bij ons "A,»IU
ROESTVRIJ STALEN AANRECHT BLADEN
glad - wafelmotief - ribmotief - patroongewalst
in alle maten en soorten, ook met 2 bakken.
AFM. 122 x 61 CM
VOOR ONDER UW VLOERBEDEKKING
kochten wij van een zeer goede
ZWEEDSE FABRIEK
Wij leveren deze platen reeds zeer veel aan
de grootste woninginrichtingen
Nu ook rechtstreeks aan particulieren
PER 25 PLATEN1,45 PER STUK
PER 50 PLATEN1,35 PER STUK
PER 100 PLATEN11,30 PER STJK
DE GROOTSTE SPECIAALZAAK
VAN ROTTERDAM
CATH. BBERSMANSSTRAAT 42
(bij het Bospolderplêin)
ROTTERDAM-W.
TEL. (010) 234488
Aan de oud-lee'rlingen
van de
Ri jksscholen gem eenschap
Schiedam
v.m. Rijles H.B.S. AA .M.S.
-. Op vrijdag, 13 oktober neemt Drs. J.C. Pijnacker
afscheid als conrector i.v.m. benoeming tot rector p
i Leeuwarden.
Stichting- voor Katholiek-
Huishoud- en Nijverheidsonderwijs
LIEDEWYDE
Het Bestuur van deze stichting stelt het op
prijs langs demokratische weg haar leden
aantal wegens een vakature uit te breiden.
Daartoe nodigt zij een ieder uit, die geënga
geerd is met de jeugd en belangstelling heeft
voor deze vorm van onderwijs, kontakt op
te nemen met dit bestuur.
Hebt u vragen of
wilt u praten over
gemeentebestuur of
gemeentepolitiek
Wij van de P.C.G. frak tie
in de Schiedamse ge
meenteraad willen daar
graag met u over praten.
Bij voorkeur elke 2de
dinsdag van de maand,
na 8 uur 's-avonds in
zaal 1 van het gebouw
voor Christelijke belan
gen. Lange Haven 73,
Schiedam.
VOOR HET INPAKKEN VAN VERS VLEES
^.A0^eidsvoor_rdenzoali;
4 1/2 daagse
verkweeK (.mei 4 1,2 dag loon)
?^.^»rdnagenl0on)
p zaterdag vrij
filiaal Liesveld 21-23 te Vlaardin-
komt als de beste uit de bus
