Strandjutter ran
de zinkende kerk
Kostbare kunstschatten
liggen op de mestvaalt
Weekendvjiegreis naar Parijs....
Met Andere Woorden
d rs,;ijs®» JSiÉ#V%ma-»a*
VIM VAN GERWEN, ANTIQUAIR:
Als de kerk met een zinkend schip kan worden
vergeleken, dan mag antiquair-kunstverzamelaar
Wim van Gerwen (51) te Valkenswaard zich
terecht een strandjutter noemen. Hij sjouwt
dagelijks langs de vloedlijn en verzamelt de
aangespoelde brokstukken van religieuze kunst.
In de praktijk komt het er op neer, dat deze
autodidact de zuidelijke Nederlanden (inclusief
Vlaanderen) als arbeidsterrein heeft. Geen kunst
historicus kan een scherper oog hebben voor wat
verloren dreigt te gaan, nu een van hogerhand
getolereerde of zelfs aangemoedigde beelden
storm de kerken ontluistert.
Het zijn ditmaal geen^cetters of huurlingen, die
(met name in België) alle heiligen buiten de deur
zetten. Een van binnenuit komende ve^ieu-
wingsdrang zet zich af tegen het rijke roomse
leven van weleer. Geestelijken die niet meer
boven het volk willen staan bieden per adverten
tie hun preekstoelen te koop aan en vervangen
die door een geluidsinstallatie. Prachtig gebeeld
houwde koorbanken worden per opbod verkocht
zoals onlangs te Affligem en retabelen liggen
dik onder het stof op de vliering.
In Wim van Gerwen's verzameling be-
vinden zich twee laat middeleeuwse -
beelden van Maria en Johannes. Deze
kostbare houtsculpturen hebben 27
jaar bedekt met modder en drek onder
de heg van een kerkhof gelegen. Ze
konden op het nippertje van een wisse
ondergang worden gered.
Wat bezielt een bourgondische figuur
als deze Valkenswaarder, die tot 1951
in de confectiebranche werkte, met
zijn kruistocht tegen dit tijdsverschijn
sel? Die vraag hebben al velen zich
.gesteld. Wie hem bezoekt in zijn heilig
dommen aan de Leenderweg voelt zich
te gast bij een maecenas. Zijn kunstver
zameling, in een schitterende galerij
tentoongesteld doet museumdirecteu
ren Watertanden.
'Vooraanstaande veilingen als die van
■Paul Brand en Christy zouden er heel
wat voor over hebben, om een deel van
deze collectie onder de hamer te kun
nen brengen.
Maar het vlezige gelaat van de eigenaar
betrekt, als bezoekers ze komen van
heinde en ver, ook uit het buiten-,
land meteen de- waarde van deze
stukken in geld willen uitdrukken. Wat
zou de meterslange schepenenkist
moeten opbrengen, één van de oudste
meubelstukken uit België (anneal 200)
met honderden-ItiBo's metaal flbi be
slag en slcffÊh Mi vborziöl Vtfi zeven,-
tien gildekeuren?
Niet om geld
Een albasten retabel uit 1350, in kleu
renweelde pralende kazuifels (als het
ware met de naald geschilderd) ontroe
rend primitieve heiligenbeeldjes uit de
middeleeuwen, pauselijke bullen en
authentieke aflaatbrieven, een romaans
Christusbeeld, al deze unieke bezittin
gen verheffen zich volgens Wim van
Gerwen boven de banale praktijken
van loven en bieden. Hij praat niet
graag over geld.
Daarom verdriet het hem des te meer,
•dat velen zijn bezeten speurtocht naar
deze kerkschatten alleen maar toe
schrijven aan zijn handelsinstinct. In
België heeft hij aanvankelijk een slech
te pers gekregen, na de affaire met het
altaarstuk (retabel) van Beverst. Pas
toor Ketelslegers had deze uit 1480
daterende beeldengroep, in verregaan
de staat van Verval, aan de Valkens
waarder verkocht voor 160.000 fran-i
ken.
De'ferl^op van.djt tafereel ivan de e - -
moord op de "onnozele kinderen) leid- kJc keer Van 'Gérwen. Wiens bijna
de in Vlaanderenland tot een gewee- explosieve spreekvaardigheid zich uit
klaag als in de tijd van Herodus. De in een taalgebruik vol barokke wendin-
kranten spraken van „kunstroof", om- gen, verheugt zich er over dat deze
dat het stuk ver beneden de prijs zou juridische procedure heeft vastgelegd,
zijn verkocht door een geestelijke, die wat zich thans afspeelt. Zijn perfecte
geld bijeen wilde brengen voor een documentatie hij beschikt ondef
centrale verwarming in het godshuis. meer over een archief met foto's en
Het zou beschermd zijn geweest en beschrijvingen van 40.000 religieu;
verzekerd voör 1.2 miljoen franc. 1
De pastoor werd in voorlopige hechte
nis genomen en kreeg later een maand
voorwaardelijk. Een zwaarder lot trof
Wim van Gerwen. De rechtbank te
Tongeren sprak bij verstek het vonnis
over hem uit: twee jaar g#mgenisstraf - - -
en 15.000 francs (ruim f 1.000.-) z«n w«k- Gazetten hebben hun
boete, ook op grond van het feit dat sla88eve,rs naarValkenswaard gestuurd
kunstwerken in België en een kostbare
bibliotheek - bevat alle stukken. Het
nageslacht zal kunnen oordelen.
In de stront
Het retabel is na een ingrijpende res
tauratie doorverkocht aan een minnaar
en behoeder van religieuze kunstwer
ken. Volgens de Belgische wetgeving
zou Wim van Gerwen grhtie kunnen
vragen aan koning Boudewijn. Aan zijn
activiteiten in België is een einde geko-
onthutsende beweringen van de
antiquair op hun waarheid getoetst.
Zijn uitdaging om in een straal van 15
kilometer rond Beverst twintig retabe
len aan te wijzen „die nou nog in de
stront liggen omdat de duiven in en uit
vliegen en maar raak schijten", kon
waargemaakt worden.
De rechtzaak werkte als een boeme-
boven het hoofd hangt Hij' kan geen TT" troffen t Jou™aI'sten
stan meer doen in het huurland nn. .d.aad de gewraakte toestanden aan.
ti het buurland,
worden genomen.
„Het zou de koning der Belgen meer
sieren als hij zelf gratie kwam vragen
aldus het verweer van de gevonniste.
„Ik heb zeer veel kunnen redden van
wat anders, onherroepelijk verloren zou
zijn gegaan. Musea in Tongeren
Hun reportages wekte de indruk, dat
alles wat eeuwenlang de kerken had
gesierd op een grote Vuilnishoop was
gegooid.
In allerijl is toen besloten een groot
scheepse inventarisatie te laten houden
onder leiding van de priester dr. Ge
rard Wellen uit Driebergen. Uit Beverst
- kwam-een toeringcar naar de galerie
Dienst hebben daarvan geprofiteerd. met mensen, die Wim van Gerwen hun
Alles wat met ut mijn verzameling solidariteit wilden betuigen.
komt, gaat naar instellingen of particu- De snel ontroerde kunstverzamelaar
Op zaterdag 27 en zondag 28 oktober
aanstaande organiseert ons blad voor
zijn lezers een tweedaagse vliegreis met
een lijntoestel, een Boeing 727, van de
Air France. Wij logeren en gebruiken
alle maaltijden in het Paris-Lyon Pala
ce Hotel, terwijl wij u met onze
touringcar, die op hét vliegveld Orly
reeds gereed staat, met diverse rondrit
ten geheel Parijs zullen laten zien. Wilt
u zaterdagavond theaterbezoek; de
reisleider weet er alles van en de
touringcar is steeds ter beschikking. De
prijs voor deze reis bedraagt f249,50
p.p.. inclusief vervoer per luxe touring
car van Rotterdam naar Schiphol en
terug, vliegreis, vervoer van Orly naar
Parijs, 2 warme lunches een diner
logies en ontbijt alles in Paris-Lyon
Falace en alle genoemde rondritten in
Parijs. Bovendien krijgt u op de heen
reis ontbijt in het vliegtuig en zondag
na aankomst in Amsterdam nog een
uitgebreid diner.
Het volledige programma luidt als
volgt:
Zaterdag 27 okt.: vertrek om 7 uur
vanaf Westblaak tegenover Cinerama
naar Schiphol. Om 9.10 uur vertrekt.
de Boeing 727 naar Parijs, aankomst
Orly om 10.10 uur. Hier staat onze
toeringcar gereed en om 10.30 uur
rijden we naar Parijs om tevens onze
eerste rondrit te maken. Wij bezoeken
dan het Quartier Latin, de Eiffeltoren,
Palais de Chaillot (tevens koffiepauze)
en de Are de Triomphe. Om 12.15 uur
arriveren wij in het hotel, waar om 13
uur de warme lunch geserveerd wordt.
Om 14.30 uur gaan wij weer een
andere toer maken naar de Opéra, de
Madeleine. Place de la Concorde, de
boekenstalletjes aan de Seine en het
Louvre. Tijdens deze tocht krijgt u
twee uur de tijd om te winkelen. Terug
in het hotel om 18 uur en om 19 uur
wordt het diner gereserveerd.
Zondag 28 okt.: om 10.15 'uur gaan
wij naar Montmartre en brengen een
bezoek aan de beroemde Place du
Tertre en de Sacré Coeur. Om 13 uur
warme lunch in hotel. Na de lunch
vertrekken wij om 14.30 uur vooreen
rit naar de Notre Dame, Dome des
Invalides en graf van Napoleon en
rijden dan na een theepauze om 17 uur
weer- naar Orly waar ons vliegtuig om
18.20 uur vertrekt. Aankomst op
Schiphol om 19.20 uur en na een
afscheidsdiner in Hillegom zullen wij
ca. 22.30 uur in Rotterdam arriveren.
BOEKINGEN
Op ons hoofdkantoor. Prins Hendrik
kade 14. tel. 010- 132170.
Op de bijkantoren: Vlaardingen, Hoog
straat 122, tel. 010- 341071; Krimpen
aan dén lJssel, Weteringsingel 9, tel.
01807-6899.
Bij de agentschappen: Nic. v.d. Spek,
Nieuwe Binnenweg 456-460: Magazijn
De Bokser, de heer Hanselman,
Zwaanshals 245b; boekhandel Van
Dordrecht, Benthuizerstraat 84; boek
handel Bokhorst, Vierambachtsstraat
109; boekhandel Bokhorst, Peppelweg
128; boekhandel Bokhorst, Schubert-
laan 83.
In Schiedam: boekhandel Hanou,
Hoogstraat 50.
In Capelle aan den IJssel: boekhandel
Bokhorst, De Koperwiek 61-63.
Zijn „Lieve vrouw-van het huis", met
het kind op een soort draaggestoelte:
Zij draagI sieraden van groutmo&r en
moeder Van Gerwen, zelfs van dochter
Tine.
zegt in zijn gedwongen isolement: ,,Ik
verzamelde alleen maar de brokstuk
ken vgn onze cultuur en zorgde dat die
op de goede plaats terecht kwamen.
Natuurlijk, er was in de kerken veel
franje. Allerlei tierlantijnen en snuiste
rijen konden maar beter verdwijnen.
Maar men wist geen maat te houden.
De kerken zagen dat zij hun greep op
de massa begonnen te verliezen en dus
gooiden ze het over de boeg van
versobering. De liturgieën werden een
voudiger. Eerst kon de preekstoel wel
weg, toen sneuvelden de communie
banken, de altaren werden te protserig
bevonden. Alles werd op één hoop
gegooid.
Je hart draait om als je ziet wat er in
leeglopende kloosters ligt te vergaan
aan kunstschatten. Men verwijt mij,
dat ik de kerken heb leeggeroofd. Maar
het is de geestelijkheid zelf, die het
sein tot deze totale ontmanteling heeft
gegeven. Een grote vergissing. Net als
het inschakelen van beatbands. Daar
mee hebben ze de mensen de kerk uit
gedrumd.
Autodidact
Volgens de Valkenswaarder die zich
volhardend hij slaapt al 25 jaar
slechts vier uur per nacht een on
voorstelbare kennis heeft verworven
van kerkelijke kunst, onderschat men
het menselijke verlangen naar mystiek
en wijding.
„Je kunt de Dommel wel keren, maar.
hij blijft altijd dezelfde kant opstro-
men. De mens kan niet buiten symbo
len: Voor de overdaad is leegte in de
plaats gekomen. Waarom tref je tegen
woordig in elk dorp een antiekzaak-
aan, waar voldaan kan worden aan de
behoefte naar ornamentiek, al is her
maar een karrewiel of een rijtuiglan-
Allemaal vervangende prullen, zonder
wezenlijke inhoud, om in die leegte te
voorzien. De mensen willen zich toch
ergens aan vast klampen. Ze doen de
gekste dingen om zich een ezelsbrug
getje te verschaffen naar iets dat uil-
reikt boven het allerdaagse en de mate-
Huwelijksdecor
Fotograaf A. Beekmans te Valkens
waard en veel collega's tot op grote
afstand van dit datffc. Jcennen .(jp/.e
symptomén. Er i(bS?en cdiffpTëtë'"rvm
ontstaan ivan bmaidspaartjes, die zich
laten fotograferen tussen de eeuwen
oude heiligenbeelden en andere reli
gieuze kunsterken. Ze trouwen soms
niet in de kerk, maar willen toch
tussen de heiligen hun huwelijk laten
registreren.
De belangstelling voor dit soort decors
werd zo groot - er kwamen soms 15
tot 20 paren per dag - dat gegadigden
naar de tuin verwezen moesten wor
den. De mensen - ook jongeren
hunkeren naar mystiek. Wim van Ger
wen karakteriseert de tweeslachtigheid
van onze generatie óp onnavolgbare
wijze met de uitspraak: ..Wij zitten
met één poot in het maankarretje en
met de andere marcheren we achter
Sint Geertrui aan".
Geertrui is zijn lievelingsheilige. Zij
had vroeger, zoals bijna alle heiligen
een speciale functie. Wie last had van
ratten en muizen kon haar tussen
komst inroepen. „Dat kan nu allemaal
wel flauwekul zijn, maar die processies
hielden een godsdienstige recreatie in
stand met veel meer perspectief dan al
die chartervluchten naar Spanje. De
Brabanders zochten hun favoriete
bedevaartplaatsen altijd zo'n 35 kilo
meter van huis. In Hakendover kwa
men de mensen van heinde en ver naar
de Christus kijken. Maar die van Ha
kendover zelf hadden daar schijt aan.
Die gingen wel elders.
Mijn vader - ik kom uit een groot en
arm gezin werd er altijd op uit
gestuurd naar Sint Geertrui om heilig
zand te halen tegen de ratten en
muizen. Dat was 35 kilometer lopen
en elke vijf kilometer moest er gerust
worden in een herberg. Dus werden er
zeven pinten gedronken zodat het
vaandel bij aankomst wel eens mooi
scheef hing.
Niemand verwachtte wonderen van het
heilige zand, dat mijn vader kwam
binnenkruien. Liever niet. Wat zou er
dan het volgende jaar van de processie
terecht zijn gekomen?
Wim van Gerwen) die zichzelf de
strandjutter van de zinkende kerk
noemt, houdt van kunst en'een bour-
gondisch leven. De kunstschatten, die
hij in de zuidelijke provincies en voor
namelijk in België opkocht, bezorgen
hem de vruchten van het rijke roomse
leven in de vorm van tastbare welvaart.
zij met haar studie goede vorderingen
maakte. Zij zal spoedig afstuderen (op
het onderwerp neo-gothiek) aan de
kunstacademie te Gent.
Zoon Henk gespecialiseerd in iko-
nen heeft een dergelijke studie te
Leuven reeds voltooid. Beide kinderen
werken „in de wijngaard" van kunst
handel Van Gerwen-Lemmens, een
naam die herinnert aan de vroegere
textielhandel. „Als 't me te benauwd
wordt, brand ik nog wel eens een
kaarsje voor Ons Lieve Vrouw" zegt
'onze gastheer openhartig. Hij is geluk
kig mee te mogen werken aan een
grote expositie, waarin kunst'uit veer
tien katholieke en drie protestantse
kerken in de Kempen zal worden
samengebracht.
Zal dit het.sein geven tot een reveil?
De Valkenswaardse collectionneur is
vrij hoopvol gestemd. In het zuiden
van Nederland zijn de mooiste kunst
werken op enkele plaatsen al naar
nieuwe kerken overgebracht. Alleen.de
dingen van waarde keren dan terug op
sokkels.
Ook in België dringt het besef door,
dat er een einde moet komen aan de
verwaarlozing en miskenning van bezit
tingen. Zelfs als zij hun religieuze
De retabel uit Beverst, oorzaak van de
rechtzaak tegen Van Gerwen, na de
restauratie.
Kunstliefhebber
Mocht de verkoop tot het verleden
gaan behoren, dan zal een uitzonder
lijk man als Wim van Gerwen dit
toejuichen. Hij komt wel aan de kost
met zijn handel in andere antiquiteiten
en het fabriceren van zwaar kaliber
eikenhouten tafels, waar veel vraag
naar bestaat.
Voor hem gaat het niet om de knik
kers, maar om het spel. „Er wordt een
aanslag gepleegd op onze cultuur. Wij
beroven ons zelf van onze wortels. Het
christendom is de grote inspiratie ge
weest voor kunstenaars. Daarom zal
alles wat uit een religieus besef is
geboren ons altijd blijven aanspreken,
ook al zijn wij van die oorsprong
vervreemd.
Ik breng die kunst terug naar het volk,
waar ze thuishoort".
Uit- alle windstreken komen dominees,
museumdirecteuren, pastoors, kunst
historici en andere belangstellenden
er worden ook veel scholen ontvan
gen - naar Galerie Brabant. Ze worden
voorgelicht door een bezielde kenner,
wiens levensmotto staat gegraveerd in
een zestiende eeuwse schouw: De
grootste kunst is mensch te zijn"
Valkenswaard lijkt door zijn voorbeeld
niet altijd op de juiste wijze geïnspi
reerd te worden. In een bistro op de
markt staat een bidstoel, die dienst
doet als console voor een reclamebord.
Het opschrift luidt: „Heden verse mos-
Leo J. Leeuwis
Gelovig?
Dit verhaal is maar één voorbeeld van
hetgeen ons katholieke volksdeel heeft
moeten prijsgeven aan verworvenhe
den. Ze hielden vaak het midden tus
sen folklore en religie, geloof en bijge
loof. Maar volgens onze zegsman had
den deze devoties toch hun functie: ze
tilden de mensen uit boven het alle
daagse, ook al kréég- dit uitstapje dan
soms de vorm van een vrij banaal
verzetje. Het heilige en het profane
zijn moeilijk te scheiden.
Eigenlijk heb ik een beetje de taak
van pastoors en dominees op me geno
men. Er komen hier veel mensen,
gewoon om even te mediteren tussen
dingen die wijding kunnen geven.
Eeuwenlang hebben mensen in gebed
verzonken gezeten voor beelden van
Christus, Maria en de heiligen. Dat
vlakt ge zo maar niet uit. Kennissen
die -in nood verkeren bellen mij wel
eens op, alsof ik een soort bemiddelaar
zou kunnen zijn".
Een zekere vroomheid kan deze zwaar
gebouwde maar joyeuze Brabander
niet ontzegd worden. Zijn „Lieve
Vrouw van het huis" is een bijna
levensgrote Maria met kind op het
soort draaggestoelte dat in processies
wordt gebruikt. Zij draagt sieraden van
zijn grootmoeder en moeder en zelfs
van zijn dochter Tineke.Een gouden
hart, dat zij ten geschenke kreeg toen I
Als gebruikelijk zien we uw inzendin
gen weer tegemoet, uitsluitend per
briefkaart. U moet de kaart adresseren
aan Met Andere Woorden, Postbus
5204, Rotterdam. Oplossingen moeten
uiterlijk dinsdagmorgen 2 oktober bin
nen zijn om mee te dingen naar de
prijzen, 3 x f.10,-. Oplossing en win
naars vindt u in ons blad van donder
dag 11 oktober vermeld.
In het diagram moeten op elke regel
twee woorden van 4 letters en één
woord van 8 letters worden ingevuld.
Elk woord van 8 letters is samenge
steld uit de beide voorafgaande woor
den van 4 letters. Voorbeeld: zou de
omschrijving luiden: „inwendig orgaan
- pek - skelet", dan moest worden
ingevuld „maag - teer - geraamte". Bij
juiste oplossing van de gehele puzzel
leest men in de cirkeltjes, per tweetal
letters van boven naar beneden, de
namen van zeven vruchten.
1 wijnsoort - sluier - omhoog; 2 soort
gas - toespraak - groot water; 3 groente
- bloedvat - plooisel; 4 cirkelvormig -
niveau - deel van gelaat; 5 onwel -
kledingstuk - begrijpen; 6 ladder -
meelmengsel - professor; 7 hoogstaand
- lel - orgaan: 8 gebakje - soort riet -
dwangvoorstelling 9 betrekking - ver
pakking - boomschors (voor koorts-
werend middel); 10 deel van hand -
zwak - rustend (ptedikant); 11 deel
van been ,- zeer dom - oplossing; 12
steenmassa - fris - monnikenverblijf13
landbouwer - oorlogsvoertuig - failliet;
14 grondsoort - bult - bekladden; 15
soort hond - inventaris - lectuur; 16
spiereinde - gerafelde naad - niezen; 17
gebed - soort schaap - blok in smidse;
18 ogenblik - gewas - de moed opge
ven; 19 punt - portie - soort monnik;
20 metaal - krijgsgod - wahhopig;-21
oorsprong - manspersoon - van een
andere geest of zin vervuld; 22 graad -
chef - tennisveld; 23 verdwenen -
paradijsfiguur - moderne winkel; 24
schaakstuk - maal - namaken; 25 weg
kant - bloem - hoofddeksel; 26 ondui
delijk - opening - kolos; 27 felkleurig -
Europ. hoofdstad - muziekinstrument;
28 tocht - deel van gelaat - gemelijk
mens.
Vrijdag 28 september
heropening discotheek
SCORPIO
BAR
Beukelsdijk 3 b
DE HAVENLOODS, DINSDAG 25 SEPTEMBER 1973
