Vijftig iati r"Chinezen"
begon in Rotterdum
svnres
svnres
Ponstypiste
Katendrecht was "Chinatown'
piHU riiniüi
Terug in Paradijs
met Chinees decor
DE HAVENLOODS, DINSDAG'9 OKTOBER 1973
41-9
Tijdens hun verblijf in China hebben Nederlandse
parlementariërs onlangs pogingen gedaan om met
stokjes te eten. „Je eet er tenminste wat langza
mer mee", zei één van hen, „thuis schoffel je
alles maar naar binnen". De televisiecamera's
Aan de Delistraat 18 worden nu al
vijftig jaar specialiteiten, zoals uit
Shanghai geïmporteerd bamboemerg
en op houtskoolvuur gebraden Peking-
eenden geserveerd. Bescheiden als de
huidige eigenaar Yuen Hee Kwong is,
zal dit gouden jubileum waarschijnlijk
niet gevierd worden.
Maar wel is de tijd aangebroken om
oude herinneringen op te halen. Toen
Yuen Wah. (overl. 1961), vader van de
huidige exploitant, een halve eeuw
geleden zijn eethuis opende, was dit
echt bestemd voor Chinezen. Slechts
enkele ondernemende gastronomen
van Nederlandse bloede schoven als
er plaats was, want het zat altijd
stampvol aan tafel om met de onbe
kende spijzen kennis te maken.
Mevrouw Johanna Kraayeveld, later
nauw betrokkenbij de geschiedenis
van dit etablissement en in de familie
opgenomen, was toen elf jaar. Als kind
heeft zü nog Chinezen met een staart
naar De Kaap zien komen. Tante Jo,
zoals de buurt haar kent, gaat heel wat
vlotter met de stokjes om dan onze
Tweede Kamerleden; Zij is, zoals ze
zelf verklaart, min of meer „verchi-
neest". Iets van de oosterse kalmte en
contemplatie is inderdaad kenmerkend
voor haar optreden.
Als één van de weinige Katendrechters
is zij er, na tientallen jaren van aan
dachtig luisteren, in geslaagd om Chi
nees te leren spreken en verstaan. De
Shanghai variatie heeft voor haar wei
nig geheimen en met het Kantonnees
registreerden gretig hun overigens nogal stunteli
ge hommage aan de Chinese keuken.
Gelukkig zijn er binnen onze landsgrenzen veel
mogelijkheden tot voortgezet onderwijs. In Rot
terdam alleen al noden meer dan zeventig Chi
nees-Indische restaurants de liefhebbers aan tafel.
Wie met stokjes wil eten kan alle kanten uit. Ze
staan klaar, zowel in het nieuwste en hyper
moderne eethuis Paradijs aan de Nieuwe Binnen
weg als in het oudste, Chong Kok Low, in de
Maasstedelijke Chinatown; Katendrecht.
Luxueus interieur bij Het Paradijs" in ons land heeft ondergaan. Bij Chong
op de Nieuwe Binnenweg is tekenend Kok Low is alles nog bij het oude
voor de evolutie, die het Chinees eten gebleven, nu al vijftig jaar lang.
kan zij zich aardig redden. Het leven
tussen de Chinese gemeenschap van
Katendrecht heeft tante Jo een bijzon
dere functie gegeven als tolk en bemid
delaarster.
Maagheerlijk
Vrijwel dagelijks is ze nog aanwezig in
„Chong Kok Low". Als zjj wil kan ze
in het Chinees een praatje maken met
oud-slager Wim Droog, die één van de
taalvarianten ook aardig beheerst. On-"
willekeurig zal het gesprek dan op
SYNRES NEDERLAND BV, een belangrijke c
kunstharsen produceert voor de verf- en aanver
korte termijn plaatsen een
GRONDSTOFFENMEDEWERKER
die in DAGDIENST o.m. tot taak krijgt - aan de hand van schriftelijke
opdrachten de benodigde grondstoffen af te wegen, gereed te maken en
klaarte zetten voor onze batchgewijze productie.
De arbeidsvoorwaarden zijn uitstekend (b.v. 8 procent vakantietoeslag,
In een persoonlijk gesprek geven wij graag geheel vrijblijvend uitvoerige
inlichtingen.
U kunt hiervoor dagelijks op ons bedrijf terecht.
Sollicitaties kunnen worden gericht aan de afdeling Personeelszaken, Slacht-
huisweg 30, Hoek van Holland (tel. 01747-2641).
SYNRES NEDERLAND BV, een chemische industrie gericht op de pro-
duktie van kunstharsen voor de verf-, drukinkt- en plasticindustrie, vraagt
wegens verdere uitbreiding:
BEDIENINGSPERSONEEL
in 3-ploegendienst, met vrij weekend.
A. voor het vullen en bedienen van een aantal produktie-units.
B. Voor het bedienen van aftap- en weegapparatuur en het beladen van
tankauto's.
Behalve zij, die ervaring hebben als bedieningsman, kunnen voor deze func
ties in aanmerking komen personen die graag als zodanig worden opgeleid.
De arbeidsvoorwaarden zijn uitstekend (b.v. 8 pet. vakantietoeslag, kerst
gratificatie, enz.) In een persoonlijk gesprek geven wij graag - geheel vrij
blijvend - uitvoerige inlichtingen. U kunt hiervoor dagelijks op ons bedrijf
„Tante Jo", zoals heel Katendrecht
haar kent, spreekt vloeiend Chinees en
treedt dan ook vaak op als tolk.
Merkwaardige bijzonderheid: ook de
papegaai is tweetalig, wat overigens
van vriend poes niet kan worden ge
zegd.
oosterse spijzen komen. De heer Droog
heugt zich maar al te goed, dat hij zich
naar het abattoir repte om daar alle
magen öp te kopen, die hij maar-
krijgen kon. Chinezen zijn daar gek op.
Hij heeft de kombuis van menig schip
er rijkelijk van voorzien.
De bereiding van deze magen in vele
variaties behoort tot de geheimen van
de Chinese keuken. Onze parlementa
riërs kregen ze voorgeschoteld in de
vorm van een gelei. Zij hadden er enige
moeite mee, evenals met een ei dat
drie weken onder de grond was gestopt
om te rijpen.
Het is volgens kenners overigens even
dwaas om alles samen te vatten onder
de aanduiding „.Chinese keuken", als
alle Europese spijzen op één hoop te
gooien. Het reusachtige land kent
streeksgewijs eindeloze variaties aan
culinairestijlen. Ze verschillen soms
evenveel van elkaar als de Franse keu
ken en de Duitse.
Echt Chinees?
De Nederlandse bezoekers van Chinese
of Chinees-Indische restaurants zijn
daar over het algemeen slecht van op
de hoogte. Dat deert hen weinig. Zij
volstaan meestal met het bestellen van
aangepaste standaard-gerechten, met
als uitschieters nasi-goreng en bami-
goreng. Daarom is er in dit genre
sprake van een duidelijke vervlakking,
die weinig meer te maken heeft met
het experiment waaraan de eerste fijn
proevers zich vroeger waagden.
„De mensen zijn bang om iets te
bestellen dat zij niet kennen", zegt
Kees Zee, ober in het jubilerende
eethuis. „Daarom zijn er ook nogal
wat slechte, zogenaamd Chinese
restaurants. Niet zonder trots toont hij
,een spijskaart, met name het voor
Nederlanders onleesbare gedeelte.
Ze blijven echter grotendeels nog voor-:
behouden aan de Chinezen zelf. Som
mige gerechten moeten twee dagen van
tevoren besteld worden. Bij grote fees
telijkheden komt een overvloed van
bijzondere spijzen uit deze hoorn des
overvlocds. Een Chinees restaurant dat
genade wil vinden in de ogen van de
eigen landgenoten, draagt het stempel
van een bepaalde keuze in- en berei
dingswijze van het het voedsel. Zo
prefereert Huan Yan Sun van Paradijs
de keuken van midden-China met als
kenmerk veel vis en witte rijstgerech
ten. Het kantonese eten is wat zoeter.
Het zijn de eigenaars en de koks die
door hun plaats van herkomst het
karakter van een eethuis bepalen. Als
het goed is tenminste. Nu de restau
rants over heel Nederland in opmars
zijn en tot in de kleinste provincie
plaatsen worden geopend, gaat deze
karakteristiek grotendeels verloren.
Het totaal is op weg naar de duizend.
Het spreekt vanzelf, dat veel exploitan
ten uitsluitend mikken op het Neder
landse publiek.
Ons volk zou voor oosterse gerechten
ontvankelijk zijn geworden, nadat zo
veel militairen in Indonesië er kennis
mee gemaakt hebben. Toen dit eilan
denrijk zelfstandig werd, zijn boven
dien veel „Indischgasten" huiswaarts
gekeerd en daardoor steeg ook hier de
belangstelling voor spijzen met rijst als
basis. In het oude Indië hadden de
Chinezen trouwens ook ereplaatsen in
menige keuken en hun eetcultuur - ze
woonden er ooit met zo'n twee mil
joen - drukte ook daar een stempel op
Tegenwoordig noemen de meeste res
taurants zich Chinees-Indisch, zonder
dat dit onderscheid duidelijk tot uit
drukking komt.
Vijftig jaar
De oudste en deftigste restaurants zul
len zich wel bevinden in 's Gravenhage,
van ouds het centrum voor de contac
ten met het oosten. In Rotterdam doet
-Chong Kok Low (niet te verwarren
met het belendende Chong San Low,
waar o.m. de Chinese thee met toebe
horen bekend is) dus al vijftig jaar
pogingen om de culinaire eer van
China hoog te houden. Vermaard wa
ren vroeger de zoetigheden, speciali
teiten van het huis, toebereid door de
oude kok. Ook de Katendrechters lie
ten zich de cake met rozijnen, de
gemberkoek en het bladerdeeg met
zwarte jam goed smaken.
Oprichter Yuen Wéh, door de buurtge
noten met kennelijke sympathie „baas
je" genoemd, was in de Chinese ge
meenschap een man van gewicht. Hij
vestigde ook het eerste Chinese restau
rant in de binnenstad, aan de Schie-
damseSingel. Pas een jaar geleden is
dat van eigenaar veranderd. De zoon,
die nu leiding geeft aan het bedrijf is
een zwijgzaam man. Na een verblijf
van zeventien jaar in deze stad spreekt
h(j nog zeer gebrekkig Nederlands. Hij
moet in China aanvankelijk als land
bouwingenieur werkzaam zijn geweest,
later als leraar.
In de Chinese gemeenschap van Neder
land is ook Yuen Hee Kwong een man
van gewicht, die voor zijn landgenoten
tal van zaken regelt en groot aanzien
geniet. De zaak aan de Delistraat is
temeer een centrum van aktiviteiten,
omdat Johanna Kraayeveld zo dikwijls
te hulp wordt geroepen bij het over
winnen van taalbarrières. Zij is aller
vraagbaak. De Chinezen - er wonen er
op de Kaap nog een kleine driehon
derd, in heel Rotterdam twee
duizend vormen een besloten ge
meenschap. In de Katendrechtse sa
menleving zijn ze na zoveel jaren ge
ihtegreerd, maar zij behouden een ze
kere schroom ten opzichte van officiè'-
le instanties. Tante Jo gaat daarom
vaak met hen mee naar allerlei bureaus
en begeleidt de vrouwen, als die naar
het ziekenhuis moeten. De laatste tijd
komen nogal wat gezinsherenigingen
tot stand en de kersvers aangekomen
vrouwen hebben haar hulp hard nodig.
Chong Kok Low is dus niet alleen een
eethuis van eerbiedwaardige reputatie,
maar ook een soort trefpunt. En nog
altijd komen er veel Nederlanders.
Vroeger was de eerste „Chinees" erg in
trek bij de Rotterdamse incrowd. In
het bovenzaaltje thans niet meer in
gebruik - kwamen veel studenten en
goed gesitueerden, die zich wel eens
aan een culinair experiment wilden
wagen. Veel leden uit de betere stand
maakten gebruik van hef veerbootje
naar de Kaap.
Hoewel ook nu nog intellectuelen tot
de vaste klantenkring behoren, met
name gewaagt men van een aantal
artsen - is het gezelschap gemêleerder
geworden.
Om de traditionele bami/nasi eters te
gerieven zijn ook hier de populaire
schotels verkrijgbaar, goedkoop (spé
ciaal zes gulden) en goed. „Wij be
goochelen de mensen niet met optisch
bedrog", zegt Kees Zee. „Je kan wé],
een heleboel schaaltjes neerzetten,
maar het gaat tenslotte om de kwali
teit". Terwijl de Chinezen hun garna
len op het bord pellen (om niets van
het vocht tussen dop en visje verloren
te laten gaan) hun geïmporteerde
champignons, zeeslakken, bamboe
merg, gerookte eenden en soep (acht
soorten) nijttigen en Nederlanders de
meer vertrouwde gerechten, houdt tan
te Jo een oogje in het zeil. Hoewel ze
elders haar eigen woning heeft (met
een Chinees-sprekende papegaai) is ze
allicht van de partij. Zij spreekt met
grote voldoening over haar eerste ken
nismaking met het Verre Oosten, een
recente reis van zeven weken naar
Hongkong. Dank zij haar talenkennis
kon zij overal terecht.
De tijd, dat het in Katendrecht we
melde van de boardinghouses (pen
sions), Chinezen met staartjes en pin
damannetjes behoort tot het verleden.
Wel is er nog altijd de bazar, waar
tante Jo tien jaar achter de toonbank
heeft gestaan, terwijl ze en passant de
keelklanken van haar oosterse klanten
bestudeerde. De Chinese gemeenschap
blijft een stempel drukken op Katen-
,De dochter van de huidige eigenaar van
Chong Kok Low goochelt met stokjes
en. lepel. Toch al een beetje Wes-
terse invloeden, zelfs op Katendrecht
drecht. Niet alleen via de eethuizen.
Vanuit dit centrum worden tal van
eigen activiteiten ontwikkeld, die
provocerende publikaties van de
laatste weken ten spijt weinig opzien
baren en deze groep niet in diskrediet
brengen. Zonder dit al te letterlijk te
nemen kan tegenwoordig van de Chi
nezen worden gezegd, dat je er mee
eten en mee vechten kunt, waarbij het
verstandig is aan het eerste de voor
keur te blijven geven.
Want, wie ooit een Chinese vechtfilm
heeft gezien, blijft ver uit de buurt als
het op „vechten" aankomt. Slecht
voor de spijsvertering, om over andere
nadelige gevolgen maar te zwijgen.
L. J. Leeuwis.
Onlangs heeft de 65-jarige pianist/
componist Cor Lemaire zijn 50-jarig
artiestenjubileum gevierd. Een en an
der ging gepaard met het overreiken
van de versierselen, behorende bij het
Ridderschap in de orde van de Oranje-
Nassau. Daarnaast stelde producer
Wim lbo de LP „Meesterlijke melo
dieën van Cor Lemaire" samen. Op
deze bijzondere produktie, die Phono
gram inmiddels op het Philips-label
uitbracht, staan uitsluitend legendari
sche stukken uit de geschiedenis van
het Nederlandse Cabaret, waarin Cor
Lemaire zo'n grote rol heeft gespeeld.
Aan de totstandkoming van deze plaat
werd o.a. meegewerkt door DonaM-
.Jones, Sophie Stein, Hetty Blok, Joop
Vischer en Lia Dorana.
Voor onze moderne Honeywell-Bull K212 ponsmachine zoeken wij een
ervaren
die in een klein, gezellig team het computer-materiaal zal gaan verwerken.
Wanneer je er wat voor voelt, schrijf dan even een briefje aan
DE HAVENLOODS (DÉ
Is Chong Kok Low liet oudste
Chinese eethuis van Rotterdam,
het nieuwste draagt de naam
Tieian Kong Paradijsen heeft als
kenmerk een volstrekte exclusivi
teit van interieur en zo men dat
wenst - gerechten. De J0-jarige
Huan Yan Sun, en zijn lieftallige
vrouw hebben het aangedurfd om
in dit restaurant een kapitaal te
investeren. Het staat aan de Nieu
we Binnenweg (nummer 19) en
dient zich aan als de enige zaak
met een origineel Chinees inte
rieur. Een deel van de meubelen is
de vrucht van zeer specialistisch
handwerk. Er staan zware, prachtig
bewerkte tafels, stoelen met een
compleet beeldhouwwerk op de
rug, vazen en schermen met ver
fijnde tekeningen. De eigenaar
heeft jaren moeten wachten voor
zijn bestelling uit China compleet
Terecht wijst hij nu met trots op
zijn luxueuze inrichting met het
houtsnijwerk en de typisch Chine
se decoraties. De eters worden er
duidelijk door geïmponeerd. Het
zelfde geldt voor zijn bar, waar
Chinees hier, alsmede wijnen en
cognac uit dat land worden geser
veerd door charmante meisjes. Na
Hengelo twee restaurants te
hebben geëxploiteerd waagde Sun
zich aan dit experiment. Ook z\.
keuken noemt hij een novum. Er
worden specialiteiten bereid uit
zijn geboortestreek Chekiang, die
overigens in heel China worden
gegeten. „Ik wil de mensen er van
afhelpen om alleen maar nassi en
bami te bestellen", zegt de inne
mende Chinees - tien jaar in Ne-
cbrland - maar hij heeft deze ge
rechten overigens wel op de spijs
kaart. Liever serveert hij echter
Chinese inktvis of Huang Huur,
een groot formaat vis, speciaal uit
China geïmporteerd (f 14,-) Tjoe
Yies (speciaal bereide varkensnier
tjes) Soe Zei Yoe (vlees mét Chine
se zuurkool) of Taa Haa, reusach
tige garnalen uit zijn land van
herkomst. Het zijn maar enkele
voorbeelden uit zijn arsenaal van
Chekiang-variaties.
Wie dat wenst kan vooraf zelfs
Chinese champagne drinken
(f 30,- per fles). In Paradijs kan
men voorlopig uit de voeten met
130 zitplaatsen, gezwegen van de
bovenzaal voor speciale groepen.
De bar is een vondst om het
eventuele wachten te veraangena
men. Om in de sfeer te blijven
staan overal stokjes onder handbe
reik. ,,'t Is gemakkelijk", zegt df
vrouw van de eigenaar, „als je hét
maar kan".
