opkomende elites
vernietigen
XdiviDicKiiis nunnidiiisnnifs
President Kaunda streeft naar
klassenloze maatschappij
üM
opruiming
opruiming
opruiming
opruiming
DE HAVENLOODS, DONDERDAG 25 JULI 1974
■V aiül%09lif hl lIMSIilIfIMA
Zambia is een onafhankelijke staat in Afrika met ongeveer 4,5
miljoen inwoners. De politiek van het land wordt sterk bepaald door
het feit dat het wordt omringd door „blanke" landen: de Portugese
kolonies Angola eri Mozambique en daarnaast Rhodesië en Zuid-Afri
ka, die beide een blanke minderheidsregering hebben. Wat in
Zuidelijk Afrika de gevolgen zullen zijn van de recente coup in
Portugal moet nog worden afgewacht.
President Kenneth Kaunda en zijn regeringspartij, de UN IP (United
National Independent Party), zetten zich scherp af tegen de blanke
bevoogding van de landen in zuidelijk Afrika. Dat is een politiek die
offers vraagt omdat ede Zambiaanse economie in het verleden
grotendeels afhankelijk was van de verbindingen met de buurlanden.
De in- en uitvoer geschiedde voornamelijk via Kaapstad, Lourenco
Marqués, Bei ra en Lobito.
African Development" noemt de sluiting van de grens met Rhodesië,
in januari 1973, als één van de belangrijkste gebeurtenissen die in
1973 hun stempel hebben gedrukt op de Zambiaanse economie.
Daarnaast wordt genoemd de diversificatie in de goederenproduktie,
die in 1972 op gang is gekomen. Die diversificatie was dringend
noodzakelijk omdat Zambia vee! te afhankelijk was van één produkt:
koper. De laatste jaren is de posittie van koper op de wereldmarkt
aanzienlijk verslechterd. In 1970 werd er in Zambia al voor gepleit de
té grote afhankelijkheid van dat ene produkt te doorbreken. Ter
informatie: na de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en Chili is Zambia
's werelds grootste koperproducent. In 1972 bedroeg de produkt ie
698.122 ton. De staatsonderneming Mindeco neemt voor 51 procent
deel in de aandelen van de twee grote kopermaatschappijen
Koesterend warm.
Lichtgewicht slaapzak met warme
polyester vulling. Gaat behalve op
vakantietochten, ook mee naar
caravan of vakantiehuisje. Als
extra deken.. Want de slaapzak is
geheel uitritsbaar. In blauw en de
snijmaat 160x190 cm. Drastisch in
prijs verlaagd, vanwege de piep
kleine schoonheidsfoutjes.
De romantiek herleeft
met deze hier-wonen-wij buiten
lantaarn. Symbool van ouderwetse
gezelligheid. Van zwart gemoffeld
plaatstaal en met amberkleurige
plexiruitjes. Fors formaat: 30x20
cm. Normaal zou u zo'n 20 gulden
betalen, nu slechts
Volgens „African Development" is de
sluiting van de grens tussen Zambia en
Rhodesië van grote betekenis geweest
voor de ontwikkeling van de Zam
biaanse economie. De onzekerheden
over de vraag vof de invoer vanuit
Rhodesië al of niet zou doorgaan
vielen weg. Zambia werd op die manier
voor de opbouw van zijn industrie
aangewezen op zijn eigen natuurlijke
hulpbronnen, hetgeen al met al een
heilzame uitwerking blijkt te hebben
De staatsonderneming fndeco is ver
antwoordelijk voor de op gang komen
de industrialisering in Zambia. De in
dustriële produktie neemt jaarlijks toe
met een gemiddelde van liefst 16,3 i
procent.
Ondanks de droogte in de jaren 1972
en 1973 is de opbrengst van de land
bouw gestegen. Daarbij moet echter
worden aangetekend dat de produktie
van mais, vlees en melk is teruggelo
pen. In het Tweede Nationale Ontwik
kelingsplan en in het nieuwe Tienjaren
plan van de UNIP heeft de landbouw
een van de hoogste prioriteiten gekre
gen, geheel in overeenstemming met de
aanbevelingen van de Verenigde Naties
en van de Voedsel- en Landbouworga
nisatie van de VN.
Enkele anderen basisgegevens: In ver
houding tot andere Afrikaanse landen
heeft Zambia een grote beroepsbevol
king (380.000 arbeidsplaatsen op 4,5
miljoen inwoners). Een typisch trekje
van de Zambiaanse economie is dat de
inkomsten in de verschillende takken
van industrie zeer ongelijk zijn en
blijven, ondanks alle pogingen te ko
men tot een min of meer uniforme
loonopbouw. Arbeiders in de mijnsec-
tor verdienen ongeveer vijfmaal zoveel
als landbouwers. Dit heeft uiteraard
tot gevolg dat de plattelandsbevolking
als door een magneet naar de stad
wordt gezogen, een bekend verschijn
sel in vele ontwikkelingslanden. De
totale export steeg in 1972 tot
K 541,7 miljoen (1 Kwacha is f 4,25)
en omdat de invoer beperkt bleef tot
K 404 miljoen ontstond een export
overschot van K 137,8 miljoen.
Toerisme
Toerisme begint een belangrijke bron
van inkomsten voor Zambia te wor
den. De toeristische attracties zijn safa
ri's in de wildreservaten en de nationa1
le parken. Geografisch gezien ligt het
land echter nogal ongunstig voor de
grote toeristenstromen uit de Verenig
de Staten en West-Europa. Er zijn in
geheel Zambia slechts 32 hotels. Vóór
de sluiting van de grens met Rhodesië
werd Zambia jaarlijks bezocht door
ongeveer 50.000 toeristen, die dikwijls
doorreisden naar Zuid-Afrika.
Een triest verschijnsel, zo constateert
„African Development" tenslotte, is
dat er niet voldoende middelbare scho
len zijn waar gevorderde leerlingen
onderwijs kunnen krijgen. Dit heeft
o.a. tot gevolg dat gegradueerde leer
lingen in de industriële sector moeten
gaan werken, „hetgeen als een onver
biddelijke vorm van intellectuele infla
tie moet worden beschouwd". Voor de
regering is het moeilijk vast te stellen
of vitale industriële projecten voorrang
moeten hebben boven de uitbouw van
het onderwijs.
Een rapport van de Stichting Neder
landse Vrijwilligers voegt aan deze
informatie nog toe dat president Kaun
da probeert zijn land op het politieke
front sterk te maken in de Organisatie
voor Afrikaanse Eenheid, in het blok
van niet gebonden landen en door het
zoeken naar aansluiting van Zambia bij
de Oostafrikaanse Gemeenschap. Er
worden enkele grote projecten uitge
voerd om Zambia minder afhankelijk
te maken van zijn „blanke" buren,
zoals de Tarizama-pijpleiding, de Tan-
zam-spoorweg en een hydro-elektri-
sche centrale. De kloof tussen Zuid-
Afrika en Zambia is vergroot door de
hulp van de Chinezen bij de aanleg van
de Tanzam-spoorweg - dat is koren op
de molen van het sterk anticommunis
tische Zuid-Afrika.
De nieuwe Zuidafrikaanse politiek om
te proberen tot een dialoog te komen
met de onafhankelijke Afrikaanse lan
den wordt door president Kaunda en
de UNIP sterk gewantrouwd. Zambia's
buurland Malawi is wél begonnen aan
die dialoog en wordt daarom door
Zambia verdacht van Zuidafrikaanse
infiltratie.
Of Kaunda zijn politiek van volstrekte
onafhankelijkheid, niet alleen politiek
maar ook economisch, zal kunnen
handhaven hangt af van vele factoren.
De koperprijs, de steun van de Organi
satie voor Afrikaanse Eenheid en uiter
aard ook de binnenlandse problemen
zijn daarvan de belangrijkste.
Humanisme
Zoals in zovele Afrikaanse landen is
het doorwerken van de stammentegen
stellingen een van Zambia's grootste
binnenlandspolitieke problemen. Het
ideaal van One Zambia, One Nation is
nog niet, bereikt. Niet alleen op natio
naal, maar ook op lokaal niveau ont
staan steeds nieuwe conflicten en be
langentegenstellingen tussen de ver-
schillende stammen. President Kaunda
heeft zich tot nu toe weten te handha
ven door duidelijk-boven de partijen te
staan en door het land te leiden in het
kader van een door hem ontwikkeld
humanisme.
Dit Zambiaanse humanisme is een van
de méést fascinerende kenmerken van
het politieke, sociale en economische
leven in Zambia. Het is een vitaal
onderdeel van Kaunda's democratisch
socialisme. De president wil een maat
schappij opbouwen waarin enerzijds de
hoge waarden van de Afrikaanse tradi
tie niet verloren gaan, terwijl ander
zijds volledig moet worden geprofi
teerd van de technische en weten
schappelijke ontwikkelingen in de ka
pitalistische en de communistische we
reld.
In de woorden van Kenneth Kaunda
zelf: „How do we preserve what is
good in our traditions and at the same
time allow ourselves to benefit from
the science and the technology of our
friends from both the West and the
East? Kaunda streeft naar een multi-
raciale 'en klassenloze maatschappij
waarin de mens centraal staat. Hij
meent dat zowel het kapitalisme als
het communisme leiden tot een ont
menselijking van de maatschappij.
Daarom grijpt hij terug op de tradi
tionele Afrikaanse samenleving die
werd gekenmerkt door de volgende
karakteristieken: het centraal staan
van de mens, sociale harmonie en
wederzijdse hulp tussen de verschillen
de lagen van de gemeenschap.
Harm Dijkstra, assistent-teamleider van
de Stichting Nederlandse Vrijwilligers,
schrijft in een analyse van het Zam
biaanse humanisme dat vrijwel alle
Afrikaanse socialistische visies de na
druk leggen op oude sociaal-economi
sche samenlevingsaspecten, waarin
vooral het onderlinge hulpbetoon naar
voren springt. Deze normen en waar
den, die in een traditionele samenle
ving zijn ontstaan en geformuleerd,
worden nu geënt op moderne maat
schappij vorm en. Men probeert „oud"
en „nieuw" met elkaar te verzoenen en
op die manier een eigen Afrikaans
socialisme tot ontwikkeling te bren-
Het humanisme van Zambia werd als
een filosofie voor de natie aanvaard op
26 april 1967 tijdens een bijeenkomst
van de Nationale Raad van de UNIP in
Lusaka.
Dijkstra: „Er bestaan verschillende vi
sies op dit humanisme. De president
van Zambia ziet het zelf als een levens
beschouwing die door de mensen via
discussies gevoed en ontwikkeld moet
worden. Het mag geen opgelegde filo
sofie (een „isme") worden. Deze le
vensbeschouwing zal moeten leven in
het hart van de mens en waargemaakt
moeten worden in al zijn handelen.
Het uiteindelijke doel is dat het Zam
biaanse humanisme een zodanige voor-
beeldfunktie krijgt dat de bestaande
sociaal-economische systemen van
Oost en West zullen verdwijnen. Het is
dus een filosofie waarmee elk individu
op aarde zich kan verenigen ofwel kan
identificeren omdat de mens als een
werkelijk mens hierin centraal staat".
Zoals gezegd heeft het Zambiaanse
humanisme de traditionele samenle
ving als uitgangspunt gekozen. Deze
draait om de mens, maar de mens is
tevens een onderdeel van een grotere
eenheid (gezin, stamdeel, stam). In de
gemeenschap waarin de mens leeft is
ieder mens met „bloedbanden" aan elk
ander mens verbonden. Hoewel con
flicten tussen leden van de samenleving
niet zijn uitgesloten, zal de mens nau
welijks -met de samenleving in conflict
komen. De samenleving controleert en
corrigeert zo nodig het gedrag van haar
Uiteraard legt Kaunda's humanistische
visie veel nadruk op het respect voor
de menselijke waardigheid. Gezagsposi
ties worden ingenomen op basis van
vertrouwen. Dat vertrouwen zal goed
beheerd moeten worden, wil de gezag
drager zijn gezag niet verliezen. Ook
elk politiek gezag kan alleen maar
functioneren als het een morele onder
grond heeft. De gehele samenleving, en
allen die erin functioneren, moeten
mensgericht zijn. Liefde tot de naaste
is het doel. Alles wat wordt gedaan
moet worden gedaan ten behoeve van
de mens(heid).
Naast de onderlinge liefdenorm is de
wederkerige hulp zeer belangrijk. Men
moet willen „delen" met de anderen.
Gebeurt dit niet, dan sluipt parasitisme
het systeem binnen. Luiheid bijvoor
beeld is een vorm van parasitisme
- men exploiteert dan de anderen die
werken, die vertrouwen op eigen kun
de en eigen kennis.
Het is echter niet de bedoeling dat de
mens zich voor zijn naasten volledig
opoffert. Als hij dat doet verliest hij
zijn eigen individualiteit. In alles moet
er een evenwicht bestaan tussen de
belangen van het individu en de belan
gen van de samenleving, waarvan hij
deel uitmaakt.
President Kaunda, aldus Harm Dijk
stra, ziet het humanisme als het uitein
delijke stadium in de gehele ontwikke
lingsgang van de maatschappij. Hij
onderscheidt in die ontwikkelingsgang
de volgende fasen
De schepping van de mens in de
praehistorie.
Dé mens leeft in een primitieve
samenleving.
De slavernij doet haar intrede.
De periode van het feodalisme.
De periode van het kapitalisme.
De mens overwint het dierlijke in
zichzelf. Het staatskapitalisme en het
socialisme doen hun intrede.
Dansers bij de Bantoes in Zambia.
dienend schepsel voor de anderen - hij
is humanist.
In Kaunda's visie is de staat nog nodig
vanwege de imperfectie van de mens.
Veelal gaat de staat nog uit van de
ongelijkheid van de mensen en is de
staat een doel op zichzelf, namelijk
ordehandhaving. Indien echter de
mens tot perfectie is gekomen, als hij
humanist is geworden, is de staat
overbodig. De regering van de staat
bestaat uit vertrouwensmensen, ver
trouwelingen van het volk die zijn
aangesteld om de anti-sociale krachten
uit de samenleving te verwijderen. De
hoogste macht ligt bij het door het
volk gekozen parlement, maar ook in
de dorpen of in de secties van een stad.
Gelijkheid
Alle mensen moeten op democratische
wijze deelnemen in de besluitvorming
en de uitvoering van de genomen
beslissingen. Maar het is onmogelijk
dat iedereen in alles deelneemt. Daar
om is specialisatie nodig. Voorkomen
moet echter worden dat op basis daar
van maatschappelijke ongelijkheid ont
staat. Iedereen is common man, nie-
mands belangrijkheid wordt bepaald
door sexe, beroep, ras, kleur, geloof,
enzovoorts.
Het is niet noodzakelijk dat een echte
democratie is gebaseerd op een meer-
partijenstelsel. Het bestaan van vele
partijen weerspiegelt de verdeeldheid
yan de mensen en de imperfecte toe
stand waarin zij verkeren, hetgeen tot
uiting komt in het najagen van eigen
belang. Traditioneel kent Afrika geen
meerdere partijen. Een humane samen
leving kan sneller worden bereikt met
een democratisch éénpartijstelsel. Het
is niet nodig aandacht te schenken aan
de privé-belangen van de verschillende
groeperingen.
Ook binnen het êénpartijstelsel echter
moeten de primaire regels van de
rechten van de mens en de democratie
volledig in acht worden genomen. De
ene partij is geen machtsapparaat,
maar een middel om de deelname van
alle mensen in de besluitvorming en de
uitvoering te realiseren. De partij is
middel tot zelfexpressie van het volk.
De vier pijlers van de Zambiaanse
democratie zijn: 1. Het verkiezingsap
paraat van de UNIP, noodzakelijk voor
de doorstroming van leiders. 2. Parle
mentaire verkiezingen. 3. Verkiezingen
van een lokaal bestuur. 4. Verkiezing
van de president.
Door middel van verkiezingen zal
steeds weer moeten blijken of de
leiders, die immers de vertrouwelingen
(trustees) zijn van het volk, het ver
trouwen van dat volk nog bezitten.
Want het is het volk dat de uiteindelij
ke macht heeft om de koers van het
land te bepalen. De partij en de rege
ring moeten regulerend optreden om
tot een humane samenleving te komen.
De Nationale Raad van de partij moet
aanwijzingen geven hoe een egalitaire
maatschappij, waarin de mens centraal
en boven alles staat, bereikt kan wor-
De machtsuitoefening, soms een nood
zakelijk kwaad, zal zo gering mogelijk
moeten zijn. Soms moet een mens uit
de samenleving worden gehaald om te
worden gedetineerd. Gebeurt dat niet,
dan ontstaat uiteindelijk de chaos.
Detentie betekent op de eerste plaats
dat de gedetineerde wordt opgevoed,
dat hij zijn rechten en plichten leert
kennen en dat hij komt tot de kennis
van goed en kwaad. Detentie moet
zijn: een dienstverlening aan ontspoor
de mensen, die door getrainde huma
nistische sociale werkers zichzelf terug
vinden. Samenvattend: orde en rust
mogen dus niet worden gehandhaafd
door dwang, en ook niet door hersen
spoeling, maar door een proces van
opvoeding - een opvoeding van alle
burgers in gelijke rechten en plichten
en gelijke kansen voor allen.
Economie
Ook de economie is gebonden aan de
morele filosofie van het humanisme.
De samenleving dient niet alleen poli
tieke, maar ook economische gelijk
heid te bevorderen. Er mogen geen
bevoorrechte klassen ontstaan!
Kaunda onderscheidt vier produktie-
middelen: kapitaal, arbeid, natuur en
know-how. Van deze vier is de arbeid,
dat wil zeggen de mens, de belangrijk
ste. De mens moet heersen over de
andere produktiemiddelen en deze
aanwenden ten bate van de gemeen
schap. De natuurlijke hulpbronnen
staan hem ter beschikking hij kan ze
gebruiken, maar hij mag ze niet bezit
ten. In Zambia is het de staat die deze
produktiefactor voor en namens alle
Kapitalistische particuliere onderne
mingen zullen niet meer worden get'o-
lereerd. Het is niet goed dat één mens
beslist en beschikt over de produktie,
over zijn medemensen en over de
vergroting van zijn eigen inkomen. In
Zambia wordt ernaar gestreefd de eco
nomische macht zoveel mogelijk te
decentraliseren en de werknemers zo
veel mogelijk medezeggenschap te ge-
De economische theorie van het Zam
biaanse humanisme klinkt erg mooi,
maar in de praktijk zien de zaken er
minder fraai uit. De regering is zich
daarvan bewust. Ontwikkelingen die in
strijd zijn met het humanistische ideaal
zijn bijvoorbeeld:
Elitevorming -de mijnindustrie is te
machtig en ook op het platteland zijn
vele grote en machtige boeren.
Exploitatie van het platteland door
de urbanisatie en massale trek naar de
steden.
Centralisatie van de economische
macht in de handen van weinigen.
Grote welvaartsverschillen door on
gelijkheid van inkomens.
Teveel centrale hiërarchie in het
bedrijfsleven en onvoldoende medezeg
genschap van de werknemers.
Toenemende afhankelijkheid van
geimporteerde geschoolde krachten.
De opkomende elites, constateert
Harm Dijkstra, vernietigen het Zam
biaanse ideaal. Het gevolg is dat steeds
meer mensen zich aan de elite gaan
refereren en op zoek gaan naar een
leven van welvaart en luxe.
Belastingen
Blijvend mooi.
Kij k da's nou handig, even een
spons erover en... dat Somvyl ziet
er weer als nieuw uitl Somvyl, het
overbekende wandvinyl op schuim-
basis, van Sommer. Nu keuze uit
maar liefst 27 uitlopende kleuren
en evenzoveel dessins. Nu per
meter (100 cm breed)
Van f>4^£"v
Er zal een duidelijk fiscaal beleid
gevoerd moeten worden om verkwis
tende consumptie tegen te gaan en de
hoge inkomens af te romen. President
Kaunda denkt aan een belastingtarief
dat tot negentig procent progressief is.
Steeds weer zal moeten worden gepro
beerd het dierlijke instinct in de mens,
dat hem doet streven naar steeds meer,
te onderdrukken.
Voor 1980 worden de volgende idea
len gesteld: 1. Duidelijke decentralisa
tie van de industrie. 2. Basisonderwijs
voor elk kind. 3. Het terugdringen van
industriëën en steden die te groot
worden. 4. Meer boeren dan industrie-
arbeiders.
President Kaunda is zich bewust van
het gevaar dat buitenlandse ontwikke
lingswerkers het humanistische ideaal
van de samenleving kunnen aantasten.
Zij spelen een belangrijke rol in het
versterken van een niet-humanistische
houding. Zij identificeren zich niet
met de Zambiaanse samenleving; alleen
hun specifieke baan is voor hen belang
rijk en daarin zijn zij vaak goed. Met
hun technische kennis zijn zij dikwijls
superieur en samen met de Zambiaanse
elite versterken zij elkaar in hun attitu
des.
Met andere woorden: met de hulp die
wordt aanvaard loopt Zambia het ge
vaar. tegelijk een turfschip van Breda
binnen te halen, waardoor het moeilijk
te verwezenlijken opvoedingsideaal de
grond wordt ingeboord.
Harm Dijkstra geeft tenslotte zijn per
soonlijke reactie op de idealen van het
Zambiaanse humanisme. Moeten of
kunnen wij, zo vraagt hij zich af, er
vanuit ons eigen referentiekader (de
Nederlandse samenleving) kritiek op
uitoefenen? Mogen wij zeggen: het is
niet haalbaar, en daarbij verwijzen naar
ons eigen gebrekkige systeem? Wat
weten wij eigenlijk buiten hetgeen wij
zelf bereikt hebben of kunnen berei
ken? Moeten wij als buitenlanders niet
proberen de voor ons misschien weinig
rationele handelingen van een
„vreemd" land te begrijpen? In ieder
geval moeten wij proberen te verstaan
dat een land, dat destijds door het
Westen is „achtergehouden", niet van
vandaag op morgen een eigen filosofie
in praktijk kan brengen. Ook onze
eigen praktijken zijn lang niet altijd in
overeenstemming met onze eigen.nor
men en waarden. Dijkstra: „Laten wij
trachten om vooral het positieve van
deze ideologie te begrijpen en laten wij
ons, ondanks de gebrekkigheid in de
uitvoering ervan, toch loyaal opstellen,
waarmee niet wordt bedoeld dat wij
kritiekloos moeten zijn".
Arie Kuiper
Uit Vice Versa
Uw prijsvoordeel: 13 gulden.
Fijne acryl jersey blouse met geruit
katoenen zakje, kraag en pas. Een
geslaagde kombinatie van sportief
en modern. Keuze uit de kleuren
marine, rood en appelgroen, de
maten 36 t/m 44. De prijs? Een
bewijs dat zomermode niet duur
hoeft te zijn.
Van f
