DE GLORIE
DE DROOM
Manchester: Wat heeft men nu
van de geschiedenis geleerd?
Dit is Amerika
De 5 die
hun stempel
drukken op
40 jaar
geschiedenis
■si
Roosevelt
Franklin Delano Roosevelt nam in 1933 een failliete boedel over van zijn voorgan
ger, Herbert Clark Hoover. Amerika kwam gelouterd uit de donkere tunnel van de
depressie dank zij Roosevelt's New Deal, een serie uitzonderlijke economische maat
regelen, die in honderd dagen door het Congres werden aangenomen. De groten na
hem hebben vrijwel zonder uitzondering zijn genialiteit gemist: het voorkomen van
(grote) afstand tussen zichzelf en de Amerikaanse eenstemmigheid.
Hij wist dat leegloperij de menselijke trots knakt en verschafte de vijftien miljoen
werklozen bezigheid, al bestond die aanvankelijk uit niet veel meer dan het vlechten
van broekriemen... De man die in 1921 werd getroffen door kinderverlamming, vaar
digde vanuit de rolstoel maatregelen uit die de economie weer gezond maakten.
Onder zijn energieke leiderschap kroop Amerika moeizaam maar voorgoed uit het
isolationisme. Hij had af te rekenen met een publieke opinie die in 1937 nog in het
bezoek van het Engelse koningshuis een hernieuwde poging zag om van de States een
Engelse kolonie te maken... Hoewel hij met de belofte geen Amerikaanse jongen
overzee te sturen in buitenlandse oorlogen, de verkiezingen won, is zijn neutraliteit
toch een andere dan menige criticus later geloofde.
Op het moment dat Europa kreunde onder de gesel van het nationaal-socialisme,
schreef zijn vrouw Eleonora: „Hoe het ons ook mag tegenstaan, het zou wel eens
noodzakelijk kunnen zijn de strijdmachten van deze wereld te gebruiken in de hoop de
beschaving in stand te houden, tot geestelijke krachten overal voldoende sterk staan
om aanvaarding van ontwapening mogelijk te maken".
Laat, maar uiteindelijk toch, werd de Nieuwe Wereld gegrepen door de noodkreet
van de Oude Wereld. Roosevelt leidde de isolationisten op unieke wijze om de tuin met
zijn land-lease-stelsel, het leen-pacht-begrlp, dat een enorme opstuwing van oor-
logsmaterieel richting Engeland mogelijk maakte. Roosevelt bleek de ideale leider die
zijn land voorging op de weg naar de zege. In 1944 werd hij voor de vierde maal tot
president gekozen.
Hij was druk bezig met plannen voor de naoorlogse wereld, een volkerenorganisatie
met als centra van macht de vier grote mogendheden. Zijn plannen heeft hij niet
kunnen verwezenlijken. Op 12 april 1945, weinige dagen voor het einde van de oorlog
in het westen, stierf hij. Wat hij voor Amerika betekende komt misschien het best tot
uitdrukking in een briefje van een eenvoudige Amerikaanse jongen, die zich bij het
Witte Huis verontschuldigde voor het feit dat hij de begrafenis niet kon bijwonen...
Truman
Harry S. Truman is voor velen de geschiedenis
ingegaan als de man van de bom. Zijn besluit om
met de atoombom het trotse Japanse verzet te
breken, wordt thans nog aangevochten. Hoewel
hij in 1945 voortgezette hulp aan Europa be
streed, kwam hij in 1947 met zijn visie op het
verdedigen van de vrije wereld, die wij kennen
als de Truman-doctrine. Van de reeks economi
sche en militaire maatregelen spreek de Mar
shall-hulp het meest tot de verbeelding: de
twaalf en een half miljard van Marshall vormden
het paardemiddel dat het doodzieke Europa tot
herstel bracht.
Traditionalisten en revisionisten bekvechten
nog over de vraag of Truman met zijn buiten
landse politiek de vrijheid redde dan wel de Kou
de Oorlog ontketende. Die vraag zal nooit beant
woord worden zolang de Russen Siberisch zwij
gen over wat ze werkelijk van plan waren... Tru
man's binnenlandse hervormingen stuitten af op de onwil van het Congres, dat kampte
met een trauma van het communisme. Zijn herverkiezing in 1948 wordt door Man
chester een van de vier gebeurtenissen genoemd die in de afgelftpen halve eeuw
werden opgetekend. Een feitenkwartet dat de Amerikaan minder snel vergeet dan zijn
trouwdag...
Kennedy
John Fitzgerald Kennedy probeerde het Ame
rikaanse volk, dat door de sterk toegenomen
welvaart in de vijftiger jaren in slaap was geval
len, weer in beweging te krijgen. Deze eerste
rooms-katholieke president van de Verenigde
Staten stak de vergeten groepen, de armen, de
ouden van dagen en de negers een hart onder de
Hij zag als zijn voornaamste taak een vermin
dering van de internationale spanningen en na
de adembenemende botsing met de Russen over
hun raketbases op Cuba, een treffen dat Kennedy
op voorbeeldige wijze won, is hij er inderdaad in
geslaagd om de scherpe kantjes van het conflict
met de Sovjet-Unie af te slijpen. Veel minder for
tuinlijk was Kennedy in zijn Aziatische politiek.
Zijn verantwoordelijkheid voor de onrust-na-hem
is vrij groot. Op binnenlands terrein bereikte hij
onder meer een aanzienlijke verbetering van de
positie van de neger.
Kennedy heeft hetgeen hij begon niet kunnen afmaken. Op 22 november 1963, het
lijkt de dag van gisteren, maakte Lee Harvey Oswald in Dallas een gewelddadig einde
aan het leven van een idealist, die symbool van de hoop op vrede en een nieuw begin
werd. De troepenconcentratie in Vietnam en het miljardenverslindende ruimte-on
derzoek vormen twee zwakke plekken, die veel Amerikanen Kennedy graag hebben
vergeven.
Johnson
Lyndon B. Johnson boekte op het terrein van
de binnenlandse hervormingen successen. We
denken aan de Wet op de Burgerrechten en de
Wet op het Kiesrecht in 1964 en 1965. Zijn kruis
tocht tegen de stille armoede mislukte in verband
met de „slokop Vietnam Johnson wordt als
eerste verantwoordelijke gezien voor de escala
tie van geweld in Azië en voor de levens- en
geldverslindende activiteiten daar.
De waardigheid van het presidentschap liep de
eerste schram op. Het „Johnson-moordenaar"
sloeg van Amerika over naar Europa. Johnson,
die in 1964 met een overweldigende meerder
heid van stemmen werd herkozen, trok zich in
1968 terug uit de race en bespaarde zichzelf
daarmee wellicht een dramatische afgang.
Nixon
Op het monent dat in Pearl Harbor de Ameri
kaanse vloot door een verraderlijke aanval werd
vernietigd, verloofde zich Richard Nixon, die toen
uiteraard nog niet wist dat hij na een reeks van
teleurstellingen (kleinste nederlaag in de ge
schiedenis van de Amerikaanse presidentsver
kiezingen en vervolgens verlies van de verkie
zingen voor het gouverneurschap van Californië)
tóch de eerste man in zijn land zou worden.
Evenmin dat hij als enige Amerikaanse presi
dent in de geschiedenis in 1974 via de veelbe
sproken Impeachmentprocedure gewipt zou wor
den. Misschien dat Nixon's autobiografie iets van
de raadselen van zijn karakter zal onthullen.
Niet vergeten mag worden dat dezelfde Nixon
Amerika en de wereld grote diensten bewees
met zijn toenadering tot de Sovjet Republiek en
met name tot de Volksrepubliek China. Deze po
litiek maakte een einde aan de Koude Oorlog en
herstelde het evenwicht tussen de leidende machten. Bovendien stelde het Amerika in
de gelegenheid de oorlog in Vietnam te beëindigen. Zeer waarschijnlijk waren er geen
politieke kuiperijen voor nodig geweest om hem een dikke zege op de. democratische
presidentskandidaat McGovern te doen behalen. Door zijn betrokkenheid bij dit (Wa-
tergate-)schandaal heeft Nixon zijn land een zeer slechte dienst bewezen. Onder Ge
rald Ford is die geknakte zelftrots niet uitgedeukt.
De nationale feestdag van de Verenigde
Staten, vier juli, krijgt dit jaar extra reliëf.
Het is exact twee jaar geleden dat Thomas
Jefferson zijn Declaration of Independence
schreef, de Onafhankelijkheidsverklaring,
die officieel het begin van de Amerikaanse
natie betekende. Goede gelegenheid om te
filosoferen over de plaats van Amerika in
de wereld, over het Ameri-
ka-van-toen-en-nu, met name toegespitst
op de laatste halve eeuw, want dit tijdvak
vormt ontegenzeglijk het meest interessan
te deel. Het is de periode waarin een land,
afhankelijk van Europa, met een bijrol op
het internationale wereldtoneel, uitgroeide
tot een supermacht. Gaandeweg werd
onder president Roosevelt definitief met
het isolationisme afgerekend, met het pro
vincialisme ook, dat zich in het begin van
de dertiger jaren nog zeer sterk manifes
teerde. We bevinden ons dan in een land
waarin je niet eens zwart behoefde te zijn
om ontberingen te lijden. Amerika beleef
de de stuiptrekkingen van de industriële
revolutie, die niet aansloot bij de technolo
gische omwenteling. Via een gezamenlijke
krachtsinspanning verdrijft het volk het
spook van de werkloosheid om uiteindelijk
na de Tweede Wereldoorlog de lei
dende rol van Europa over te nemen. De
volgende sprong voorwaarts is die van de
technische ontwikkeling. Amerika bereikt
ongekende welvaart, maakt indruk als
scheidsrechter op het machtsveld, maar...
wordt thans verscheurd door verdeeldheid.
Moord op de Kennedy's, op de negerleider
dominee Martin Luther King, de fameuze
prediker van het geweldloos verzet, men
sen- en geldverslindende strijd in Vietnam,
de Pentagon-papers, de Watergate-affaire
en omkopingsaffaires schokten meer dan
Amerika alleen.
Over deze boeiende periode in de Ameri
kaanse geschiedenis schreef de bekende
journalist William Manchester een even
interessant als lezenswaardig epos. Het is
in ons land verkrijgbaar onder de titel „De
glorie en de droom". Met vlotte pen
schrijft hij over politieke, sociale en weten
schappelijke gebeurtenissen. Maar even
eens over oorlogs, film, theater- en mo
de-evenementen. Seksuele en zwarte revo
lutie worden afwisselend aan de orde ge
steld. De glorie en de droom is geen dorre
opsomming van feiten, maar een groot en
indrukwekkend verhaal, waarin een veel
heid aan gebeurtenissen tussen 1932 en
1972 helder en met grote betrokkenheid
worden belicht. De wereldleiders in onze
dagen treden al op in het begin van het
boek, wanneer ze, schuchter, aan hun car
rière beginnen. Daarom ook is het een goed
lopend verhaal geworden, dat inzicht geeft
in de karakterstructuur van hen die tot re
geren geroepen werden.
Aan vier gebeurtenissen wordt extra
aandacht besteed, omdat ze volgens Man
chester het gezicht van de Verenigde Sta
ten in de afgelopen veertig jaar in sterke
mate hebben bepaald: het drama Pearl
Harbor in 1941, dat Amerika deed ontwa
ken uit een verlammend gevoel van supe
rioriteit; de dood van president Roosevelt
in 1945, de man-in-de-rolstoel die de gees
telijke vader van zijn land was; de presi
dentsverkiezingen van 1948 met een afloop
die alle voorspellingen logenstrafte; en.
de moord op president Kenne'dy, die ons
allen nog vers in het geheugen ligt. Man
chester, die zes jaar aan research besteed
de voordat hij met „De glorie en de
droom" begon, staat tijdens de tocht door
het verleden steeds stil bij de klemmende
vraag wat men nu van de geschiedenis
heeft geleerd. Andere bestsellers van hem:
The death of a president (op verzoek van
Jacqueline Kennedy) en The arms of
Krupp, waaraan hij zeven jaar onder ui
terst moeilijke omstandigheden werkte.
Manchester, die in het begin van zijn loop
baan artikelen onder de naam van colle
ga's afleverde, omdat men het met hem bij
de Baltimore Sun niet zo zag zitten, be
wijst wederom zijn voortreffelijke schrijfta-
De glorie en de droom, gebonden, 1023
bladzijden, verscheen bij Elsevier Ne
derland b.v. Prijs 65,—.
De geboorte-oorkonde van de Verenigde Staten gaat uit van de na
tuurlijke gelijkheid van alle mensen op aarde en hun recht op leven,
vrijheid en het nastreven van geluk. Het Vrijheidsbeeld in de haven van
New York is een symbool van deze gedachte en wenkt een ieder die de
States binnenkomt al van verre. Amerika de kampioen van de vrijheid?
De Amerikanen in de tijd van George Washington voelden het zo.
Woodrow Wilson ook, die het land in de Eerste Wereldoorlog leidde met
de bedoeling om de democratie in die wereld veilig te stellen. Roosevelt,
Truman, Kennedy, Johnson en Nixon voelden het eveneens. Maar de
glorie van vrijheid en éénsgezindheid droeg steeds de schaduw van de
droom, van onderdrukking en machtswellust, met zich mee.
Heroïsche loskoppeling van Engeland twee
eeuwen geleden èn onmenselijke onderdruk
king van neger en Indiaan in hetzelfde tijd
vak. Amerika: redder van Europa en slachter
van Azië. Onverschrokken bestrijder van het
communisme, maar niet zelden bondgenoot
van reactionaire en feodale regimes. Amerika:
r van de maan en beul van Vietnam.
Schouder-aan-schouder
Wanneer de natie de rug kromt, is het alsof
een vonk van de fakkel van het Vrijheidsbeeld
overslaat. Dón is zij, schouder-aan-schouder
als de Romeinen in de Oude Wereld, tot onge
kende prestaties in staat. Dan schittert de
kampioen van de vrijheid in volle glorie.
De suffige soldaat uit de dertiger jaren,
nauwelijks in staat om een geweer te richten
(omdat het er niet was en omdat hij er niet
mee om kon springen), een leger dat zijn
„grootheid" moest bewijzen dooreen weerloos
veteranenleger met grof geschut te onderwer
pen en zo gerechtvaardigde verlangens van
oud-strijders de grond in te schieten, demon
streert in de veertiger jaren een gevechtsmen
taliteit die nazi-Duitsland en andere spotters
met de rechten van de mens bleek om de neus
maakt.
Datzelfde Amerika produceert in eendrach
tige samenwerking van ondernemer, arbeider
en huisvrouw een hoeveelheid oorlogsmate-
rieel die zelfs Stalin een compliment uit de
mond laat vallen. Zonder die mentaliteit en
die unieke demonstratie van een-
dracht-maakt-macht, waren de rechten van
de mens voor tijden vertrapt.
Offers
Als hij de vrijheid in gevaar ziet is de Ame
rikaan op zijn sterktst, is hij bereid om gigan
tische offers mensen en geld te brengen.
Dan lijkt het alsof het schijnsel van het beeld
rechtstreeks in zijn hart dringt. Maar lang
niet altijd is dat ingrijpen in het wereldgebeu
ren te rijmen met het nobele streven naar
machtsevenwicht. De glorie van opofferings
gezindheid had zo vaak de schaduw van eigen
belang en van oppervlakkigheid als running
mate.
Als de Amerikaanse slagvloot bij Pearl.Har-
bor wordt vernietigd, windt een volk zich op
omdat een radioverslaggever een spannende
door Dick van der Veen
honkbalwedstrijd voor „zoiets onbenulligs"
durft te onderbreken. Amerika is zakelijk tot
in het oneindige. Hij stapt de Eerste Wereld
oorlog binnen met een schuld van vier miljard
dollar, en komt er uit met een tegoed van tien
miljard, waarmee hij strooisel voor een tweede
wereldbrand legt. Amerika wil niets weten
van een stervend Europa, onmiddellijk na de
Tweede Wereldoorlog en voelt niets voor een
blijvende rol van wereld-Sinterklaas.
Paardemiddel
Naast de droom de glorie. De twaalfeneen-
halfmiljard-van-Marshall vormen het paarde
middel dat Europa als het ware geneest op het
sterfbed. Gegeven omdat de vrijheid van de
westelijke wereld door het communisme
geëlimineerd dreigde te worden.
Naast de glorie de droom. Toen Japan niet
snel genoeg wilde capituleren schokte het de
wereld met de bom. „Mijn God" stamelde de
bomrichter toen hij van grote hoogte de gevol
gen overzag van zijn daad. „Mijn God", zei de
wereld hem na. Na het ontsteken van de vio
letkleurige vuurbal, die dood en verderf zaait
tot op de dag van vandaag, werd geconsta
teerd dat „twee miljard dollar aan de grootste
wetenschappelijke gok van de geschiedenis
waren besteed en gewonnen". Zakelijkheid tot
in het oneindige....
Gewonde trots
Niets inspireert de Amerikaan zo als gewon
de trots. Academici in lompen en kinderen die
om de dag mogen eten in 1932; welvaart voor
brede laag van de bevolking in 1955. Rus
sisch gegrinnik bij hun geslaagde Spoetnik en
Amerika's volslagen mislukte Vanguardlance-
ring. In de vijftiger jaren; een stomverbaasde
wereld ziet aan het eind van de zestiger jaren
Iedereen die iets meer over de Verenigde Staten wil weten zou zichzelf een goeue
dienst bewijzen door de paperback „Dit is Amerika" van Argus Elsevier aan te schaf
fen. Kort maar overzichtelijk werden bijna vijf eeuwen geschiedenis op een rijtje ge
zet. Veel Amerika-kenners, zoals prof. dr. J. W. Schulte Nordholt verleenden hun me
dewerking. Het overzicht begint namelijk met het postcolumbiaanse tijdvak en ein
digt met de jongste ontwikkelingen. Rubrieksgewijs worden voorts het Amerikaanse
staatsbestel, de economische structuur, onderwijs en w»tenschap, geestelijk leven en
communicatiemedia onder de loupe genomen. Men vindt een profiel van land en volk.
In zijn voorwoord constateert prof. Schulte Nordholt dat veel Europeanen en dus ook
Nederlanders zich door een zeer eenzijdige voorlichting tal van cliché's, over de Nieu
we Wereld laten aanleunen. We kunnen het met hem eens zijn dat het een goede
gedachte is geweest om de feiten te verzamelen. Er wordt de lezer geen mening opge
drongen, maar hij kan zichzelf aan de hand van feitenmateriaal een mening proberen
te vormen. Daarbij helpt hem ook een bibliografie met een portret van honderd Ame
rikanen die representatief mogen zijn voor de rest. De 240 bladzijden van deze paper
back worden zinvol gevuld en voor de prijs behoeft men de aanschaf van deze paper
back ook niet achterwege te laten: 19,50. „Dit is Amerika" bevat bovendien tal van
illustratie, zowel de foto's van alle-38-presidenten.
de Amerikaan Neil Armstrong als eerste mens
over het maanoppervlak schuifelen. Een klei
ne stap voor een man, de laatste stap
van de ladder óp de maan. maar een giganti
sche sprong voor de mensheid.
De Amerikaan leeft bij superlatieven. Als
hij zijn vuisten balt en zijn rug recht, staat hij
voor niets... Maar steeds weer is er naast de
glorie de droom. MacArthur wordt ontslagen
omdat hij Mandsjoerije wil bombarderen en
de Chinese kust blokkeren; Nixon ontketent
nog geen twintig jaar later een bommenregen
op Hanoi. Bevechter van kolonialisme en be
drijver van neo-kolonialisme: Amerika voor de
Amerikanen als het er om gaat Mexico te
steunen tegen het imperialistische Europa;
dollar-diplomatie om de Grote Oceaan naar
de hand te zetten en Azië te „kopen".
Geestelijke malaise
Een land dat in Indo-China nauwelijks te
helen wonden sloeg, kampt sindsdien in eigen
land met een geestelijke malaise waarvoor nog
geen balsum gevonden is. De escalatie van de
oorlog in Vietnam maakte dat*veel Amerika
nen het geloof verloren in hun rol van strijders
voor vrede en rechtvaardigheid. Voorvechter
van recht, verstrikt in onrecht. Een land dat
eerlijkheid en openheid hoog heeft als het
beeld in de haven, waar de toorts van de twee
dracht opflakkert als de eerst verantwoordelij
ken hun integriteit verliezen. Onrechtmatig
heden bij de presidentsverkiezingen van 1972,
C.I.A.- en F.B.I.-schandalen en recentelijk
een congres-in-de-greep-van-de-seks hebben
de zelftrots een gevoelige deuk toegebracht.
Nieuwe gloed
Maar de vlam van het Vrijheidsbeeld zal,
als vele malen eerder in de geschiedenis, de
supermacht Amerika zijn eigenwaarde terug
geven. Geen land is onfeilbaar, ook een we
reldmacht niet. Amerika: eenheia in verscnei-
denheid en dan weer verscheidenheid in een
heid. Land van de onbegrensde (onmoge
lijkheden, waarmee wij ons in West-Eu
ropa nauw verwant voelen, omdat het
West-Europeanen waren, de roerige veerti
gers, die de Verenigde Staten hielpen vormen
Als de huidige situatie geen reden voor uit
bundige vrolijkheid geeft, dan is 1976 in ieder
geval een jaar van bezinning. Bezinning op al
datgene wat wij in de Oude Wereld aan de
Nieuwe Wereld te danken hebben.
