E
Kop koffie langs de
weg vaak „bak" vol troost,
maar soms ook een wat
twijfelachtig genoegen
xtra
1250 KOPJES
KOFFIE
PER HOOFD
X2
22
22
4-574
Is er een drank, die het hart sneller kan doen
kloppen dan onze veelbesproken koffie? Na mij en
kele dagen vrijwel uitsluitend met dit genotmiddel
gelaafd te hebben, krijg ik het antwoord, dat H.H.
doktoren reeds voorspeld hadden. Een gebruik van
meer dan vijftien koppen per dag kan echte hart
kloppingen veroorzaken, gevolgd door slaapstoor
nissen, een hinderlijk gewoel in bed dus.
Terwijl inderdaad een door coffeïne aangewak
kerde rusteloosheid me 's nachts wakker houdt,
overpeins ik mijn reis langs de koffiehuizen. Ten
onrechte wekken televisiereclames de indruk, dat
het drinken van dit brouwsel slechts in de familie
kring tot een ritueel kan worden verheven.
Moeders, vervuld van een onbeschrijfelijke tederheid, schen
ken voor hun gezinnetjes de mokken vol, terwijl een soort aro
matische muziek dit gebeuren op het scherm begeleidt. In op
dracht van branders, roomleveranciers, klontjespersers en sinds
kort zelfs fabrikanten die een stuifmeelachtige melkpoeder over
ons uitstrooien, is koffie het symbool geworden van een vredig
en knus gezinsleven.
Ik ontvlucht deze romantiek van het Hollands Binnenhuis,
waarin de moederbindingen reeds hun schaduw vooruitwerpen,
op zoek naar andere koffie. Alle beeldverhalen ten spijt staan
jaarlijks 411.276.000 zo was het althans in 1976 buitens
huis gedronken koppen onomstotelijk op hun schoteltjes.
VERTROOSTING
Ze worden volgens ciijfeers van het
C.B.S. geserveerd door de Nederlandse
horecabedrijven. Hoewel ik slechts een ge
ring aantal van deze 35.000 etablissementen
kan bezoeken, leidt dit tot een herontdek
king van de koffie als een bij uitstek mascu
line drank.
Vooral in de grauwe morgenuren ontlenen
mannen onderweg er vertroosting en bemoe
diging aan, zij het met gemengde gevoelens.
Terwijl de winkelprijs voor de bonen na gro
te prijsexplosies al weer aardig is gezakt,
blijven in de café-restaurantbedrijven soms
zeer pittige verhogingen van kracht. Derhal
ve paren zich thans vanouds gehoorde jam
merklachten over het kwaliteitsniveau aan
enig gemor over de prijzen.
Volgens opdracht bedrink ik me voorna
melijk in langs de weg gelegen pleisterplaat
sen aan de koffie. Het forensisme heeft zo
geducht om zich heen gegrepen, dat dage
lijks meer dan drie miljoen mensen op reis
gaan naar hun werkterrein. In een land waar
alle auto's tezamen jaarlijks 111 miljard ki
lometer afleggen, is goede en betaalbare kof
fie langs de weg bijna een levensbelang.
Tussen vertegenwoordigers die zich moed
indrinken voor het bezoek aan hun eerste
klant, neem ik al vroeg plaats aan een coun
ter, het soort in carré opgestelde toonbanken
die koffiedrinkers er toe veroordelen elkaar
aan te staren. Er heerst een dof stilzwijgen.
Blazerdragers met het spinneweb van de
slaap nog in het hoofd betrommelen zwarte
attachékoffertjes.
HEILSBOODSCHAP
Het ochtendblad voorspelt onheil, de ra
dio geeft een opsomming van verkeersop
stoppingen. En dan is er koffie; in deze moe
deloze dageraad een drank waaruit teugsge-
wijs de hoop kan worden geput, dat alles
misschien toch nog goed zal komen. Ik be
taal voor deze boodschap des heils f 1.40, in
clusief een vlinderdun koekje dat zich affi
cheert als Pain d'Amanda en op dit uur
smaakt als kolengruis.
Tussen deze kostwinners van ons tijds
gewricht keer ik terug tot de bronnen van de
koffie, eens voorbehouden aan de wereld-
broederschap van mannen in voor hen gere
serveerde lokalen. Tegenwoordig wordt het
weer veel zwart gedronken, zoals in de dagen
van weleer. Ik neem aan dat de schenkers
daar geen enkel bezwaar tegen zullen heb
ben, omdat hun drank, aldus genuttigd, een
niet onaanzienlijke besparing oplevert aan
melk of room en suiker.
Reeds toen hierboven het koekje ten tone
le werd gevoerd, kan ik de verdenking een
kruideniersmentaliteit té bezitten, op me
geladen hebben. Maar dergelijke futulitei-
ten mogen bij een drank met zulke fabuleu
ze omzetcijfers, niet over het hoofd worden
gezien. Van alles wat de horecabedrijven in
ons land uitschenken eist de koffie (in geld)
22 procent voor zich op, de vorstelijke som
van circa 515 miljoen gulden per jaar.
MERKWAARDIG
Bovendien, het horeca-imperium van de
dynastie Van der Valk heeft zelf op alle
spijskaarten laten drukken: „Koffie met
room/koekje f 1,25". Merkwaardigerwijze
wordt deze toespijs mij onthouden, als ik in
een van de twee dozijn aan deze familie toe
behorende zaken koffie ga drinken. Het
loopt echter tegen lunchtijd en de manager
is er terecht van overtuigd, dat ik mijn eet
lust niet wil bederven.
Intussen ben ik dan al aardig in verwar
ring gebracht. Er van uitgaande dat alle ex-
Van de 1250 kopjes koffie die de Nederlanders jaarlijks per hoofd
van de bevolking drinken laten zij zich er een aantal serveren door
horecabedrijven. ,,De koffie is klaar", weten zij en de kwaliteit is er de
laatste jaren niet op achteruitgegaan, al worden dan nog veel slappe
en/of lauwe bakjes geschonken. Goede horecabedrijven beschouwen deze
consumptie als een visitekaartje voor hun bedrijf, de graadmeter voor
wat zij verder te bieden hebben. Geen drank wordt kritischer genoten
dan dit nationale brouwsel.
Nu ons volk in de ban van een verregaande mobiliteit is gekomen, is de
«koffie onderweg" een teer punt geworden. Van de circa 412 miljoen ho-
recakopjes worden er veel door rei
zigers gedronken. Motels worden
bovendien meer en meer vergader
centra, waarin heren met atta-
chékoffertjes bijeenkomen voor in
structies, briefings, evaluaties en
brainstormings, zoals dat tegen
woordig in goed Nederlands heet.
De weggebruikers hebben zich
er mee moeten verzoenen, dat de
prijzen voor hun onontbeerlijke
kopje koffie sterk zijn opgelopen en
opmerkelijke variaties vertonen,
met afwijkingen van meer dan 100
procent.
Volgens becijferingen van het
CBS is de gemiddelde prijs met 32
cent gestegen in vergelijking met
twee jaar geleden, terwijl de koffie
als grondstof voor deze drank
maar een cent of zes tot acht per
kopje duurder is geworden.
Wat is er aan de hand met ons
bakje troost? Eén van onze redac
teuren ging de weg op, om daar
een indruk van te krijgen en kwam
dus overal op de koffie. De prijs die
hij moest betalen varieerde van 80
tot 175 cent, hartkloppingen en sla
peloosheid door overmatig gebruik
van deze drank nog buiten be
schouwing gelaten.
PRIJSVERHOGING DOORZICHTIGE
COMPENSATIE ANDERE KOSTEN
BEROEPSCHAUFFEURS
VAAK HET BESTE AF
NACHTKOFFIE IS
VEEL GOEDKOPER
ploitanten zich houden aan de maatstaf van
zes gram koffie per kop, vraag ik me af, waar
de prijsverschillen vandaan komen. Met
name de mensen onderweg zijn afhankelijk
van de luimen der calculatoren; zij kunnen
moeilijk uitwijken naar het goedkoopste
adres, als de lust in een pittige teug hen be
kruipt.
STUIFPOEDER
Zojuist is in een proefschrift uitgerekend,
dat jaarlijks per hoofd van de bevolking 430
uur wordt gereisd, inclusief het gebruik van
andere vervoermiddelen dan de auto. De
trein bijvoorbeeld. Vorig jaar stortten leden
van de familie Spoor zich dermate gretig op
de koffie, dat zij vier miljoen bekertjes voor
hun rekening namen. Ik zwijg dan nog van
die miljoenen andere reizigers-porties zoals
op Schiphol (3.200.000 kopjes of bekertjes
koffie) en de doorgaans uitzichtloze wachtlo-
kaliteiten bij busstations, waar ik liever de
beker aan me laat voorbijgaan.
Maar ook in de trein heb ik het koffiedrin
ken vaak ervaren als een troosteloze, aan
vervreemding onderhevige bezigheid. Rij
dend langs weilanden waarin melkkoeien
hun uiers nauwelijks kunnen torsen, tracht
ik daar het stuifpoeder boven mijn beker uit
te schudden. Deze treinkoffie kost nu f 1,20.
GEWENNING
Wagons Lits is al een eind gevorderd met
de gewenning van het publiek aan wat toch
als een ontluistering van het echte koffie
drinken gezien moet worden. Vorig jaar
bleek uit enquêtes, dat maar liefst 86.1 pro
cent van de reizigers tevreden was over de
kwaliteit van koffie en broodje (f 1,55). Ern
stiger nog slaat de verwording toe in maar al
te veel snackbars en lunchrooms, waar de
tafels bezaaid liggen met suiker- en melk-
zakjes en resten daaruit.
Alsmede andere „dondiments" zoals in
horecakringen de mini-doseerverpakkingen
worden genoemd.
Het ergste wat de koffiedrinker kan over
komen, is de verstrekking van met een zegel
tje dichtgeplakt, driehoekig kartonnetje
melk, dat bij voortijdig knijpen ejaculeert in
het oog of op de revers. Als dan bovendien
nog Rita Corita haar klagelijke hymne over
ons lekkere bakkie koffie ten gehore brengt,
stijgt de droefenis ten top.
Koffie drinken, ja gezellig! Terugkerend
tot de wegrestaurants moet ik bekennen, dat
de kwaliteit me over het algemeen is meege
vallen en nog bijna overal een eerlijk zuivel-
produkt naast het kopje wordt gezet. De
prijzen echter lopen dermate uiteen, dat
X
VERSCHILLEN
Van enigerlei verhouding tussen dit prijs
niveau en de kwaliteit blijkt over het alge
meen geen sprake te zijn. Aan een koffiebar
in een motel van de Clingendaelgroep moet
ik het diepst in de beurs tasten. Op het
prijslijstje is met de rode balpen het nieuwe
bedrag achter het oud (f 1,50) ingevuld. Het
kopje koffie kost daar nu f 1,75, inclusief een
minibrokje Deventerachtige, aan enige klef
heid onderhevige koek.
De score overtreft net nog even de één gul
den zeventig, die ik moet betalen in een an
der motel, waar het „candykoekje" niet kan
verbloemen dat ik lauw en te bitter vocht in
mijn kopje krijg. Wie gebruik maakt van de
autosnelwegen, komt al gauw terecht in de
wegrestaurants van grote concerns zoals Van
der Valk (de grootste) die met f 1,25 precies
op het gemiddelde zit dat volgens CBS-be-
cijferingen thans voor een kopje koffie wordt
gevraagd.
Als tweede superschenker, met koffie uit
de eigen branderij, fungeert Albert Heijn
(twaalf wegrestaurants, goed voor 1 Va 2
miljoen kopjes) die het in de corners voorlo
pig op f 1,45 houdt. Het is een van de weini
ge zaken fik trof dit fenomeen verder alleen
aan in „Rick" nabij Jutphaas, waar een
tweede of derde kopje gratis wordt bijge-
schonken. De prijs is daar 1,50.
KWALITEIT
De ervaring heeft geleerd dat 70 procent
van de gasten zich nog eens laat bedienen,
zodat die bij A.H. in feite maar ƒ0,725 beta
len. Zoals overal is de kwaliteit sterk afhan
kelijk van de tijdsduur, verstreken tussen
zetten en uitschenken. Een jaar geleden
werd hier nog f 1,25 in rekening gebracht.
Dezelfde fl,45 (of f 1,50) berekenen de
schenkers in Postiljon Pleisterplaatsen, mo
tels in Arnhem, Bunnik, Nulde, Haren, Hee
renveen, Almelo en Deventer, die onlangs
nogal onder vuur zijn genomen door het blad
„Koopkracht", omdat binnen twee jaar de
prijs van één tot anderhalve gulden was ver
hoogd. Als grootste wegrestaurant presen
teert zich „De Lugt" nabij Zaltbommel, met
550 zitplaatsen, waar lang f 0,85 in rekening
is gebracht maar nu een gulden op tafel
moet komen.
In het kielzog van vrachtwagenchauf
feurs bereik ik ook zeer eenvoudige koffie
huizen als het café-restaurant „Half
weg", gelegen aan een vroegere hoofdrou
te. In dit familiebedrijfje schenkt de
vrouw des huizes me voor tachtig cent een
bakje leut, dat in smaak en aroma best
kan wedijveren met de 110 duurdere
motelkoffie. Ik vergeef haar derhalve
gaarne, dat ze er ongevraagd een scheutje
melk aan heeft toegevoegd.
ZELFGEMAAKT
Dit wonder van prijsverstarring (goedko
per ben ik nergens terechtgekomen) wordt
me geserveerd met twee klontjes op een na-
maakpersje, tussen beroepsgoederenvervoer-
ders die een de randen bespoelend bord erw
tensoep uit grootmoeders tijd vol spek, worst
en aardappelen, met smaak verorberen.
„Zelfgemaakt" verklaart de herbergierster
desgevraagd. Prijs: f 1,75.
Dit reservaat van huiselijke en ouderwetse
gastvrijheid kan in stand worden gehouden,
dank zij de toewijding van beroepschauf
feurs. Velen blijven door de jaren heen trouw
aan dit soort zaken, vaak gelegen aan vroe
gere hoofdverbindingen maar door de aanleg
van nieuwe rijkswegen wat buiten het ge
zichtsveld gekomen.
Ergens in de Betuwe kom ik er achter, dat
in zulke chauffeurscafés soms een lagere
prijs wordt berekend voor deze „ridders van
de weg". Hun koffie kost dan bijvoorbeeld
negentig cent, terwijl iemand met een wit
boord om er f 1,20 voor moet betalen, hoewel
die meestal ook niet voor zijn plezier achter
het stuur zit.
Deze wat verouderde klasse-tegenstelling
latend voor wat ze is, ontdek ik in hotel
Maarsbergen een opmerkelijk verschil tus
sen dag en nacht. Overdag kost de koffie
daar f 1,25, terwijl ter vertroosting van de
nachtelijke reizigers tussen 23 en 7 uur maar
f0,85 wordt berekend. Een verdere opsom
ming zou alleen maar kunnen aantonen, dat
van een eenheidsprijs voor koffie langs de
weg geen sprake is.
Ik drink er sloten van, circa 12 centiliter
per kopje, verstrekt door serveersters die te
genwoordig wel stewardessen worden ge
noemd of behendig aan de koffiekraan
draaiende mannen. Kopjes van 80 en 90
cent, van een gulden en fl,10, 1,20, 1,25,
1,45, 1,50, 1,70 en 1,75, die zich zelden van
elkaar onderscheiden. Een enquête zou pas
hebben uitgewezen, dat er tweeduizend ma
nieren bestaan om koffie te zetten, zodat de
horecabedrijven allemaal koortsachtig op
zoek zijn naar een „gemiddelde smaak".
ENQUETE
Op mijn beurt stel ik een bescheiden en
quête in onder de schenkers, om er achter te
kotnen of zij voornemens zijn hun prijzen te
verlagen, nu koffie op de wereldmarkt al
weer een stuk goedkoper is geworden. De
reacties variëren van een uitgesproken
„nee" tot vage overpeinzingen in de geest
van: „Misschien als straks blijkt dat deze
tendens zich voortzet".
ONTZAG
Soms wordt ook heftig gereageerd. Men
sen die koffie branden en op het menu heb
ben, voelen zich door de al gauw als negatief
ervaren publiciteit over hun produkt soms
diep gekwetst. De schenkers hebben een hei
lig ontzag voor de groot-inquisiteurs van El
sevier, die er jaarlijks of uit trekken om het
koffie-ceremonieel zeer kritisch te onder-
koffiedrinkers, die niet alleen flutlepeltjes
van 100 voor een gulden mee naar huis ne
men, maar ook de fraai gebloemde koppen
en schotels, de trots van zijn concern, in
koopsprijs f 6,75. Misschien dat daarom Al-
bert Heijn en Van der Valk hun koppen zo
herkenbaar hebben gemaakt, door er respec
tievelijk een chocoladekleurige banderol en
een kleine Avifaunatoekan op af te drukken.
Ik krijg te horen, dat de koffie eigenlijk
wel een rijksdaalder zou moeten kosten, wil
de horeca er mee uit komen, gelet op de
zal elders het oor te luisteren gelegd moeten
worden. Daartoe reis ik tenslotte naar de
Koninginnegracht in 's Gravenhage, waar
dis. A. W. Merk als secretaris van het Be-
drijfsschap Horeca méér over dit onderwerp
weet te vertellen dan het feit, dat in deze
stad ons eerste koffiehuis in 1664 door de
schrijver Justus van Effen is geopend. Mijn
verwarring raak ik hier echter niet helemaal
kwijt.
De koffie is in deze branche een eigen le
ven gaan leiden, na de fatale nachtvorst in
Brazilië die de grondstofprijzen omhoog
joeg. Vooral de verkeersrestaurants hadden
al eerder klappen gekregen, door de autoloze
zondagen en de invoering van het blaaspijp
je, alsmede accijnsverhogingen. Een BTW-
verlaging van 16 tot 4 procent werd als pleis
ter op de wonde eigenlijk niet toereikend
geacht.
Aangezien de overheid het prijsbeleid voor
de horecabedrijven heeft losgelaten (in 1974)
kon ook het kopje koffie duurder worden,
toen de bonenprijs in de winkel tot bijna het
drievoudige opliep. En omdat elke schenker
In de horecaburcht te 's Gravenhage
wordt me duidelijk, dat het grote misver
stand weer eens onverbiddelijk heeft toege
slagen. De heer Merk zet me niet alleen een
mok koffie voor, maar haalt ook zijn statis
tieken voor den dag. Daaruit blijkt zonne
klaar, dat de koffieprijs een uiterst onbedui
dende rol speelt in het bedrag, dat voor een
kopje betaald moet worden.
Er is maar zes gram van nodig om een
dragelijk resultaat te verkrijgen. Dit ingre
dient kost op dit moment tezamen met sui
ker en melk voor één kopje, niet meer dan 18
cent. Maar bewust of onbewust is bij het pu
bliek wel de indruk gewekt, dat die koffie
prijs doorslaggevend was.
COMPENSATIE
In werkelijkheid hebben veel horecabe
drijven de kans aangegrepen, om hun koffie
prijzen scherp bij te stellen en andere geste
gen lasten (op elk kopje moet nu bijv. 54
cent loonkosten in rekening worden ge
bracht) in de prijs te verwerken. De koffie
verschaft hun compensatie.
Nog eens inschenkend toont de heer Merk
aan, dat uit een kilo koffie gemiddeld 170
kopjes gezet kunnen worden. Doorbereke
ning van die duurdere grondstof alléén zou
tot prijsstijgingen van ten hoogste acht cent
per consumptie geleid hebben. Na aftrek
van alle lasten blijft er bij een gemiddelde
prijs van f 1,25 thans zo'n 32 cent schoon
van over, tegen 21 in 1970. Rekening hou
dend met de geldontwaarding zou er thans
drie cent méér op verdiend worden.
Mag dat misschien, vragen de schenkers
zich af. Van mij mag het en misschien wel
van iedereen, die mee de 411.276.800 horeca-
kopjes helpt ledigen.
OP DE KOFFIE
Maar dan moet wel het schermen met
de zo waanzinnig duur geworden koffie
bonen achterwege blijven, omdat die in
het hele verhaal nauwelijks een rol spe
len. Aandringen op prijsverlaging i.v.m.
de dalende koffieprijzen heeft dat is de
keerzijde van deze medaille dus abso
luut geen zin. Het zou de consument maar
een paar centen voordeel opleveren. Vol
gens de heer Merk zit het eigenlijk best
goed, omdat in het totale consumptiepak
ket de koffie verhoudingsgewijs goedkoop
is gebleven met dat gemiddelde van f 1,25.
Op weg naar huis neem ik er nog een
paar. De eerste kost me (in een motel bij
Den Haag) f 1,50, de tweede moet fl,75
opbrengen en de derde fl,25. Op grond
van de mij zo juist voorgelegde statistie
ken bereken ik voor de duurste een winst
marge van tegen de honderd procent. Ik
kom daar dus min of meer op de koffie.
LEO J. LEEUWIS
l
