Frangois Haverschmidt (1835-1894)
152
Amon Grunberg
signeert na afloop
van zijn lezing.
daarvan is deze (wellicht apocriefe) anekdote. Tijdens het bezoek
van Multatuli aan het Schiedamse Musis Sacrum zei de schrijver
van Max Havelaar toen Haverschmidt de zaal betrad: "ik zie tot mijn
vreugde dat Piet Paaltjens tot mijn gehoor behoort". Waarop Haver
schmidt de zaal rondkeek en antwoordde: “Dat is opmerkelijk, want
ik heb hem nog niet gezien".
Haverschmidt werd op 14 februari 1835 in Leeuwarden geboren
als zoon van een apotheker en wijnhandelaar. Zijn moeder kwam
uit een predikantengeslacht. Haar vader was hervormd predikant
en hij heeft zijn kleinzoon beïnvloed in diens keuze om predikant
te worden. Al op jeugdige leeftijd kwam zijn dichterlijke aanleg en
literaire belangstelling naar voren. Hij schreef al, niet gepubliceer
de, verhalen en gedichten. Wat karakter betreft, zien we bij hem
twee kanten: hij kon vrolijk en uitgelaten zijn, maar ook zwaarmoe
dig en depressief. In 1852 begon hij zijn studie theologie in Leiden.
Hij behoorde tot de moderne (later: vrijzinnig genoemde) richting,
die door een vrije interpretatie van Bijbel en christelijk geloof deze
in overeenstemming wilde brengen met de moderne tijd. In de
Nederlandse Hervormde Kerk woedde een heftige richtingenstrijd
tussen modernen en orthodoxen. In zijn Leidse tijd publiceerde hij
onder het heteroniem Piet Paaltjens gedichten in de Studentenal
manak. Deze werden in 1867 gebundeld in Snikken en grimlachjes.
Na zijn afstuderen werd Haverschmidt in 1859 hervormd predikant
in de kleine kerkgemeenten Foudgum en Raard (bij Dokkum), vanaf
1862 in Den Helder en vanaf 1864 tot zijn overlijden in Schie
dam. Doordat de orthodoxie steeds meer aan invloed won, raakte
Haverschmidt binnen de hervormde gemeente in een geïsoleerde
positie. De vrijzinnigen organiseerden zich daarop ook in Schiedam
in afzonderlijke organisaties, zoals de vereniging Paulus en vanaf
1874 in de afdeling Schiedam van de Nederlandse Protestanten
bond (N.P.B.). In Schiedam was Haverschmidt actief in het maat
schappelijke en culturele leven, terwijl hij als dominee-literator
