Schiedam Juêile&d - Jliaa%
WM
D
15 JARIG BEST.
GRATIS LOT!
HOOFDPRIJS
HET MOTORPALEIS
r
SCHOENENHUIS VAN SCHIEDAM
SCHOENENMAGAZIJNEN
Ter gelegenheid hiervan geven wij iedere bezoeker
Het gehele gezin ongeacht de grootte GRATIS SCHOENEN
BENEVENS NOG 3S WAARDEVOLLE PRIJZEN
HET
Hoogstraat 47, Telef. 68832
15 kujLaCLteLtdAcPio-erieri
/Lite faetaatfyttyttb imalden yaatuie aanymameri
VERF
GLAS
Fa, J. v. DUIJVENBODE
GLAS IN LOOD GLASPLATEN
Fa. TOL repareert al Uw muziekinstrumenten en chromatische mondorgels - BROERS VEST 57 - Tel. 67030
OOK FOTOTOESTELLEN vanaf F 16.50 HOOGSTRAAT 91 TEL. 68814 BRILLEN VOOR ALLE ZIEKENFONDSLEDEN
BRAM NOORDIJK
BRAM NOORDIJK
BRAM NOORDIJK
pee; invifii n
Wij hebben zo juist ontvangen onze nieuwe collectie VOORJAARSSCHOENEN
GROOTST IN SORTERING LAAG IN PRIJS
Profiteert van deze gelegenheid, ook U kunt een van de gelukkigen zijn
DUS KOOPT NOG HEDEN UW SCHOENEN BIJ
Breedstraat Noordmolenstraat
Hoogstraat 68 - Tel. 68681
Kruiwagens vanaff2.95 lot f 13.50
Hoogstraat 68 - Tel. 68681
KOP EN SCHOTELS
Hoogstraat 68 Tel. 68681
SERVIEZEN vanaf f 12.35
Rijwielen
Rijwielen
ftilwielen
Rijwielen
Rijwielen
Rijwielen
Rijwielen
Dit
met S.A. 3-versnell. naaf en trommelremmen
sport-, toer- en kruisframemodellen
te kust en te keur in tientallen merken en
modellen.
nog honderden in voorraad zonder prijsverh.
reeds een Pracht Luxe Fiets voor f 99.75
klaar voor de weg onder volle garantie.
maar dan merken als Locomotief,
Simplex, Sparta, Kleon enz.
ook op gemakk. betalingscond.
alles te samen vindt U alleen in
Schepenstr. 111, Rotterdam Blijdorp, Tel. 82950
Wist U, dat wij U PRIMA LIJNOLIE GRONDVERF
kunnen leveren reeds vanaf f 1.45 per Kg.
PRIMA JAPANLAK vanaf f 2.50 per Kg.
Ook alle verdere Schildersbenodigdheden hebben wij voor
radig, als VERNISSEN voor alle doeleinden, Plamuur
Koudwaterverf, Af bijtmiddel, Loodmenie, Puimsteen,
Schuurpapier, Stopverf, Kwasten enz
Vlaardingerdijk 207, hoek Jacob Marisstraat
TELEFOON 66794
delta vast land, maar door geweldige
overstromingen ten onder gegaan.
Boomvondsten van recente data op
ongeveer 10 meter diepte, hebben dit
bewezen. Natuurlijk bestond toef de
Witte Brug niet, maar was daar ter
plaatse een dam door de Schie met
een afwateringssluisje, en waarschijn
lijk een overtoom. Ten Noorden van
deze dam (oude Schiedam) lag de ne
derzetting Sche of Scye, een klein vis
sersplaatsje, met een eeuwenoude
kapel.
Omstreeks die tijd begint de ge
schiedenis van onze stad. De met
genoemde jaartallen moeten als hypo
thesen (waarschijnlijkheden) worden
aangemerkt. Het is best mogelijk dat
de geschiedschrijvers die ze hebben
verstrekt van thans niet meer be
staande documenten gebruik hebben
gemaakt. Wij zien hieruit dat de vis
vangst wel de hoofdbron van het be
staan is geweest. Ook dat er een kas
teel op een zandplaat in de Nieuwe
Maas heeft gestaan, zoals het jaartal
1421 zegt: Bij de doorbraak der Grote
Zuid Hollandse Waard in de St. Elisa-
bethsnacht, verdwijnen de resten van
het voormalige kasteel Uij ter nesse in
de Maas bij de Oost Noort in de water
vloed.
Graaf Willem II is de eerste die van
zich doet spreken door het bedijken
van het Ambacht van Rivier of Schie,
en door het doen bouwen van 't Huys
te Rivier, waarvan de resten (ruïne
van toren en fundamenten) nog de
bewondering opwekken.
Twintig jaar later verschijnt de
voornaamste figuur in de Schiedamse
geschiedenis ten tonele: Gravin Aleid
van Henegouwen, de Stichteres van
de stad. Haar familie-relatie met het
Hollandse Gravenhuis vindt men in
de jaartallen.
Zoals vooral in die tijden gebruike
lijk, hadden voorname lieden bijna
men. Die van Willem II was „de Wa
terkoning", die van Vrouwe Aleid „de
Goeder tier ne".
Nadat Vrouwe Aleid zich geïnstal
leerd had op het voormalige tolhuis
het Huis te Riviere, is haar geen
moeite teveel geweest het volk in
haar gewest te verheffen, en grote
verbeteringen aan te brengen. Onge
twijfeld zal zij eerst het tolhuis tot
een doelmatige woning hebben laten
verbouwen en er een kasteel van heb-4
ben gemaakt. Hiertoe zal zij uit Hene
gouwen vaklieden hebben meege
bracht, die zich in haar nederzetting,
nevens de aanwezige vissers hebben
gevestigd, en die naderhand hebben
medegewerkt tot opbouw van haar
stad. In de allervroegste geschiedenis
„op hare Wooninge ter Nieuwerschie"
gevestigd heeft. Naar alle waarschijn
lijkheid door het op zich nemen van
de voogdij over Floris V. Zij noemt
zich dan Voogdes van Holland en Zee
land, voert het beheer over deze lan
den vanuit het midden, in het voor
malige tolhuis van Willem II, dicht bij
de oude hoofdstad Vlaardingen, en het
kasteel van 's Gravezande waar haar
Hollandse familieleden verblijven.
Het is zo goed als zeker, dat Floris
V vanaf zijn vierde tot zijn twaalfde
jaar zijn opvoeding heeft ontvangen
van Vrouwe Aleid en vertoefd heeft
in 't Huys te Revier.
De voogdij over Floris V heeft
Vrouwe Aleid veel last bezorgd. In
Holland en Zeeland ontstonden er on,
der de edelen twee partijen. De Hol
landse edelen waren tegen, de Zeeuw
se voor haar regering. Het is zover
gekomen, dat een Hollands leger te
gen dat van Vrouwe Aleid en haar
Zeeuwse aanhangers optrok, haar bij
Vernoutsee, gelegen in het Ambacht
van Riemerswaal in Zuid Beveland,
overwon. Zij deed afstand van
het bestuur over de graafschappen ten
gunste van Otto III, Graaf van Gelre,
bijgenaamd „met den Paardenvoet",
maar heeft zich met de opvoeding van
Floris V tot diens meerderjarigheid
belast. Vrouwe Aleid had grote in
vloed op Floris V, die in de eerste
jaren van zijn bewind als Graaf zich
schikte naar haar raad, en in feite dus
de Graafschappen regeerde. Enige ge
volgen zijn geweest: de vele voorrech
ten die zij voor haar nieuwe stad ver
wierf, en dat haar oudste zoon Floris
van Henegouwen, naderhand belast
werd met het bewind over Zeeland.
Zij wijdt haar volle energie aan de
opvoeding van Floris V en haar
„nieuwe stad". Op haar onderzaten
geniet zij een groot overwicht, en een
bijzonder vertrouwen en liefde, wat
duidelijk uitkomt in het jaar 1277, als
de poorters van Nieuwendam proteste
ren tegen haar vertrek. Zo stelt zij
b.v. in 1263 de beangstigde bevolking
volkomen gerust, als tot tweemaal toe
een komeet boven de plaats verschijnt,
een staaltje van overwicht in die bij-j
gelovige tijden!
Aleida's nieuwe stad aan de Schie
neemt snel in aanzien toe, doordat
het waterverkeer van Kennemerland
naar Zeeland en Vlaanderen hoofdza-
kelk over haar haven gaat. De sche
pen worden door middel van een
overtoom over de dam getrokken. Een
sluisje in de dam zorgt voor in- en
uitlaat van de Schie.
In 1268 ontstaat er een twist tussen
de inmiddels graaf geworden Floris V
DE GAST
BRIL NODIG?? VAN DEN AREND
van de stad komen datl ook namen
voor, die in de Zuidelijke Nederlan
den hun oorsprong hadden.
Zoals de jaartallen leren, begint zij
met het doen aanleggen van waterke
ringen of kaden, en het bedijken ï'an
aangeslibde gronden, het stichten vail
een kapel met gasthuis, en het bevor
deren van handel en nijverheid, in de
allereerste plaats ten koste van Scye,
dat nadien Old Scye (Ouderschie), ter
wijl de nieuwe nederzetting Nieuwen
dam of Nieuwe Schiedamme genoemd
wordt.
De geschiedenis beschrijft Vrouwe
Aleid als een bijzonder kordate vrouw
met een scheppend vermogen (even
als haar broeder Willem II), maar
daarnaast ook als een vrome, onbaat
zuchtige vrouw, die haar bijnaam eer
aandeed!
Van haar kinderen vernemen wij
eerst later bijzonderheden. Zij schij
nen in Henegouwen (Valenciennes)
in een klooster te zijn opgevoed, zoals
gebruikelijk was.
Na haar vestiging in deze streken
was haar eerste werk de hoofdtak van
het riviertje de Schie te bekaden
vanaf de N.W. punt van het Ambacht
van Schie, met een bocht aansluiten
de op de Hoge Zeedijk bij de Merwe.
(Overschieseweg Overschiesestraat
Boterstraat Hoogstraat Rot-
terdamsedijk). Daarna het inpolderen
van 's Graveland tussen de Schie en
de polder Nieuwland. De oude Nieuw-
landse kade is nog terug te vinden in
Vlaardingerdijk Vlaardingerstraat
's Gravelandsekade Oude Dijk.
Het indijken van het laatste gedeelte
der Schie-delta voltooide zij in 1276.
Toen was de stadsgrens aan de rivier
zijde: Vlaardingerdijk Vlaardinger
straat Dam Hoogstraat Rot-
terdamsedijk.
Het leggen van de dam in de Schie-
monding bij de rivier (tussen Hoog
straat en Vlaardingerstraat) en het
stichten van een kapel met gasthuis
op die dam bij het knooppunt de Drie
Weechscee (Hoogstraat Dam
Boterstraat) in 1260 zijn belangrijke
daadzaken van Vrouwe Aleid geweest
ten behoeve van haar nederzetting bij
de Schie, die daardoor vaste vormen
had gekregen. Sprak men voordien
van een gehucht van de Ketel, toeko-,
mende aan de Heren van Wassenaar,
nu werd het Nieuwendam of Nieuwer
schie.
Men stelle zich niet al te veel voor
van de huizen van de Nieuwendam-
mers. Het waren hoogst primitieve
bouwsels van gevlochten tienhout met
klei bestreken en bedekt met riet of
stro.- Zelfs het kapelletje en gasthuis
waren eenvoudige houten gebouwtjes,
met een stenen onderbouw. Door het
werk van Vrouwe Aleid, krijgt de ne
derzetting reeds in 1264 een zekere
mate van zelfstandigheid, doordat zij
een parochiaal rechtsgebied wordt.
Een voorname gebeurtenis, die kan
worden beschouwd als de geboorte van
onze goede stad Schiedam!
Er zal een goede reden bestaan
hebben, dat Vrouwe Aleid zich in 1258
(1266) en zijn moeye (tante) Vrouwe
Aleid, een twist die ten nadele van
Vrouwe Aleid wordt bijgelegd. Vol
gens gewoonte dier tijden moest zij al
naar eig.'v^iaienjK uezu
doen overgaan. Zij wist echter te be
dingen, dat haar zoon Floris van He
negouwen, haar voormalige bezittin
gen .in leen kreeg, benevens het be-,
wind over Zeeland. Zijzelf werd in
het genot gesteld om van de vruchten
van het afgestane bezit tot haar dood
te mogen genieten, met inbegrip van
de Hofsteden, hef Gerecht, de Visserij,
de Sluizen (handel) en al het land tus
sen Ouder- en Nieuwer Scie. Alles
bleef zoals het was.
Zij stimuleert het gildswezen, dat
in haar nieuwe stad is ontstaan. De
bewoners worden reeds vrije poorters
genoemd.
Graaf Floris V, die de opkomst van
de jonge stad van zo nabij heeft mede
gemaakt, is haar ook genegen, wat
blijkt uit het geven van het voorrecht
van een jaarmarkt, en vrijstelling van
tolrecht van zeven tollen in zijn Graaf
schap, en niet te onderschatten voor
deel, dat de vestiging van vreemde
kooplieden bevorderde.
om Vrouwe Aleid dan ook besluit een
groter kerkgebouw te stichten. Als
plaats vindt zij een stuk grond ge
schikt,,,dicht biiJii't marktveld—«lie
gen. Dooruai zij oe ingcuijkte grorti.^,.
met afwateringssloten had laten door
snijden, was bouwrijpe grond ont
staan. Het gekozen stuk grond bood
ook nog het voordeel dicht bij de los
plaats van de schepen te liggen. Men
bedenke, dat de benodigde materialen
van elders moesten worden aange
voerd. Het is ook niet uitgesloten, dat
een deel van de gekozen grond als
begraafplaats dienst deed.
In het jaar 1271 was men reeds met
de bouw begonnen. Wij weten de
juiste plaats waar het bouwwerk ge
staan heeft, en kunnen aannemen dat
het volgens de toenmalige kerkbouw
voor een groot deel van steen geweest
is. De restauratie-werkzaamheden van
as Grote of St. Janskerk hebben het
bestaan bevestigd.
De door Vrouwe Aleid beschikbaar
gestelde gelden blijken niet voldoen-,
de te zijn voor de afbouw. Daarom be
paalde op 14 Juni 1271 Emonud, Bis
schop van Tours, dat er aalmoezen
gegeven moesten worden voor de
nieuwe kerk, die op een kostbare voet
(fundament en onderbouw) werd aan
gelegd, en die zonder geldelijke bij
stand onvoltooid zou moeten blijven.
Het bouwwerk is inderdaad voltooid,
en zeker in 1282 in gebruik, want in
De ingestelde vrij-markt (waarvan
het charter nog aanwezig is) was een
factor van gewicht! Daar kwamen de
bewoners uit de omtrek, om wat zij
van hun oogst over hadden, in te rui
len voor zaken die zij behoefden.
Vreemde kooplieden, die bij voorkeur
de nieuwe vrijmarkt bezochten, deden
goede zaken. Er viel ook veel te be
leven: Pipers, vedelaars en trompers
deden zich tijdens de markt op ver
schillende uren horen. Er kwamen
kunstemakers met hun spullen. Zelfs
werp- en dobbeltafels ontbraken niet.
„Maerscramers met grote tafelen op
scrageschemmels of met scrageban-
ken, en cleyn-maersen met scabelle,
tafelkens of schemelbanken, of verco-
pers zonder craam, stal of bank" stal
den hun waren uit. Op die jaarmarkt
werden de lonen uitbetaald, nieuwe
koopprijsbetalingen gesloten, rente
uitbetaald, nieuwe huurcontracten ge-,
sloten. Met een plechtige Mis werd de
vrijmarkt ingewijd. Naar die Mis,
werd de vrijmarkt Kerk-mis genoemd,
wat naderhand tot kermis is verbas
terd. Gedurende die vrijmarkt stond
er op het knooppunt de Drie Weech
scee een kruis, dat het einde van de
marktvrijheid betekende. Hieraan
herinnert nog de Kruisstraat, zoals
vroeger de Korte Dam werd genoemd.
In de Nederl. Stedenbouw van Pe
ters komt op Blz. 170 de volledige ver
gunningsbrief voor.
De snelle bevolkingsaanwas doet
het bestaande kapelletje aan de Kruis
straat spoedig te klein worden, waar-
haar uitscheiden uit het Grafelijk
rechtsgebied, en tot een zelfstandig
staatje in de staat maakt, met een
j)'T,esdicti.e. (geb'y' "sp-gowr de
srau recmrfiiiceiu
De dertiende eeuw wordt weieens
de Stadsrecht-eeuw genaamd, een
naam die zij dankt aan Floris V. Voor
Schiedam, hadden in de loop van
voorafgaande eeuwen 62 plaatsen het
Stadsrecht verworven.
In het Oud-Archief der gemeente
Schiedam, onder nummer 61 van het
Register van Handvesten en Oc
trooien, begint op blz. 9 het
Privilegije aen Schijedam.
Dese privilegije in hout van soe wij
weder tegen scepe vonnis spreekt ende
van malcanderen te quessen of swaer-
licken tot den bloede toe wont hoe
vel dat hij verboert ende die een an
der swaer lick ter aerden werpt.
Altijdt suster des glorijose gedach-,
tes heere Willems oems coninx edel
wij ff wij Ier heere Jans van Advennis
maken wij cont allen dat onse poirte-
ren ende inwoenlingen in die nijewe
stede bij thuus van Rivies ende alle
die daer bij lijdende sijn, vrede ende
ruste willen hanttijeren uut allen
ende sonderlinge constitucien der
landen als wij beste ende eerberlixste
mochten ondervinden dese tegen-
woerdige constitucijen doergaende.
Ende onse poiteren in den huijse te
rijvier gegeven welcke hem ende al-
daer wonende gaende ende comende
willen wij hebben geregijert nae het
betaemt ende bij circunstancien der
personen te duen is. In den eersten
ende principalicken ordinerende dat
die constitucien of settinge welcke die
dat jaar geeft Vrouwe Aleid vanuit
Henegouwen (zij is in 1277 het land
uitgebannen) opdracht tot het aan
stellen van een priester, die zich moet
verbinden, jaarlijks op haar geboorte
dag, enige missen voor haar te zullen
lezen, en nog enige andere plechtig
heden te verrichten. De nieuwe kerk
stond onder patronaat van de Abdij
van Mariënweerd aan de Linge. De
geestelijken behoorden tot de Cister-
cienser Orde. Over de oude kapel en
het gasthuis vernemen wij nadere bij
zonderheden in de volgende eeuw.
Vrouwe Aleid vergroot in het jaar
1271 het grondgebied van haar stad,
door van Dirk van Wassenaar gron-,
den ten Noorden van de Schie aan te
kopen, strekkende tot de oude Nieuw-
landse kade. Dirk van Wassenaar was
Ambachtsheer van Ketel.
In 1273 krijgt Nieuwendam van Flo
ris V het privilege van tolvrijheid voor
al de verdere tollen in zijn gebied,
waardoor het inwonertal toeneemt.
Visserij en handel bloeien.
Dan breekt het roemruchte jaar
1274 aan, dat volgens oude stijl met
Pasen begon, en met Pasen 1275 ein
digde. Op18 Maart 1274, dus naar
onze tijdrekening 1275 zet Vrouwe
Aleid de kroon op haar werk, door
haar nederzetting tot stad te verhef
fen. Zij geeft haar stadsrechten, die
scepenen of die raets luijden mit ho
ren rechter maecken van waerden
blijven sal der tijt tue dat wij dat
weder roepen. Item soe wie dat weder
tegens scepen vonnis spreekt zal be
talen den rechter X Lb. Ende ellecken
scepen XX sc.
Item men sal niet oerdelen anders
dan die scepen gewijst hebben. Item
seo wije den andren crachtelicken
wont ende dat den scepenen condich is
sal verlijssen sint hant of 10 Ib. Item
soe wije doodt sclach duet sal ver
lij esen sin hoeft.
Item soe wieden anderen niet
swaerlicken mer tot den bloede toe
quest sal betalen d enrechter XX se.
ende sel den gequesten voldoen bij
centencij van scepenen.
Item soe wie den anderen crachte-
lick ter aerden werpt XX sc. sal hij
den rechter geven. Ende die crachte-
licke werpinge sal hij bij sentencij
van scepenen beteren den genen die
gewoerpen is.
Item soe wie den anderen gijft een
wangesclach den rechter sal hij be-
i mttmaapa&cwtmz
talen 5 sc. Ende den gequesten sal hij
voldoen bij scepenen of sentencij.
Item soe wije een andere huijs an-
vecht ende dat den scepenen condich
is bij hem of anderes bij bequame
poerteren sal dat den rechter beteren
mit X lb. Ende die angevochten wort
ende den huijsman of den heere des
huijs bij seggen der scepenen vol
doen.
Item of enich burger den gast of
gast den burger of een der anderen
ijet toe seijde te betalen ende dat cer-
tijfijceerde voir scepenen tot een see
ker temijn. Ende dat hij in den selven
termijn niet en betaelde mit pande
of mit gelde soe soude wij daijngen
den selve sceldenaer te betalen den
genen diemen sculdich waer. Ende
waer daer niet te betalen beraden wij
sin persoen den sculdenaer of den
burger.
Item nijemant en mach den ande
ren binnen onser vrij heit om te cam-
pen.
Item die scepenen alsoe wel uutsien
of haren bijrelacie van den eerbaren
magen den sculdigen verwinnen om
ijemant te panden moeten daer wesen
twe scepenen of meer mitten rechter
of sin stede houder.
Item soe wije hem van eenen bur
ger begeerde hem recht te duen bin
nen der selver vrijheden om bewaer-,
de van dijen is hij sculdich dat te
doen.
Item als wij of onse naecomelingen
aldaer wesende of daer om trent te
spijsen ende drancken tot vierthijen
daghen toe moet men ons dan borgen
op vaste sekerheit dan weder te heb
ben. Item nijemant sal vijtalije copen
eer onse cock of hoede gekort heeft.
Alsoe verre alst tot een sekere ure
berijet is om te copen mer die dienste
ons ende onse naecomelingen ende
ermoede des steds tot onse wille set
ten wij in suspense.
Item of onse rechter of onse stede
houder in hulpt ons stedes of ons kas-
teels geropen worden ende haestelixs
niet en quame LX s. hollants soude
hij den rechter betalen.
Item soe wije tot vermanen des
rechts om personen te erresteren of
guede vrede te nemen of vichtinge te
benemen ende traede daer niet toe
waer den rechter sculdich X sc.
Item of in vonnisse of in rechten te
weten die scepenen twifelden sullen
sij tot de raet der scepenen binnen
dordrecht toe loep hebben. Ende bij
horen raede sullen sij daer duen
tgheen datter of te duen is. Item als
