tiet nieuwe
DE GLAZENIER
n
ouerpeinzin^en
VRIJDAG 6 APRIL 1962
14e JAARGANG No. 28
OPLAGE 26.100 EXEMPLAREN
Verschijnt woensdag en vrijdag in Schiedam en Kethel.
Een zeldzaam verschijnselKunstenaar en ambachtsman in een persoon verenigd
Hoe droef het ook menigeen te moede wordt bij de gedachte aan
de huidige stand van zaken in de Nederlandse beeldende kunst,
niemand kan ontkennen dat, althans op één terrein, de laatste
decennia opmerkelijke hoogtepunten zijn bereikt. Dat terrein is de
vlakversierende kunst: tapijten, muurschilderingen en niet in het
minst glasschilderen.
IMi
mmxm
Dubbel gebakken Javaan met frieten
YOUTH FOR CHRIST IN
ROTTERDAM
CONCERT IN BETHELKERK
Huisvrouwelijke
MODERNE
BOODSCHAPPENTAS-WEE
Redakhe en advertenties BROERSVEST 125 Schiedam 'C I d Klink) telefoon 010-67368 en 63939
Kantooruren: dagelijks (behalve zaterdag) van 9-1 en 2-6 uur
Centrale administratie Randstad-edities: Koornmarkt 34, Delft, telefoon 01730-23627*. Tarieven op aanvraag.
De „Randstad-edities" geven plaatselijke uitgaven in 'Delft,
Schiedam, Vlaardingen, Maasluis, Rijswijk met de rond deze
steden gelegen dorpen en 'n streek-editie voor geheel Westland
Het maken van gebrandschilderde ramen
is al een zeer oude kunst. Haar ontstaan
hangt samen met het ontdekken van de
mogelijkheid plat glas te maken. Inder
tijd, zo rond het jaar 1000, een bijzonder
moeilijke zaak. En toen men eindelijk
ontdekt had hoe uit de geblazen bol een
plat vlak gemaakt kon worden, waren het
eerst slechts kleine stukken, uiteraard
kostbaar als goud. Uit die tijd dateren de
beroemde ramen in de kathedraal van
Chartres.
Ondanks de ongelooflijk primitieve mid
delen heeft de onbekende maker daar
kunstwerken van weten te maken. We
kunnen slechts raden naar zijn vakman
schap en zijn geduld.
De renaissance brengt naast grotere moge
lijkheden op technisch gebied ook een
overwegende aandacht voor perspectief,
anatomie en karakteruitbeelding in de
vrije schilderkunst. De decoratieve kuns
ten worden in die stroming meegesleurd.
En hoewel vaak prachtige resultaten wer
den bereikt, daarvan getuigen de Goudse
glazen van de gebroeders Crabeth, ging
het eigen karakter van die kunsten toch
verloren.
Een gebrandschilderd raam immers is
geen schilderij waar men tegenaan kijkt,
het is een kunstwerk waar men doorheen
moet kijken. Een venster van klasse be
drijft alchemie met het zonlicht en tovert
dat om tot tintelende juwelen in duizen
derlei kleurschakering.
In de vorige eeuw zakt het glasschilderen
tot een triest dieptepunt en het glas-in-
loodraam vervalt tot een venster met stijl
loze kleurplaatsjes beplakt.
Gelukkig vindt in onze eeuw een totale
vernieuwing plaats door het baanbrekend
werk van o.a. R. N. Roland Holst, Joep
Nicholas en Charles Eyck. De Neder
landse glazeniers worden zich weer be
wust van hun waarde.
Het is zeker geen gemakkelijk beroep.
Een opsomming van de verschillende
aspecten kan dat aantonen. Het eerste
werk van de glazenier, nadat hij de op
dracht heeft ontvangen, is het uiterst
nauwkeurig opmeten van de ramen waar
in zijn werk geplaatst moet worden. Kerk
ramen bieden in dat opzicht onmogelijke
problemen. Denk maar aa i de spitse en
ronde bogen, de ui-vorm en de verdeling
in allerlei vakken. Bovendien zijn zij vaak
vele meters boven de grond gesitueerd.
Maar hoe het ook is, de glazenier neemt
de preciese maten mee naar zijn atelier
en maakt daar een situatietekening op
schaal (meestal 1 10). Dan begint de
eigenlijke scheppende arbeid in potlood
schets na potloodschets. Het duurt vaak
vele dagen en de nodige nachten. Het is
geen lichte taak een vlak van vele vier
kante meters met beelden te vullen. Met
waterverf worden de kleuren zo goed
mogelijk aangegeven, in dikke lijnen wor
den de loodsponningen aangeduid.
Is het eenmaal gereed, dan begint de
moeilijke tocht van het ontwerp langs de
opdrachtgevers. Helaas bijna altijd meer
dan een, die allen menen een woordje
mee te moeten spreken. Als de kunstenaar
eindelijk de definitieve goedkuring in zijn
zak heeft, heeft hij het gevoel voor een
zwaar examen te zijn geslaagd.
Thuisgekomen gaat hij op een blank
„karton", nu op ware grootte, zijn ont
werp overbrengen. Op een rek bij het
raam staan honderden glasmonsters. Hier
uit doet hij zijn keuze. Het is een be
langrijk moment, want van de keuze
hangt het af of het toekomstige raam een
rammelende bontheid of een harmonisch
geheel zal zijn. Alle delen van de tekening
krijgen een nummer overeenkomstig het
glasmonster. In bruin papier worden nu
nauwkeurig mallen van de delen nage-
knipt, op deze mallen wordt het glas ge
sneden. Dan controleert de glazenier bij
de lichtbak of de maten juist zijn en of
de kleuren met zijn bedoelingen overeen
stemmen.
Met contourverf of grisaille wordt vervol
gens in rake lijnen de schildering op het
glas gezet. Contourverf geniet tegenwoor
dig voorkeur, omdat volgens vele glas
schilders de grisaille het troebel en
ondoorzichtig maakt. Dat troebele kan
echter ook weer bepaalde effecten aan
brengen, zodat grisaille toch altijd wel
gebruikt zal worden.
De glasscherven belanden in de oven,
waar zij tot circa 700 graden worden ver
hit. Het glas wordt taai en buigzaam,
maar mag nooit gaan vloeien. Op die
manier smelt de verf met het glas tot
een onverbrekelijk geheel. Het is een
werkje dat vakmanschap en geduld ver
eist, al heeft de regelbare electrische oven
veel van de moeilijkheden weggenomen.
Heel langzaam wordt het glas gekoeld.
Een snelle afkoeling zou het doen sprin
gen.
Dat springen kan trouwens nog gebeuren
bij het zetten van de scherven in de loden
sponningen, waarbij de einden aan elkaar
worden gesoldeerd. Sommige stukken
hebben in de oven niet de tint gekregen
die de ontwerper voor ogen stond en
worden dus overgemaakt. Eindelijk kan
alles in de sponningen, die hier en daar
met stalen staafjes zijn versterkt, of een
stalen kern hebben.
Om het geheel water- en winddicht te
maken wordt het raam ingewreven met
een mengsel van loodwit en dunne stof-
v.y
i I
Het zal U allen bekend zijn dat er op Nieuw-Guinea nog mensen-eters be
staan. Driehonderd jaar Nederlands bewind heeft aan dit gebruik natuurlijk
wel enige beperkingen gesteld, zodat ik aanneem dat zelfs in de meest een
voudige eethutjes messen en vorken op tafel komen.
Het kluiven uit de hand" komt weinig meer voor.
Sinds Indonesië zich voor ons gebied interesseert is het menu van de Papoea
aanmerkelijk uitgebreid.
Wat het vroeger niet anders dan „Papoea iï la meunière", thans treffen we
gerechten aan als „Javaan in het zuur", „Toast met gebraden Balinees" en
de gewone „Indonesiër met frieten en appelmoes"
Opmerkelijk echter is dat noch nu, noch vroeger eigen stamgenoten op de
spijskart staan of stonden.
Ze stoppen uitsluitend hun vijanden in de kookpot.
Daaruit valt voor ons iets te leren.
Het is daar dus zo dat er een soort „gemeenschapsgevoel" bestaat. Je kunt
eten wat en wie je wil, maar nooit de mensen uit je eigen dorp of uit je
eigen stad.
Daar moet U eens eventjes over nadenken: Zelfs bij mensen-eters, de laagste
beschavingsvorm die wij kennen, geldt een Saamhorgiheidsgevoel.
En bij ons?
„Nou, wij eten elkaar toch zeker ook niet op!" hoor ik U grijnzen. Natuur
lijk niet, lieve lezer, we lusten de Vlaardingers rauw, maar we piekeren er
niet over om ze als consumptie-artikel te gebruiken.
Mijn bedoeling was echter U er eens met nadruk op te wijzen dat zélfs voor
de Papoea een mede-dorpsgenoot nader is dan een vreemdeling.
Is dat in Schiedam nu ook zo? Voelen wij meer voor SCHIEDAMMERS
dan voor burgers uit een andere stad? Is er meer „lots-verbondenheid" tus
sen ons uit het zelfde stadje?
En blijkt dat dan?
Ja, dat blijkt. Dat blijkt o.a. uit het bestaan van de Schiedamse Gemeen
schap!! De Schiedamse Gemeenschap bemoeit zich uitsluitend met de cul
turele, sportieve en amusante genoegens van de inwoners dezer stad. Daarom,
geloof ik, zou het niet meer dan billijk zijn dat wij allemaal medewerkers
worden van die S.G.
Dat kunt U heel gemakkelijk: geef U op als donateur. Dat kost vier piekjes
per jaar. (Ongeveer vier pakjes min of meer teerhoudende sigaretten).
Giro: 54.99.34 t.n.m. van de S.G. te Schiedam, bij de heren Mees en Zoonen
of direkt bij het bureau in de Plantage. SEBASTIAAN
VVVVMA/V\AAAA/VVVVWVVVVWVWVWVWWWWWWtAflAA/WWWV>AAmA/WWVVV%rtAAM/WWW\ftA>VWVVVWWWVVWVWVVW\/VWWWV\
Ontwerp metaalplastiek van één der Gebr.
Henderickx, ware groote plm. 6 meter.
Bestemd voor een Technische School.
Hieruit blijkt wel de veelzijdigheid welke
elk der gebroeders Henderickx op hun
gebied bezitten.
verf. Dan wordt het keurig schoonge
maakt en zorgvuldig verpakt.
En als eindelijk het laatste deel in het
gebouw is aangebracht, valt de spanning
van de glazenier af en kan hij zien of zijn
werk het wel doet. Want, dat is heel be
langrijk, het raam staat niet op zichzelf
maar is een onderdeel van zijn omgeving.
Geen wonder, dat de glazenier zichzelf
een kameleon noemt. Hij moet zijn werk
altijd aan de omgeving aanpassen.
Typerend voor de decoratieve kunsten is
het veelvuldig gebruik van symbolen. De
ontwerper zal dan ook innig vertrouwd
moeten zijn met de tekens van deze stille
taal.
Het is tegenwoordig bijna altijd zo, dat
de ontwerper van het raam niet zelf het
werk uitvoert. Daarvoor gaat hij naar een
atelier, waarvan er verschillende in Neder
land zijn. De kostbare apparatuur die het
zelf uitvoeren vergt en bovendien het
vereiste vakmanschap zijn vaak een be
lemmering. Een van de zeldzame ateliers,
waar men niet alleen het raam ontwerpt,
maar ook tot het laatste loodstripje
maakt, is de werkplaats van de gebroeders
Henderickx in Schiedam. „Glazeniers"
staat er simpelweg boven de deur. Hun
ramen hebben .en goede naam in Neder
land gekregen en zelfs tot in Curasao val
len ze te bewonderen. Een van hun mooi
ste scheppingen is onlangs in een kerk in
Emmeloord aangebracht. Het is een raam
van zes meter hoog en een meter breed,
voorstellende het offer van Abraham. Van
een tweede raam in dezelfde kerk is het
ontwerp gereed. Het heeft de gelijkenis
van de zaaier tot onderwerp. Of het ooit
zal worden uitgevoerd hangt helemaal af
van de geldmiddelen van de opdracht
gevers, want glasschilderen is al van ouds
her een schone, maar ook kostbare kunst.
Een Amerikaans Teener-team, uitgezon
den door Youth for Christ Interntional,
heeft een tournee van vijf weken door
geheel Nederland achter de rug.
Op zaterdag 7 april, 8 uur, zal in de
Rivièrahal in Rotterdam een feestelijke
slot-rally worden gehouden. In de eerste
plaats worden hier jonge mensen uit Rot
terdam en omgeving verwacht. Voorzien
van een volledige Nederlandse vertaling,
zal de avond geheel door het jeugdige
team (trompetten, accordeon, piano, solo
zang) worden verzorgd.
In de Nederlands Hervormde Bethelkerk,
hoek Oude en Nieuwe Maasstraat in
Schiedam-zuid, wordt op zondag 8 april
een Bezinningsconcert gegeven.
Aanvang 's avonds 19.30 uur.
Uitvoerenden zijn: Ru Stolk, orgel; een
blokfluitkwartet; de Bethelcantorij onder
leiding van Jan v. d. Tak. Declamatie
door mevrouw W. Smids-de Vries.
Door middel van samenzang worden alle
aanwezigen in het programma betrokken.
André en Frits Henderickx, beiden op hun eigen gebied werkzaam in hun atelier
Links op de foto ziet U een bedrijfsgedenkraam van de N.V. Gebr. Steur, Wijnhandel
rechts, Prils bezig met het tekenen van het carton (werktekening op ware grootte
van een kerkraam te Emmeloord. Dit is slechts de halve werktekening van dit raam,
er moet nd. nog een paneel onder en boven aan toegevoegd worden.
Zo tweemaal in het jaar ben ik de ge
lukkigste mens op de wereld, te weten
op pakjesavond en als ik jarig ben! Heer
lijk, die spanning, van wat zóu ik nu
krijgen, ergens blijft men toch aan de
hebberige kant. Ook al ben je al zo ijse-
lijk lang volwassen
Deze week stond ineens Dorien voor de
leur. Een stralende Dorien, die een ver
/aarlijk groot pak torste en dit dan ook
auw ergens neerplantte. Nee, ze was be
list mijn verjaardag 14 dagen geleden
tiet vergeten, maar tja, allemaal om de
ieurt thuis de griep en hoe gaat 't dan
hè? Ik wist ervan mee te praten, want
inhalig genoeg (waarschijnlijk vanwege
de verjaardagssfeer!had ik die vermale
dijde griep tweemaal achter elkaar mee
gepikt1
Koffie zetten in no-time was natuurlijk
het eerste werk. Daar tussendoor wissel
den we de laatste nieuwtjes uit, tenslotte
zien we elkaar beslist niet elke dag, want
Dorien woont in Heemstede. Heel stie
kem dacht ik aan dat grote pak.Wat
of daar nu toch in zou zitten? Beslist
niet een van de boeken of gramofoon-
platen, die ik op mijn verlanglijstje had
gezet, of 't moesten er een stuk of 6 zijn!
Misschien, dat ze nu eindelijk eens de
voetbalpool gewonnen had
Met moeite hield ik mijn blik van dat
pak afgewend, 't Was zo Dng, zou best
:en baby-grasmach'..ie kunnen zij raar ik
had immers geen tuin! O, wat zóu t
toch in zitten en waarom moest ik nu
toch zo lang wachten
Meer dan de helft van hetgeen Dorien
vertelde, ging aan me voorbij. Totdat ze
opeem verschrikt opsprong, „het" greet.)
en 't me overhandigde. „Je zult er ver
rukt over zijn. Ik kreeg er ook één van
mijn schoonmoeder en een gemak, dat je
ervan hebt.
Ze zei nog véél meer, maar ik staarde
totaal verbijsterd en totaal sprakeloos
naar zo'n boodschappen-ding op wieltjes
met een degelijke, geruite zak! Ik hapte
even naar adem, want tenslotte moet je
toch altijd beleefd blijven, maar inwen
dig kréunde het in me. Ik zag me al hol
len met dat malle geval, ik, die altijd zo'n
haast heb. O, hoe móést dat nu Toch? Ik
kon waarachtig wel huilen van narigheid!
Ik zag natuurlijk kans, dankbaar te lij
ken. Tenslotte kan iedereen comedie spe
len, hoewel ik dat onding voor hetzelfde
geld het raam uitgeslingerd had. Ik zag
me daarmee al oversteken bij de Hema.
Niet verder vertellen hoor, maar dat heus
wel oer-praktische cadeau behoort nu tot
de inventaris van een fancy-fair ergens in
Rotterdam ten behoeve van een bejaarden-
sociëteit. Over een jaar of twintig, als ze
dan tenminste nog in de móde zijn, koop
ik er misschien dan wel één.
En met Dorien versier ik dat wel. Ten
slotte is ze van mij wel gewend, dat ik
overal mijn paraplu laat staan
