BENDIX
WASSALON
HANDIG
2.50
STADSBLAD
pocketkiosk
predik
beurten
bekendmaking
TV defekt?
DIE GIDS
VAN
SCHIEDAM
MERCURIUS
THOMAS JACOBSE
SPROEI-IJSBAAN
SPIERINGSHOEK
WERKZAAMHEDEN
HERVORMDE GEMEENTEN TE
KETHEL
PINKSTERGEMEENTE
MORGENSTOND
GEMEENTE
SCHIEDAM
24-UURS SERVICE
Bel direkt...
|VAN DER VLIES
VERLICHTE
GLOBES
V A. 23.95
HET NIEUWE STADSBLAD - PAG. 21 - VRIJDAG 20 NOVEMBER 1970
1189
Hoe begroeven de oude
Schiedammers hun doden
Dit is een vraag die wij grotendeels
kunnen beantwoorden; immers, de
oude archiefstukken leren ons zeer
veel over het dagelijks leven van
onze voorouders in vroegere eeu
wen, dus ook hoe zij de begrafenis
sen van hun doden regelden. Zo zijn
er bijvoorbeeld de begrafenisplech
tigheden, die onze gilden erop na
hielden. Om van alle gilden deze
plechtigheden te beschrijven is na
tuurlijk te veel van het goede, maar"
als wij ons beperken tot één gilde, is
het wel aardig hierover enkele
bijzonderheden te vertellen.
Op 31 januari 1789 verschijnt er een
contract voor het eerste pelotton
van het zgn. Orange Blanche Bleu
Vaandel, wegens het ter aarde
dragen der overledenen. De contrac
tanten waren „uit zuivere genegen
heid", ter bevordering van elkanders
nut, overeengekomen, om bij het
overlijden van een subaltern (is een
officier van lage rang), officier of
schutter uit het gemelde pelotton,
op een deftige wijze ten grave te
dragen en wel volgens enkele te
bepalen regelingen. Als bijv. één der
contractanten stierf, zou deze door
14 van zijn medecontractanten ten
grave worden gedragen, welk recht
óók zijn huisvrouw en kinderen
hadden. Wanneer iemand door mui
terij of twist uit dit pelotton kwam
te geraken, of door kleinachting in
een ander was overgegaan, dan zou
hij van zijn recht onthouden zijn,
zonder ooit weer enig deel aan dit
contract te nemen.
Voor het dragen der lijken zou niets
betaald mogen worden. Wie tot zijn
zestigste in dit pelotton had ge
waakt, hetzij door „lichaam squaa-
len", hetzij door het in de schutterij
brengen van twee zonen, zouden
hun recht om gedragen te worden
behouden; doch, wanneer zij de
ouderdom van gemelde leeftijd niet
bereikt hadden, zouden zij tot die
tijd verplicht zijn, telkens als het
hun beurt was te dragen, om te
compareren (is te verschijnen).
Als iemand, buiten ziekte, zich niet
aan zijn verplichtingen kon houden,
zou dit tijdig aan de corporaal
bekend gemaakt moeten worden,
om zo zijn plaats door een volgende
te laten innemen; hij moest dan wel
de te verbeuren twaalf stuivers ten
behoeve van de kassa en vier stuivers
aan degene die de beurt voor hem
waarnam, betalen. De dragers moes
ten ten tijde van de begrafenis, zich
naar het sterfhuis begeven, deftig in
het zwart gekleed, met zwarte
cocardes op de hoed, met het teken
van het vaandel, voorzien met
rouwmantel, zwarte handschoenen,
een lange- afhangende rouwband, en
liefst óók met bessen, wanneer de
overledene niet gehuwd was ge
weest, met witte strikken en witte
handschoenen. Dit alles moesten de
dragers zelf betalen, maar de 14
cocardes zouden ten koste van alle
contractanten gemaakt worden en in
bewaring bij de corporaal blijven.
Men ziet wel dat men er veel waarde
aan hechtte om een begrafenis zo
goed mogelijk te verzorgen en het
liefst zich daar dan „zeer deftig" bij
te gedragen. Dat de gilden niet op
een cent keken blijkt uit een fraai
„begraafschild" dat eens heeft toe
behoort aan het Zakkendragersgilde
en thans in het Stedelijk Museum te
bezichtigen is. Van dit schild hoop
ik later nog een uitvoerige beschrij
ving te geven.
Dit artikel zou niet volledig zijn
wanneer we nalieten enkele bijzon
derheden over onze oude doodgra
vers te vertellen. Eén van de eerste
doodgravers, die we van naam
kennen, is...
Deze heer vestigde zich, na een
geruime tijd in Schiedam gewoond
te hebben, te Aalsmeer alwaar hij
1,5 jaar woonde. Toen Zijn vrouw
stierf vertrok hij naar Calslagen,
waar hij introk bij een weduwe met
Laan van Spieringshoek 105,
Schiedam-Nieuwland
8000 mtr.2 veilig ijs.
ABONNEMENTEN t/m 4 dec.
io,per seizoen. Na 4 dec.
15,per seizoen.
Verkoop abonnementen op de
ijsbaan van maandag tot en
met zaterdag van 13.00 tot
17.00 uur en bij de sigaren
magazijnen van:
Fa. van Beurden, St. Liduina-
straat 55;
Fa. H. H. Koehoorn, Lorentz-
laan 24;
S. J. de Jong, Broersvest 8a;
Fa. Bot, Borodinlaan 58.
wie hij tevens is getrouwd (huwelijk
29-4-1660). Maar door het kwaad
spreken van enkele „paepsche boe
ren" wilde de Schout hem zijn
woonplaats ontbieden met die con
ditie, dat als hij geen attestatie zou
brengen van Schiedam betreffende
zijn „handel ende wandel" hij weg
zou moeten, niettegenstaande dat
hij de attestatie van zijn laatste
woonplaats Aalsmeer toonde, waar
mee Johannis de Vries, predikant
van Calslagen, echter wel genoegen
nam.
Deze lasterlijke geruchten, die de
predikant hoorde van een school
meester, waren volgens hem geheel
duister. Hij vond dat men zulks niet
zwaar moest wegen. Als die laster
praat waar zou zijn, dan had hij er
lang voor geboet en was het niet de
H. Augustinus die zei: „Het is
menselijk in zonde te vallen, maar
het is duivels in zonde te blijven?
Maar dit geschiedde bij hem in het
tegendeel, want zolang hij in Calsla-
ge woonde gedroeg hij zich eerlijk.
De predikant, die deze kwade
geruchten voorgoed de wereld uit
wilde helpen, schreef aan een vriend
in Schiedam, Jan Doom genaamd,
een ordinaris schipper tot Amster
dam, om twee van Thomas' vroegere
buren op te zoeken en met hen naar
een notaris te gaan om aldaar
getuigenis af te leggen. De vriend
deed wat hem gevraagd werd.
Wanneer we nu de akte van het
betreffende notarieel bekijken,
waarin de vroegere buren van
Thomas hun getuigenis afleggen, dan
wordt ons een en ander duidelijk
betreffende die zg. lasterpraten. Het
is nl. zo dat Thomas Jacobse, die
hier het beroep van het „doot-
graeff-maeckers-ampt" uitoefende,
er van beschuldigd was geweest
enkele graven in de Grote Kerk te
hebben geopend en vervolgens de
„doode lichaemen" uit hun kisten te
hebben gehaald om het hout van
deze kisten te verkopen. De Bailluw
alhier had hem daarom gedagvaard
en éen crimenele eis jegens hem
gedaan, maar door gebrek aan enig
bewijs moest men hem wel laten
gaan. Verder verklaarde de getuigen
nog dat zij hem beschouwden als
een eerlijk burger en dat hij zich
geschikt onder hen als buurman had
gedragen. Met deze getuigenis zal de
Schout van Calslagen zeker wel
genoegen genomen hebben want
over deze zaak lezen we hier verder
niets meer.
Van één van de opvolgers van
Thomas, weten we maar zeer weinig,
alleen dat hij Pieter de Sterre heette
en op 13 april 1724 in het water van
de Lange Kerkstraat verongelukt is.
Dat wij maar zo weinig over de oude
doodgravers weten valt ten dele te
wijten aan het feit dat zijn beroep
maar zeer weinig in de bronnen
vermeld wordt. Maar ja, meestal was
„doodgraver zijn" niet zijn enigste
bezigheid, meestal oefende hij nog
het beroep van koster én school
meester uit; drie ambten in één dus.-
Een doodgraver of een bedienaar der
begrafenis kon ook wel eens genoeg
van zijn baan krijgen, zij het dan
wegens ouderdom. Zo lezen we in
één der ingekomen stukken van B.
en W. van 1832 hoedat een zekere
Nicolaas Janson, commissaris van de
wagens en bedienaar der begrafenis,
de ouderdom van 80 jaar bereikt
heeft en nu wel eens van zijn oude
dag wil gaan genieten. Daarom
vraagt hij B. en W. om hem eervol te
ontslaan. Tevens introduceert hij
dan zijn zoon, de broodbakker
Philipus Hendricus Janson, die graag
het baantje van zijn vader wil
overnemen omdat hij daar financieel
veel beter van zal worden.
De bekendste doodgraver van de 19e
eeuw was P. Stolk Cornz. Toen
deze, na een lang ziekbed, in 1875
stierf, was door zijn overlijden de
betrekking van grafmaker op de
algemene begraafplaats opengeval
len. Enkele arbeiders hadden voor
dit baantje veel over. Een eigen huis
en een goed salaris, wat wou je nog
meer? Het viel te begrijpen dat men
de man met de meeste ervaring koos
en dat was de waarnemend grafma
ker de heer K. van Neck. Immers, hij
was al gedurende 17 jaren bij de
overledene in dienst geweest en had
tijdens zijn ziekte al de werkzaamhe
den voor hem verricht.
Na een algemene beschouwing der
Schiedamse doodgravers, nu iets
over het werk van deze mensen. In
het oudste grafboek van de Grote
kerk staan zijn werkzaamheden
ingeschreven benevens zijn salaris.
Het was zijn taak o.a. buiten het
gewone „graafwerk", óók de finan
ciële regelingen te behartigen. De
klokluiders moesten daarom hun
satans bij de grafmaker innen. Om
op dat „graafwerk" terug te komen:
hij werd dus geacht de lijken te
begraven van kinderen en van
volwassenen en voor iedere begrafe
nis begrafenisrechten te innen, voor
een kind natuurlijk iets minder dan
voor een volwassene. Het behoorde
ook tot zijn taak om de vloer van de
kerk te onderhouden en waar het
nodig was de verzakte grond weer
met zand op te vullen. In de 19e
eeuw komen er eindelijk enkele
nieuwe bepalingen betreffende het
werk van het begrafenispersoneel.
Deze bepalingen lezen we in de
Gemeenteverslagen van het jaar
1875. Dan wordt er een instructie
gegeven „voor den grafmaker van
den Algemene Begraafplaats in
Schiedam". In deze instructie lezen
we ondermeer het volgende. De
grafmaker was belast met het maken
der graven, het openen der graven en
mogelijk te maken grafkelders, het
daarin leggen van lijken en het
sluiten der graven. Hij zorgde er
voor dat aan de hem van B. en W.
gegeven bevelen stiptelijk werden
voldaan en de graven op de daarvoor
bepaalde tijd geopend en onverwijld
na afloop der begrafenis gesloten
werden. De nodige haken, planken
en touwen en verder gereedschappen
tot het maken van graven en het
nederlaten der lijkkisten, werden
hem van gemeentewege verstrekt.
Hij was verplicht dagelijks, uitgezon
derd zondag, 's middags half 6 op de
burgerlijke stand in eigen persoon te
komen vragen of voor de daaropvol
gende dag nog aangiften tot begra
ven waren gedaan. Hij droeg tevens
de zorg dat de begraafplaats ten alle
tijde behoorlijk opgeruimd was en
bij enig gebrek aan afsluiting of het
uiterlijk aanzien der begraafplaats
als anderzins, moest hij de Gem.
architect daarvan dadelijk kennis
geven. Hij was gehouden bij het
begraven en de daartoe behorende
dienstverrichtingen, zoveel mogelijk
in het zwart gekleed te zijn, de
meeste beleefaneia en bescheiden
heid in acht te nemen en zich te
gedragen overeenkomstig de eerbied
welke ten aanzien van de gestorve
nen tegenover nagelaten betrekking
verschuldigd was.
De grafmaker stond onder toezicht
van de directeur der algemene
begraafplaats. Deze was belast met
het toezicht over de gebouwen,
beplantingen, de graven en hetgeen
verder tot deze begraafplaats be
hoorde. De directeur droeg zorg dat
geen enkel lijk in enkel graf gelegd
werd. a. Dan na vertoon van het
schriftelijk verlof om te begraven,
afgegeven bij de burgerlijke stand en
nadat de kist voorzien was van het
daartoe van gemeente wege verstrek
te kenteken, b. Alvorens het bewijs
was overlegd dat de begrafenisrech
ten voldaan waren. Hij was verplicht
in een register aantekeningen te
houden van de dag der begraving,
voornaam en ouderdom van de
overledene en het nummer van het
op de kist geplaatste kenteken, in
welke afdeling en klasse, onder welk
nummer van het graf en in welke rij
van de kisten de begraving had
plaatsgevonden.
Dit register moest dagelijks bijge
houden en door de directeur onder
tekent worden. De werkzaamheden
van de grafmaker, die onder zijn
onmiddellijke toezicht stond, wer
den door hem geregeld. Hij deed
aanwijzing van graven die moesten
gemaakt worden en zorgde, dat zij
op een bepaalde diepte en wijdte
gebracht en na de begraving weder
gevuld en gedekt werden. Klachten
over de grafmaker moest hij bij B.
en W. indienen. Natuurlijk werden
door de loop der jaren aan al deze
bepalingen enkele kleinigheden ver
anderd, want dan worden de instruc
ties, zowel voor grafmaker als voor
directeur, geheel in overeenstem
ming met de nieuwe algemene
begraafplaats in Babberspolder ge
wijzigd...
A ad van der Tang.
(n
GEREFORMEERDE KERK
-SCHIEDAM
Scribaat: J. H. Gerkema
Plein Eendragt 21 - tel. 26 54 33
KERKDIENSTEN
van 22 tot en met 23 november 1970
OOSTERKERK
Rotterdamsedijk 289
Zondag v.m. 10.00 uur: Ds W. v. d. Bos
n.m. 5.00 uur: K. H Schuring.
KETHEL „DE ARK"
(Zwaluwlaan 103)
Zondag v.m. 9.00 uur: J. Stolk, v.m.
10.30 uur: Idem, n.m. 5.00 uur: Nog
niet bekend.
MAGNALIA DEI KERK
(Albardastraat 69)
Zondag v.m. 10.00 uur: K. H. Schu
ring, n.m. 5.00 uur: D. J. Spaling (ge
combineerde Dienst).
„DE GOEDE HAVEN"
WestfrankelandsedIJk 1
Zondag v.m. 10.00 uur: Nog niet be
kend, n.m. 5.00 uur: J. Nierop.
JULIANAKERK
Zondag v.m. 10.00 uur: J. Nierop, n.m.
5.00 uur: J. Stolk.
COLLECTEN:
het éne offer is betemd voor: Wereld-
diakonaat.
HERVORMDE GEMEENTE TF
SCHIEDAM
PREDIKBEURTEN
v|oor zondag 22 november 1970
Grote Kerk: 10.00 uur: Ds Haitjema,
Maassluis; 17.00: Ds J. C. Stelwagen,
Delft; 19.00 uur: Ds W. Vos, R'dam.
Bethelkerk 10.00 uur: Ds Bos, Vlaar-
dingen.
Opstandingskerk 10.00 uur: Heer West
maas, Vlaa-rdingen; 19.00 uur: GEEN
DIENST.
Vredeskerk 10.00 uur: Ds Hoekstra,
Rotterdam.
Predikbeurten
v|oor zondag 22 november 1970
Dorpskerk 10.00 uur: Ds P. H. Quartel
Rotterdam 19.00 uur: GEEN DIENST.
Rank 19.00 uur: Ds J. E. van Veen,
Den Haag, Jeugddienst.
St. Martinuskerk: 9.30 uur: Ds W. H.
den Ouden, Schiebroek.
GEREFORMEERDE KERK
(vrijgemaakt)
SCHIEDAM
't Trefpunt
Zondag a.s. 8.30 uur Ds J. v. d. Haar,
14.30 uur: Ds P. Deddens.
NED. PROTESTANTEN BOND
AFD. SCHIEDAM
Westvest 90
10.30 uur: Ds A. D. Klaassen, herden
king der gestorvenen.
Donderdag 8.00 uur n.m.: Samenkomst
Pinkstergemeente.
OUD KATHOLIEKE KERK
DAM 28
Zaterdag 21 nov. 's avonds 7 uur: Een
eucharistieviering voor R. Katholieken
en Oud Katholieken in de R.K. Paroch-
chiekerk van O. L. Vr. Visitatie aan de
Dr. Schaepmansingel.
Zondag 22 nov. 27ste en laatste zon
dag na Pinksteren. 10.30 uur ,H. Mis.
EVANGELISCH LUTHERSE
QEMEENTE SCHIEDAM
Lange Nleuwstraat hoek Oran|eatraat
Zondag 22 november 10.00 uur:
Eeuwigheidszondag, Ds A. Steinhart.
Zondagsiied 94.
NEDERLANDSE HERVORMDE QEREF
EVANGELISATIE
Zondag 10.00 uur: Irene Kerk. Ds J.
Groeneboom, van Vriezenveen. Zon
dag 17.00 uur: Grote Kerk: Ds J. C.
Steltwagen, Delft.
ROOMS-KATHOLIEKE KERK:
Parochie:
H. LIDUINA EN ROZENKRANS
Parochiekerk Singel 114
Zaterdag 21 nov.: 19.00 uur: preek ka
pelaan S. de Vette. Zondag 22 nov.:
8.30 en 9.45 uur: preek Kapelaan S. de
Vette; 11.15 uur: Jongerenmis op thema
"De zin van het Leven", m.m.v. het
koor van de St. Petrus MAVO te Rot
terdam. Preek: pater dr. J. Ernst o.p.;
17.30 uur: preek kapelaan F. Kempen.
LIDUINA-KAPEL
(Huize Frankenland)
St. Luiduinastraat 20
Zaterdag 18.00 uur. Zondag 10.30 uur:
m.m.v. "Valerius-Koor"; 11.45 uur:
Preekbeurt kapelaan F. Kempen.
Wethouder B. E. Collé is ver
hinderd om op woensdag
25 november zijn wekelijkse
spreekuur te houden in het
Stadhuis.
Bij ons kunt U wassen met
echte zuivere zeep
Newtonstraat 29-31, Schiedam
Telefoon 151104
Geopend van maandag t.m.
vrijdag van 8.00-20.00 uur; op
zaterdag van 8.00-12.00 uur.
(Depót van Stomerij Burger)
VOOR
SCHIEDAM
complete platte grond,
informaties en adressen
verenigingen, kerken,
busverbindingen, kortom
alle informaties.
PRIJS
ZE ZIJN WEER
VOORRADIG IN
BROERSVEST 125
PRAATPAAL: OUDE MAASSTR.
Snel en deskundig repareren,
ook van radio, recorder
en grammofoon.
TUINLMN 50 - TEL 204025, TOESTEL 20
LANGE HAVEN 77—79
