Jubileumtentoonstelling "Van semafoor tot satelliet"
7
In de periode van 12 tot en met 20 oktober werd op het
terrein van de Alexanderkazerne aan de van
Alkemadelaan te Den Haag een grote tentoonstelling
gehouden, genaamd "Van Semafoor Tot Sateliet".
Deze expositie vond plaats ter gelegenheid van het
honderdjarig bestaan van de verbindingsdienst van de
Koninklijke Landmacht.
De ontwikkelingen binnen deze dienst zijn o.m. van
invloed geweest op de ontwikkeling van de communi
catiemiddelen in onze samenleving (telegrafie, telefo
nie, telex, radio, sateliet, etc.)
Op 18 februari j.l. werd de tentoonstelling in Ede
geopend door de commandant van de verbindings
dienst, de dag waarop honderd jaar eerder koning
Willem III het besluit tot oprichting van de dienst
tekende.
Daarna heeft de tentoonstelling een tournee gemaakt
langs diverse plaatsen in ons land (o.m. Harderwijk,
Haarlem, Assen, Arnhem, Breda, Maastricht, Weert,
Bergen op Zoom en Groningen). Ruim 90.000 personen
brachten een bezoek aan deze expositie.
HET NIEUWE STADSBLAD - PAGINA 40 - WOENSDAG 23 OKTOBER 1974
Een telegraaftoestel van 100 ja - geleden
HONDERD IAAR LANDMACHT
"ZEHUWEN"
Een leger zonder verbinding is ais een
lichaam zonder zenuwen. Napoleon,
om maar eens een illuster voorbeeld te
noemen, zou zijn imperium nooit
hebben kunnen opbouwen als hij niet
over betrekkelijk snelle en betrouw
bare middelen had beschikt om zijn
bevelen naar alle uithoeken van zijn
rijk door te geven en vanuit alle
veroverde gebieden op de hoogte te
worden gehouden van de zich voor
doende ontwikkelingen.
SEINPALEN
Eén van zijn erbindingsmiddelen werd
gevormd door de „telegraafroutes"
lange trajecten waarlangs hoge palen
met seinarmen waren gebouwd. Zo'n
route liep bijvoorbeeld van Parijs naar
Amsterdam, waar de „seinpaal" was
geïnstalleerd op de Weesperpoort. Het
was dank zij Samuel Morses uitvinding
van een bruikbaar toestel om elek
trisch te kunnen telegraferen dat men
omstreeks het midden van de 19e eeuw
de z.g. optische telegraafin de vorm
van de „seinpalen met houten armen
of rieten manden" naar de
antiekmarkt kon verwijzen en zich van
heuse telegraaftoestellen ging be
dienen. Negen jaar nadat Morse met
zijn toestel een verbinding door
middel van de bekende morsetekens
tot stand had gebracht tussen Washing
ton en Baltimore, werd in Nederland
de Rijkstelegraaf opgericht.
LIJN-TELEGRAFIE
Nog eens viertien jaar later, in 1866,
deden de eerste lijn-telegrafisten hun
intrede in het Nederlandse leger. Zij
werden ingelijfd bij het Bataillon
Mineurs en Sappeurs. In 1868 dienden
bij dit geniebataljon negen officieren
en vier onderofficieren „die de be
handeling der toestellen verstaan" en
vier onderoffieren en acht korporaals
die berichten kunnen overseinen en
lezen". Als „verbindingsdienst" stelde
dit „specialistenclubje" aanvankelijk
weinig of niets voor. Pas jn 1871 toen
als gevolg van de Frans-Duitse oorlog
de forten in de Utrechtse linie (van
Amsterdam tot Gorinchem) volledig
waren bezet, ging men werkelijk iets
aan verbindingen doen. Maar al
werden in oktober van dat jaar de
eerste militaire telegraaflijnen gelegd,
veel zaaks was het allemaal nog niet.
Volgens een bericht uit 1871 beschikte
het Bataillon Mineurs en Sappeurs in
die dagen namelijk over materieel dat
ook voor die tijd armoedig genoemd
moet worden.
Men had de beschikking over een
omgebouwde ziekenwagen een stok
oude transportkar, drie seintoestellen,
1000 meter goed en 2000 meter
onbruikbaar ijzerdraad, 70 meter
kabel en 47 telegraafpalen.
EENHEID
In 1874 was het dan zo ver: de
telegrafisten werden uit de genie
losgewrikt en samengevoegd tot de
eerste telegraafeenheid van de land
macht. Op 18 februari van dat jaar
tekende Koning Willem III een
Koninklijk Besluit waarbij werd be
paald dat miliciens van het Bataillon
Mineurs en Sappeurs die geoefend
waren in het seinen, als „veldtelegra-
fisten" een afzonderlijke afdeling
zouden vormen. Een zelfstandige
vebindingsdienst van de landmacht
was geboren. Veertien jaar later dan de
verbindingsdienst van de Verenigde
Staten, maar heel wat eerder dan in
bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk
het geval was, waar pas in 1910 resp.
vlak voor het uitbreken van de tweede
wereldoorlog de verbindingdiensten
zelftsnadig gingen functioneren.
TELEFOON
Het duurde echter tot 1878 eer alle
telegrafisten bij één compagnie waren
ingedeeld, die enkele maanden later
als de School- en Telegraafcompagnie
ten doop zou worden gehouden. Kort
daarvoor, in december 1877, had de
eerste militaire beproeving van het
telefoontoestel plaatsgevonden. De
eerste echte verbindingsdienstcompag
nie zou in geval van moblisatie worden
versterkt met rekruten en met voor de
velddienst ongeschikte manschappen.
De tijden zijn wel veranderd!
JAARTALLEN
Jaartallen spreken nauwelijks tot de
verbeelding, maar ze mogen in een
historisch overzich niet ontbreken,
zodat we toch even de meest markante
in de ontwikkeling van de verbindings
dienst tot aan de helft van de dertiger
jaren zullen noemen.
In 1881 wordt het Korps Genietroepen
opgericht, waarvan een aparte Spoor
weg- en telegraafcompagnie deel uit
maakt. Een afzonderlijke telegraaf
compagnie wordt in 1896 geformeerd.
De 238 man die hier deel van uitmaken
hebben o.a. de telefoon in hun
materieeluitrusting.
Het jaar 1896 is in ander opzicht en
niet alleen voor de Nederlandse
verbindingdienst, nog veel interessan
ter. Marconi slaagt er dan namelijk in
een draadloze telegrafieverbinding tot
stand te brengen. Radio in zijn
embryonale vorm is hoorbaar gewor
den.
ook in de verbindingsdienst. Er heerst
een vrij algemeen en achteraf vol
komen misplaatst gebleken, ver
trouwen in een blijvende vrede, zodat
het leger een forse aderlating onder
gaat. In de jaren 35 tot '40 wordt dan
wel geprobeerd de achterstand in te
halen, maar daarvoor is het dan te
laat. Het treurige gevolg is onder
andere dat in de meidagen van 1940
onze landmacht de strijd in moet
zonder voldoende verbindingsmid
delen.
Inmiddels is in 1938 de Brigade
Genietroepen opgericht, waarvan de
verbindingsdienst wordt gevormd door
het tweede regiment van de drie die de
Brigade rijk is. Bij de mobilisatie
wordt de Brigade Genietroepen ge
splitst in een Depot, dat in Rotterdam
De seinlamp (30-er jaren) had in het
donker een bereik van 16 km
In 1905 wordt ten behoeve van de
telegraafafdeling van het inmiddels tot
Regiment getransformeerde Korps
Genietroepen het eerste (Telefunken)
radio-telegrafietoestel aangeschaft.
Een jaar later wordt het verbinding-
materieel uitgebreid met de eerste z.g.
draadloze karrestations, spoedig ge
volgd door enkele draagbare installa
ties met een bereik van 30 km. De
radiotelegrafisten die deze apparatuur
bedienen genieten humopleiding aan
vankelijk bij Radio ^cheveningen.
Gedurende de eerste wereldoorlog gaat
de ontwikkeling van de Verbindings
dienst in een versneldkuimpo. Het
gebruik van de radUwirarafie als
communicatiemiddel h^CT»Hnmiddels
een zodanige vlucht getifuaMéu dat in
1916 een aparte afdwing wqmlt+
wordt opgericht. In tw22 wordt de
telegraafafdeling tot bataljon.
TE LAAT
In de jaren die volgen komt er
duidelijk de klad in ons leger en dus
De telescopische antennemast van de
FM-200 straalzender
wordt gelegerd, met daarnaast ver
schillende detachementen.
Tijdens de bezettingsjaren spelen de
(illegaal opererende) mannen van de
verbindingsdienst een sleutelrol in het
verzet. Tegen het eind van de oorlog
waren deze moedige verbindingsdienst
Een mobiel motorrijwiel-radiostation,
zoals in gebruik omstreeks 1930
tpioniers erin geslaagd met krachtige
zend-ontvangers radioverkeer met het
vrije Engeland te onderhouden.
In 1943 begint in Engeland de
opleiding van de verbindingsdienst
mensen die tot de Prinses Irene
Brigade behoorden en ervoor zijn
bestemd om na de bevrijding in geheel
Nederland de verbindingen te gaan
herstellen. (Netherlands District Sig
nals. die eind juli 1945 voor een deel
overgaan naar de Canadese verbin
dingdienst).
Op 1 oktober 1945, als reeds honder
den oorlogsvrijwilligers een verbin
dingsdienstopleiding in Engeland krij
gen, wordt het korps Nederlandse
Verbindingstroepen een feit.
CAPITULATIE
Reeds twee maanden na de Duitse
capitulatie vindt in de Haagse Nieuwe
Alexanderkazerne de oprichting plaats
van de School Verbindingstroepen.
Een belangrijk aandeel hieraan was
geleverd door de (Britse) officieren van
de Royal Signals. Het materieel van de
School was afkomstig van de Prinses
Irene Brigade en het Militair Gezag.
Om de transportproblemen op te
lossen ritselde men een 20-tal radio
voertuigen uit de geallieerde voertui
gendump in Soesterberg. Op deze
school worden onder anderen de
officieren en onderofficieren opgeleid
die in 1946 o.m. bij de 7 December
Divisie, naar Nederlands Indië ver
trokken. Zij zouden daar hun verbin-
dingswerk doen tot de souvereiniteits-
overdracht in 1949. Met de oprichting
in september 1946 van de School
Reserve
officieren en Kaderschool
De radiowagen (Canadese 314 tonner)
HUW, een stuk materieel van de jaren vlak
na de tweede wereldoorlog
