In de kerstnacht van 1801
werd door Piazzi de
planetoïde ontdekt....
Wat werd metzo'n
kleine planeet bedoeld
mmM
St _jï?> ne.
HET NIEUWE STADSBLAD - PAGINA 53 - WOENSDAG 18DECEMBER 1974
UgiWliiHS smass
Gulseppe Piazzi, een r.k. geestelijke, kon ln de nacht van 26 op 27
december 1801 niet slapen. Rusteloos liep h|j in z|jn tot een soort
observatorium omgebouwde studeervertrek heen en weer. Wat hem
bezielde en waaraan h|j toen dacht, zal wel een onopgelost raadsel bl|jven.
Af en toe liep h|J naar z|jn sterrenkjjker om even een blik te slaan in de
onpeilbare en kristalheldere hemelruimte, die op dat moment wemelde
van lichtende, tintelende hemelse objekten. Dat waren z|jn Intermezzo's ln
die nacht. Kerstnacht 1801 zal niet als een vergeten intermezzo tussen de
ontelbare nachten onder de Italiaanse hemel voorb|J gaan. In die nacht
ontdekte Piazzi de eerste en grootste kleine planeet, die h|J naar de
Romeinse godin van de oogst Ceres doopte.
Wat werd met zo^ kleine planeet
bedoeld?
Niets meer of minder dan een enorm
rotsblok, een soort mini-planeet of
planetoide (ook wel eens asteroide,
mini-sterachtige genoemd), die naar
naderhand is gebleken met een zwerm
andere „soortgenoten" een eigen baan
tussen Mars en Jupiter om de zon
beschrijft. Hoe dit zij, Ceres bleek bij
nader onderzoek een diameter te
bezitten van „slechts" 687 km.
Na deze ontdekking volgden vele
andere. Zo ontdekte Olbers in 1802 de
planetoide Pallas met een doorsnede
van 450 km.; Hardy in 1804 Juno
(doorsnede 240 km.); nog eens Olbers
in 1807 Vesta (390 km. doorsnede)
etc. etc. Nu kent men wel meer dan
6000 planetoiden en jaarlijks worden
aan dit aantal nog vele tientallen
toegevoegd. Het is ondoenlijk van elk
dezer kosmische „zwerfblokken" de
baanelementen te berekenen. Men is
dan ook niet verder gekomen dan tot
de zeer moeizame berekeningen voor
iets meer dan 1500 planetoiden.
Uit de zo verkregen gegevens is het
duidelijk geworden dat verreweg de
meesten hun banen hebben tussen de
planeten Mars en Jupiter. Slechts een
„handvol" wijkt hiervan af en kan
zelfs benauwend dichtbij onze aarde
komen. Dit is o.a. het geval met de
reeds geregistreerde en bekende
planetoiden Apollo, Amor, Adonis en
Hermes. Begin van dit jaar schijnt een
onbekende planetoide (een klein
fragment van één der genoemde?) van
zeer klein formaat bijna te pletter te
zijn gevallen ergens in het noorden van
Canada. Het objekt scheerde op 50
km. hoogte bij een invalshoek van 15
graden rakelings langs de Ver. Staten
en Canada om dwars door de
stratosfeer trekkend en „gierend"
weer in de onmetelijke wereldruimte te
verdwijnen. Voor goed? Zoiets
verhoogt wel de angst voor een botsing
van de aarde met één van de
genoemde planetoiden. Wij hoeven
heus geen al te grote fantasie te
moeten bezitten om ons voor te stellen
welk een rampzalige gevolgen daaruit
voort kunnen vloeien. En zeker
wanneer een dichtbevolkte streek door
zulk een kosmisch projektiel worden
getroffen.
Hoekige vormen
Hoe veel bedraagt de totale massa van
de planetoiden? Dat weten wij niet
omdat wij het juiste aantal niet weten;
misschien cirkelen tussen Mars en
Jupiter en om de zon wel belangrijk
meer planetoiden dan het al ontdekte
aantal. Wel kunnen wij de
gezamenlijke massa van de bekende
exemplaren vrij redelijk schatten. Dan
komen wij op een duizendste van de
massa der aarde, zijnde de onderste
limiet. In aansluiting hierop zij
opgemerkt dat de planetoiden niet
mooi gaaf en bolvormig zijn, maar
onregelmatig gevormd 1 Aan Eros is dit
duidelijk waar te nemen.
Wat wil dit nu zeggen? Dat ze stuk
voor stuk wel fragmenten voor moeten
stellen van een voormalige planeet
(kleiner dan Mars), die eens tussen
Mars en Jupiter om de zon heeft
gewenteld. Dit klopt mooi met de regel
van Titus-Bode, die iets zegt over de
afstanden tussen de planeten
onderling en die tussen de planeten en
de zon. Op grond hiervan mag men
wel afleiden dat de afstand tussen
Mars en Jupiter veel te groot is voor
het zonnestelsel. En wat ligt dan nu
voor de hand om te konkluderen,
vooral indien wij de onregelmatige
hoekige vormen van de planetoiden
hierbij betrekken? Dat eens tussen
Mars en Jupiter een planeet heeft
bestaan!
Welnu, deze zou volgens velen op een
gegeven ogenblik uit elkaar zijn gespat
in duizenden stukjes door de
getijdewerking van Jupiter, onze
grootste planeet.
Ziehier de voorgeschiedenis van de
planetoiden, over welker bestaan voor
het eerst door Piazzi werd gerept, toen
hij in de kerstnacht van het jaar 1801
de eerste vertegenwoordiger ervan
ontdekte. Sommige heel kleine
stukken van de planetoidenring
zouden volgens de astronomen zich
heel ver van hun „bakermat" hebben
gewaagd en zo als meteorieten op het
aardoppervlak zijn terechtgekomen.
Ontstaan nit deeltjes
Aan de scheikundige samenstelling
van deze kosmische stenen kan men
zien dat de materie waaruit ze zijn
opgebouwd onder zeer hoge druk
gestold moet zijn, gelijk wij deze ook
in het inwendige van een planeet
aantreffen. Dit doet ons denken aan
Von Weiszacker, die kans heeft gezien
heel aannemelijk te maken, dat de
stofdeeltjes, die aanvankelijk
verspreid lagen over een gebied zo
groot als het oppervlak van ons
huidige planetenstelsel, in de loop van
ongeveer honderd miljoen jaar
suksessievelijk zijn samengeperst en
gepakt tot een aantal planeten,
waarvan die tussen Mars en Jupiter er
één was. Tijdens hun groei stonden de
planeten in wording voortdurend bloot
aan het bombardement van bedoelde
deeltjes, die zo „hardhandig" in de
planetenlichamcn werden ingelijfd.
Dit ging gepaard met toeneming van
de temperatuur, juist door die gestage
aanvoervan kinetische
(arbeidvermogen van beweging)
energie. Toen echter de toevoer
ophield omdat de deeltjes opraakten,
koelden de oerhete oppervlakken van
de planeten-in-wording snel af,
doordat ze straling uitzonden zonder
dat dit energieverlies werd aangevuld.
Zo verkregen de planeten vaste
korsten die in de loop derntijden
steeds dikker werden dankzij de
afkoeling.
Ondertussen werkten er op
de hemellichamen allerlei
natuurkundige krachten in waarvan
de voornaamste de zwaartekracht was
en nog is. Deze Is het die
verantwoordelijk ls voor de
getijdeverwerkingen. Denk maar eens
aan eb en vloed, het gevolg van de
zwaartekrachtwerkingen van aarde,
maan en zon. En het waren diezelfde
get|jdewerklngen, doch dan ln het
groot (omdat Jupiter wel 300 keer zo
groot is als de aarde) die de kleine
planeet tussen Mars en Jupiter geheel
uit elkaar rukten en haar
degradeerden tot gewone banale
rotsblokken.
JEAN HUGO
Onze kerstpuzzel
Horizontaal:
1. stad uit de bijbel
7. heilig feest
14. boom
15. oude vochtmaat
17.oude vochtmaat
17.draagtuig
18.zangnoot
19.bewegingloos
20. speelkaart
22.liefdesgod
23. in elkaar
25. langzaam
27. Ned. rivier
29. glanshout
30. heldendicht
33. vis
34. scheik. term
35. in orde (afk.)
36. vogel
37. reeds
40. koraalbank
44. zangnoot
45. logement
47. inhoudsmaat
49. bron
50. stuk hout
52. lidwoord
53. ogenblik
55. plaaggeest
56. rust
57.watering
59. wederhelft
60. tentoonstellingsgebouw
61pl. in Gelderland
62. oorsprong
63.zangnoot
64. uitroep
65. stevig - vast
67. pers. voornaamw.
69. lengtemaat
71opsporingsmiddel
73. tanden en kiezen
76. ten bedrage van
78. durf
80. zangnoot
32. met elkaar
81. manlijk dier
38.. geheel gevuld
83. water in Brabant
39. ogenblik
84. dubbelklank
41. voorzetsel
87. soort verf
42. deel v.h. hoofd
88. ten bedrage van
43. hoofddeksel
89. eensgezind
45. schapenhoeder
91. godsdienst
46. vulkaanstof
92. lengtemaat
47. verdriet
93. water in Friesland
48. heilig aandenken
94. en anderen
49. koopmansgoed
95. kledingstuk
51. reis
96. geogr. aand.
52. nobel
98. visgerei
54. grondsoort
101reeds
55. scheik. term
103. voorzetsel
58. emeritus
105. gek (Eng.)
60. vogel
108. slinks
61.lastdier
109. kloosteroverste
64. buiten dienst
66. groet
68. getij
70. lettertYpe
72. wintervoertuig
Verticaal:
74. voorzetsel
1. plaats op Ameland
75. snaren bespelen
2. mondeling
77. zuidvrucht
3. maand
78. pl. in Noord-Holland
34. Romeins Imperium
79. aspekt
5. deel van het been
80. werkbij
6. motorraces
82. afgelegen
8. getij
83. groet
9. korting
85. uitroep
10. naaml. vennootsch. (Fr. alk.)
86. wenk
11langzame
89. nobel
12. gelijkvormig
90. plakmiddel
13. Engelse titel
97. uitroep
16. zangnoot
99. voegwoord
20. inhoudsmaat
100. werkbij
21voetenbankje
102. daar
24. vordering
103. Frans pers. voornw.
26. schok
104. Frans pers. voornw.
27. nevel
105. familielid
28. reeds
106. dagtekening
31familielid
107. zangnoot
