Prins BernhardFonds betaalde mee aan boek over
Stenenbeurs in Arnhem
met geologische expositie
2e Nationale-Banden-Veiligheids
Test gaat binnenkort van star!
NCVB over
sterven
NIEUW!
HET NIEUWE STADSBLAD - PAGINA 53 WOENSDAG 11 OKTOBER 1978
•"W .«x
de grote kunstenaar Lucas van Leyden
„Onder de vele schrandere, voortreffe
lijke geesten in onze kunst, die van hun
jeugd af uitmunten boven anderen,
weet ik er geen, (8e te vergelijken is
met de door de natuur begenadigden
Lucas van Leyden, die met penseel en
graveerstift in de hand als schilder en
tekenaar schijnt geboren te zijn". Zo
steekt Carel van Mander, de Vlaamse
schilder en schrijver in 1604 in zijn in
Haarlem verschenen Schilderboek of
loftrompet over Lucas, die nu in Lei
den en Amsterdam bijna vier en een
halve eeuw na zijn dood met twee ten
toonstellingen wordt geëerd.
Lucas van Leiden werd in zijn eigen
tijd (1494-1533) al als een fenomeen
beschouwd. Alin 1508 blijkt Lucas een
volmaakt graveur te zijn, zoals te zien
is aan de uitzonderlijke prent Moham
med en de monnik Sergius. In dezelfde
tijd ook begint Lucas van Leyden te
schilderen: hij maakt als eerste in de
Nederlanden schilderijen met wereldse
onderwerpen zoals schakers en kaart
spelende mensen.
In het drieluik van het „Laatste
Oordeel" een groot altaarstuk, is Lucas
de eerste in Nederland die naakte
mensen op overtuigende wijze afbeeldt.
In 1526 kreeg Lucas de belangrijke op
dracht voor dit schilderij van de kinde
ren can Claes van Swieten ter nage
dachtenis aan hun vader, een Leidse
houthandelaar.
Omdat het schilderij in een kerk, de
Leidse Pieterskerk, geplaatst zou wor
den, werd het een drieluik met een reli
gieuze voorstelling: het Laatste Oor
deel.
RESTAURATIE
Zoals de meeste schilderijen in de 16e
eeuw is het Laatste Oordeel op hout
(paneel) geschilderd. Door de werking
van vochten licht en door temperatuur
verschillen zijn de houten planken
waarop geschilderd is in de loop der
eeuwen gekrompen. De verf kromp
niet mee en liet los of ging bladderen.
Om het drieluik voor ons nageslacht te
bewaren was restauratie noodzakelijk.
In 1973 werd de opdracht daartoe ge
geven en begin mei 1977 was de restau
ratie voltooid.
Dit schilderij, nu vormt het hoogtepunt
in de tentoonstelling die tot en met 29
oktober in het Stedelijk Museum de
Lakenhal in Leiden wordt gehouden.
Het Laatste Oordeel is in bezit van de
Lakenhal zodat dit schilderij daar al
tijd te bezichtigen is.
Uniek is nu echter dat de Lakenhal er
in geslaagd is 9 schilderijen en 12 teke
ningen bijeen te brengen voor deze
tentoonstelling.
Op het eerste gezicht een klein aantal,
maar niet weinig als men weer dat er
slechts 15 eigenhandige schilderijen en
18 tekeningen bestaan.
De Leidse bruiklenen komen uit Enge
land, Frankrijk, Duitsland Oostenrijk
en Noorwegen en bestrijken Lucas's
gehele loopbaan van omstreeks 1503
tot omstreeks 1530.
Zij laten hem zien als schilder en teke
naar van bijbelse taferelen allegorieën,
genrevoorstellingen en van portretten.
Tekeningen zijn er in allerlei technie
ken, in krijt, penseel, pen en zilverstift.
Lucas van Leyden stierf nog tamelijk
jong in 1533; het grote grafische werk
dat hij naliet, zou nog veel invloed heb
ben op de beeldende kunst in de Ne
derlanden.
Het werk van Lucas is in de afgelopen
eeuwen even beroemd geweest als dat
van Albrecht Dürer die hij in 1521 in
Antwerpen ontmoette. Dürer maakte
daar van Meester Lucas een tekening
met de zilverstift en wisselde onderling
werk uit.
Het getekende portret van Lucas be
vindt zich nu in het noord-Franse Rijs-
sel.
Thans is het werk van Lucas nog maar
in kleine kring bekend, omdat het erg
uit Italië, landschapzandst^en uit
Kansas en landschaplei uit Utah.
Opmcik; ;jj11 niet zo bekende
strukturen van het mineraal calciet
zoals uit Israël een stuk bamboe met
calcietomkorsting, uit Duitsland golf-
slagcalciet en krimpscheuren in ver
steende klei door calciet opgevuld.
Verder tentoongestelde getuigenissen
van het vulkanische geweld, stukken
touwlava, een brok lava uit de Etna
waarin de gids in 1938 een muntje
drukte toen de lava nog kneedbaar
was! Voorts een lavabom en lavacong
lomeraat uit Nederland!
zeldzaam is. Daarom is het een unieke
kans om nu zijn zeldzame schilderijen
in de Lakenhal te gaan zien. Daar is
ook een krant verkrijgbaar met bijzon
derheden over Lucas en zijn stad.
AMSTERDAM
Tot en met 3 december zal in de zalen
van het Rijksprentenkabinet in het
Rijksmuseum in Amsterdam het vrij
wel volledige prentwerk van Lucas van
Leyden te zien zijn: gravures, etsen en
houtsneden, plus enkele tekeningen
die als voorstudie voor de prenten heb
ben gediend. In totaal zijn er ca. 200
bladen geexposeerd.
Hierbij zijn zeldzame en zelfs unieke
drukken uit de prentenkabinetten van
o.a. London, Parijs en Wenen, maar
het grootste gedeelte is afkomstig uit
de oude collectie van Lucas van
Leyden-prenten in het Rijksprentenka
binet zelf, een collectie waarvan de
kern als in de 17e eeuw werd bijeenge
bracht.
De tentoonstelling geeft een zo com
pleet en veelzijdig mogelijk beeld van
Lucas grafiek. Zij is daarbij duidelijk
gestructureerd uitgaande van drie
belangrijke gezichtspunten:
- De stilistische ontwikkeling, gede
monstreerd aan de hand van Lucas
gravures in de fieriodeca. 1505-1530.
Bij het vroegste werk bezorgt het ver
rassend hoog niveau de kunstenaar al
direct de reputatie van een wonder
kind. Later aan het eind van de jaren
20 van de 16e eeuw ondergaat zijn
werk een stijlvernieuwing, waarin Ita
liaanse invloed hem brengt tot de uit
beelding van het naakt.
- De thematiek. Naast de onderwerpen
die per traditie op prenten werden uit
gebeeld: heiligen, passieseries e.d. in
troduceerde Lucas in zijn grafiek ook
modernere gegevens, ontleend aan het
dagelijks leven. Soms zijn deze morali
serend van inhoud.
Een centraal thema vormen de z.g.
„Vrouwenlisten", dat zijn illustraties
van de macht die de vrouw over de man
kan uitoefenen met haar slimheid,
door heerszucht of berekening: prne-
ten met Samsom en Delila, Adam en
Eva, Aristoteles en Phyllis.
Vooral deze laatste geschiedenis was in
de Middeleeuwen zeer populair: Ari
stoteles is van mening dat .zijn leerling
Alexander te veel tijd aan zijn vrouw
besteedt en daardoor zijn plichten ver
waarloost. Als hij Alexander dwingt
zijn leven te veranderen besluit diens
vrouw wraakte nemen door Aristoteles
te verleiden. Zij doet dit met zoveel
succes dat Aristoteles haar zijn liefde
verklaard. De vrouw Phyllis stelt als
voorwaarde voor haar gunsten dat hij
haar op zijn rug rondrijdt.
- De prenttechnische aspecten. Aan de
hand van verschillende exemplaren
van dezelfde prenten wordt Lucas'
werkwijze geanalyseerd, en ingegaan
op het verschil in staten, in drukkwali
teit enz.
In dit gedeelte vande tentoonstelling
wordt ook de aktiviteit van Lucas van
Leyden als ontwerper van boekillustra
ties belicht en een groot aaal houtsne
den naar zijn ontwerp, zoals een twee
meter lange ruiterstoet, getoond.
De catalogus is behalve een toelichting
op de tentoonstelling ook een hand
boek voor het grafisch oevre van Lucas.
Al zijn prenten zijn op klein formaat
afgebeeld, met een aantal van de fraai
ste bladen op ware grootte. Het boek
bevat een volledige oevre-catalogus van
de gravures, etsen en houtsneden met
gedetailleerde informatie over staten,
drukvarianten, copieën, literatuur en
een opgave van de voornaamste kabi
netten waar afdrukken van elk dezer
prenten te vinden zijn. De prijs is
Lucas van Leyden: Aristoteles en Phyllis.
Lucas van Leyden: David speelt voor Saul.
Zondag 15 oktober 1978 van 10 tot 17
uur houdt de Nederlandse vereniging
„De Verzamelaar" haar vijftiende in
ternationale beurs voor stenen, mine
ralen, fossielen, schelpen en koralen in
Musis Sacrum aan het Velperplein in
Amhem.
De expositie op deze beurs is wederom
verzorgd door de heer Van Steijn uit
Den Hoorn bij Delft. Uit zijn verzame
ling koos hij ditmaal voorbeelden van
geologische verschijnselen.
Zo liggen er b.v. in een vitrine frappan
te voorbeelden van de natuur als beel
dend kunstenaar, waaronder land
schapagaat uit Brazilië, ruinecalciet
BOEK
Het Laatste Oordeel, detail van het middenpaneel. Dit werk van Lucas van
Leyden is in het bezit van de Lakenhal.
Om de kunstenaar Lucas van Leyden
nu na vier eeuwen maar direct alle eer
te geven die hem toekomt is er ook een
boek over hem verschenen bij de uitge
vers Landshoff en Schwartz geschreven
door Rik Vos.
De bestaande literatuur over Lucas is
bijna uitsluitend vakliteratuur. Tot nu
toe is Lucas de schilder, de tekenaar en
•de graficus nooit in zijn geheel aan de
niet-kunsthistorische lezer voorgesteld.
Het boek van Vos vult deze leemte nu
op. Vos is een kunsthistoricus die
werkt bij de Educatieve Dienst van het
Rijksmuseum. Daar heeft men een
nieuwe stijl van schrijven over kunst
aangewend zonder te vervallen in
kunsthistorische geheimtaal. Hoewel
Lucas van Leydens werk op zich heel
toegankelijk is, is het bepaald niet
makkelijk om er over te schrijven. Het
zit boordevol problemen, die de laatste
tijd door de ikonologen en de natuur
wetenschappers onder de kunsthistori
ci aangepakt zijn. Hun bevindingen
zijn ook voor andere kunsthistorici
soms moeilijk te volgen. Door de ar
beid van Rik Vos is aan dit bezwaar te
gemoetgekomen.
Dat dit dure boek toch nog voor de be
trekkelijk lage prijs van 37,50 ver
kocht kan worden is te danken aan de
financiële steun van het Prins Bern
hard Fonds.
ED DE KEUNING
Lucas van Leyden: vrouwtje dat een
hond vlooit (gravure uit 1510).
Lucas van Leyden: mansportret, tekening in zwart krijt.
Onder auspiciën van de Vereniging
van Bandenspecialisten (VACO) zal de
2e Nationale-Banden-Veiligheids-Test
plaats vinden van 18 oktober tot 10 no
vember a.s. Tijdens deze periode wor
den particuliere automobilisten uitge
nodigd de banden onder hun voertuig
GRATIS te laten kontroleren op span
ning, sporing, wielstand, onbalans,
profieldiepte, abnormale slijtage en
veroudering. Daartoe zijn 500 door de
VACO erkende gespecialiseerde be
drijven geselekteerd en welke bedrijven
ook als zodanig herkenbaar zullen zijn.
Op dinsdag 17 oktober zal de Voorzit
ter van de Voorlopige Raad voor de
Verkeersveiligheid Mr. Pieter van Vol
lenhoven het officiële startsein voor de
2e Nationale-Banden-Veiligheids-Test
geven in 't Spant te Bussum tijdens het
kongres Autobanden en Verkeersvei
ligheid.
Vorig jaar organiseerde de VACO deze
bandentest voor de eerste keer. Er wer
den toen in een tijdsbestek van twee
weken ongeveer 100.000 automobielen
op bandenveiligheid gekeurd waar
onder die van de toenmalige minister
van Verkeer en Waterstaat. De reslu-
taten hiervan waren toen dat bij 11.4
procent van de auto's verschillende
merken-typen banden onder dezelfde
auto zaten, bij 30.8 procent werd de
zogenaamde „onbalans" vastgesteld,
bij 28,2 procent werden afwijkingen in
sporing en wielstand geconstateerd, bij
20,5 procent werd slijtage ontdekt ten
gevolge van onvoldoende werkende of
defekte schokdempers en bij ongeveer
3/4 van ons autopark werd afwijkende
bandenspanning vastgesteld.
De V ACO beoogt met het organiseren
van deze 2e Nationale-Banden-
Veiligheids-Test de automobilist meer
bewust te maken van de noodzaak van
meer regelmatige aandacht voor de
vier „schoenen" onder zijn voertuig.
Exclusieve houten kandelaars
(met 7 kaarsen) voor Kerst en
tafelversiering.
10 modellen. Koop 't nu vanaf
55.—
lange kerkstraat 66
k tel.: 268570 A
Vanavond houdt ds. R. H. van Gent
een lezing voor de leden van de Ned.
Christen Vrouwenbond afdeling
Schiedam-Centrum een lezing met als
onderwerp: „Sterven en dan?" in ge
bouw Chr. Sociale Belangen aan de
Lange Haven 73. Aanvang acht uur.
