Oude ambachten: Het geheim van 't boekbinden
Noeste arbeid en schoonheid
is de glans der ware
Ziel van een boek
Vakbibliotheek
Bram Vingerling
SST
v;
v
Tegen een chirurg wordt
met een zelfde soort ont
zag opgekeken, als gold
:het 't verrichten van een
'klein dagelijks wereld
wonder. Het snijden in
een mens moet wel per
fectie van de hoogste
orde zijn, denken velen
die nauwelijks iets van
jdit vak afweten. Voor de
chirurg is het vaak niets
meer dan gewoon z'n
ak: Van negen tot
twaalf snijden in men
sen, dan een uurtje
schafttijd, om vervol
gens tot vijf uur weer
aan de arbeid te gaan.
Niks romantiek, snijden
maar!
Tegen een oud en met
uitsterven bedreigd am
bacht als het handboek-
binden kijkt menigeen
ook op, en dat ontzag
wordt niet in de laatste
plaats door de hand
boekbinders zelf in
stand gehouden. Hand-
boekbinderij „Vinger
ling" vormt in dat
wereldje een uitzonde
ring, de romantische
sfeer rond het vak vindt
men bij „Vingerling"
misplaatst. Hier luidt
het motto „Noeste ar
beid en schoonheid is de
glans der ware".
De handboekbinderij is genoemd naar de hoofdfiguur
in het jongensboek „De ongelofelijke avonturen van
Bram Vingerling".
Winkelruimte annex werkplaats van handboekbinderij Vingerling.
Het goud
opbrengen is
een zeer
precies werkje.
De boekpers.
Wiebe Hoogeveen en Koos Schonewille drijven sinds augustus 1980 handboekbinderij „Vingerling"
Aan het werk
met de letter-
tang voor
goud-opdruk.
Het lijkt een plaatje uit het begin van deze eeuw. Een paard en wagen die een oude
boekbinderij passeert.
HET NIEUWE STADSBLAD - VRIJDAG - 23 OKTOBER 1981
PAGINA 15
•mè 4
Geen boekchirurgen in witte jassen
IT
„Kijk, dat bedoel ik", zegt Wiebe
Hoogeveen, en scheurt zonder
omhaal een band van een bijna
twee eeuwen oud boek. „Wij
gaan niet een paar maanden op
r dat boek zitten turen om dan
beetje bij beetje tot restauratie te
komen. Er af die band.' om dan
met vakkennis en de juiste ma-
terialen het boek opnieuw te
binden of te restaureren. Binnen
drie weken is ieder boek of an-
der werk volledig hersteld, zon-
der dat er ook maar één machi-
ne aan te pas komt".
"Wiebe Hoogeveen en Koos
JSchonewille drijven sinds augus
tus 1980 handboekbinderij „Vin
gerling" in Rotterdam.
Het is momenteel de enige
handboekbinderij in de randstad
;'die nog volledig met oude ge
reedschappen werkt en totaal
geen machines gebruikt. Het
originele handboekbinden bleek
„een gat" te zijn geworden in
'een markt die sinds de uitvin
ding van de boekdrukkunst be
stond.
„We kwamen tot de verbijste
rende ontdekking dat de moder
ne boekbinder een soort boek-
chirurg in een witte jas is. In
grote steriele ruimten worden
aan de lopende band boeken ge
bonden, die qua niveau variëren
van een verzameling stripboek
jes tot huis-tuin- en keuken- ro
mannetjes. Niets geen ambachte
lijkheid meer, kleine werkplaat
sen en verweerde gereedschap
pen. De moderne boekbinderij is
een massabedrijf", aldus Koos.
„De nog bestaande handboek
binders in Nederland beschou
wen zichzelf als kunstenaars, die
met een verheven en zeer hoog
staande vorm van boekbinden
bezig zijn. Alleen leer van die
kwaliteit, met goud van dat ge
halte en chemicaliën van die sa
menstelling kunnen gebruikt
worden, vinden zij. Maanden
zijn ze dan ook bezig met een
boek. Een kaft wordt hun
kunstuiting en dekt niet de la
ding, ik bedoel, geeft niet aan
waar het boek nu over gaat. Het
zal best mooi zijn, maar onze
manier van werken is het niet,
wij doen gewoon ons werk. Die
boekbinders in de middeleeu
wen waren toch ook met een
ambacht, een vak bezig? We zijn
er dus emotioneel bij betrokken,
maar blijven alert".
Hun mening over het handboek-
binden betekent niet dat Wiebe
en Koos als twee rau-dauen met
de boeken omgaan. Snijden in
een boek, bijvoorbeeld om de
pagina's recht te maken, vinden
ze een „onzedige" gedachte, een
inbreuk op het lichaam van het
boek. „Snijden is door de ziel
van een boek gaan" verklaart
Koos.
Bij „Vingelring" worden boeken
alleen met handgereedschap ge
bonden of gerestaureerd. De
mogelijkheden zijn zodoende on
beperkt, boeken vanaf de vijf
tiende eeuw kunnen met de ori
ginele gereedschappen bewerkt
worden. Van een simpele „Van
Dale" tot een zware, grote Sta
tenbijbel, boeken die in flarden
binnenkomen, als nieuwe verla
ten ze de kleine werkplaats aan
de Bergsingel. De gereedschap
pen zijn vaak met de grootste
moeite verkregen. Wiebe Hoog
eveen: „Moderne boekbinders
hebben nogal eens in hun al ja
ren bestaande bedrijf de be
schikking over zeer oude ge
reedschappen. Die gebruiken ze
niet meer, maar worden als ver
siering opgehangen. Verkopen is
er niet bij, maar voor ons was
het de enige plaats in Nederland
waar bijvoorbeeld nog een echte
handfilé te vinden was. We heb
ben voor die man toen twee
oude boeken in recordtempo ge
restaureerd en vroegen daar
geen geld voor. Hij was zo tevre
den dat we die handfilé in ruil
kregen".
Aan de muur van de winkel
ruimte annex werkplaats han
gen vele handgereedschappen.
Stempelhamers in diverse ma
ten met nergens meer te verkrij
gen stempels. Letters, een enor
me bruineer kolf om leer glad te
strijken, diverse handfilé's, een
grote houten hamer en ander
materiaal. Verder boeken- en
blokpersen in verschillen maten
en een plank met chemicaliën.
Ook beschikken ze over een
kleine handloodzetterij. Pagina's
van incomplete werken kunnen
ze op die manier zelf herdruk
ken, zodat een boek er niet al
leen als nieuw uitziet maar te
vens weer compleet is.
Omdat oude boeken speciale be
handelingen eisen ontbreekt de
nodige literatuur niet bij „Vin
gerling". Wiebe en Koos hebben
een gespecialiseerde vakbiblio
theek opgebouwd waarin vele
technieken en boeken vanaf
1500 staan vermeld. Gereed
schappen, soorten leer en perka
ment, handleidingen voor res
taureren en binden, voorbeelden
van opdrukken en gegevens
over papiersoorten staan zo bin
nen handbereik. In de biblio
theek beschikken zij tevens over
literatuur op het gebied van Spa-
gerie.
Dit laatste omvat middeleeuwse
kruidenboeken en geschriften
over alchemie. Ook staan er
boeken over de vrijmetselarij en
de symbolen die daarin gebruikt
worden. De twee handboekbin
ders vinden namelijk dat het on
derwerp van een boek in de te
kening van de kaft tot uitdruk
king moet komen. Vaak zijn
symbolen het meest geschikt, of
voorstellingen die al eeuwen bij
het onderwerp horen. Ieder
boek volledig lezen gaat te veel
tijd kosten, zodat handboeken
dan uitkomst kunnen bieden.
Klanten beschikken meestal
niet meer over de juiste gege
vens maar willen wel een speci
fiek symbool op de omslag van
hun in leer gebonden boek. Als
de eigen bibliotheek geen uit
komst meer biedt gaat een van
de twee naar de rijksbibliotheek
of de boekenverzameling van
een bepaald instituut om aan de
juiste gegevens te komen. Wat
dat betreft kunnen ze ook bij
sommige van hun opdrachtge
vers langsgaan. Tot de klanten
van „Vingerling" behoren di
verse musea in Zuid-Holland en
onder meer het Academisch Zie
kenhuis Dijkzigt. Van deze laat
ste klant ligt een boek van Her
man Boerhaave uit 1738 te
wachten om gerestaureerd te
worden. Een omslag kent het
boek niet meer en aan de pagi
na's zitten kleine ezelsoren. Net
als het werk van Jean de Witt
uit 1725 zal het over enige tijd zo
goed als nieuw de werkplaats
verlaten.
Behalve boeken moeten Wiebe
en Koos natuurlijk over een
flinke verscheidenheid aan pa
pier beschikken. Uit hun verza
meling tonen ze de fraaiste
handgeschepte papiersoorten.
Handmarmers uit Frankrijk en
Engeland worden speciaal geïm
porteerd en uit oude partijen op
veilingen wisten ze unieke fan
tasiepapieren te redden. Een
gaaf voorbeeld is een blad pa
pier van fineerhout, zijdedun en
met een prachtige tekening.
Vooral voor boeken uit de jaren
dertig hebben ze nog een collec
tie origineel papier, waar de
kenners verlekkerd naar zullen
kijken.
Het ontstaan van hun hand
boekbinderij is als het verhaal
van Bram Vingerling, de hoofd
persoon uit het jongensboek van
Leonard Roggeveen. Vingerling
stond model voor de naam van
hun handboekbinderij en het
boek en voorwerpen uit het ver
haal staan in de werkplaats en
in de etalage uitgestald. Bram
Vingerling was de jongen die
met zijn chemiedoos een middel
vond om onzichtbaar te worden.
Op die manier beleefde hij tallo
ze avonturen, die dankzij een
veelzijdige vindingrijkheid tot
een goed einde kwamen.
De twee „Brammen" van hand
boekbinderij „Vingerling" zijn
hun onderneming ook als een
soort van avontuur begonnen.
Weliswaar met een forse rugzak
aan ervaring, opgedaan bij han
delsdrukkerijen, de grafische
school en andersoortig grafisch
werk, maar het bandboekbinden
moest toch in de praktijk ge
leerd worden. Wiebe: „Op de
grafische school hebben we al
léén bloknootjes geplakt! Door
ons goed voor te bereiden en her
en der bij boekbinders in het
land rond te kijken kregen we
een idee van 't vak. Na de start
moesten we keer op keer aanto
nen wat we waard zijn. Dat be
tekent een antiquariaat bezoe-
ken, boekje tonen en dan maar
hopen op een opdracht. Zelf ex
perimenteerden we in onze
werkplaats met allerlei technie
ken. Door vakwerk te leveren
en een korte levertijd kwamen
de klanten na enige tijd van zelf.
We hebben ons gespeciaiseerd in
lederen en perkamenten ban
den, maar verzorgen ook linnen
boekenkaften. Omdat we snel
werken, zelf inkopen en tevre
den zijn met een kleine winst
kunnen we goedkoop werken.
Het restaureren en binden van
een Statenbijbel komt bij ande
ren op 3 maanden werk en al
gauw op zo'n 1500 terwijl wij
het binnen drie weken voor on
geveer 500 doen. Iedereen is
welkom als klant, onze prijzen
variëren van 2.50 tot een x-be-
drag voor een bijzonder moeilij
ke opdracht".
Geheel in de geest van Bram
Vingerling houden Koos en
Wiebe zich met meer bezig dan
alleen het handboekbinden.
„Het handboekbinden maakt,
zeg maar, zestig procent van ons
werk uit", legt Koos uit. „Voor
de overige veertig procent hou
den we ons namelijk met video
bezig. Met video is ontzettend
veel mogelijk. We willen bij
voorbeeld videojournaals maken
voor kleine en middelgrote be
drijven. In plaats van een perso-
neelsblaadje verzorgen we dan
éénmaal per maand een bedrijfs-
journaal. Iedere werknemer kan
daar in voorkomen, dat spreekt
toch veel meer aan?!"
„We bereiden momenteel een
film voor over Versalis, een
middeleeuwse lijkensnijder, de
voorloper van de moderne ana
tomie. Dat moet een weten
schappelijke documentaire wor
den, maar wel voor iedereen be
grijpelijk. We blijven zo met al
lerlei zaken bezig, al heeft de
handboekbinderij onze meeste
aandacht. Als we echter een dag
video willen maken sluiten we
de tent, gaat dat die dag voor.
Het werk moet leuk blijven, we
zijn eigen baas en niet van plan
steeds meer en meer opdrachten
aan te nemen alleen maar voor
het geld".
Handboekbinderij Vingerling
is gewoonlijk geopend van
ong. 9.30 tot 17.30 uur, maar
kent in feite geen vaste ope
ningstijden. Langsgaan aan
de Bergsingel 239 te Rotter
dam kan altijd, beter is het te
lefonisch een afspraak te ma
ken; telefoon 010-67.75.45.
