Daar zijn we best blij mee
Bruidspaar van de maand?
.Kabouter'-
ORANJE
16.00
16.50
CLIMAT
Fiets terug na
achtervolging
Ruzie op
kruispunt
KABOUTER" brand
5^5tr
HET NIEUWE STADSBLAD - WOENSDAG 12 JULI 1989
PAGINA 3
SCHIEDAM - Om geen
valse verwachtingen te
wekken: dit artikel gaat
helemaal niet over wat er
in die flessen zit, maar en
kel over de flessen zelfl
Want in het kielzog van de
groeiende jeneverexport in
flessen kwamen er hier ge
durende korte tijd veel
glasfabrieken, waar veel
mensen werkten en waar
toch een vrij abrupt einde
aan kwam. Hoewel de
technische ontwikkeling
bepalend is geweest voor
de opkomst en weer ver
dwijnen, of liever gezegd
de grote concentratie, van
deze industrie, wordt op
de techniek zelf niet inge
gaan.
Al 3500 jaar geleden maakte
men holle objecten van glas.
Maar de kunst om glas vorm te
geven aan het eind van een
blaaspijp dateert van het begin
van onze jaartelling. En dan is
gedurende 2000 jaar deze blaas
pijp een onmisbaar attribuut
om glazen voorwerpen te ma
ken. Tot aan het begin van de
19e eeuw werden flessen vrij ge
blazen. De ontwikkeling van de
open mal uit een stuk had het al
mogelijk gemaakt om het on
derstuk van een fles al vorm te
geven en de rest, als het materi
aal nog zacht is, met gereed
schap te vormen. Een stap ver
der was de ontwikkeling in
1821 van de scharnierende mal
die het de handblazer mogelijk
maakte tegelijk bodem en nek
te vormen, waarna de fles nog
met de hand afgewerkt moest
worden.
In Nederland wordt al in de 16e
eeuw gesproken van glasfabriek
jes in Amsterdam. In 1663 was
daar aan de Rozengracht een fa
briek waar 30 arbeiders werkten
met 20 ovens, die per week
voor 160 aan turf en hout
verstookten. Rotterdam had in
1614 een 'glashuys', Delfshaven
wordt in 1698 genoemd. In het
algemeen hadden de bedrijfjes
een kwijnend en relatief kort
bestaan. Dikwijls kwamen ook,
bij het aantreden van een nieu
we eigenaar, naamsveranderin
gen voor. Alleen het bedrijf in
Delft, opgericht in 1713 door
Theodatus de Vooys heeft het
tot in. onze eeuw uitgehouden,
onder verschillende namen.
Van 1748 tot 1899 was aan de
Honingerdijk te Rotterdam de
glasblazerij van J. F. Hoffmann.
Vanaf omstreeks 1770 zijn er in
Leerdam altijd één of meer glas
fabrieken geweest. In dat jaar
stichtten vier gebroeders Pel
grim er een flessenfabriek.
Door de opbloeiende jeneverex
port nam de flessenfabricage
toe. Omstreeks 1760 voorzag
ook het buitenland gedeeltelijk
in de behoefte. Brugge leverde
sinds 1750 jaarlijks 400 tot
500.000 flessen naar Amster
dam en Middelburg. Charleroi
had een speciaal 'patent' voor
'bouteille de Hollande'. Maar
na 1770 werd de import hoog
belast en liep terug.
De produkten
De glasfabrieken gingen zich
meer specialiseren. Al naar ge
lang de onderscheiden grond
stoffen in het 'gemeng' kende
men verschillende soorten glas.
In de 'witglas fabrieken' maakte
men het gewone glas waar bij
voorbeeld voedingsmiddelen in
werden bewaard. 'Leerdam' en
Regout werden bekend om zijn
huishoudglas en serviezen waar
bij de eerste zich ontwikkelde
tot een zelfscheppend creatief
centrum.
Regout maakte wat anderen al
eens hadden bedacht. De fabrie
ken te Nieuw Buinen (die daar
gevestigd waren vanwege de
turf als brandstof) bepaalden
Het Nieuwe Stadsblad
UW THUISKRANT
zich voornamelijk tot kogelfles
jes, medicijnflesjes en ander
klein spul, het 'pingelwerk'.
Maar vroeger kwamen de mees
te flessen van de zwartglasfa-
brieken. De donkergroene kleur
van het glas werd veroorzaakt
door een overmaat aan ijzer en
andere onzuiverheden. Jenever
werd verzonden in kelderfles-
sen, vierkante flessen naar on
der toe taps toelopend.
Door de vorm zaten zij klem-
vast in de kelders (kistjes) en
waren makkelijk Tossend' bij
het uithalen. Hoewel er boze
tongen waren die beweerden dat
deze vorm de indruk gaf van
een grotere inhoud. Jenever was
het enige gedistilleerd met een
wereldmarkt met een eigen type
fles. Ook buitenlandse fabrieken
gebruikten deze fles. De kelder-
fles heeft het uitgehouden tot de
introduktie van de lopende ban
den. Vanaf de eeuwwisseling is
jenever op de wereldmarkt
steeds meer door whisky en an
dere dranken verdrongen.
Verdere ontwikkelingen
Langzamerhand kwamen er
toch meer veranderingen. Tus
sen 1820 en 1860 werd een me
thode ontwikkeld en weer ver
beterd om glas te persen. In
1889 kwam Ashley met een
semi-automatische flessenma-
chine, gebaseerd op blazen met
perslucht. Maar de uitvinding
in 1856 van de regeneratie-oven
door Siemens met veel lagere
fabricagekosten stelde de be
staande bedrijven voor de keus
te moderniseren of achter te ra
ken. Tussen 1870 en 1900 zien
we dan ook veel bedrijven ver
dwijnen of combineren.
In [880 tellen we 13 flessenfa-
brieken, nl. Leerdam (2), Rot
terdam (2) en ook te Kraling-
sche Veer, Nieuwerkerk aan de
IJssel, Schiedam, Zwijndrecht,
Loenen, Vuren, Culemborg, Ca-
pelle aan de IJssel en Delft.
Deze hadden samen vermoede
lijk 800 tot 1000 man in dienst
en maakten 20 a 30 miljoen
flessen per jaar. Tussen 1900 en
1913 zien we een echte grootin
dustrie ontstaan en weer kleine
fabrieken verdwijnen. Zoals te
Vuren, Gorinchem, Loenen en
één van de Leerdamse fabrieken
die werden vervangen door één
fabriek te Vlaardingen (Wilhel-
minahaven) en die zich dan ook
de Verenigde, Glasfabrieken
noemde.
De export nam enorm toe. Van
4,4 miljoen kg in 1902 tot een
hoogtepunt van 14 miljoen in
1907 en dan weer afnemend tot
9,15 miljoen kg in 1912. De af
name van de export hield ver
band met het steeds groter be
slag dat de distillateurs op de
flessenproduktie legden en door
de produktiebeperking in een
internationaal verbond. Want
inmiddels had zich een ontwik
keling voorgedaan die, voor het
eerst sinds 2000 jaar, het werk
van de glasblazer overbodig
maakte en weer tot een grotere
concentratie van de fabrieken
noopte. Maar eerst gaan we in
Schiedam kijken.
Schiedam
Een klein berichtje in de 'Schie-
damse Courant' van 14 augus
tus 1854: 'Wij vernemen dat de
opbouw der Glasblazerij van de
heeren Jacob Sirks Co., in de
aangrenzende gemeente Mathe-
nesse, reeds zo ver gevorderd is,
dat hij kan geacht worden wel
dra voltooid te zullen zijn'.
Dit is de eerste melding van een
glasfabriek hier ter stede, Bui
tenhavenweg 122, want de aan
grenzende gemeente Oud- en
Nieuw Mathenesse werd op 1
januari 1868 bij Schiedam ge
voegd. De vennoten waren de
heren H. C. Sirks, L. Sicherman
en F. M. van Deventer. Later
werd A. M. F. van Deventer di-
rekteur en de naam gewijzigd in
Van Deventer Co. Na het
overlijden in 1884 werd Van
Deventer opgevolgd door twee
zoons. Een van deze zoons
richtte een eigen glasfabriek op
'de Schie' aan de Buitenhaven
weg 146, letterlijk en figuurlijk
gescheiden van de bestaande fa
briek door een hoge muur. In
die tijd ging alles verrassend
snel. Oprichtingsacte 23 juli
1897, de eerste flessen werden
geblazen op 15 november 1897.
Commissarissen waren A. M.
de Kuyper, P. Loopuyt en S. A.
Maas. En deze heren waren niet
de enige distillateurs betrokken
bij de oprichting van de glasfa
brieken. J. J. Melchers kwam in
1905 met een eigen glasfabriek
aan de Noordvestsingel. Door
R. J. KJeypool en T. A. J. Zoet-
muller werd in 1912 'De Bataaf
opgericht, lokatie 's Graveland-
se polder. Van deze fabriek is
bekend dat zij te groot was op
gezet en eigenlijk nooit goed op
dreef is gekomen. Er waren ban
den met glasfabriek 'De Struis
vogel' te Nieuwerkerk aan de
IJssel. Van twee fabrieken van
distillateurs is bekend dat zij
zijn opgericht na conflicten
over hoge prijzen met het reeds
genoemde kartel. Hasekamp
HERMAN JANSEN,
SCHIEDAM.
Jeneyer-, Brandewijn- en Likeurstokerij.
COGNAC, WHISKY, RUM en WIJNEN.
WERKELIJK ECHTE OUDE JENEVER
merk „KABOUTER".
HERMAN JANSEN, Schiedam.
Geneva-, Brandy- and Liqueur Distillery.
Import of
COGNAC, WHISKY, RUM and WINES.
GUARANTEED OLD GENEVA
Reclame van fa. Jansen (in: Adresboek voor de Nederland
se nijverheid en export, 1923).
(Havendijk) en H. Jansen
(Noordvestsingel).
Volgens het verhaal kreeg Jan
sen een brief onder ogen van
een glasfabriek aan een collega
exporteur, die ook zelf in de
glasfabriek zat. En deze betaal
de minder voor de flessen! De
glasfabriek van Jansen heette
dan ook 'Uto' (Uit Tegenweer
Opgericht).
Het is bekend dat, en we gaan
weer even een stukje in de tijd
terug, ook Duitsland kelderfles-
sen maakte. En waarschijnlijk
werd in Engeland en Noord-
Amerika ook dit type gemaakt.
Naar Noord-Amerika, een van
de grootste afnemers van jene
ver, werd enorm veel op fust
geleverd. Na 1860-1865 stag
neerde dit door binnenlandse
moeilijkheden. En omdat vanaf
die tijd ook verzending in kel
ders toenam, werd het aantal
kuipers in Schiedam kleiner. De
eerste kistenfabriek wordt in
1863 vermeld.
Overigens is het opvallend dat,
ruim 40, jaar voordat een Schie-
damse distillateur een eigen
glasfabriek had, al in 1861 van
Hoytema Co. te Culemborg
zijn eigen flessen maakte. Van
Hoytema was een van de groot
ste jeneverexporteurs van Ne
derland. In het curieuze boekje
uit 1883 'Hollands and Hol
land' verhaalt een Engelsman
van zijn tocht langs Nederland
se jeneverstokers. Zo komt hij
ook bij Blankenheym Nolet
te Rotterdam, waar men hem
vertelt over de eigen glasfabriek
te Schiedam. Over de fabriek is
niets bekend maar misschien
hadden Blankenheym en Nolet
een belang in de oudste glasfa
briek te Schiedam.
Denk niet dat er alleen maar
keldertlessen werden gemaakt.
Uto leverde whiskyflessen aan
Engeland tot in 1916 Duitsland
verklaarde dit als contrabande
te zien. Uto heeft ook een oven
voor kristalglas gehad. Na de
eerste wereldoorlog toen de je
neverexport niet meer werd wat
het geweest was en er een alge
mene crisis uitbrak in 1921, zijn
ip korte tijd alle glasfabrieken
verdwenen, op één na. Maar de
hoofdoorzaak, naast de con
juncturele schommelingen was
toch wel de technische ontwik
keling.
Owens
Aan de eerste bruikbare vol
automatische flessenmachine is
de naam Owens verbonden. Mi
chael Joseph Owens werd in
1859 geboren in West Virginia
(V.S.). Op 10-jarige leeftijd ging
hij al werken in een glasfabriek.
Kinderarbeid, ook 's nachts,
was heel gewoon in die tijd.
Ons kinderwetje van Houten is
ook pas van 1874. Owens had
weinig scholing, maar wel veel
talent. Hij klom snel op en als
bedrijfsleider kreeg hij meer tijd
voor ontwikkeling en zo kreeg
hij in 1894 de eerste patenten.
Vele zouden nog volgen.
Tesamen met zijn sponsor E. D.
Libbey richtte hij in 1895 de
Toledo Glass Co. op, waarin
alle patentrechten waren onder
gebracht. Langzamerhand ging
Owens zich geheel toeleggen op
de ontwikkeling van automati
sche flessenmachines, waarvoor
in 1903 de 'Owens Bottle Ma
chine Co', werd opgericht. In
1905 kwamen de eerste Owens
machine op de markt. Veel suc
ces, in 1907 waren in Amerika
de loonkosten voor bierflessen
gedaald van 1.50 per gros tot
10 dollarcent. En dit werd com
mercieel geheel uitgebuit. De
Amerikanen nodigden een grote
Duitse flessenverbruiker, Appo-
.linaris, uit om eens een kijkje te
nemen. Zij maakten een over
eenkomst om tegen een groot
bedrag de Owens machine te ge
bruiken. In allerijl vormden
toen in Duitsland grote fabrie
ken een combinatie om voor
Europa het gebruiksrecht in
handen te krijgen en dit aan
landelijke syndicaten over te
doen. Het in 1907 gevormde
'Europaischer Verband der Fla-
schenfabriken Gesellschaft'
kocht het pantentrecht voor 12
miljoen mark. In Nederland
kwam de 'Ned. bond flesschen-
fabrieken', Produktiecapaciteit
79,5 miljoen, buiten syndicaat
36 miljoen. Voor Duitsland bij
voorbeeld zijn deze getallen 525
in en 9,5 miljoen buiten syndi
caat. Engeland 301 en 18 mil
joen.
Men begreep dat zonder enige
zelfbeperking er grote concur
rentie en arbeidscrisissen zou
den ontstaap. De Owens machi
ne immers deed het werk van
bijna 100 arbeiders. De fabri
kanten maakten afspraken om
de patentrechten gezamenlijk
op te brengen. Er kwamen lan
delijke kartels met verkoops
prijzen. In Nederland zouden
tot 1919 (tot zo lang golden de
Plattegrond omgeving Buitenhavenweg plusminus 1910.
patenten) niet meer dan 8 ma
chines komen, alleen voor de
leden.
Bovendien zouden deze acht
machines maar de eerste drie
jaar 30%, dan drie jaar 40% en
vervolgens tot 50% van de tota
le produktie voor hun rekening
nemen. Er waren in 1912 gedu
rende drie maanden grote sta
kingen geweest tot afschaffing
van nachtarbeid. Mede hierdoor
kwamen binnen enkele maan
den de acht machines. In 1913
waren zij geplaatst en wel te
Delft de eerste, daarna nog
twee, Leerdam (twee), 'De
Schie' (twee) en een bij Bottle
works Zwijndrecht. Vlak na
Owens kwamen nog meer syste
men op de markt, waarvan vele
helemaal niet voldeden. 'Type
na type volgden nu elkander
snel op in een koortsige paten-
tenjacht', aldus een der auteurs.
Er werden ook wel patenten op
gekocht door Owens, als zij be
dreigend waren voor de eigen
positie.
De mensen en het werk
In vroeger eeuwen hadden de
glasblazers dikwijls een geïso
leerd en zwervend bestaan. Veel
glasblazersfamilies, dikwijls
oorspronkelijk uit Duitsland,
woonden bij de hut, hadden re
latief weinig kontakt met 'de
anderen' en huwden veel onder
elkaar. Vandaar dat in zoveel
termen nog de Duitse oor
sprong te herkennen is. Een hut
(Hütte) is niets anders dan de
oven en wat daar al zoal bij-
hoorde. Het was ook de ge
woonte dat de fabrikant voor
woonruimte zorgde.
Toen de eerste glasfabriek in
Schiedam werd opgericht kwa
men er op het terrein ook 12
woningen. Voorts werd in 1854
door de gemeente Schiedam een
plan ontworpen voor een aantal
arbeiderswoningen aan de Bui
tenhavenweg: 'Nieuwsticht'.
Huren voor een dubbele woning
(bestemd voor de blazers)
1,50 per week; enkele woning
(voor stellers en halve blazers)
L25.
Nu kreeg een blazer een vergoe
ding van 1,50 en woonde dus
gratis. Een steller kreeg een wo
ningvergoeding van f 1,-. Nu
f
SR
Glasblazerijen Buitenhavenweg (Van Diggelen 12e serie, reprocollectlê W. P. Rook).
SCHIEDAM - Omdat hij bui
ten stemgeluiden hoorde, zag
een bewoner aan de Schietbaan
straat drie knapen wegrijden op
de fiets van zijn vriendin. Hij
was het gewoonte dat de steller:
(werkend tegen vast loon en
premie) van de blazer een 'fooi'
kreeg en deze kan wel eens
0,25 zijn geweest. Wat kun
nen toch, merkwaardige ge
woonten groeien! De lonen wa
ren vrij hoog in vergelijking
met andere industrieën. In 1874
meldden B en W van Schiedam
aan de Commissaris des Ko-
nings onder andere Een flessen
fabriek, jaarproduktie 2 miljoen
flessen, brandstof/steenkool.
Weeklonen volwassenen 8,-
tot 24,-voor jongens 1,-tot
2,50. Aantal werklieden 82.
Over 1912 zijn ook enkele ge
tallen bekend van Van Deven
ter, die dan een fabriek heeft in
Delft (700 man) en Schiedam
(350 man). Produktie per dag
100.000 flessen; per jaar 30 mil
joen. Een groepje arbeiders ver
diende samen 50,- a 55,-
per week (stukloon). Hiervan
krijgt de blazer 60%, de steller
30% en de aanvanger 10%.
Daarbij krijgt de aanvanger nog
5%, door de fabriek te betalen.
De indrager wordt door de fa
briek betaald. Deze vier mensen
zijn in de oude handbedrijven
direkt aan de werkstee betrok
ken bij de produktie. Een oven
heeft, afhankelijk van de grootte
6 of meer werksteeën.
Het was een hard bestaan. Door
de uitstralende hitte kregen
sommige blazers roodgeblaker-
de wangen, voorhoofd en oogle
den, de 'brandbakkes'. Ook
kwam staar op de ogen voor.
De vingers kregen wel de zoge
heten 'waterrot' die ontstaat
door het bevochtigen van vin
gers en handen in vuil water
om deze te koelen op de plaats
waar de pijp wordt vastgehou
den. Lange dagen voor de gloei
end hete oven. Het leeftijdge
middelde lag dan ook beneden
de 50 jaar. Voor ons onvoor
stelbaar, deze toestanden en
daar kwam slechts langzaam
verandering in.
In de Arbeidswet van 1889, in
feite een uitbreiding van de wet
van 1874, mochten vrouwen en
jeugdige personen (12-15 jaar)
maximaal 11 uur per dag wer
ken en niet op zondag en
's nachts. Dit gold alleen voor
fabrieksarbeid en de controle op
de uitvoering van deze wet
werd verbeterd. In 1911 werd
deze wet herzien en mochten
vrouwen en jeugdigen (13-16
jr.) 10 uur per dag of 58 uur per
week werken.
Inmiddels bood de Veiligheids
wet 1895 mogelijkheden om
voorschriften te maken voor
mensen die bij de ovens werk
ten. Natuurlijk klaagde de in
dustrie hierover en aangezien
ongeveer een derde van het per
soneel 'jongen' is, was het prak
tisch onmogelijk om continu te
draaien. 'Leerdam' besteedde
0,5 miljoen gulden voor nood
zakelijke veranderingen en uit
breidingen en de nachtarbeid
was in 1913 afgeschaft. In 1919
kwam er weer een nieuwe ar
beidswet met (voor het eerst
ook voor mannen) een beper
king van de arbeidsduur van 8
uur per dag en 45 uur per week.
Maar er traden moeilijke tijden
aan vanaf eind 1920. De vraag
naar flessen nam enorm af, en
als er vraag was werd daar gro
tendeels in voorzien door im
port uit Duitsland en Tsjecho-
slowakije.
De lonen werden in 1921, in
overleg met werknemersorgani
saties, bij 'de Schie' verlaagd
met 15% en de werktijd tijdelijk
verlengd tot 51 uur. Oogluikend
werd toegestaan dat ook de
'jongens' (onder de 17 jaar)
evenals de volwassenen tot 11
uur 's avonds werkten. De
overheid volgde, men was te
vroeg geweest. De arbeidstijden
van 1919 bleken niet haalbaar.
In 1921 werden de arbeidstijden
weer, in aanpassing aan andere
Europese landen, 8V2 uur per
dag en 48 uur per week.
Veel mensen vonden hun be
staan in de glasindustrie. In het
verslag van de Kamer van
Koophandel van 1923 staat dat
'in vol bedrijf bij 'de Schie' 900
arbeiders werkten (en per jaar
30 miljoen flessen maakten) en
in de vijf andere fabrieken 3500
mensen. Dit lijkt meer op een
soort potentiële capaciteits-aan-
duiding, want zoals we inmid
dels weten, sommige fabrieken
stonden al jaren stil. Het is de
vraag of alle zes wel eens gelijk
tijdig 'in vol bedrijf gedraaid
hadden en of daar dan wel
mensen genoeg voor waren. In
ieder geval, er waren veel glas
werkers werkloos. Een reëler ge
tal lijkt dan ook dat van 1930
toen alleen de voormalige 'De
Schie' nog bestond met name
lijk 526 arbeiders.
Besluit
Het is merkwaardig. Schiedam
wordt natuurlijk wel geasso
cieerd met flessen maar dan al
leen om de inhoud. Dat hier
veel glasfabrieken zijn geweest,
dat leeft niet meer onder de
mensen. Een deel van deze fa
brieken kan beschouwd worden
als reaktie op het Kartel dat de
produktie beperkte en hogere
prijzen rekende. En die hogere
prijzen waren voor een deel
juist nodig voor die fabrieken
om zich in te kopen in moderne
technieken en waar niet-kartel-
leden geen toegang tot hadden
zolang de patentrechten golden.
Van de tweede hut van Hase
kamp is bekend dat deze met
een volautomatisch systeem
werkte (waar dus geen glasbla
zers meer aan te pas kwamen)
maar men was toch niet tevre
den over de kwaliteit van de
flessen. Ook Uto had geen suc
ces met een machinaal systeem.
De concurrentie was en bleef
groot. Van de Vlaardingse fa
briek is wel een berekening ge
maakt van de kostprijs in 1904,
vóór de automatiseringsgolf.
Deze kwam op 3,47 cent per
fles en hiervoor ontving zij 3,95
cent per fles inclusief verzend
kosten. Men moest dus een aar
dige omzet maken.
In Schiedam zijn nog wel ge
bouwen aan te wijzen die vroe
ger iets met de glasindustrie te
maken hebben gehad. Maar
zo'n merkwaardige oude glas
hut, helemaal bepaald door de
kegelvormige oven waarvan het
dak in een schoorsteen eindigt
is niet meer te bekennen. Niet
zo vreemd overigens. Tenslotte
is ook van de paar honderd
branderijen geen enkel interieur
bewaard.
Dit artikel is geschreven door
W. Snikkers. Bron: 'Scyedam,
een uitgave van de Historische
Vereniging Schiedam.
SLIJTERIJ/WIJNHANDEL
Jonge Smeets 35%
per liter 16.50
twijfelde geen moment en zette
de achtervolging richting Rot
terdam in.
Op het Marconiplein aangeko
men, vroeg hij assistentie van de
Rotterdamse politie. Dat leidde
tot aanhouding van één van de
knapen: een 16-jarige Rotter
dammer. De fiets is terug. De
identiteit van de andere jongens
is (nog) niet bekend.
Vieux Touron 35%
Oranjestraat 8-10-12-14
telefoon 4265997
ADVERTORIAL
A.s. bruidsparen (ook koperen, zilveren- en gouden bruidsparen) kunnen hun
trouwkaart opsturen naar:
Het Nieuwe Stadsblad,
Postbus 257, 3100 AG Schiedam.
Uw trouwfoto komt misschien op de speciale
bruidspagina en u ontvangt dan ook f 150,- aan
waardebonnen te besteden bij de deelnemende
adverteerders die deze aktie mogelijk maken.
Wie dat zijn leest u op de speciale
bruidspagina, iedere laatste vrijdag van de
maand
SCHIEDAM - Het kruis
punt Broersveld, Baanstraat
en Herenpad is zaterdag
middag omstreeks drie uur
het toneel geweest van een
fikse ruzie tussen een (nog)
onbekende automobiliste en
een met twee dochters fiet
sende 40-jarige Schiedamse.
Volgens de lezing van de po
litie ontstond er eerst een
woordenwisseling toen de
moeder tegen één van haar
kinderen 'Kijk uit'
schreeuwde toen ze voor
langs de automobiliste fiets
te die midden op het kruis
punt stilstond.
De vrouw in de wagen voel
de zich kennelijk aangespro
ken en er ontstond een
woordengevecht. Vervolgens
reed ze met haar wagen op
de Schiedamse af die met
haar fiets naar achteren
week om ruim baan te ma
ken. De automobiliste echter
parkeerde haar wagen, stap
te uit, krabde in het gezicht
van haar 'medeweggebruik-
ster' en ontzette bovendien
haar bril.
Eau de Toilette
spray 75mi.
van LANCÖME
Paris
Geen
maar:
WAAR ANDERS
DAN BIJ:
DROGIST
tk.
Flessen uit Schiedam
VERSCHIJNT IN: SCHIEDAM, KETHEL,
ROTTERDAM WIJK OUD MATHENESSE. WITTE
DORP
KANTOOR:
Dam 2
Postbus 257
3100 AG Schiedam
Telefoon 010-4732877
Telefax 010-4735818
EDITIECHEF:
J. Groeneveld
Privé 010-4707528
VERTEGENWOORDIGER:
Mevr. I. van Bracht
Privé 015-622213
INZENDTERMIJN
ADVERTENTIES:
Tot dinsdag- en donderdagmiddag
16.00 uur op het kantoor
RUBRIEKSADVERTENTIES:
Tot dinsdag- en donderdagmiddag
16.00 uur op het kantoor
REDAKTIE:
Helma Vincent,
Gerjan de Waard,
Arne v.d. Zande
(Sport)
EINDREDAKTIE:
Ruud van Houwelingen
Telefoon 010-4344022
Privé 010-4265764
HOOFDREDAKTIE:
P. J. Hovingh
Telefoon 070-190290
Privé 01807-18513
INZENDTERMIJN
RED AKTIE-KOPIJ
Tot maandag- en woensdagavond
op het kantoor
UITGEEFSTER:
Drukkerij v. d. Drift BV,
Postbus 5825, 2280 HV Rijswijk,
telefoon 070 - 190955,
ingeschreven K.v.K. nr. 96375
algemene verkoopvoorwaarden,
gedeponeerd ter griffie van
de Arrondissementsrechtbank
te 's-Gravenhage d.d. 16-07-87
nr 97/1987
01-01-89
UIVERE.
KLARE
Import van
Onder contröle van het Gemeentebestuur van Schiedam,
waardoor de echtheid van de Jenever wordt
gewaarborgd.
GLASFABRIEK. (Jaarproductie 20,000,000 flesschen).
Flesschen in zwart-, groen-, halfwit- en kristalglas, demjjohns, stopflesschen, jam-
en conservenpotten, tumblers, drinkglazen, caraffen, schalen, elementglazen enz. enz
GLASSLIJPE^Id.
KISTENMAKERIJ. Alle soorten van kisten en kratten.
Leverancier van het Gouvernement voor Nederland en Koloniën.
EXPORT NAAR ALLE LANDEN.
ei
Distilled under the control of the Municipality of Schiedam, which guarantees
the gin. to be genuine pot-still.
GLASSWORKS. (Yearly production 20,000,000 bottles).
Bottles in black, green, pale and flint glass, demijohns stoppered jars, jam- and
preserving jars, tumblers, tankards, decanters, dishes, accumulator- glasses etc. etc.
GLASS-CUTTING.
CASE MA KING FACTORY. All kinds of cases and crates.
Export Purveyor to the Government of the Netherlands and Colonies.
EXPORT TO ALL COUNTRIES.
Thea en Bert Groeneveld vinden, dat ze geen klagen
hebben. ,,Hun" supermarkt, die van Bas van der Heij
den, waar ze minstens drie keer per week samen met
hun twee zoontjes Philip en Marco naar toe gaan, is
verbouwd.
„Daar zijn we best blij mee. Na zo'n ingreep is het wel
even zoeken en wennen, maar je voelt je weer heel
gauw thuis in zo'n gemoderniseerde zaak. Het is fijn
als je merkt hoe ze hier met hun tijd meegaan. Ook
winkelt het prettiger", is hun mening over het streven
van Bas van der Heijden, waar nodig en gewenst be
staande vestigingen op te knappen of uit te breiden.
„Mocht je tijdens de verbouwing of daarna even de
weg kwijt zijn, dan is het personeel zonder meer be
hulpzaam", vindt Bert Groeneveld. En hij heeft er oog
voor. Als buschauffeur bij het openbaar vervoer op
een regionale lijndienst, heeft hij dagelijks met
mensen en een stukje dienstverlening te maken.
„Dan zie je en merk je automatisch hoe de sfeer in dit
opzicht in een supermarkt is. Ik durf ronduit te zeggen
met het optreden van het personeel hier royaal tevre
den te zijn", zo horen we. „Loopt er eens een lastige
klant tussen door, want die vind je overal, dan schud
je gewoon een paar keer met je hoofd en ga je weer
vrolijk verder" krijgt datzelfde personeel nog als raad
geving mee... Hun reden om naar Bas te gaan? Aan
twee woorden hebben ze genoeg. Goed en goedkoop.
Met z'n vieren „met de wagen" naar Bas van
der Heijden is vaste prik voor het gezin Groene
veld.
'n Borrel van klasse voor aan
lage prijs
bij 12 flessen,
per liter
per liter 16.95
bij 12 flessen,
per liter
U belt, wij bezorgen!
35r
DiRX
AMSTELVEEN: KosNerlorentlol 9 AMSTERDAM: Tussenmeer la (Osdorp) - Plein 40/45 nr 8 (SBletmeet)
Bilöerdi|kstraal 126 e ALPHEN Ad RIJN: v Mandersioostraat 51 e BEVERWIJK: Breeslraal 39a «HARDINXVELD
GIESSENDAV: Den Boogerd 16-18 HOOFDDORP: Manmaan 55 e KATWIJK aan ZEE: Visseri|kade 2 «LEIDEN
Langegracht 3 NW VENNEP: vennapertiol 97 NOORDWUKKerkstraat 17 e PAPENDRECHT Breoetodepiein 6
e SCHIEDAM: Broersveld 68-76 t SPUKEMSSE: Nieuwslraat 151 (De Kops»|ker| ZOETERMEER: Croesmckplein
