Dinosauriërs tot 28 oktober te bezichtigen
mm
Onze Lieve Heer
hanteerde zo'n 200
miljoen jaar geleden
gans andere maten
dan we vandaag-de-
dag gewend zijn. Wij,
mensen van de
twintigste eeuw,
vinden een Indische
olifant al enorm,
maar deze dikhuid
zinkt in het niet
vergeleken met de
'Tyrannossaurus', het
grootste roofdier dat
ooit op het land
geleefd heeft.
Hij kon wel twaalf meter lang
worden - heel imposant als hij
op zijn achterpoten stond - en
een gewicht van zeven ton berei
ken. Waarbij we overigens niet
mogen vergeten dat de Bronto
saurus, die tegenwoodig Apato-
saurus wordt genoemd, tot zo'n
20 meter lang kon worden en
een gewicht van ruim 30.000 kg
bereiken. Maar zijn 'broertjes',
de Diplodocus en de Seismosau-
rus (de hagedis die de aarde
deed beven), haalde respectieve
lijk een lengte van 30 en 40 me
ter.
Zulke giganten zal men vergeefs
in het daarvoor bepaald niet ge
bouwde Pesthuis zoeken. Maar
de vijftien dinosauriërs die er
wel - en niet onbeweeglijk -
staan, zijn zeker de moeite van
het aanschouwen waard. Men
behoeft geen vrees te hebben
voor deze 'schrikaanjagende ha
gedissen', die 65 miljoen jaar
geleden plotseling het loodje
legden.
'n Nieuwe kijk
Dinosauriërs waren een zeer
succesvolle groep reptielen. On-
betwisbaar waren het de meest
'geavanceerde' dieren van hun
tijd, die het landleven op aarde
volledig domineerden geduren
de ca. 140 miljoen jaar.
In vele opzichten waren ze veel
moderner dan de reptielen van
tegenwoordig en hadden ze ei
genschappen die we tot voor
kort exclusief toebedachten aan
de huidige zoogdieren en vo
gels. Het waren dus zeker geen
logge beesten, die niet veel kon
den en voortdurend op het punt
stonden uit te sterven. Dinosau
riërs moeten in gedrag, geluiden
en kleuren veel eerder vergele
ken worden met onze huidige
zoogdieren en vogels, dan met
de huidige reptielen.
Onze kijk op dinosauriërs is de
laatste jaren vrij drastisch ver
anderd. De sleutel daarin is het
het feit dat we tegenwoordig
denken (bijna zeker weten) dat
dinosauriërs warmbloedig wa
ren. Die warmbloedigheid,
waarschijnlijk in kombinatie
met onderstandige poten, is de
doorslaggevende eigenschap ge
weest in het bereiken van de he
gemonie van de dinosauriërs.
Die andere kijk op dinosauriërs
heeft grote gevolgen voor de re
constructies. Het is nu vanzelf
sprekend dinosauriërs een soci
aal leven toe te dichten.
Geluiden, opvallende kleuren,
paar- en vechtgedrag: het kan
nu allemaal. Ook de skeletbouw
wordt soms geherinterpreteerd.
Dat is ook in Dino's in Leiden
terug te vinden. Kleuren, gelui
den en suggesties van gedrag
zijn veelvuldig toegepast. Van
zelfsprekend weten we het
meeste daarvan niet of niet ze
ker, maar is er sprake van een
'educated guess'.
Dinosauriërs en dinosauriërs
zijn niet altijd dezelfde dieren.
De ontwikkeling van dinosau
riërs stond zeker niet stil. Gedu
rende de tientallen miljoenen
jaren ontwikkelde de groep zich
sterk met waarschijnlijk vele
'verbeteringen' en nieuwe soor
ten. De latere dinosaurërs wa
ren dan ook van een geheel an
der kaliber dan de eerste. Het
plotselinge uitsterven, ca. 65
miljoen jaar geleden, van deze
'super-diergroep' behoort dan
ook tot een van de grootste
raadsels van de wetenschap.
Oorzaak uitsterven
150 Jaar geleden werd het
woord dinosauria (van het
Griekse deinos verschrikke
lijk en sauros hagedis) voor
het eerst gebruikt. De Britse
professor Richard Owen had
daarmee een verzamelnaam be
dacht voor een groep dieren, die
tussen ca. 210 miljoen en ca. 65
miljoen jaar geleden (volgens de
geologische tijdschaal van het
eind van de Trias tot het eind
van het Krijt) overal op het
land in honderden soorten
voorkwam.
Reptielen
Dinosauriërs worden tot de rep
tielen gerekend, maar waren to
taal verschillend van de tegen-
woordiger; slangen, krokodillen,
hagedissen en schildpadden.
Stegosaursus.
Parasaurolophus.
Eigenlijk hebben de dinosau
riërs maar weinig met elkaar ge
meen, maar dat weinige is bij
zonder belangrijk: hun poten
staan onder het lichaam - niet
zijdelings, zoals bij de tegen
woordige reptielen - en kunnen
daardoor zonder problemen een
groot lichaamsgewicht dragen.
Dat was wel nodig, want veel
dinosauriërs waren zoals gezegd
heel groot.
De dieren hadden vermoedelijk
een konstante lichaamstempera
tuur, omdat zo'n grote massa
maar heel langzaam afkoelt of
opwarmt. Ze worden wel eens
warmbloedig genoemd in tegen
stelling met de recente reptie
len, die ongeveer de tempera
tuur van hun omgeving hebben
en koudbloedig genoemd wor
den.
Die theorie roept problemen op,
want er waren ook jonge en
kleine dinosauriërs, bijvoor
beeld de Compsognathus die
niet groter werd dan een flinke
kip. Misschien hebben die die
ren veren of haren gehad om de
temperatuur op peil te houden.
Archgaeopteryx, de oervogel die
veren had, wordt als een recht
streeks afstammeling van de di
nosauriërs beschouwd.
Dinosauriërs zijn uitgestorven.
Sommige soorten ontstonden
ca. 200 miljoen jaar geleden, be
leefden een bloeiperiode en
stierven ca. 140 miljoen jaar ge
leden uit. Andere kwamen later
tot ontwikkeling. De laatste
gen ongeveer 65 miljoen
geleden dood.
Over dit uitsterven bestaan al
lerlei theorieën. Het nieuwste
idee is ook het meeest simpele:
door de inslag van een buiten
aards lichaam werd het aardse
milieu zó verstoord, dat de di
nosauriërs en veel andere dier
soorten uitstierven.
Maar ook een wereldwijde af
koeling en klimaatsverandering,
wijziging in de zonnestraling en
in de hoeveelheid ultraviolette
straling, opbloei van de bloem
planten vanaf ongeveer 100
miljoen jaar geleden, vermin
derde levensvatbaarheid en te
dunne eierschalen worden - al
leen of gekombineerd - als oor
zaken voor het uitsterven van
de laatste nog levende soorten
dinosauriërs genoemd.
Fossielen
Hun vormen, kleuren, huidpla
ten, eigenschappen en zelfs de
geluiden die zij maakten zijn af
te leiden uit het weinige, dat er
van deze dieren is overgeble
ven: botten, voetsporen (soms
van een hele kudde) en een en
kele keer de afdruk van een dier
of van een stukje huid. Deze
fossielen leveren heel wat gege
vens op, maar sommige eigen
schappen - zoals de huidskleur
en het geluid - kunnen alleen
worden aangenomen door ver
gelijkingen te maken met dieren
van tegenwoordig.
Dankzij deze verzamelde gege
vens is het mogelijk deze en ko
mende maanden een aantal van
die uitgestorven dieren min of
meer levensecht, maar in elk ge
val bewegend en brullend, in
het Pesthuis te bewonderen en
er kennis te nemen van hun ge
schiedenis, hun levenswijze.
Daartoe een korte beschrijving
•NÊlri'- IWBÊM
De Tyrannosaurus Rex. Overigens een bescheiden exem
plaar.
van een achttal van de tentoon
gestelde dinosauriërs.
Dimetrodon
Dimetroden was geen dinosau
riër, maar een koudbloedig rep
tiel dat minstens 40 miljoen
jaar eerder leefde dan de dino
sauriërs. Dit roofdier kon 3 me
ter lang worden. Door met het
'zeil' op zijn rug in de zon te
gaan staan kon hij snel opwar
men. Bij grote warmte kon de
wind zijn 'zeil' snel afkoelen.
Stegosaurus
Stegosaurus leefde ong. 150 mil
joen jaar geleden. Hij was een
planteneter, die alleen in de zij
kanten van zijn bek kleine tan
den had. Waarschijnlijk slikte
hij stenen in om daarmee het
zouden deze twee elkaar ooit eerder 'ontmoet' hebben?... Links een Pachycephalosaurus
rechts de Corythosaurus.
nek uit te steken. Zijn staart
was een goede zweep om ach
tervolgers af te schrikken. Hij
kon ook makkelijk door diep
water lopen en de kop boven
water houden.
Allosaurus
Allosaurus (maximale lengte 10
meter) was een van de grootste
roofdieren onder de dinosau
riërs. Met drie flinke klauwen
aan hun voorpoten konden
groepen van deze vleeseters
zelfs grote planteneters als Apa-
tosaurus aanvallen. In Apato-
saurusbotten zijn afdrukken
van tanden van de Allosaurus
gevonden.
Corythosaurus
Corythosaurus ('helm-hagedis')
leefde ong. 70 miljoen jaar gele
den in grote kuddes in de bos
sen van Noord-Amerika. De
vorm van zijn bek maakt de
naam 'eendensnavel-dinosau
riër' voor deze groep plantene
ters begrijpelijk. De 'helm' was
hol en diende waarschijnlijk als
klankkast voor het geluid dat ze
maakten.
«iisi
voedsel in zijn maag te verma
len.
De platen op zijn rug - die niet
aan het geraamte vast zaten -
hielpen vermoedelijk bij het re
gelen van de lichaamstempera
tuur. De stekels aan het eind
van zijn staart werden als wa
pen gebruikt bij een aanval op
de kudde. Stegosaurus kon 9
meter lang worden en een ge
wicht van 2 ton bereiken.
Apatosaurus
Apatosaurus (vroeger Bronto
saurus genoemd) was een land
dier dat in kuddes rond trok op
zoek naar plantenvoedsel. Bla
deren, takken, struiken en jonge
bomen kon Apatosaurus ook
bereiken door op zijn achterpo
ten te gaan staan en zijn lange
Pachycephalosaurus
Pachycephalosaursus ('dikkop
hagedis') had een maximale
schedeldikte van ong. 25 cm.
De dieren leefden waarschijnlijk
in kleine groepen, waarin door
gevechten werd bepaald, wie de
baas was. Met zijn lengte plm.
4,5 meter is Pachycephalosaur
sus de grootste van deze groep
dinosuariërs.
Triceratops
Triceratops was met zijn lengte
van 9 meter en zijn gewicht van
101900 kg de zwaarste en groot
ste van de gehoornde dinosau
riërs. Zijn drie hoorns werden
niet alleen gebruikt in onderlin
ge - waarschijnlijk vreedzame -
gevechten, maar ook bij de ver
dediging tegen het grootste roof
dier, Tyrannosaurus. Met zijn
gehoornde papegaaienbek kon
hij taaie planten verwerken.
Na de 'verschrikkelijke hagedissen' smaakt een kopje koffe
of een glaasje prik prima in 'Café Dino', gevestigd op de bin
nenplaats van het toekomstige nationale natuurhistorische
museum.
Tyrannosaurus
Tyrannosaurus ('verschrikkelij
ke hagedis') was het grootste
roofier dat ooit op het land ge
leefd heeft. Zijn lengte kon 12
meter worden en het gewicht 7
ton. Met zijn zware kop en gro
te bek - met tanden van 10 tot
15 cm lengte - kon hij plantene
ters gemakkelijk te lijf. Zijn
kleine voorpootjes met twee
klauwen werden waarschijnlijk
Achterpoot van een Tyran
nosaurus. i riceraxops met jong.
Allosaurus
alleen gebruikt om zich op te
duwen, als hij op de grond had
gelegen.
Openingstijden
De tentoonstelling 'Dinosuariërs
in Leiden' duurt tot en met 28
oktober en is elke dag (uitgezon
derd op het feest van Leidens
ontzet - 3 oktober) dagelijks
van 10.00 tot 17.00 uur te be
zichtigen.
Pas-65 en kinderen t/m 12 jaar
krijgen 4,- korting op de toe
gangsprijs.
Kortingskaart
In een samenwerkingsverband
tussen het Nationaal Natuurhis
torisch Museum, de gemeente
Leiden, de VVV Leiden en het
toeristisch bedrijfsleven wordt
iedere bezoeker van de tentoon
stelling 'Dinosauriërs in Leiden'
gratis de Leidse kortingskaart
aangeboden.
Met de bonnen op deze kaart
kunnen de bezoekers korting
krijgen bij o.a. restaurants en
café's, de rondvaartboot en mu
sea.
De gemeente Leiden zorgt voor
een duidelijke bewegwijzering
van de wandelroute van het
Pesthuis naar de Leidse binnen
stad.
Bovendien zal in de periode
van de tentoonstelling iedere
zondag een waterbus varen van
af het Waterstation Galgewater,
terwijl, deze bus op weekdagen
vaart bij voldoende belangstel
ling.
HET NIEUWE STADSBLAD - WOENSDAG 11 JULI 1990
PAGINA 13
Leids Pesthuis staat vol met
'schrikaanjagende hagedissen'
