De havendiensten
door eeuwen heen
Gorzenhavens in
foto-expositie
Geschiedenis in vogelvlucht
Eerste lesbrief voor
basisschool De Gorzen
Historisch boek
Schiedamse havens
1
4|?T
>9*
HET NIEUWE STADSBLAD - VRIJDAG 15 MAART 1991
PAGINA 5
De mensen van de Havendienst staat weer een druk seizoen
e wachten. Op de foto ontbreekt medewerker Wout Pols.
SCHIEDAM - Zolang
Schiedam havens heeft,
kent de stad toezichthou
dende medewerkers voor
de scheepvaart. Men heeft
ongetwijfeld wel eens ge
hoord van de havendienst.
Maar wat houdt zo'n ha
vendienst nu eigenlijk in.
Waaruit bestaan de werk
zaamheden en wat doet
nen daar dan precies?
De havendienst is een onder
ceel van de Openbare Nutsbe-
crijven. In een bijkantoor aan
de Havenstraat zetelt het hoofd
*an de dienst: de havenmeester,
'/anuit het havenkantoor heeft
inen zicht op de Wilhelminaha-
>en. In het kantoor zorgen en-
tele medewerkers voor de fi-
lanciële aspecten van de dienst.
Zij leggen aanslagen op en in-
ïen havengelden. Havengeld is
:en belasting. Tevens worden
lier alle zeeschepen aangemeld,
lie het Schiedamse havengebied
billen binnenlopen. Als over
slaghaven (granen) krijgt de
Wilhelminahaven steeds meer
betekenis. Ook de drukte in de
Wiltonhaven neemt nu weer
toe. Wilton-Feyenoord heeft in
ternationale bekendheid. Sche
pen uit alle delen van de wereld
komen daar om te worden gere
pareerd. Loodsen zorgen ervoor
cat de schepen van zee, over de
rivier de Nieuwe Maas, de
Schiedamse havens binnen kun
nen varen en weer terug naar
zee. Jaren terug had Schiedam
zelf loodsen in dienst. Bij de ha
vendienst werkt ook team van
sluis/brugwachters, die zorgen
voor de bediening van bruggen
en sluizen in Schiedam.
Sluizen
In de Voorhaven ligt de Buiten-
sluis. Deze sluis, een onderdeel
van de Deltahaven, is in 1978
in gebruik genomen. Per jaar
passeren meer dan 2.500 sche
pen deze sluis. Vanaf het bedie
ningshuis van de sluit wordt het
gehele systeem van bediening
van bruggen en sluizen gecoör
dineerd. Van veertien bruggen
worden er ng zeven met de
hand bediend: de overige elek
trisch.
Delen van de oude buitensluis
zijn bewaard gebleven en heb
ben een plaats gevonden aan de
Maasboulevard: binnenschepen
passeren nog steeds de Buiten-
sluis, meestal om zand te lossen
bij de Glasfabriek aan de Bui
tenhavenweg. De schepen wor
den dan eerst in de Buitensluis
geschut.
Vroeger was het openen van
bruggen en sluizen voor de toe
schouwer een boeiend schouw
spel. Er werd aan ouderwetse
slingers gedraaid, aan kettingen
getrokken en met Kaapstanders
uit een ver verleden gewerkt.
Het duurde toen lang voordat
een brug op of dicht was. Nu
gaat dit veel sneller.
Een andere poort van aankomst
voor de scheepvaart in Schie
dam is de brug 'Huis te Riviere'
over de Schie. De brugwachter
registreert de aankomende sche
pen en begeleidt deze zonodig
door een aantal volgende brug
gen. In het zomerseizoen is hier
veel extra drukte door de ple-
ziervaart. Vele jachten maken
een dankbaar gebruik van de
rustige vaarweg door Schiedam
met onderweg een aantal be
zienswaardigheden.
SCHIEDAM - De Open
bare Bibliotheek aan de
Leliestraat 10 heeft van
maandag 18 maart tot en
met vrijdag 12 april en
tentoonstelling ingericht
met foto's over het heden
en verleden van de havens,
die de Gorzen doorsnijden
of omringen.
Aan deze tentoonstelling is ook
een prijsvraag verbonden. Een
en ander is georganiseerd in
verband met de start van de
manifestatie „Schiedam Vaart
Wel". Maandag 18 maart wordt
namelijk op de Gorzenschool
SCHIEDAM - Als we het
hebben over de Gorzen als
omschreven wijk van
Schiedam, praten we toch
ook al weer over een ge
schiedenis van zo'n vier
eeuwen. Die, merkwaardig
genoeg, over die volle vier
eeuwen gekenmerkt wordt
door een bijzondere band
met scheepvaart en
scheepsbouw.
Vierhonderd jaar geleden veror
donneerde het Schiedamse
stadsbestuur dat de werven uit
de binnenstad zich maar moes
ten vestigen aan het Hoofd.
Daar was ruimte, daar bevond
zich een uitstekende haven en
allerwegen naar het water glooi
end land. Bovendien was er
geen brandgevaar te duchten en
nog minder overlast vanwege
het roken en tanen en de herrie
die timmerlui en breeuwers, ij
zerwerkers en tuigers veroor
zaakten.
De enige buren van de scheeps
werven waren -maar dat slechts
zelden- de misdadigers op Gal
goord, aan de overzijde van het
water. Maar die waren al dood
als ze ter plekke arriveerden en
hadden nergens last van, al wer
den ze bij wijzé van spreken
met hun neus bovenop het werk
gehangen.
Daarna wordt het echter weer
stil in de tijd. Een enkele maal
wordt melding gemaakt van de
buitendijkse gorzen als stadsge
bied waar vee te grazen werd
gezet. En natuurlijk zijn er met
enige regelmaat berichten be
treffende de Voorhaven en het
Hoofd. Hier manifesteerde zich
de grote vaart, stonden lichten
en werd wacht gelopen.
Hier ontstond ook langzaamaan
iets van een handelshaven, waar
wat loodsen en huizen willekeu
rig dooreen hebben gestaan, zo
als we dat ook kennen van de
einden van de dijkdorpen langs
de Zuidhollandse rivieren. Een
vleug bebouwing, van net vol
doende betekenis om een weg
erheen te rechtvaardigen, maar
altijd te dun om indruk te ma
ken in het omringende land
schap. Zeker met de majestueu
ze Maas terzijde en de> wilde
griendvegetatie op de achter
grond.
Bordelen
Toch ontstond er stedelijk leven
en meer dan we denken. Als in
de jaren zeventig van de vorige
eeuw zich twee bordeelhouders
in Schiedam willen vestigen,
krijgen ze daartoe alleen toe
stemming aan de Voorhaven.
Zijnde de meest mercantilisti-
sche, op scheepvaart en vreem
de matrozen gerichte buurt; het
Port au Prince van Schiedam.
Alweer is het de zeevaart, die
het karakter bepaald. En inder
daad ontving de Voorhaven op
§v.
De Willemskade in lang vervolgen tijden
dat moment honderden schepen
per jaar, afkomstig uit Engeland
en de Skandinavische landen.
Uit die tijd stammen ook de
verhalen van Fort Lillo, waarin
de Gorzen -al was die naam nog
lang niet gevallen- z'n onafhan-
kelijheid van het oude Schie
dam beleed. De politie was niet
welkom op Fort Lillo en Schie
dammers werden zelfs niet ge
duld. Lillo werd bevolkt door
pioniers, 't Schorriemorrie', zei
Schiedam 'de Vrijbuiters' von
den de Lillo-ers zelf.
De band met het water, de
koopvaart, het sleepbedrijf op
de Nieuwe Waterweg dat een
komen en gaan van sleep- en
werkboten aan het Hoofd
bracht, tekende het karakter
van de buurt,
Scheidslijn
De scheidslijn tussen de bewo
ners van het buitengebied en
Schiedam werd op dat moment
getrokken en is nooit helemaal
vervaagd. Ook niet toen Schie
dam dit gebiedje langs de Voor
haven voorzichtig inkapselde in
de stedelijke ontwikkeling en
onderdeel maakte van de woon
wijk die we kennen als de Gor
zen. Een wijk ter grootte van
een kleine stad.
Het groeiproces dat de Gorzen
als woonwijk deed ontstaan,
verliep schoksgewijs. En telkens
weer viel de stimulans tot bou
wen en uitbreiding te herleiden
tot Schiedams bemoeienis met
het water.
Zoals bijvoorbeeld met de stich
ting van de werf De Nijverheid
aan de Dwarsstraat de eerste
lesbrief over Schiedam als ha
venstad officieel gepresenteerd.
De lesbrief beschrijft de geschie
denis van 1275 tot heden.
De Gorzen neemt in de geschie
denis daarvan een bijzondere
plats in. De scheepsbouw, de
Nieuwe Waterweg en de havens
hebben altijd een grote beteke
nis gehad voor de wijk. Wie
herinnert zich nog de tijd van
de vloedplanken aan de Hoofd
straat?
De hoge waterstand van februa
ri 1953 tegen de oude sluis staat
nog steeds als herinnering aan
gegeven op de Maasboulevard.
Kortom, de Gorzenhavens te
kijk in de bibliotheek!
Onderdeel van de tentoonstel-
Basisschool De Gorzen is de eerste school, die met de lesbrief aan de slag kan.
Jing is een uitstalling van boe
ken, die betrekking hebben op
de Schiedamse havens en wer
ven. De expositie wordt georga
niseerd in samenwerking met
het Archief van de gemeent
Schiedam en de Openbare
Nutsbedrijven Schiedam.
De openingstijden zijn: maan
dag van 14.00 tot 17.00 uur;
woensdag van 14.00 tot 17.00
uur; donderdag van 18.30 tot
21.00 uur en vrijdag van 14.00
tot 17.00 uur.
In de bibliotheek aan de Leliestraat vliegen de eerste boeken over schepen en havens over
de balie.
SCHIEDAM - De Gorzen
heeft een bijzondere band
met de scheepsbouw en
dus met de manifestatie
'Schiedam vaart wel'. Re
den om deze school, die
ook ingeschreven heeft
voor de excursie naar het
Stedelijk Museum, uit te
kiezen voor het uitreiken
van de eerste lesbrief aan
de directeur van de Gor
zenschool de heer R. van
der Mark. Deze handeling
vindt maandag 18 maart
om 10.00 uur plaats in de
Gorzenschool aan de
Dwarsstraat 2-4.
Voor deze officiële gelegenheid
komen de wethouders van het
Onderwijs en het Havenbedrijf
respectievelijk Hans van Kleef
en Aad Wiegman, op een bij
zondere wijze naar de school
om de handelingen te verrich
ten.
Leerlingen van de school zullen
verkleed als de Schiedamse his
torische figuren Dirk van Bokel,
Gravin Aleida, Brandersknecht,
Haringvisser, Brander en 'wet
houder Wiegman', beide wet
houders met de havendienst
boot inhalen. Om 9.15 uur zllen
de hoogwaardigheidsbekleders
zich inschepen in het hart van
havenstad Schiedam bij het
Zakkendragershuisje.
Aan een kade van de Buitenha
venweg, ter hoogte van de Bui
tensluis, het gezelschap ontvan
gen door 'tijd' en klasgenoten,
waarna op school een kort his
torisch spel wordt opgevoerd.
In dit spel met zang is de offi
ciële uitreiking van de lesbrief
opgenomen. Een spectaculaire,
historische en kleurrijke ope
ning van de manifestatie 'Schie
dam vaart wel'.
Lesbrief
In de lesbrief wordt de geschie
denis van Schiedam als haven
stad, van 1275 tot heden, be
schreven en onder de titel
'Schiedam vaart wel' uitgege
ven. De lesbrief heeft een direk-
te relatie met de tentoonstelling
in het Stedelijk Museum, die
van 20 april tot en met 2 juni
zal worden gehouden. Aan het
bezoek gaat een korte vaartocht
door de historische grachten
van Schiedam vooraf. Voor de
excursie hebben 17 scholen in
geschreven.
De lesbrief is tot stand gekomen
in samenwerking met het Stede
lijk Museum. Gemeente Archief
Schiedam, Dienst Educatie,
Openbaar Nutsbedrijf Schiedam
(O.N.S.). De Bondsspaarbank
Schiedam-Vlaardingen heeft de
uitgave van de lesbrief mede fi
nancieel mogelijk gemaakt. De
Stichting Schiedamse Theaters
en de Streekmuziekschool
N.W.N. verlenen eveneens me
dewerking aan het historisch
spel op school.
in 1835. Een gebeurtenis, waar
aan bijzonder veel gewicht werd
gehecht. De werf De Nijverheid
leek ook een periode van bloei
in te luiden. Tientallen schepen
liepen de eerste jaren van sta
pel. Barken, brikken en schoe
ners en zelfs enkele malen een
clipper, zijnde het grootste zeil
schip dat in de vaart kon wor
den gebracht en feitelijk iets te
groot voor het Schiedamse be
drijf.
De activiteiten van de werf De
Nijverheid waren geen lang le
ven beschoren. Nauwelijks vijf
entwintig jaar, nadat het eerste
fregat De Stad Schiedam in de
Voorhaven was gegleden, lag de
werf er alweer verlaten bij.
Statig
Toch was het wederom een ha
ven, die de ontwikkeling van de
Gorzen zo inluiden. Ditmaal
ten noorden van de wijk. Op de
grens van een gebied, dat het
stadsbestuur voor een prik had
gekocht van de Frankelandpa-
rochie. In dit gebied zou de
fraaie landen worden aangelegd,
gelardeerd met statige bomen
om de nog statigere huizen van
schaduw te voorzien.
En in dat plan paste een breed
aangelegde haven, waar zich en
industrie zou vestigen en het
aangenaam wandelen zou zijn.
Van die statige laan is alleen de
Warande er gekomen. Toen was
het geld op. Maar de Westerha
ven werd inderdaad die indus
triehaven zoals alleen Schiedam
zich maar kon dromen: Een
kom water, omringd dóór bran
derijen en distilleerderijen met
kaden vol karren, spoelingbak-
ken, slangen, buizen en fusten.
Uit die tijd dateren ook de klei
ne woningen in de omgeving
van de Westerhaven, het oude
gedeelte van de Gorzen dat in
leeftijd een eenheid vormde
met de Hoofdstraat en Voorha
ven.
De tweede impuls voor het ge
bied was de stichting van de
Gasfabriek in 1863. Hiervoor
zocht de gemeente een terrein
waar een blind paard geen scha
de kon doen, ver buiten de stad
om de overlast van gasstoken
zoveel mogelijk te beperken.
Maar de doorslag voor de uit
eindelijke keuze van het oude
terrein van de gasfabriek was de
ligging vlak aan het water. Op
die manier kon Schiedam op de
goedkoopste manier de aanvoer
van kolen en materialen rege
len. Ook de oprichting van de
gasfabriek maakte huizen nood
zakelijk. Deze werden rondom
het terrein gezet en brachten de
Gorzen als woonwijk opnieuw
wat dichterbij. Alleen nog niet
met dat echt stedelijke karakter
dat de latere Gorzen ging ken
merken, zoals aan de Groene-
laan nog goed valt te zien, maar
het begon er toch al aardig op te
lijken.
Gusto
De grote stoot tot het bebouwen
van de Gorzen werd gegeven na
vestiging van de Gusto in
Schiedam. Dit maakte na 1905
de bouw van woningen drin
gend noodzakelijk. En toevallig
had Schiedan hiervoor terrein
voldoende beschikbaar.
Het gorzengebied buiten de
Westfrankelandsedijk had zo
juist een belangrijke verande
ring ondergaan. Sedert 1907
werd hier grond gestord, afkom
stig uit de -nog niet vervuilde-
Rotterdamse havens. Grond,
waarmee de gemeente voorlopig
niets anders wist te doen dan te
beplanten met populieren en
griendhout, wat een matige ren
te opleverde en een niet onaar
dig bos, dat door de Schiedam
mers ook als een echt natuurge
bied werd gezien.
Eigen karakter
Van meet af aan bezat de Gor
zen een eigen karater. Ook in
het gedeelte dat tussen 1910 en
1930 planmatig door de wo
ningbouwverenigingen tot stand
was gebracht. Met beperkte wo
ningafmetingen, maar wel -was
men tot aantrekkelijke planolo
gische oplossingen gekomen-
voorzien van poorten en verras
sende krommingen, pleinen en
zicht op de tuinen waar het
stadsgroen even ontbrak.
De Gorzen was met dat alles
wel een uitgesproken arbeiders
buurt. Zeker toen aan de West
kant Wilton Fijenoord werd ge
vestigd en de Gorzen eens zo
sterk verbond met het water.
In De Gorzen betrof elk schip
het werk van alle handen, van
hele families, die volkomen ver
knocht waren aan hun vak en
hun werf. En er was ook heel
wat om trots op te zijn. De op-
drachtenlijsten van beide grote
werven telden in de vijftiger en
zestiger jaren kielleggingen bij
tientallen. Wilton Fijenoord
moest zelfs als hoofdaannemer
fungeren voor de bouw van
tweeëndertig kustmij nen vegers,
omdat de werf de opdracht zelf
niet kon verwerken naast de
bouw van kruisers, onderzee
bootjagers, dieselmotoren voor
de onderzeedienst, pantserto
rens en andere marine-opdrach
ten. Dit buiten de tankers,
vracht- en passagiersschepen
voor de civiele sector en een
voortdurende stroom van repa
ratie-opdrachten van elke dank
bare aard en een gigantische
vloot baggervaartuigen en -in
stallaties.
De lijst van grote baggerw^rken,
waarvoor Busto het noodzake
lijk materieel had geleverd, om
vatte rond de helft van de jaren
zestig 178 namen, variërend
van het steekhaventje van Zalt-
bommel tot de havens van New
York, Balik Papan, Hong Kong,
Suez, Pernambuco, Moermans
en Marseille met daarnaast sta
len ommantelingen voor tun
nels, zoals de Maastunnel in
Rotterdam, en schachten voor
de staatsmijnen, gasboten, exca-
vateurs, dokken en dokdelen,
vaste en 'wandelende' boorplat-
forms waarmee Gusto en niet
minder de Gorzen een wereld
primeur had.
Levenslust
Het zelfvertrouwen, dat de be
woners hieraan ontleenden,
deed de wijk nog het sterkst
verschillen van de rest van
Schiedam. De Gorzen was wat
Schiedam bij tijd en wijle zo
graag helemaal had willen zijn.
Een stad aan het water vol be
drijf, omgeven door een bloei
ende industrie en toch tegelijk
een gezellige gemeenschap,
overzichtelijk en opgewekt van
aard. Een wijk, die z'n
arbeidersafkomst allerminst
verloochende. Integendeel, er
alles van maakte wat ervan te
maken viel, met een sterk besef
van saamhorigheid en levens
lust genoeg om voor elkaar de
straat en de buurt op te fleuren.
SCHIEDAM - Naar verwachting zal begin mei van dit jaar een
boek verschijnen, waarin Schiedam als havenstad centraal wordt
gesteld. Het boek wordt geschreven door historicus/publicist
Hans van der Sloot, uitgebracht door de Hollandse Onderne
ming en gedrukt bij drukkerij Roelants aan de Lange Haven.
Opdrachtgever is de O.N.S. Het boek wordt mede financieel mo
gelijk gemaakt door het bedrijfsleven en het Fonds Historische
Publikaties Schiedam.
Van de hand van Van der Sloot verschenen meerdere boeken. De
meest bekende van hem zijn: Schiedam rond de eeuwwisseling;
Schiedam verleden tijd; De Nederlandse Sleepvaart en Het echte
Schiedamse Jenerverboek.
In de afgelopen tien jaar heeft Van der Sloot ook de geschiedenis
van de Nutsbedrijven vanaf 1857 tot nu op papier gezet en in
beeld gebracht.
Het boek over de havens gaat over vissers en kooplui, over geld
wisselaars, dichters, zeelui, scheepbouwers, burgemeesters en
volkswijken. Kortom over al degenen, die in hun dagelijkse ar
beid in, op en met het water kleur en vorm hebben gegeven aan
Schiedam.
Dit is een publicatie van de
Openbare Nutsbedrijven
Schiedam en Het Nieuwe
Stadsblad, met medewer
king van Hans van der
Sloot.
De oude gasfabriek.
De Gorzen ...juist
