1
Bijzonder en buitengewoon
Wat vindt u
in het
Maritiem
Museum
HET NIEUWE STADSBLAD - WOENSDAG 14 AUGUSTUS 1991
PAGINA 9
Tot eind 1991 kan het publiek in het Maritiem
Museum te Rotterdam zijn hart ophalen aan bij
zondere en buitengewone stukken uit de eigen col
lectie in de presentaties 'Schatkamer' en 'Open
Depot'.
In de 'Schatkamer' toont het museum zo'n dertig
bijzondere stukken uit zijn collectie. Schilderijen,
modellen, kaarten en opvallende voorwerpen zoals
Het Maritiem Museum
kent een thematische
vorm van exposeren,
dit in tegenstelling van
andere musea die
meestal een
Een scheepje in een fles, het lijkt
steeds weer tomnarij.
presentatie kennen.
De thematische
invulling vindt u terug
in maandelijkse
en in langlopende
tentoonstellingen.
Langlopende
presentaties die nu te
zien zijn:
'Goud van Hout',
'Schatkamer', 'De
Diesel meester' en
'Rotterdam, van
nederzetting tot
wereldhaven'
Mode! van het Nederlandse pantserschip 'Koningin Regetes'.
een struisvogelei, een walrustand, een waaier,
snuifdozen, kelkglazen en een Japanse lakkast.
Op alle stukken is de uitspraak van Koos van Zo
meren van toepassing: 'Schoonheid wordt gevoed
door zeldzaamheid'. Van de schilderijen vallen op
het onlangs door het museum verworven paneel
van Cornelis Claesz. van Wieringen uit ca. 1620
evenals het fraaie penschilderij van Willem van
de Velde de Oudere uit 1688 dat ondermeer het
Nederlandse oorlogsfregat 'Eendracht' en andere
schepen in volle glorie toont.
Voor maritieme musea zijn modellen de rugge-
graat van de verzameling. Het oudste scheepsmo
del, het zogenaamde Mataromodel uit de 15de
eeuw wordt getoond naast het uitermate gedetail
leerde model van de brik 'Irene' of het piepkleine
in hout en ivoor uitgevoerde model van een be
wapend koopvaardijfregat uit 1800.
Hoogwaardige collectie
Het Maritiem Museum staat bekend om zijn
hoogwaardige collectie kaarten. Daaruit is een rij
ke greep gedaan: een grote, fraai versierde wand-
wereldkaart uit de 17de eeuw van Frederick de
Wit, een zeldzame handschriftkaart uit 1590 en
de beroemde Molukkenkaart van Petris Plancius
uit 1592.
Ook de volkskunst kan hoge kwaliteit opleveren
zowel uit landen veraf als dichtbij: een struisvo
gelei uit Amerika dat in de 19de eeuw werd ver
sierd met maritieme motieven, evenals een wal
rustand die door Inuit (Eskimo's) ingekerfd is
met afbeeldingen uit het dagelijks leven. Een Chi
nese waaier die meer deed dan de drager koelte
toewuiven met symbolen van voorspoed en ge
luk, nl. iets vertellen over de havenplaats Macao.
Een zwart gelakte secretaire uit Japan ingelegd
met parelmoer en voorzien van geheime laatjes is
een 18de eeuws pronkstuk, waarvan slechts één
ander exemplaar in de wereld bekend is.
Veelheid aan voorwerpen
Het 'Open Depot' toont daarentegen een veelheid
aan voorwerpen die samen een beeld geven van
de collectie. Het 'Open Depot' bevat daarom:
modellen, scheepstekeningen, scheepssier, unifor
men, navigatie-instrumenten, foto's en atlassen.
Bij de keuze hiervan is niet uitgegaan van zeld
zaamheid of kostbaarheid maar van representati
viteit. De voorwerpen, klein of groot, uniek of al
ledaags staan of hangen in kasten en aan rekken
zoals in het echte depot dat niet voor het publiek
toegankelijk is.
In het Maritiem Museum Rotterdam kan de be
zoeker zelf in de 'Schatkamer' en het 'Open De
pot' op onderzoek uitgaan naar voorwerpen die
herkenning, verbazing of verbijstering oproepen.
Model van een vrachtschip uit het westelijke
Middelandse Zee (15e eeuw).
van de
Nauwelijks 3 cm meet deze vogel, die
als versiering is aangebracht op het mo
del van een admiraalssloep. Toch is het
houtsnijwerk tot in de kleinste details
nagemaakt.
Struisvogelei versierd met maritieme motieven
0 Het Nederlandse oorlogsfregat 'Eendracht' en andere sche
pen bij kalm weer op de rede. Penschilderij door Willem van
de Velde de Oude (1668).
Het zeer gedetailleerde schilderij toont een aantal vlaggesche-
pen van Nederlandse admiraals, die op het tijdstip van ver
vaardiging van het schilderij reeds lang waren verkocht, ge
zonken of ontploft. Rechtsisde 'Zeelandia' zichtbaar het vlag-
geschip van admiraal Johan Evertsen, links de 'Aemilia', eens
het vlaggeschip van Maarten Harpertszoon Tromp. Geheel
links de 'Brederode', het fameuze fregat van Witte de With dat
zonk in 1658.
Maritiem
Museum
Leuvehaven I
Rotterdam
010-4.13.26.80
Openingstijden museum:
di. t/m za. 10-17 uur,
zon- en feestdagen
11-17 uur.
Openingstijden Bibliotheek.'
di. t/m vr. 10-17 uur.
Openbaar vervoer:
tram 1-3-4-6, bus 32-49,
metro
Beurs/Churchiliplein.
Volmodel van de hektjalk 'Jaakop Hendrik'
tot 16 jaar gratis,
volw. 3,50,
groepen en pas 65+ 1,75,
woensdag gratis.
Rondleidingen (op aanvraag),
(ned., engels, duits, frans):
75,- per groep (20 pers.)
Buiten in de
Leuvehaven, liet het
museumschip 'Buffel',
een in oorspronkelijke
staat teruggebrachte
ramtorenschip uit
1868. Ook hierin is het
museum gevestigd.
0 Volmodel van een Hollands, kopjacht (1692)
Meer dan dertig oogstrelende
scheepsmodellen pronken op de
sfeervolle tentoonstelling 'Goud
van Hout', tot en met 22 sep
tember 1991 te zien is in het
Maritiem Museum te Rotter
dam.
De bijzonder fraaie modellen
blinken uit door hun sublieme
bouwkwaliteit en behoren tot de
topstukken van de museumcol
lectie. Modelbouwers en 'shiplo-
vers' kunnen mateloos genieten
van de verschillende scheepsty-
pen die op de tentoonstelling te
zien zijn.
Tot de gevarieerde collectie van
het Maritiem Museum 'Prins
Hendrik' behoren ongeveer
1500 volmodellen en halfmo-
dellen van schepen. Modellen
in alle soorten, van sleeptank-
model tot grafscheepje, en in
alle maten, van luttele centime
ters tot enkele meters. Maar
vooral ook van allerlei kwali
teit. Voor de tentoonstelling
'Goud van Hout' zijn door de
modelrestauratoren van het
museum ongeveer dertig houten
scheepsmodellen geselecteerd
die voldoen aan de hoogste mo
delbouwkwaliteit. Modelbouw
op een dergelijk hoog niveau
heeft in Nederland een lange
traditie. Het oudste topmodel
op de tentoonstelling, het vol
model van een oorlogsschip van
60 stukken, is omstreeks 1665
gebouwd! Uit een van de meest
recente staaltjes van vakman
schap, het model van de rader-
stoomveerboot 'Rotterdam',
blijkt dat deze traditie nog altijd
in de modelbouwwereld leeft en
wordt voortgezet.
Veel van de modellen zijn door
aankoop of door schenking in
de museumcollectie terecht ge
komen. Soms kocht het mu
seum zelfs een helle collectie,
zoals de fameuze 'Collectie En-
gelbrecht'. De twee modellen
van 18de eeuwse statenjachten
en een model van een 17de
eeuws oorlogsschip behoren tot
deze inmiddels beroemde col
lectie, aangekocht in 1966. Top
modellen werden er ook in de
museumwerkplaats gebouwd,
daarvan getuigen het model van
de paviljoentjalk 'Lukkina', ge
bouwd door J. Hazenberg, en
het door C. van der Keilen ge
bouwde model van een brik.
Scheepsmodellen werden niet
alleen gemaakt om fraai te
ogen. Veel modellen hebben een
in oorsprong technische functie.
Ze werden gebruikt bij het ont
werpen en bouwen van echte
schepen. Het model was eigen
lijk een driedimensionale
scheepstekening, waarvan de
romplijnen en lastige construc
ties konden worden afgelezen.
Veel historische scheepstypen,
vastgelegd in modelvorm, zijn
inmiddels bijna of helemaal
verdwenen.
De scheepsmodellen hiervan
hebben een belangrijk docu
mentaire waarde gekregen en
zijn onontbeerlijk bij restaura
tiewerkzaamheden van echte,
nog bestaande modellen van
Nederlandse zeilende binnen
vaartschepen, gebouwd door D.
en J. Hazenberg, regelmatig ge
raadpleegd door particulieren
die deze voormalige zeilende
bedrijfsvaartuigen restaureren
Wat maakt nu 'Hout'
'Goud'; waarin blinken
scheepsmodellen zo uitmuntend
uit? Tijdens de selectie door de
modelrestauratoren van het
museum is vooral gelet op het
vakmanschap van de maker.
Dat blijkt met name uit de de
taillering van het model, de
schaalgetrouwheid en de moei
lijke contructies die in de mo
dellen zijn verwerkt.
Hout
De bouw en de detaillering van
een houten scheepsmodel geven
speciale problemen. Hout is een
levend materiaal dat sterk rea
geert op wisselingen in tempera
tuur en vochtigheid van de om
geving. Hout krimpt en zet uit,
en kan dus ook kromtrekken,
scheuren, splinteren en zelfs
breken. Het liefst zou de model
tot
de
bouwer de houtsoort willen ge
bruiken die ook bij de bouw
van het echte schip is toegepast.
Dat verhoogt immers de au
thenticiteit van het model.
Vroeger was dat meestal eike
hout. Deze houtsoort is echter
grof van structuur en daardoor
minder geschikt voor de bouw
van de kleine modellen. Soms
slagen modelbouwers er in met
succes eikehout te gebruiken bij
de wat grotere modellen en het
'werken' van de relatief lange en
dikke houtdelen te voorkomen.
Hiervoor moet de bouwer dan
wel beschikken over de am
bachtelijke vaardigheden uit de
echte, inmiddels haast verdwe
nen, houten scheepsbouw. Het
meer dan twee meter lange mo
del van een bomschuit laat zien
dat de anonieme maker hier
over in 1870 inderdaad beschik
te.
Minder nadelen
Palmhout en het hout van fruit
bomen hebben minder nadelen.
Deze houtsoorten zijn fijner
van structuur en trekken min
der snel krom. Ze lenen zich
dan ook uitstekend voor de
bouw van kleine modellen. Een
bijzonder fraai staaltje hiervan
is het tien centimeter grote mi
niatuurmodel van een brik, ge
bouwd door de modelrestarator
C. van der Keilen in 1952. De
schoonheid van het model
wordt vooral bepaald door de
taillering. De detaillering zegt
0 Modevan de raderstoomveerboot 'Rotterdam
ook veel over de vakbekwaam
heid van de bouwer. Het aan
brengen van schaalgetrouwe on
derdelen en scheepsattributen
op een klein scheepsmodel
vraagt een timmermansoog en
veel vakmanschap, maar ook
een grote kennis van het
scheepstype. Een van de fraaiste
voorbeelden hiervan is het mo
del van de Zeeuwse boeieraak,
gebouwd door H. Reijnhout in
1969. Het model heeft een fasci
nerende detaillering waardoor
niet alleen het schip maar ook
het vissersleven weer tot leven
komen.
Schaal
Schaalgetrouwheid vindt een
goede modelbouwer erg belang
rijk. De romplijnen moeten be
trouwbaar zijn. De proporties
van de verschillende scheepson-
derdelen moeten ten opzichte
van elkaar juist zijn. Werken
met goede scheepstekeningen
bevordert natuurlijk de schaal
getrouwheid van het model.
Maar toch blijft een feilloos
timmermansoog voor dimensie
en symmetrie onontbeerlijk. De
modelbouwer J. de Neef be
schikt daar over.
In 1918 kocht het museum een
model van een Vollendammer,
botter of kwak, dat door hem
naar scheepstekening was ge
bouwd. Ook de tuigage moet
schaalgetrouw zijn. Dat bete
kent dat de zeilen vaak met de
hand worden genaaid. Het
touwwer wordt zelf geslagen;
knopen, steken en splitsen
moeten vakkundig gelegd zijn
en blokken zorgvuldig gecon
strueerd. Een echte vakman
peinst er niet over om het kant
en klaar in de winkel te kopen.
Het goed vervaardigen van de
tuigage vergt veel werk en voor
bereidingstijd.
Vakmanschap
Groot vakmartschap blijkt
vooral als er moeilijke construc
ties in het model zichtbaar zijn,
zoals scherp gebogen boegplan
ken. Is dat de bouwer gelukt
zonder dat er scheurtjes in het
hout zijn gekomen? Modellen
gemaakt van blank geschuurd
hout verhullen het minst. De
bouwer kan immers niet door
plamuren en schilderen kleine
schoonheidsfouten camoufle
ren.
Nagenietend van al deze traaie
staaltjes van vakmanschap in
modelbouw kan de bezoeker
aan een grote mahoniehouten
leestafel vakliteratuur raadple
gen over scheepsmodellen of de
tentoonstellingsbrochure nog
eens nalezen.
'Schatkamer' en 'Open Depot'
Keur aan topmodellen
in 'Goud van Hout'
