Boerenbedrijf en Natuurbescherming hand in hand
Nieuwe
voor de natuur
log één gave 1
bee]
k: in Nederland
4
<rcy
M
Geef de
natuur
de ruimte
N atuurmonumenten
voor en door mensen
1
F
HET NIEUWE STADSBLAD - WOENSDAG 5 JANUARI 1994
PAGINA 15
Het gaat niet goed
met de weidevogels.
De gruttotureluur
kievit,
kemphi
overal in
ernstig
en staan
Rodel
w
mg
Op natte graslanden voe
len weidevogels zich pri
ma thuis. Maar veel boe
ren vinden veenweidege-
bieden minder ideaal om
dat de bodem te drassig is
om er efficiënt te kunnen
werken. Bovendien zijn de
vaak alleen per boot be
reikbare weiland-eilanden
voor melkveehouders niet
meer rendabel. Varend
boeren is in deze tijd te
tijdrovend en kostbaar.
Hierdoor worden de natte
graslanden niet meer gemaaid
en begraasd en treedt er een
verruiging op waarin de wei
devogels, en dan met name de
grutto, zich niet meer thuis
voelen. De weidevogels ver
dwijnen en daarmee ook een
karakteristiek Hollands land
schap.
Plantengroei
Het Wormer-en Jisperveld ligt
in Noord-Holland op de grens
van de Zaanse en Waterlandse
brakwatervenen. Het is een
groot graslandgebied, opge
bouwd uit honderden grote en
kleine eilandjes. Het is ont
gonnen in de Middeleeuwen
uit moerassen te midden van
grote wateren.
Ooit lag het land hier als een
hoogveenkussen boven het
Nieuw Amsterdams Peil. Om
hier te kunnen wonen en wer
ken was het noodzakelijk slo
ten te graven en zo het water
af te voeren. Daardoor klonk
het veen in en liggen nu veel
weilanden onder het slootpeil.
De weiland-eilanden zijn voor
namelijk in gebruik als gras
land t.b.v. de melkveehoude
rij-
De vegetatie in het Wormer-en
Jisperveld is bijzonder. Vanuit
de Zuiderzee drong zout water
regelmatig het gebied binnen
totdat deze in 1932 werd afge
sloten. Hierdoor zijn er in het
gebied verschillende soorten
planten te vinden. Er is bij
voorbeeld geen waterlelie te
zien, maar wel veenwortel.
Langs de vele sloten staan
bloemrijke rietkragen. In het
voorjaar zijn ze roze gekleurd
door de koekoeksbloem. Twee
maanden later zie je er weer
honderden rietorchideën
staan. Zonnedauw groeit in
het Wormer- en Jisperveld
meer dan in de gehele provin
cie Utrecht.
Weidevogels
In het voor-en
ren veel vogels
en Jisperveld.
waarde van dit
ment is het feit
weilanden zijn
belangrijk voor
gels.
najaar passe-
het Wormer-
De grootste
natuurmonu-
dat het natte
en dat is erg
de weidevo-
In de zachte grond zitten na
melijk veel wormen, hoog en
makkelijk bereikbaar voor de
vogels. Het gras begint veel la
ter te groeien dan in een
droog gebied. Hierdoor gaat
het vee pas laat de wei in en
wordt er laat gemaaid. Weide
vogels hebben daardoor ruim
de tijd om hun eieren uit te
broeden.
Bijna alle grutto's uit West-
Europa broeden hier. En dat
Vroeger richtte Natuurmonu
menten zich voornamelijk op
het aankopen en beheren van
natuurgebieden. Behoud en
verder ontwikkelen van die
natuurgebieden heeft nu de
hoogste prioriteit. Want on
danks al het natuurbeleid
gaat de natuur nog steeds
achteruit. Oorzaak: de be
staande natuurgebieden zijn
te klein waardoor ze extra
gevoelig zijn voor vervuiling,
vermesting en verdroging.
Daarbij zijn de natuurgebie
den te versnipperd. Wil hier
weer sprake zijn van een in
teressante natuur, dan moet
er in de natuurgebieden veel
'nieuwe' natuur ontwikkeld
worden.
Er moet in Nederland binnen
25 jaar 150.00 hectare nieuwe
natuur komen. Hiervoor
rpoeten de natuurgebieden
wórden vergroot, ontwikkeld
erï met elkaar verbonden wor
den. Voorbeelden van natuur
ontwikkeling door de Vereni
ging Natuurmonumenten zijn
het Plan Goudplevier in Dren
the, De Nieuwe Venen op de
grens van Noord- en Zuid-Hol
land en het Ellersinghuizer-
vèld in Zuid-Oost Groningen.
Goudplevier
Natuurmonumenten gaat in
Drenthe intensief gebruikte
landbouwgronden omvormen
tcit natuurgebieden. In de om
geving van Westerbork bezit
Natuurmonumenten vier geï
soleerde natuureilanden: Man-
tipgerzand, Hullenzand, Lent-
sèhe Veen en Martensplek
rrjet een totaal oppervlakte
van 450 ha. Deze natuurgebie
den zijn resten van een aan
ééngesloten heidelandschap.
Ze liggen vlak bij elkaar, maar
zgn nu nog gescheiden door
iptensief gebruikte akkers. In
het Plan Goudplevier is het de
bedoeling om er één groot na
tuurgebied van te maken, het
Mantingerveld. Het moet een
open landschap worden, met
relatief voedselarme levensge
meenschappen, van stuifzand
via hei naar schrale, savanne
achtige graslanden, open wa
ter en moeras. Al dan niet
aangeplante bomen omgren
zen het natuurgebied. Van be
lang is dat er zoveel mogelijk
geleidelijke overgangen ko
men; van laag naar hoog, van
open naar gesloten en van nat
naar droog. Deze overgangen
zijn noodzakelijk om zoveel
mogelijk plante- en diersoor
ten een kans te geven. Zo mo
gelijk ook de goudplevier, die
hier in 1937 voor het laatst
heeft gebroed.
Natuurontwikkeling
De Nieuwe Venen, het gebied
rond Nieuwkoop. Vinkeveen
en Botshol, is een ambitieus
plan t.b.v. natuurontwikke
ling.
Een aantal plante- en diersoor
ten is namelijk al uit dit ge
bied verdwenen of wordt in
het voortbestaan bedreigd. De
belangrijkste oorzaken van
deze achteruitgang zijn de
verslechtering van de water
kwaliteit, de intensivering van
het landbouwkundig grondge
bruik en de versnippering van
natuurlijke leefgebieden.
Nu bezit Natuurmonumenten
het moerasgebied Botshol en
de Nieuwkoopse Plassen.
Door deze terreinen met el
kaar te verbinden via het plan
de Nieuwe Venen, wordt het
een groot aaneengesloten na
tuurgebied bestaande uit gras
land en moeras. Voor het ont
wikkelen van deze natuur
moet uiteraard nog veel wor
den gedaan. Zo wil Natuurmo
numenten met grote grazers,
streven naar zelfregulerende
natuursystemen, waar soorten
als de purperreiger, bruine
kiekendief en misschien ook
weer de otter zich kunnen
handhaven.
Het Ellersinghuizerveld is een
goed voorbeeld van hoe Na
tuurmonumenten natuur be
houdt en ontwikkelt. Eller
singhuizerveld ligt in de om
geving van Vlagtwedde, in het
gebied Westerwolde en moet
worden veranderd in een
groot beekdalreservaat. Voor
het behoud van de bestaande
natuur is het nodig de verdro
ging tegen te gaan door verho
ging van het grondwaterpeil.
Bij het ontwikkelen van nieu
we natuurgebieden moet de
bulldozer aan het werk. Door
het dempen van sloten en het
aanbrengen van hoogtever
schillen, ontstaat een situatie
waarin de natuur weer een
nieuwe kans krijgt.
En dat is waar Natuurmonu
menten op dit moment naar
streeft, wees zuinig met wat je
hebt en behandel dit zo goed
mogelijk.
mag best wel bijzonder heten,
want bijvoorbeeld in Engeland
broeden slecht 30 paartjes die
permanent bewaakt worden.
In herfst en winter fungeert
het gebied als rust-, foerageer-
en verblijfplaats voor grote
groepen steltlopers als de
wulp en goudplevier, eende
soorten en tal van andere trek
vogels.
Het weidse landschap, de geï
soleerde ligging van de wei
landen, rust, maar vooral een
weinig intensief agrarisch ge
bruik, maken het gebied voor
de vele vogels zo aantrekke
lijk.
Eisen
Weidevogelgebied goed behe
ren stelt bijzondere eisen. De
grondwaterstand moet hoog
zijn omdat anders de vogels
met hun snavel niet bij het
voedsel kunnen. Het gras
moet in het voorjaar nog niet
te hoog zijn omdat de jongen
erin moeten kunnen lopen. De
vegetatie moet gevarieerd zijn
zodat het insektenleven goed
ontwikkeld is. De grond heeft
maar een beetje (stal)mest no
dig, teveel is weer schadelijk.
Er mag geen veldwerk worden
uitgevoerd die kuikens of eie
ren bedreigen. Er wordt laat
gemaaid, liefst na 21 juni als
ook de laatste kuikens uit de
voeten kunnen. En er mag
niet teveel vee lopen, omdat
anders de nesten vertrapt wor
den.
Aan het vee dat de graslanden
moet begrazen worden ook
bijzondere eisen gesteld. Er is
door Natuurmonumenten ge
kozen voor de uit Frankrijk af
komstige Limousin, die ge
makkelijk is te houden als
zoogkoe. De kalfjes blijven bij
de moederdieren. Deze koéien
houden het gras kort na het
maaien, produceren mest en
eten bovendien 's winters het
gemaaide gras.
Beheren
In de jaren '60 begon Natuur
monumenten met de aan
koop van vooral veentjes en
oeverlandjes. Door het lang
zaam maar zeker verdwijnen
van het aantal 'vaarboeren',
kwam er steeds meer gras
land vrij, dat vervolgens ook
werd aangekocht t.b.v. de
weidevogels.
Van het Wormer- en Jisper
veld is nu 800 hectare aange
wezen als reservaat. Natuur
monumenten heeft zo'n 600
hectare in eigendom, en be
heert 200 hectare d.m.v. een
boerderij met koeien. Door het
weidevogelgebied op deze ma
nier te beheren, ziet de toe
komst er voor de weidevogels
beter uit. Er is echter één pro
bleem. De boerderij die Na
tuurmonumenten acht jaar ge
leden heeft gekocht is te
klein.
Jan van der Geld is opzichter
van Natuurmonumenten in
het Wormer- en Jisperveld en
dag-in-dag uit verantwoorde^
lijk voor het beheer. Hij zegt:
„De boerderij is echt veel te
klein geworden. De stallen zit
ten vol. Daarbij krijgt Natuur
monumenten er 100 hectare
bij om te beheren en willen we
dat goed doen dan moeten er
nieuwe koeien aangeschaft
worden. Alleen die passen
echt niet meer in de stal. Bo
vendien ligt deze boerderij he
lemaal niet aan het vaarwater,
zodat je het vee, mest en hooi
eerst een stuk over de weg
moet transporteren voordat je
bij het vaarwater komt. Erg
onpraktisch dus allemaal."
Toekomst
Het is duidelijk dat er een
nieuwe boerderij moet ko
men, alleen de bouw van de
nieuwe boerderij en uitbrei
ding van de veestapel kosten
zo'n drie miljoen gulden.
Jan van der Geld: „Dat is veel
geld, maar voor een goed doel.
Zo biedt de nieuwe boerderij
ruimte aan 300 koeien. Daarbij
ligt hij veel centraler in het
gebied aan het water en is via
een half verharde weg bereik
baar. En laten we niet verge
ten, waar het allemaal om
Er is nog maar één gave beek
in Nederland; de Roode Beek
in het Limburgse Meijnweg-
gebied. De honderden andere
beken en beekdalen zijn qua
natuur en landschap ernstig
aangetast.
Zelfs nog schoon geachte
brongebieden blijken ver
vuild of verdroogd, waardoor
bijzondere beekorganismen,
moerasbossen en vlinderrijke
plantengezelschappen wor
den uitgeroeid.
Oorzaak: intensieve land
bouw en drinkwaterwinning.
Veel beken zijn voor de land
bouw gekanaliseerd om het
water in natte tijden snel af te
voeren. Door de waterwinning
voor huishoudens en industrie
en de beregening en ontwate
ring door de landbouw wordt
ons ondergrondse schoonwa-
terreservoir afgetapt. Veel na
tuurwaarden zijn afhankelijk
van dat water.
Het oppervlakte water is ver
vuild door de uitspoeling van
mest en doordat rioolwaterzui
veringsinstallaties het werk
vaak niet aankunnen, waar
door er ongezuiverde lozingen
optreden.
Bij de door intensieve land
bouw gebruikte beekdalen is
Natuurmonumenten
er aan het landschap vaak niet
meer te zien of men zich bin
nen of buiten een beekdal be
vindt.
Plannen
Gelukkig hebben veel beken
en beekdalen nog wel een be
paalde waarde, zeker in verge
lijking met de vaak overbe-
meste landbouwgebieden die
de beekdalen omringen. Maar
om deze beken en dalen te be
houden pleiten de Stichting
Natuur en Milieu en de Vere
niging Natuurmonumenten
voor beekdalreservaten met
een flinke omvang.
Hiervoor hebben de organisa
ties de volgende plannen ge
maakt: Er komt langs de Rui
ten AA in Groningen 450 ha
aaneengesloten nieuw natuur
gebied; in Roden-Norg wordt
van zo'n 2000 ha landbouw
grond weer complete beekda
len gemaakt; herstel beekdal-
landschap in het kader van
plan Goudplevier; honderden
ha's nieuwe natuur in het
beekdal van de Wapserveense
Aa; nieuwe natuur langs de
Twentse beken, de Baakse
beek in de Graafschap, de
Beekbergse beek en langs de
Heelsumse beek; nieuwe na
tuur in de beekdalen van Reu-
sel, Rosep en Beerze in Bra
bant.
Deze plannen zijn allemaal ge
richt op het volledige herstel
van beken in grote natuurge
bieden, behoud en de ontwik
keling van bijzondere cultuur
landschappen en het accentu
eren van beekdallandschap-
pen. Zodat hopelijk straks ook
weer de bijna verdwenen ijs
vogel terugkeert in de schone
beken.
draait. Het gaat ons erom dat
het geheel een belangrijke bij
drage levert aan het behoud
van een zeer waardevol veen-
weidegebied én de natuur die
daarin tot ontwikkeling komt.
Weidevogels kunnen tenslotte
niet leven zonder veeteelt".
Uiteraard is het Wormer- en
Jisperveld er niet alleen voor
de weidevogels, want hoewel
de graslanden niet betreden
mogen worden is het niet af
gesloten voor bezoekers. Zo
worden er regelmatig bijzon
dere excursies per boot geor
ganiseerd. Te water, bijvoor
beeld per kano of 's winters op
de schaats, kan iedereen rus
tig het gebied bezoeken en ge
nieten van de vogels, de plan
ten of het landschap.
Natuurgebieden en
waardevolle landschap
pen zijn het waard om
beschermd te worden.
Natuurmonumenten be
heert, beschermt en ont
wikkelt die gebieden,
maar heeft daarbij wel
hulp nodig. Gelukkig
zien steeds meer mensen
het nut in van actief na
tuurbeheer. Maar er zijn
nog veel meer mensen
nodig om dit werk te on
dersteunen en duidelijk
te maken dat de natuur
ons allemaal aangaat.
Want alleen met uw
steun wint de natuur
terrein.
Als u ook vindt dat na
tuur en landschap over
eind moeten blijven,
word dan lid van Natuur
monumenten. Met dit lid
maatschap steunt u niet
alleen de natuur, maar u
krijgt er uiteraard ook
veel voor terug:
de complete gids met
alle natuurgebieden en
wandelterreinen in Ne
derland.
een gratis abonnement
op het kwartaalblad
'Natuurbehoud'.
een lidmaatschaps
kaart die toegang geeft
tot unieke gebieden.
deelname aan bijzonde
re natuur-excursies.
forse kortingen in de
Groene Winkel op boe
ken, wandelkaarten,
geschenken etc.
de zekerheid dat u
daadwerkelijk bij
draagt aan de bescher
ming van onze natuur.
In Nederland is 'echte na
tuur' een relatief begrip. Bij
na alles wat we natuur noe
men is een gevolg van ingrij
pen van de mens in het land
schap. Dat zie je ook. In veel
bossen staan de bomen keu
rig in een rij, de meeste slo
ten zijn kaarsrecht, duinen
worden stevig met helm be
plant. Ieder type natuurge
bied in Nederland heeft weer
een eigen achtergrond. De
grote spil achter het behoud
van al dit natuurschoon is de
Vereniging Natuurmonumen
ten.
Natuurgebied gewoon maar
aankopen om ze te bescher
men. Idee en succesformule
uit 1905. Basis voor de oprich
ting van Natuurmonumenten
in dat jaar. Het begon ermee
dat Amsterdam het Naarder-
meer wilde volstorten met
huisvuil. Natuurbeschermers
van het eerste uur, waaronder
de bekende Jac.P. Thijsse,
richtten Natuurmonumenten
op. Louter met de bedoeling
het Naardermeer aan te ko
pen. En dat lukte is 1906. Een
resultaat dat smaakte naar
meer.
Bezit
Vaak was het idee om vooral
wandeloorden te beschermen.
Later kwam de eigen beteke
nis van de natuur naar voren.
Begin van deze eeuw werden
namelijk veel biologisch rijke
heiden, venen en moerassen
omgevormd tot landbouw
grond. Dit was een dramatisch
verlies voor de natuur. Na
tuurmonumenten spande zich
daarom al vroeg in om delen
van dat oorspronkelijke land
schap te behouden.
In de loop van tientallen jaren
breidde het bezit van Natuur
monumenten steeds verder
uit. Nu heeft de vereniging
zo'n 65.000 hectare in beheer.
Van drassig grasland op Texel
tot hellingbossen in Zuid-lim-
burg, van slikken in de Dol-
lard tot dijken in Zuid-Beve
land. En over de keur van
landschapstypen maar niet te
spreken; bos, heide en duin,
complete landgoederen, plas
sen en moerassen, weidevo-
gelgebieden en buitendijkse
gronden. Een hele verant
woordelijkheid, maar ook een
taak en opdracht die met inzet
en vakmanschap wordt uitge
voerd.
Vereniging
Een vereniging als basis voor
een bedrijf. Dat is het geval
bij Natuurmonumenten. Ge
neraties biologen, terreinbe
heerders, bestuurders en fi
nanciers hebben de vereni
ging steeds richting gegeven.
Op deze manier houdt Natuur
monumenten het meest ka
rakteristieke van onze plante
en dierenwereld overeind.
Maar het waren toch altijd de
leden die Natuurmonumenten
een solide basis verschaften.
De vereniging telt nu meer
dan 660.000 leden. Via deze le
den dringt Natuurmonumen
ten door tot in alle hoeken van
de samenleving. In de kerken,
in de politieke partijen, het
bedrijfsleven, op radio en tele
visie en in de gedrukte media.
Momenteel is Natuurmonu
menten bezig met de uitvoe
ring van het Natuurbeleids
plan van de Rijksoverheid.
Dit plan wil de natuur in ons
land de komende twintig jaar
nieuwe kansen geven. En sa
men met Natuurmonumen
ten moet dat lukken.
Koeien voor het behoud van de weidevogels
.-'i '.4m
Vredig grazen de zoogkoeien op het weiland in het Wormer-Jisper-
veld. Om de 200 extra hectare hier te begrazen zijn echter meer koei
en en een grotere boerderij noodzakelijk. (foto: Jan van der Geld/Natuurmonumen
ten)
Het waterrijke gebied Wormer- en Jisperveld met haal talrijke 'weiland-eilanden' is beroemd om zijn vele
soorten weidevogels. Deze diersoorten worden echter in hun bestaan bedreigd. De inzet van zoogkoeien,
een project van Natuurmonumenten, moet deze ontwikkeling tegenhouden, (foto Natuurmonumenten/jan van der Geid)
Natuurmonumenten houdt het meest karakteristieke van de plante
en dierenwereld overeind, zoals het heidelandschap Manningerzand
(foto: Nelleke Woortman/Natuurmonumenten)
Jan van der Geld, opzichter Na
tuurmonumenten (foto: Nelleke Woort-
m£n/Natuurmonumenten)
r
Vervuiling en verdroging zijn er de voornaamste oorzaak van dat be
ken in Nederland langzamerhand uit het natuurbeeld verdwijnen. Na
tuurmonumenten zet zich in voor het herstel van beekdallandschap-
pen, zoals deze in Beerze (Brabant). (foto Nelleke Woortman/Natuurmonumenten)
Het gaat niet goed met de grutto. Deze weidevogels staat inmiddels
op de 'rode lijst' van de bedreigde diersoorten. Het natte weilandge
bied bij Jisp in Noord-Holland is één van de laatste broedplaatsen in
Europa voor deze unieke weidevogel. (toto oene MoedVNatura)
Vereniging
Bijna alles in de natuur is het gevolg van ingrijpen van de mens in
het landschap. (loto Jan van der Geld/Natuurmonumenten)
