Moby Dick en andere zeemonsters
AANBIEDING IN
DIERGAARDE BLIJDORP:
XXL patat frites fmet mayonaiseJ
XXL sport bottle 'J
Mister LONG'* ijs
Duik onder bij de
Walvis-Doemee
JlOO BLIJDORP
voor
1
t/m 31 oktober
in diergaarde
<&>Idee
lifM
Rotterdam
Buitendijk B.V.
RAIL
'J met 0,5 liter Coca-Cola (lightJ, Fanta of Sprite
NATU U R WE R KVAKANTI ES
KOijwruiim
Alle zoogdieren ademen lucht
door middel van hun longen.
Het zijn dus in wezen landdie
ren. Toch leven er zoogdieren
in zee. Het zijn afstammelin
gen van landdieren die vele
miljoenen jaren geleden via
een lange reeks evolutionaire
selecties weer geschikt zijn
geworden voor het leven in
water. Onder deze groep ko
men de grootste dieren voor
die ooit op aarde geleefd heb
ben! Groter zelfs dan de
grootste dinosaurussen.
Die zeezoogdieren worden on
derscheiden in twee groepen: de
zeehondachtigen (zeehonden,
zeeleeuwen, walrussen en derge
lijke), en de walvisachtigen. Tot
deze laatste groep behoren niet
alleen de 'echte' walvissen maar
ook bijvoorbeeld de dolfijnen en
de potvis. Over deze orde der
Cetacea gaat dit artikel.
Hoewel vele van deze dieren na
men hebben die sterk aan vissen
doen denken, en zij er ook spre
kend op lijken, zijn ze toch in de
verste verten geen familie van de
vissen. Het zijn, zoals gezegd,
zoogdieren. Ze zijn warmbloe
dig, ademen lucht en baren le
vende jongen die zij nog vele
maanden zogen (uit intrekbare
tepels). Zelfs zijn er nog restan
ten van een vacht te zien, name
lijk bij pasgeboren dolfijnen, die
acht snorharen hebben. Al snel
na de geboorte vallen die echter
uit.
Groothandel in gezelligheid
en dagverse produkten.
Een Rail Idee,
loed en
een
soa
voordelig idee
eenaU
Z>c UÜkMte
HOTDOG KING b.v.
Moby Dick was de naam van een zeer grote en
oude potvis. Hij had zoveel gevechten gevoerd met
andere potvissen, met reuzeninktvissen en met
walvisjagers, dat zijn kop bijna wit was van de
littekens. Het was een geslepen dier, dat al menige
jacht door walvisboten doorstaan had. Daarbij
had hij ook al verscheidene boten versplinterd met
zijn enorme kracht. Zijn onderkaak was gebroken
en stond in een hoek. Kapitein Achab, hoofdper
soon uit de roman Moby Dick had een bijna even
grote bewondering als haat voor het dier. Door het
boek van Herman Melville is Moby Dick wereld
beroemd geworden. Maar eigenlijk ging het om
Mocha Dick, een potvis die omstreeks 1835 walvis-
boten aanviel bij Mocha, een eiland voor de kust
van Chili.
In de Middeleeuwen deden er allerlei verhalen de
ronde over zeemonsters. Er waren zeeslangen, zee
meerminnen, sirenen en eenhoorns. De meeste van
die verhalen zijn ontstaan doordat zeevaarders
maar een klein stukje van een of ander dier boven
water zagen steken. Een vinvis lijkt dan wel een
zeeslang, een doejong zeekoe) lijkt een zeemeer
min en een narwal lijkt een eenhoorn. In de late
Middeleeuwen had een narwaltand een ongelooflij
ke waarde (wel 100.000 taler voor één eenhoorn-
-hoorn).
Omstreeks 1910 leefde er voor de oostkust van
Australië een grijze dolfijn, die bijna handtam was.
Hij vond het vooral heerlijk voor boten uit te
zwemmen. En omdat hij alle verraderlijke klippen
kende, werd hij al gauw een soort loods, die de
schepen langs een veilige route naar de haven
bracht. Na zijn dood rouwde heel Australië.
Aan de noordkust van Canada woont een India
nenvolk: de Haida. Volgens de Haida waren er
verschrikkelijke oceaanmonsters die op orka's
door het grote water reden. De Haida toverden
hun opperhoofd om tot orka. Zo kon hij zijn eigen
volk beschermen tegen de oceaanmonsters. In te
keningen en beelden van de Haida spelen orka's
altijd een heel belangrijke rol.
Het is schemerig bij de Walvis-
-doemee. Kinderen moeten
eerst een dijkje op, waar ze wor
den ontvangen door hun bege
leider. Met een paar trefzekere
penseelstreken krijgen de kinde
ren een vissemond en een paar
kieuwen op hun gezicht gete
kend. Dan daalt het groepje aan
de andere kant van de dijk naar
beneden 'het water in', waar ze
dolfijnen, pijlinktvissen en nog
veel meer dieren tegenkomen.
In de muil van een walvis
Boven een tafel in de vorm van
een potvis is de verlichting wat
helderder. De kinderen gaan
daar met kwastjes en lijm zand-
schilderingen maken van een
narwal, een beloega, een griend,
een bruinvis, of hoe al die ver
schillende dieren ook maar he
ten mogen. Een spannend mo
ment volgt: een voor een stap
pen de kinderen de muil van een
baleinwalvis binnen. De bege
leider vertelt waarvoor de balei
nen dienen en hoe ze werken.
Aan de andere kant van de wal
vismuil leren de kinderen een
aantal namen van Noordzee-
-schelpen.
Reuzeninktvis
De onderwatertocht leek hier
dood te lopen, maar nee... naast
een koralenwand is nog een
doorgang, versperd door een
reuzeninktvis! Eén voor één
glibberen de kinderen tussen de
armen van de octopus naar de
ruimte daarachter, waar een
chocoladeschat verborgen ligt.
De onderzeese ontdekkingsrei
zigers komen eindelijk weer bo
ven water. Hier heerst de pool
nacht! Boven hun hoofd zijn
alleen sterren en een maan te
zien. Nu wordt het groepje ge
splitst. De kleintjes gaan op
zoek naar de sporen van potvis
sen, noordkapers, narwals en
zovoorts, verstopt in het ijs.
Deze krassen ze af op een mee
gebracht stuk papier met een
blok grafiet. De grotere kinde
ren gaan met elkaar een iglo
bouwen op het poolijs.
Wie nog tijd heeft kan net als de
Inuit proberen te vissen in een
wak in het ijs. Het is nu ruim
drie kwartier na de start. Met
hun schelp, hun chocolade-
munt, hun zandschilderij en een
papier met schelpnamen en af-
gekraste poolzeedieren klim
men de kinderen van hel ijs, via
de dijk weer terug naar de be
woonde wereld. Het groepje
van een half uur later is inmid
dels alweer klaar bij het zand-
schilderen onder escorte van de
tweede begeleider.
Meedoen kan van I juli lot en
met 13 augustus voor kinderen
van 5 tot en met 10 jaar, duur
workshop 45 minuten, aanvang
vanaf 11.00 uur, ieder half uur,
start een nieuwe groep, groeps
grootte: 10 kinderen per ronde,
deelname: 5,- per kind naast
het normale toegangstarief.
De orde van de walvisachtigen is
een zeer oude zoogdiergroep. Al
voor het einde van het dino-tijd-
perk (in het Krijt) trokken er
primitieve zoogdieren naar het
water. Door de omstandigheden
gedwongen ontwikkelden zij in
vele generaties een gestroomlijn
de vorm, vinachtige voorpoten,
een sterke en gespierde wervel
kolom, een platte zwemstaart,
een op de kop gelegen neusgat
en meer van dergelijke aanpas
singen. Zo waren zij al ruim zes
tig miljoen jaar geleden de voor
ouders van de walvisachtigen.
Zo'n lange tijd is ruim voldoen
de voor nog meer aanpassingen.
Beharing was bijvoorbeeld niet
meer nodig en verdween. Ach
terpoten bleken ook overbodig.
In het skelet is alleen nog een
restant van een bekken te vin
den. Voorpoten veranderden in
vinnen. Na zo'n dertig miljoen
jaar waren er twee onderorden
ontstaan: enerzijds de tandwal
vissen, waartoe ook dolfijnen
behoren en anderzijds de balein
walvissen. In totaal zijn er bijna
tachtig levende soorten walvis
achtigen.
Tanden om te grijpen
Alle tandwalvissen zijn jagers.
Ze leven van vis of inktvis. Om
die prooi te grijpen en vast te
houden heb je niet zulke bijzon
dere tanden nodig maar wel véél.
Potvissen, dolfijnen en orka's
hebben een flinke rij eenvoudige
kegelvormige tanden. Met zulke
tanden kun je niet kauwen. Dat
doen deze dieren dan ook niet;
zij slikken hun prooi in één keer
in. De potvis (Physeter macro-
cephalus) heeft alleen functione
le tanden in zijn onderkaak. De
tanden in de bovenkaak zijn zo
klein dat ze eigenlijk geen enkel
nut meer dienen. De potvis eet
reuzeninktvissen die hij diep uit
de oceaan ophaalt.
Een andere uitzondering op de
regel vormen de spitssnuitdolfij-
nen, zoals de butskop (Hype-
roodon ampullatus). De meeste
soorten van deze familie hebben
helemaal geen tanden. Van som
mige soorten hebben de manne
tjes in elke onderkaakhelft nog
één grote tand, met een onbe
kend nut. De rondtrekkende or
ka's eten naast vis vooral ook
'warmbloedige dieren: zeeleeu
wen, pinguins en zelfs walvissen.
Baleinen om te zeven
De baleinwalvissen zijn allemaal
grote dieren, zeer lang geleden
voortgekomen uit de tandwal
vissen. Zij ontwikkelden balei
nen op de zijranden van hun
verhemelte en verloren hun tan
den. Dat was het gevolg van hun
specialisatie op een bepaalde
voedselsoort, die van tijd tot tijd
zeer overvloedig in de polaire
oceanen voorkomt: krill.
Krill is de verzamelterm voor
een aantal soorten kleine kreef-
tjes (5 tot 100 mm lang). Het is
een ongelooflijk idee dat ook het
grootste dier dat ooit de aarde
bewoond heeft, de blauwe vin
vis, leeft van zulke minuscule
prooidiertjes.
Het is duidelijk dat walvissen
sche spitssnuitdolfijn (Indopace-
tus pacificus) alleen van twee
schedels van gestrande exempla
ren. De levende dieren zijn nog
nooit waargenomen.
Negen potvissen
In de winter van 1994/95 strand
den op de kusten van Duitsland,
Nederland en België negen pot
vissen. Waarschijnlijk zijn deze
dieren de weg kwijt geraakt toen
ze vanuil het noorden van de
Atlantische Oceaan naar hel zui
den trokken. Ze zijn bij Schol-
land linksaf in plaats van recht
saf gegaan en toen in de ondiepe
wateren vol zandbanken van de
Noordzee terecht gekomen.
Daar zijn deze typische diepzee-
dieren hopeloos verdwaald.
Eenmaal gestrand zijn de kolos
sale walvissen ten dode opge
schreven. Ze bezwijken onder de
druk van hun eigen gewicht. Het
is zaak zo'n gestorven kolos zo
snel mogelijk op te ruimen, want
hij begint al na een dag een on
draaglijke stank te verspreiden.
Dit kan weieens tot hilarische
toestanden leiden. Zo was de
stranding van een jonge blauwe
vinvis vlakbij een Amerikaanse
legerbasis voor de soldaten 'no
problem". Ze bliezen het tonnen
wegende dier eeenvoudig op met
dynamiet. Het resultaat was dat
ver landinwaarts brokstukken
rottend vlees op de daken lagen.
De leden van een cameraploeg
moesten dagen later van hun fa
milie nog in de logeerkamer sla
pen, zo penetrant was de stank
die zij met zich meedroegen.
Voor walvissen is de ondiepe
Noordzee ongeschikt, maar
bruinvissen en tuimelaars waren
vanouds bekende Nederlandse
walvisachtigen. Voor 1950 was
de bruinvis een zeer algemene
verschijning voor de Nederland
se kust.
Door de overbevissing en de wa
tervervuiling is hun aantal echter
dramatisch gedaald. Ditzelfde
geldt voor de tuimelaar. Tussen
1930 en I960 werden er op de
Nederlandse stranden 222 ge
vonden. Maar lussen I960 en
1990 niet meer dan elf. Waarne
mingen van de 26 andere Neder
landse soorten zijn allemaal vrij
zeldzaam.
De waarneming van de Gray
spitssnuitdolfijn in 1927 is zelfs
de enige waarneming van deze
soort op hel Noordelijk Half
rond ooit. Opmerkelijk is dat de
orka voor 1964 liefst 26 keer
dood op het strand werd gevon
den en daarna nooit meer.
Diergaarde Blijdorp,
Van Aerssenlaan 49,
3039 KE Rotterdam.
Elke dag geopend van
9.00 tot 18.00 uur
Toegangsprijzen:
0 t/m 3 jarigen gratis
4 t/m II jarigen 13,50
vanaf 12 jaar 19,-
senioren 65 15,-
meter. Daarvan hebben ze er in
elke kaakhelft ongeveer 300. De
baleinen van de overige walvis
sen zijn wat kleiner: 0,5 tot I
meter. Vinvissen hebben onge
veer 350 baleinen per kaak.
Ten tijde van de walvisvaart
werden deze baleinen veel ge
bruikt als versteviging in para
plu's, corsetten of om er medi
sche instrumenten uit te maken.
De baarden werden gebruikt om
stoffers te vervaardigen.
Als dolfijnen of walvissen op het
strand terecht komen is dat al
tijd per ongeluk. De meeste van
deze dieren zijn al ziek en daar
door gedesoriënteerd. Ook ruw
weer of ondiep water of een
combinatie daarvan kunnen er
oorzaak van zijn dat ze stran
den. Als deze dieren gevonden
worden voor ze uitdrogen, kun
nen ze na revalidatie in een dolfi
narium weer in zee worden te
ruggezet. Ook sommige heel
zeldzame dolfijnen stranden wel
eens. Zo kennen wij de Pacifi-
voor zulk voedsel aan een gebit
niets hebben. Die baleinen vor
men echter een perfecte zeef. Het
zijn platen van hoorn minder
dan en centimeter dik, die dwars
in de mond staan, een beetje
schuin op de lengterichting van
de kop. De tussenruimte is ook
ongeveer een centimeter. Aan de
binnenkant van de mond zijn de
baleinplaten voorzien van rafels:
de zogenaamde baarden. Door
deze constructie kan water (met
voedsel) gemakkelijk naar bin
nen stromen. Maar als de walvis
zijn bek sluit en het water tussen
de baleinen naar buiten perst,
blijft het krill achter de baarden
hangen. De walvis hoeft dan al
leen nog maar te slikken.
De 'echte walvissen' zoals de
Groenlandse walvis hebben ba
leinen met een lengte tot wel 4,5
GIEREN Kroatië 395,-*
Brazilië 1600,-*
IJSBEREN Canada 6225,-
WOENSDAG 21 JUNI 1995
BLIJDORP 2
•tli*
Vinnen en een zwemstaart, maar toch echte zoogdieren
Buitendijk
Dijkstraat 1
3011 TA Rotterdam
Telefoon 010-4119966
Telefax 010-4122160
De veelzijdige dagjes uit van de
Nederlandse Spoorwegen zijn
gevangen onder eén
overkoepelende naam: Rail Idee.
Hiertoe behoren tijdelijke
evenementen maar ook een
gezellige dag naar Diergaarde
Bfijdorp.
Kortom: een Rail Idee, een goed idee.
o-
Haarlemmerstraatweg 89
1165 MK Halfweg
Tel.02907 4936 Fax 02907 2365
WAL UISMENU XXL
9.95
Iglo's houwen hij de Walvis-Doemee
Roh van Assen hij zijn schilderij waarop orka's een walvis aanvullen.
Ondanks hun enorme lichaamsgewicht springen walvissen hoog hoven het water uit.
Schilderij ROB VAN ASSEN
Help aktief bij bescherming en onderzoek van bedreigde dieren.
U werkt direkt met wilde dieren en verkrijgt eersteklas kennis
van spoecialisten. U levert een zinvolle bijdrage en heeft een
fantastische vakantie! Eflzijn vele projekten, waaronder:
WALVISSEN Buitrug vinvis Canada 1990,-*
Potvis Azoren 4490,-
Bultrug Brazilië 1800,-*
Vinvis Midd. Zee, in voorb.
DOLFIJNEN Middellandse Zee 1090,-*
GIBBON-APEN Thailand 3200,-
WOLVEN Polen 1080,-*
ZEESCHILDPADDEN Griekenland 825,-*
ZEEHONDEN Turkije 465,-*
TROPISCH REGENWOUD Colombia 3250,-
ORANG OETANS Borneo 3250,-*
Prijs exclusief vlucht/transfer
Minimum leeftijd 18 jr. Van elk projekt geven wij gratis een
uitgebreide brochure uit. Deze kunt u aanvragen bij:
Wolftrail, Antwoordnummer 1762, 7550 VB HENGELO
(geen postzegel nodig). Tel. 074-478.885 (ANVR SGR)
