HER
DER
Griezelen in
de Boshoek
Geld soms niet te tillen
Er is in Nederland van nature een rijk voedselarsenaal voor roofvogels
Zelfstandig Staatsbosbeheer
kan straks kleur bekennen
'Hoe ongezond is geluid'
45-1001
'Griezelen in de Boshoek'
heet de nieuwe tentoonstelling
in Natuurcentrum De Bos
hoek te Schiedam. Van zater
dag 8 novfcmber tot eind april
is deze tentoonstelling van
koudbloedige dieren te zien.
De natuurvereniging wist een
groot deel van de Reptilion-
collectie in huis te halen.
Binnen de gebouw aan Bospad 3
is alles in gereedheid gebracht
om de verzameling in- en uit
heemse dieren onderdak te bie
den. Griezelen in de Boshoek
doet zijn naam eer aan. Blikvan
gers zijn een middelgrote va
raan, enkele flinke leguanen en
verschillende wurgslangen. Bij
de spinnen behoren de zwarte
weduwe met haar zwartrode
glimmende achterlijf en de hari
ge vogelspin tot de publiekstrek
kers. Naast een verzameling kik
kers, padden en een hazelwor-
men staan in dertig verschillende
aquaria en terraria allerlei gifti
ge, enge tot de verbeelding spre
kende dieren centraal. De ten
toonstelling is geënt op de popu
laire Discovery-uitzendingen
over de bushrunner in Australië.
Dit programma heeft grote aan
trekkingskracht op jongeren. De
verzorgers zijn ook allemaal jon
gelui, die graag over hun hobby
vertellen. Met de levende have,
goede tekstborden en persoonlij
ke uitleg zal de natuurvereniging
zeker een nieuwe golf geïnteres
seerden trekken. Het natuuredu-
catieve karakter blijft overeind
omdat door goede informatie
het enge aan deze voor de leek
griezelige dieren verdwijnt. De
Boshoek is op woensdag, zater
dag en zondag van 12 tot 17 uur
geopend. De entree is fl. 1,- per
persoon. Informatie voor groe
pen en scholen op nummer:
470.20.50. De Boshoek is te be
reiken met lijn 1 halte Boshoek
en vanaf de A20 via afslag Schie-
dam-Noord.
Congres Duchenne
Parent Project
Het Duchenne Parent Project
organiseert een congres over
behandelmethoden van de
ziekte Van Duchenne. Voor
het eerst komen artsen, fysio
therapeuten en ouders van
kinderen met deze spierziekte
uit maar liefst 23 landen bij
een om ervaringen en kennis
uit te wisselen over stand van
het onderzoek en behandelme
thoden van de ziekte van Du
chenne. Het congres vindt
plaats op 7, 8 en 9 november s
1997 in hotel New York te
Rotterdam.
Ondanks het herkenbare ziekte
verloop van Duchenne spierdys
trofie en enkele succesvolle be
handelmethoden is er bij artsen,
fysiotherapeuten en ouders nog
steeds onduidelijkheid over de
optimale behandeling. Het Du
chenne Parent Project wil deze
controverses tijdens het congres
overbruggen met een een discus
sie tussen specialisten onderling
en ouders en specialisten. Onder
de bezoekers zijn promintente
specialisten, waaronder dr. Eric
Hoffman, die in 1986 de oorzaak
van de ziekte ontdekte.
Non profit
Duchenne Parent Project is een
door ouders opgerichte en gelei
de non profit organisatie die on
derzoek naar een behandeling
voor Duchenne spierdystrofie
stimuleert door fondsenwerving,
sponsoring van veelbelovend on
derzoek, informatie-uitwisseling
en internationale samenwerking.
Duchenne spierdystrofie is een
ziekte waarbij door het gemis
van één eiwit (dystrofine) ver
minderde spierkracht en afbraak
van spierweefsel wordt veroor
zaakt. Het dystrofine ontbreekt
door een foutje op het X-chro-
mosoom, waardoor de ziekte
vrijwel uitsluitend bij jongens
voorkomt (wereldwijd in een fre
quentie van 1 op 3500). De kin
deren, die aanvankelijk nauwe
lijks afwijkend functioneren, ra
ken steeds verder verzwakt en
hebben op jonge leeftijd (7-12
jaar) een rolstoel nodig. Uitein
delijk moeten zij kunstmatig
worden beademd omdat ook de
hartspier en de spieren die voor
ademhaling nodig zijn wor-
dèn aangetast. Slechts weinig pa
tiënten worden ouder dan twin
tig jaar. Mensen die aanwezig
willen zijn bij dit congres en willen
spreken met specialisten, ouders
of de organisatoren, kunnen con
tact opnemen met coördinator
Mei-Lan Tjoa van Het Duchenne
Parent Project. Tel.: 020-
627.50,62.
In de supermarkt afrekenen
met vogelveertjes, je salaris
betaald krijgen in cacaobo
nen, de auto voltanken voor
een kromgegroeide varken
stand... ondenkbaar. Maar
waarom zouden deze voor
werpen eigenlijk vreemder
geld zijn dan de stukjes pa
pier of metaal die wij gebrui
ken?
Vogelveren, dierentanden en
cacaobonen hebben in andere
culturen dan de onze prima
als geld gefunctioneerd, om
dat de gebruikers andere
eisen aan hun geld stelden
dan wij.
Over 'oorspronkelijk geld' én
over de manier waarop dat ont
staan en gebruikt is, gaat de
tentoonstelling 'Moneta Exoti-
ca' in het Penningkabinet. Sie
raden, gereedschappen, etens
waren, wapens, de meest uiteen
lopende zaken zijn in andere
culturen dan de onze tot geld
gemaakt. Vaak zijn het objecten
die ons heel onhandig lijken: ze
zijn niet te tillen, ze kunnen
bederven of het kost heel veel
tijd om ze te maken. De ten
toonstelling 'Moneta Exotica'
geeft een overzicht van 'oor
spronkelijk geld' in alle soorten
en maten, afkomstig uit verschi
llende collecties in binnen- en
buitenland. De verhalen erach
ter zijn vaak nog sprookjesach-
tiger dan de voorwerpen zelf.
Een aardig voorbeeld vormen
de metersgrote ronde stenen op
de Yap-eilanden in de Stille
Zuidzee kwamen zelden of
nooit van hun plaats, terwijl ze
wel van eigenaar verwisselden.
Als iedereen wist dat een be
paalde steen van jou was, was
dat voldoende om als rijk man
te gelden. De stenen waren zo
waardevol omdat ze op het ver
weg gelegen Palau moesten
worden uitgehakt uit een slechts
voor enkelen toegankelijke
groeve, waarna ze per kano ver
voerd werden. De stenen waren
geld voor belangrijke zaken, zo
als grond of vrede.
Nog altijd moet op de Yap-
eilanden een verkeersongeluk
met persoonlijk letsel worden
afgekocht met een steen. In de
tentoonstelling zijn enkele klei
nere exemplaren te zien.
In West-Afrika kon men vrijwel
alles betalen met ijzer of koper.
In Midden-Afrika waren zout-
baren uit Ethiopië geld. Het
■vervoer over lange afstanden
maakte de baartjes 'hoe viezer,
hoe duurder Ook elders in de
wereld werd met voedingsmid
delen betaald: in Oost-Azië bij
voorbeeld met thee (per blok)
en rijst (per handvol).
'Moneta Exotica', vanaf 8 no
vember t/m 30 augustus, Rijks
museum Het Koninklijk Pen
ningkabinet, Rapenburg 28, Lei
den, 071 -5120748. Openingstij
den: dinsdag t/m vrijdag
10.00-17.00, zaterdag, zon- en
feestdagen 12.00-17.00.
Het hart van menig vogel en
vogelaar zal sneller kloppen
bij het zien van het silhouet
van de zeearend. De vogels
omdat zij gevaar herkennen in
de contouren van de roofvogel
èn de vogelaar omdat de zeea
rend hier als dwaalgast tot de
zeldzaamheden behoort.
Maar de kans om een zeea
rend boven Nederlandse bo
dem te signaleren neemt toe.
Dat komt omdat het territori
um van de zeearend langzaam
westwaarts opschuift vanuit
Noordwest-Duitsland naar
Nederland. Het is een kwestie
van tijd.
werker Leen de Jong toe. Bij
onze oosterburen geniet de zeea
rend sinds 1950 strikte bescher
ming, maar de toepassing van
vooral DDT in de zestiger jaren
stond een toename van de popu
latie in de weg. Sinds dit che
misch bestrijdingsmiddel werd
verboden ging het bergopwaarts
met het aantal zeearenden. Uit
tellingen is gebleken dat steeds
meer bröedparen erin slagen met
succes kuikens uit te broeden.
De jongen zullen bij het bereiken
van de volwassene leeftijd op
zoek moeten naar nieuw leefge
bied. Dat zou best Nederland
kunnen zijn vooral als de na
tuurwaarden aan die van Duits
land zijn aangepast en daar ligt
een taak voor het WN-Fonds.
Wetlands
Leen de Jong: 'Er is hier van
nature een rijk voedselareaal
voor de zeearend. Denk maar
Het verspreidingspatroon van
de zeearend in Duitsland leek
tot voor kort verbrokkeld.
Nog 130 jaar geleden lag de
grens van het zeearend-areaal
in Sleeswijk-Holstein op 250
kilometer afstand van Neder
land. Het klassieke beeld van
een vogel in dunbevolkte, uit
gestrekte gebieden met impo
sante woudreuzen is hier ont
staan. Tot 1980 stagneerde het
aantal broedparen bij onze
oosterburen op 130 als gevolg
van gebruik van DDT. Daar
door bleven de eischalen dun
en kwamen de kuikens voor
geboorte om. Van een kente
ring is pas sprake vanaf 1990.
Jonge zeearenden verlegden
het grensgebied met zomaar
100 kilomter richting Neder
landse grens. De voorposten
liggen bij de Beneden-Elbe en
de Lüneburgerheide. Hoe lang
hel gaat duren voordat de eer
ste zeearend zich hier definitief
gaat vestigen blijft gissen.
Tegen het uitwennen van jonge
zeearenden is beroep aangete
kend door de Vereniging Das
Boom. Hoewel de Minister
deze bezwaren ongegrond
heeft verklaard heeft het we-
reldnatuurfonds nog geen
stappen ondernomen tot een
feitelijke herintroductie met
jonge broedparen. Wel gaat
het WNF door met natuuront-
wikkelings- activiteiten in Ne
derland. In het belang van ver
betering van voorwaarden
voor vestiging van nieuwe
soorten zoals de zeearend
meldt zij in haar communiqué.
aan het Lauwersmeer (Fries
land) en de Oostvaarder-plassen
(Flevoland). Dit zijn zonder uit
zondering goede fourageergebie-
den voor de vis(-aas)etende zeea
renden.' Maar het WN-Fonds
komt de predator onder de vo
gels graag tegemoet. Het wil
waar mogelijk droge gebieden
onder water zetten om er wet
lands van maken. Door op deze
manier voorwaardenscheppend
bezig te zijn moet de zeearend de
sprong naar het westen wel ma
ken lijkt de gedachte hierachter.
Maar De Jong zwakt deze stel
ling wat af met de opmerking
dat deskundigen het daarover
niet eens zijn. Zelf vermoedt hij
dat het nog wel jaren kan duren
voordat de herintroductie op
eigen kracht gelukt zal zijn. De
Jong: 'Je kunt het proces ver
snellen door jonge vogels en/of
broedparen uit te zetten (uitwen
nen in vakjargon) maar daar is
ministeriële toestemming voor
nodig.' Omdat hiertegen verzet
is aangetekend richt het WN-
Fonds zich voorlopig op voort
schrijdende natuurontwikkeling
in eigen land zoals bij de Bies-
bosch en Gelderse Poort bij
voorbeeld.
Sociaal
Maar er is meer aan de hand. De
zeearend blijkt in staat zich in
snel tempo aan te kunnen passen
aan veranderdende natuurom-
standigheden. De Jong: 'Wij na
men aan dat de zeearend slechts
in oude bossen wilde broeden,
ver weg van de mens. Maar
Duitse ornithologen stelden vast
dat de zeearend tot vlakbij de
mens durft te nestelen in nog
jonge bossen met een geringe
oppervlakte. Bovendien liggen
de nesten niet eens ver uit elkaar.
Zonder nou te zeggen dat het
een kolonievogel is, een sociale
vogel is het wel.' Toch werd ook
duidelijk dat jonge vogels zich
verder weg durven te vestigen. In
gebieden waar van nature tot
nog toe geen broedgevallen be
kend waren en dat aspect werkt
herintroductie op Nederlandse
bodem in de hand. Sinds 1992
heeft het WN-Fonds de moge
lijkheden en wenselijkheid van
herintroductie verkend. Ook De
Jong volgt de ontwikkelingen in
Duitsland op de voet en hij
houdt met zijn beleid rekening
met de komst van de zeearend.
Meeslepend betoogt hij dat de
zeearend met een spanwijdte van
ruim twee meter een indrukwek
kende verschijning is: 'Zijn aan
wezigheid staat symbool voor
natuurwaardeontwikkeling in
kwantiteit en kwaliteit.
'Mijn andere kinderen kunnen
me niet troosten. Er zijn wei
nig mensen in mijn omgeving
die mijn verhaal kunnen aan
horen. Hoe lang duurt dit
overstelpende verdriet nog?'
Schrijnend verdriet komt
vaak naar boven naar aanlei
ding van gesprekken bij Kor-
relatie over de dood van een
kind. Het verdringen van je
verdriet, een rouwproces dat
(daardoor) heel lang proble
men blijft opleveren, een
zaamheid in je verdriet en
schuldgevoelens zijn proble
men waar cliënten van Korre-
latie in dergelijke situaties
veelal mee kampen.
Er wordt wel eens beweerd, dat
de dood van je kind één van de
ergste dingen is die een mens kan
overkomen. Vergelijken van ver
driet is natuurlijk onmogelijk,
maar dat het een verschrikkelij
ke ervaring is, geven veel mensen
aan: 'Het verlies van je kind is
zo, zo erg'. Vooral veel moeders
blijken het erg moeilijk te heb
ben met de verwerking van het
verdriet, zoals één van hen geë
motioneerd vertelt: 'Voor een
vader, hoe lief hij ook voor het
kind was en hoe verschrikkelijk
hij het ook vindt, is het anders
dan voor een moeder. Hij heeft
dat kindje niet bij zich gedragen
en zes maanden gevoed. Als ik
zoiets nog een keer meemaak, is
dat wel de limit'. Zo'n enorm
persoonlijk verdriet is voor de
buitenwereld, vaak inclusief
partner en (eventueel) andere
kinderen, soms ook niet te delen.
Schuld?
Veel gesprekken met bellers ma
ken duidelijk dat ook schuldge
voelens de kop opsteken bij de
nabestaanden, omdat ze 'verant
woordelijk' zouden zijn voor een
verkeersongeval of gewoon om
dat ze hun familielid niet hebben
kunnen bijstaan in diens laatste
minuut. Slachtoffers voelen zich
vaak helemaal alleen in de ver
werking van het verlies: 'Ik kan
mijn verhaal niet delen, want
niemand weet hoe het is'. Om
dezelfde reden aarzelen deze
rouwenden om professionele
hulpverlening in te schakelen,
hetgeen de verwerking vertraagt.
Lotgenotencontact
Er gaan vaak jaren overheen
voordat een begin wordt ge
maakt met aanvaarding van wat
er is gebeurd. Door het vaak
moeizame contact binnen de fa
milie over de dood van een ge
zinslid, kunnen relatieproblemen
ontstaan, die niet zelden in een
scheiding uitlopen. Tip van een
cliënt: 'Zoek contact met lotge
noten; dat helpt echt'.
Onder de cliënten van Korrelatie
die over dit probleem bellen be
vinden zich ook mensen die het
trauma - na lange tijd en vaak
met steun van lotgenoten of
hulpverleners - redelijk verwerkt
hebben. Hun verhaal kan andere
slachtoffers sterken in hun strijd:
'Er komt een dag dat je het van
je af kunt zetten. Ik heb vijf jaar
lang niet naar een foto van mijn
zoon kunnen kijken, maar je
moet juist de confrontatie aan
gaan. Door de pijn heen. dat is
de enige uitweg'.
Tips voor mensen in de rouw:
U moet een nieuw leven opbou
wen zonder uw dierbare. Accep
teer dat dit moeilijk is en neem er
de tijd voor. Probeer te zorgen
voor een gezond en regelmatig
levensritme, om uzelf houvast te
geven. Uit uw emoties; probeer
uw emoties niet weg te stoppen.
Uit uw emoties op een manier
die bij u past. U kunt alleen zelf
voelen wat voor u werkt, waar u
weer verder door komt. Verwer
ken is niet hetzelfde als vergeten;
het is leren leven met het verlies.
V
Neem uw eigen reacties serieus.
Al vindt u soms dat u vreemd
reageert, het is niet vreemd: u
bent in de rouw. Dat u uw emo
ties uit, wil niet zeggen dat u aan
iedere emotie toegeeft. Soms is
het goed om voluit te huilen of
kwaad te zijn, soms is het goed
om afleiding te zoeken en de
aandacht op iets anders te rich
ten. Als u nare gevoelens heeft
over het verleden, als u zich bij
voorbeeld schuldig voelt over
dingen die gebeurd zijn. kan het
goed zijn om dat te bespreken
met mensen die erbij waren. Zij
kunnen u helpen om een juist
beeld te krijgen van de situatie -
onze herinneringen kunnen sterk
gekleurd zijn- en om daarvan los
te komen. Rouwen kan samen
gaan met allerlei klachten, zoals
eet- of slaapproblemen. Als u
met deze klachten naar de dok
ter gaat, vertel dan over uw ver
lies. Het is niet goed als het
rouwproces te veel door medicij
nen onderdrukt wordt.
Voor informatie over rouwver
werking, een persoonlijk advies,
of adressen voor hulp of lotgeno
tencontact kunt u contact opne
men met Korrelatie: 030 - 233 13
35. Bij Korrelatie is tevens gratis
informatieblad van het Nationaal
Fonds Geestelijke Volksgezond
heid over het verwerken van ver
lies bestellen.
Uitbreiding van het aantal
boswachters en meer invloed
op het beheer van natuurge
bieden voor het publiek, dat
zijn volgens directeur Maar
ten Brabers de meest in het
oog springende veranderingen
als Staatsbosbeheer op 1 ja
nuari aanstaande zelfstandig
wordt. Vanaf die datum, zo
heeft het parlement besloten,
zal het bijna 100 jaar oude
Staatsbosbeheer niet langer
deel uitmaken van het Minis
terie van Landbouw, Natuur
beheer en Visserij, maar een
zelfstandige overheidsinstel
ling worden met een eigen op
dracht.
De verzelfstandiging geeft
Staatsbosbeheer ook de moge
lijkheid om zelf op te komen
voor de belangen van de natuur.
Bij dreigingen als de bestemming
tot woningbouwlocatie of de
aanleg van een hogesnelheids
spoorlijn of autoweg door na
tuurgebieden kan Staatsbosbe
heer straks in de bres springen en
negatieve maatregelen van de
overheid ter discussie stellen.
Een verzelfstandigd Staatsbos
beheer kan volgens directeur
Maarten Brabers beter inspelen
op de wensen van het publiek en
kan samen met boeren, recrea
tieondernemers en bedrijfsleven
mogelijkheden uitwerken om
nieuwe activiteiten te ontwikke
len die goed zijn voor de natuur
èn voor recreant en toerist. Ook
kan nauwer worden samenge
werkt met provincie, gemeenten
en bijvoorbeeld waterschappen
en waterleidingbedrijven.
Het nieuwe Staatsbosbeheer wil
niet alleen een natuur- en milieu
vriendelijke organisatie zijn
maar vooral ook een publieks
vriendelijke organisatie met aan
dacht voor mensen. Het beheer
van de natuurgebieden kan vol
gens Staatsbosbeheer alleen echt
effectief worden uitgevoerd in
wisselwerking met de mensen uit
de omgeving en de bezoekers
van de terreinen. Daarom wordt
het aantal boswachters en voor
lichters sterk uitgebreid en
wordt het publiek actief betrok
ken bij Staatsbosbeheer. Zelf
meedenken en helpen bevordert
het gevoel voor verantwoorde
lijkheid en de betrokkenheid bij
de natuur.
TNO Preventie en Gezondheid
heeft een brochure uitgebracht
over de schadelijke effecten van
geluid op de gezondheid van de
mens.
Het gaat hierbij om gevolgen
van geluid in de woonomgeving,
zoals van vlieg-, weg- en trein
verkeer, industrie, militaire oe
fenterreinen en buren, maar ook
om effecten van harde muziek
(in discotheken en via walk
mans). Aanleiding voor het uit
brengen van de brochure is het
toenemend aantal mensen dat
vragen heeft over de gevolgen
van geluid voor de gezondheid.
Via de brochure is nu de huidige
wetenschappelijke kennis op dit
gebied toegankelijk gemaakt
voor een breed publiek van be
leidsmakers, milieugroepen, om
wonenden van een vliegveld of
snelweg, verontruste ouders en
andere mensen die te maken
hebben met ongewenst of teveel
geluid.
Sociale handicap
De brochure gaat in op vier ef
fecten van geluid op de gezond
heid. namelijk gehoorschade,
hinder, slaapverstoring en stress.
Bij elk van de effecten wordt
beschreven wat het is, hoe het
ontstaat, wat de gevolgen op
lange termijn zijn en vanaf welke
geluidsniveaus het kan optreden.
Gehoorschade kan ontstaan
wanneer mensen zichzelf lang
durig blootstellen aan een te
hoge geluidsbelasting. Vooral
jongeren blijken een groot risico
te lopen op gehoorverlies door
veel naar harde muziek te luiste
ren. De brochure behandelt de
werking van het gehoororgaan
en aan de hand daarvan wordt
uitgelegd hoe gehoorschade ont
staat en waarom dit een geleide
lijk maar onomkeerbaar proces
is. Het belangrijkste gevolg van
gehoorverlies is een verminde
ring van het verstaan van
spraak, wat uiteindelijk een soci
ale handicap kan worden.
Stress
Hinder is een subjectieve bele
ving, maar is wel degelijk te me
ten. De brochure gaat in op het
meten en voorspellen van het
percentage gehinderden in een
bepaalde situatie. Een specifiek
effect van geluid is slaapversto
ring. Tijdens de slaap verwerkt
het lichaam nog steeds geluids
prikkels. Daardoor kunnen ook
geluiden waarvan je niet wakker
wordt invloed hebben op de
slaapkwaliteit. Dat geluid hinder
en slaapverstoring teweegbrengt
weten de meeste mensen wel.
Minder bekend is het feit dat
geluid ook stress kan veroorza
ken, wat onder meer kan leiden
tot hoge bloeddruk en halt-en
vaatziekten. De brochure besluit
met een samenvattend overzicht
van de beschreven gezondheid
seffecten, met daarbij een indica
tie van het aantal mensen in Ne
derland bij wie mede door geluid
in de woonomgeving dergelijke
effecten optreden.
De brochure 'Hoe ongezond is
geluid? Gehoorschade, hinder,
slaapverstoring en stress door ge
luid' is uitgegeven door TNO
Preventie en Gezondheid met sub
sidie van het ministerie van
VROM, telt 36 pagina's en is te
bestellen door fl. 10,- over te ma
ken op postbankrekening 99.889
ten name van TNO-PG te Leiden
onder vermelding van bestelnum
mer 97.018.
Zeearend komt onze kant op
door AART JAN PRONK
Het toenemend succes van
broedparen in Duitsland ligt
hieraan ten grondslag, licht We-
reldnatuurfonds beleidsmede
Een opgezette zeearend zoals te vinden in het Natuurmuseum Rotterdam
foto Leendert van der Waal
Rouwproces na dood van een kind
is altijd langdurig en moeizaam
Door de pijn heen is de enige uitwerg
foto LEUNIS VERLINDE
1
Jaarlijks meer dan 100 miljoen bezoeken aan de natuurcentra
foto LEUNIS VERLINDE
Fijn met de trein
foto TNO
