Indianenverhalen
in Ecodrome
In
Doe eens
de dagelijkse boodschappen anno 1900
Unieke middeleeuwse goudschat in Penningkabinet
'Avontuur in de wolken'
Steltlopers en
krakeenden
-Sfc'
'De Dansende Demonen uit
Mongolië' is Nederlandse primeur
Meerkerk op handen en voeten
Dat wordt lachen,
gieren, brullen!
Keukenprinsen en prinsessen kunnen uitdaging aangaan om nieuw recept te ontwikkelen
26 - 1004
Het Nederlands
Audiovisueel Archief (NAA)
Omroepmuseum in
Hilversum presenteert tot
en met 7 augustus een
nieuw thema in de voorstel
lingenreeks Cinema NAA.
Het programma dat in de
videozaal van het omroep
museum vertoond wordt
staat ditmaal in het teken
van 'De verborgen camera'.
Sommige programmamakers
gebruiken de verborgen camera
alleen om mensen in hun gewo
ne doen en laten te filmen.
Anderen lokken hun slachtoffers
min of meer in een val, het gaat
dan om het komische effect van
de reacties.
Bert Haanstra behoort tot de eer
ste categorie Met 'Alleman' uit
1963 slaagde Haanstra erin om
Nederlanders vast te leggen in
hun dagelijkse ongedwongen
gedrag. Haanstra gebruikte geen
trucs, maar wel een telelens
zodat hij van veraf onopgemerkt
kon filmen.
Het hedendaagse 'Taxi' van de
NCRV laat net als in 'Alleman'
de mensen zien zoals ze werke
lijk zijn. Op vaak ongedwongen
wijze vertellen de passagiers
vaak persoonlijk en ontroerende
verhalen.
De Amerikaan Allen Funt
behoort tot de tweede categorie
programmamakers. Hij is de uit
vinder van tv-programma's wa-
rbij onschuldige mensen in de
val worden gelokt. Zijn pro
gramma 'Candid Camera' is een
begrip geworden. In Nederland
werd 'Candid Camera' nage
volgd in programma's
'Kiekeboe' en 'Poets'.
Het is ontroerend om te zien hoe
de mensen in de jaren zestig en
zeventig werden gefopt. In de
jaren tachtig werd het al veel
moeilijker om mensen voor de
gek te houden. Steeds vernufti
ger en geraffineerder werden de
grappen in 'Bananasplit'. Een
overzicht van alle grappen grol
len door de jaren heen is te zien
in een fragment uit AVRO-pro-
gramma 'Déja Vu' uit 1995,
waar de voorstelling mee begint.
Cinema NAA draait permanent
in de videozaal van het NAA
Omroepmuseum en regelmatig
zal het vertoningprogramma
wisselen. Zo zullen de bezoekers
iedere keer opnieuw kennis kun
nen maken met de verborgen
schatten van het Nederlands
Audiovisueel Archief.
Het Omroepmuseum zit aan de
Oude Amersfoortseweg 121-131
in Hilversum, tel.: 035-688 58
88. Open van dinsdag tot en met
vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur,
zaterdag en zondag van 12.00 tot
17.00 uur.
Bezoekerscentrum De
Hollandse Biesbosch houdt
op zondag 4 juli in samen
werking met Staatsbosbe
heer een vaarexcursie naar
enkele natuurontwikke
lingsgebieden in de Bies
bosch. Onder leiding van
boswachter Jacques van
der Neut worden twee pol
ders bezocht die in ver
schillende stadia van na
tuurontwikkeling verkeren.
In de 'Ruigten bezuiden den
Perenboom' wordt klei gewon
nen voor dijkverzwaring. Het
afgegraven deel wordt heringe
richt als natuurgebied. Hier
wordt natuur 'gemaakt'.
Pioniersplanten als kamille en
koolzaad bloeien er volop en
veel vogels die van nattigheid
houden, waaronder kluten, heb
ben het gebied al ontdekt.
Hierna wordt een bezoek
gebracht aan de Mariapolder,
een voormalige graslandpolder
waar al sinds 1994 de getijden
vrij spel hebben. Bij laag water
komen Slikplaten tevoorschijn
waarop talloze steltlopers foera-
geren. De slotenstructuur van de
oude polder is dan nog zichtbaar.
Bij hoog water is de polder het
domein van bergeend, krakeend
en wintertaling. Met wat geluk
tref je er ook jonge foeragerende
lepelaars aan.
Het vervoermiddel tijdens de
excursie is de fluisterboot
'Sterling'. De boot vaart op zon
nepanelen, zodat men onderweg
van de ene naar de andere polder
de vogels kan horen zingen.
Wie mee wil met de excursie op
4 juli kan zich opgeven bij het
Bezoekerscentrum de Hollandse
Biesbosch, Baanhoekweg 53 in
Dordrecht, tel. 078-630 53 53.
De afvaart is om 9.30 uur en de
tocht duurt zo'n drie uur. De
prijs is voor volwassenen is
fl. 17,50, voor 65 en kinderen
van 4 t/m 12 jaar fl. 12,50.
Ecodrome start zaterdag 3
juli in de Indian Summer.
Het park staat dan tot
maandag 6 september in
het teken van de indianen
waarbij er talloze activitei
ten te beleven zijn die alle
maal iets te maken hebben
met indianen.
Zo zijn er niet alleen verschil
lende indianenwoonvormen te
vinden, de bezoekers treffen
ook uiteenlopend tentoonstel
lingsmateriaal aan ter onder
steuning van dit thema.
De totale periode heeft daarna-
st verschillende speciale, kort
lopende activiteiten te bieden.
Zo is er een indianenmarkt,
laten valkeniers typische 'india-
nenvogels' zien en zetten 'india-
nenvertellers' echte indianenle-
gendes uiteenzetten, Verder zul
len boogschutters af en toe
demonstaties geven, is er speci
aal indiaans eten en drinken in
het restaurant te verkrijgen en
kunnen de allerkleinsten zich
vermaken in een speelhoek.
Natuurlijk zijn er ook films over
indianen te zien, zijn er diverse
indianenvoorwerpen te bewon
deren in een leerzame tentoon
stelling en zijn er door het hele
park kleine en grote 'verwijzin
gen' naar het echte indianentijd-
perk in de vorm van onder
andere legendes, trommels,
oude indiaanse spelen en nog
veel meer. Ecodrome zit aan de
Willemsvaart 19 in Zwolle, tel.:
038-421 50 50. Het park is
dagelijks geopend van 10.00 tot
17.00 uur. Kinderen tot en met 3
jaar mogen gratis naar binnen,
kinderen van 4 tot en met 12
betalen fl. 12,- en volwassenen
fl. 14,50.
Negen dagen aan het begin
van de zomer houdt het
Zuiderzeemuseum in
Enkhuizen een evenement
waarbij bezoekers de dage
lijkse boodschappen kun
nen doen anno 1900. Aan de
hand van een routekaart,
boodschappenlijst en menu
suggesties kunnen van 3 tot
en met 11 juli inkopen wor
den gedaan bijvoorbeeld bij
de winkel aan huis in het
buurtje Urk, kruideniers
waren uit Harderwijk,
snoep in het winkeltje uit
Volendam of melk en kaas
op de boerderij. Daarvoor
kan bij de
Rijkspostspaarbank of de
Boerenleenbank geld wor
den ingewisseld tegen een
loonzakje, zodat ook daad
werkelijk op het prijsniveau
van rond de eeuwwisseling
wordt betaald.
Als publieksopening mogen
bezoekers de eerste dag, zater
dag 3 juli, een toegangsbewijs
voor het museum kopen tegen
inlevering van geld dat voorheen
een wettig betaalmiddel was in
Nederland, bijvoorbeeld een cent
en vierkante stuivers. Aan het
eind van de zomer, van 21 tot en
met 29 augustus, krijgt het eve
nement z'n vervolg met
'Boodschappen doen anno 1930'.
Voor keukenprinsen en -prinses
sen vindt dan bovendien de jure
ring plaats van een kookwed-
strijd waarvoor recepten kunnen
worden ingestuurd.
'Vroege Verleiders'
De tentoonstelling 'Vroege
Verleiders' vormt van 3 juli tot en
met 29 augustus de verbinding in
het zomerevenement. Deze
expositie in het binnenmuseum
geeft een beeld van reclame
uitingen in het Zuiderzeegebied
in de periode van circa 1900 tot
1940. Aan de hand van affiches,
emaillen reclameplaten en etala
gemateriaal wordt een overzicht
geboden van producten uit deze
regio.
De inkomensverschillen om
streeks 1900 waren groot. Het
loon van landarbeiders in Noord-
Holland lag rond de eeuwwisse
ling bijvoorbeeld tussen de fl.
325,- en fl. 350,- per jaar, terwijl
het beginsalaris van een onder
wijzer al gauw op het dubbele uit
kwam. Het schoolhoofd steeg
daar nog weer ver bovenuit met
een verdienste van circa fl.
1100,- per jaar. Daarnaast had hij
ook nog de beschikking over een
vrije woning met tuin. Toch was
dit nog een schijntje in vergelij
king met de 'echte' notabelen.
Een notaris sprokkelde al snel
een salaris van fl. 14.000,- bij
elkaar en voor een arts was een
inkomen boven de fl. 20.000,-
niet uitzonderlijk. Veel geld ging
op aan dagelijkse levensbehoef
ten. De gemiddelde Nederlander
besteedde de helft van z'n inko
men aan voedsel. Een arm gezin
zag in verhouding nog een groter
deel van het loon aan eten en
drinken opgaan. De jaren tussen
1900 en 1940 kenmerkten zich
dan ook door soberheid in het
consumptiepatroon. Zuinigheid
was een deugd.
Was de kost van een arbeidersge
zin halverwege de 19de eeuw
nog uiterst karig, omstreeks
1900 was het al een stuk beter
gesteld. Het ontbijt bestond uit
brood besmeerd met vet of boter
en soms een schepje suiker. Voor
degenen met een iets beter
gevulde beurs kwam daar ook
kaas als beleg bij. Tussen de mid
dag werd zeker op het platteland
een warme maaltijd genuttigd.
Die bestond doorgaans uit één
gang, eventueel afgesloten met
pap om de gaatjes te vullen.
Aardappelen vormden het ho-
fdbestanddeel, vergezeld van
gesmolten vet en eventueel wat
groente. Verse groene groente
was niet in trek en werd smalend
'konijnenvoer' genoemd.
Voornamelijk wortelen, knollen,
rapen en ingemaakte groenten
zoals zuurkool stonden op het
menu. Ook peulvruchten werden
regelmatig bereid. Als aan het
begin van de zomer de winter
voorraad aardappelen op was,
kwam er ook wel rijst op tafel of
meelproducten als broeder en
pannenkoeken. Vlees was hoofd
zakelijk weggelegd voor de beter
gefortuneerde. Bij de anderen
kwam er hoogstens spek op tafel.
Voor het gemak en om brandstof
te sparen werden vaak eenpans
gerechten klaargemaakt. De pan
werd aan het begin van de och
tend op het vuur gezet, zodat het
gerecht gaar kon worden terwijl
de vrouw aan het werk was.
Rond de eeuwwisseling werden
de etenswaren vooral los ver
kocht. Voor melk en stroop nam
je bijvoorbeeld je eigen kannetje
mee dat vanuit een groot vat
gevuld werd. De voorraden ston
den in grote zakken of blikken in
de winkel. De kruidenier meng
de zelf de koffie en maalde de
bonen eventueel na aankoop.
Ook thee kocht hij in het groot in
en maakte daarvan zijn eigen
melanges.
De consument kreeg de goede
ren mee in een bruine zak die in
veel gevallen door de winkelier
zelf in elkaar was geplakt. Naast
de buurtwinkels werden ook veel
goederen op straat uitgevent.
Met handkarren trokken de ko-
plieden langs de deuren om hun
waar zoals vis aan de man te
brengen. Deze vis werd eenvou
dig in een oude krant verpakt.
Reclame
Lang beperkte de reclame voor
producten zich tot het passief
informeren van potentiële klan
ten en afnemers over de verkrijg
baarheid van de goederen. Dat
gebeurde hoofdzakelijk als de
klant een winkel aandeed.
Grootschalige reclamecampag
nes hadden weinig zin omdat
grote groepen van de bevolking
te arm waren en zich geen extra
(luxe) artikelen konden veroorlo
ven. Pas tegen het einde van de
19de eeuw nam de massarecla
me een grote vlucht. Dat was het
gevolg van de industrialisatie en
de massaproductie en verstede
lijking die daarmee gepaard
ging. Ook speelde een iets hoge
re welvaart een rol.
Een groter deel van de bevolking
kreeg ruimte in het gezinsbudget
voor goederen zoals cacao, kof
fie, thee en rookwaren. Een goed
net van waterwegen en later
In Rijksmuseum Het
Koninklijk Penningkabinet
in Leiden is vanaf 3 juli een
unieke middeleeuwse goud
schat te bezichtigen. Het
gaat om 36 gouden guldens
uit de 15de eeuw. Vondsten
die alleen guldens bevatten
zijn voor Nederland zeer
zeldzaam.
Eind 1998 werd op het erf van
een huis in Piaam in Friesland
een sleuf voor een rioleringsbuis
gegraven. Op een meter diepte
kwamen in totaal 36 gouden gul
dens tevoorschijn. Deze unieke
schat werd voor registratie en
wetenschappelijk onderzoek
aangemeld bij Rijksmuseum Het
Koninklijk Penningkabinet.
Appeltje voor de dorst
De late middeleeuwen zijn voor
Friesland een zeer onrustige tijd.
Zijn de goudgele guldens vanwe
ge een oorlog begraven, of gaat
het hier toch om wat anders?
In de schat zijn alleen munten
van hoge waarden en goede kwa
liteit samengebracht, lage
waarden en kleingeld ontbreken.
Het is daarom het meest waar
schijnlijk dat het om een spaar
schat gaat. Dit 'appeltje voor de
dorst' werd veilig begraven, om
het pas bij moeilijke tijden op te
graven. Helaas heeft de toenma
lige eigenaar zijn schat niet kun
nen opgraven. Het gaat overi
gens om een groot bedrag, 36
goudguldens vertegenwoordigde
in de late middeleeuwen bijna
een jaar arbeidsloon.
De schat bevat zowel
Nederlandse als buitenlandse
guldens. Want in de middeleeu
wen konden munten uit alle lan
den gebruikt worden, onafhanke
lijk van hun herkomst. De
waarde werd bepaald door de
hoeveelheid goud of zilver die de
munten bevatten. Zowel de oud
ste munt (uit 1422) als de jongste
munt (uit 1508) zijn uit Keulen
afkomstig. Zoals gebruikelijk in
die tijd hebben de omschriften in
het Latijn; een naam en waarde-
aanduiding ontbreekt. Ook het
jaar van productie werd niet ver
meld. Pas aan het einde van de
15 eeuw werd het dateren van
munten een normaal verschijn
sel. Zodoende dagen alleen de
jongste negen munten uit de
vondst van Piaam jaartallen en is
de rest ongedateerd.
Afscheid van de gulden
De goudgele schat heeft een ere
plaats gekregen in de tentoon
stelling 'Het is gebeurd met de
gulden' die op vrijdag 2 juli geo
pend wordt door dr. A.H.E.M.
Wellink, president-directeur van
de Nederlandse Bank.
Bij de introductie van de euro
spoor- en verkeerswegen zorgde
er bovendien voor dat producten
in vrij korte tijd over het hele
land konden worden afgeleverd.
De kleinschalige economie ver
anderde in een grootschalige
gericht op onbekende klanten.
Om de artikelen aan de man te
brengen was het noodzakelijk
dat het product bekendheid
kreeg en herkenbaar was voor de
potentiële klant. Het was vooral
de buitenreclame die grote groe
pen van de bevolking bereikte,
want het lezen van kranten en
tijdschriften was slechts aan een
kleine groep voorbehouden.
Affiches en emaillen borden kon
je dan ook overal aantreffen.
Kookwedstrijd
In het Zuiderzeemuseum kunnen
bezoekers niet alleen de aanbe
velingen voor oude producten
zien, maar ook kunnen de ingre
diënten voor authentieke recep
ten worden gekocht en geproefd.
Mensen die graag in de keuken
staan worden bovendien uitge
daagd om op basis van de oude
recepten uit de periodes 1900 of
1930 een nieuw gerecht te ont
wikkelen. De inzendingen moe
ten uiterlijk 8 augustus bij het
museum binnen zijn en worden
beoordeeld door een deskundige
jury. De bedenkers van de zes
origineelste of lekkerste recepten
worden uitgenodigd om woens
dag 25 augustus hun gerecht op
petroleumstellen in het museum
te bereiden.
De hoofdprijs is een rit inclusief
diner voor vier personen met de
speciale Candle lightexpress van
de Museum Stoomtram Hoorn-
Medemblik ter waarde van fl.
580,-. De tweede prijs is een
arrangement 'Hollands Glorie
rond de Zuiderzee' voor vier per
sonen van De Gouden Cirkel ter
waarde van fl. 396,-. De derde
prijs bestaat uit een Amstelcruise
met rederij Naco, inclusief vier
gangendiner voor vier personen,
ter waarde van in totaal fl. 300,-.
De volledige spelregels zijn op te
vragen bij het Zuiderzeemuseum
door een kort briefje te sturen
naar postbus 42, 1600 AA
Enkhuizen onder vermelding
van 'Kookwedstrijd' of even te
bellen met het museum 0228-
351 111. Het museum is in de
maanden juli en augustus dage
lijks geopend van 10.00-18.00
uur.
hoort een afscheid van de gulden
en als onderdeel van dit
afscheidsritueel heeft, het
Penningkabinet een tentoonstel
ling op touw gezet die dit histo
rische moment markeert. Het
dagelijkse leven van de afge
lopen 100 jaar komt ruim aan
bod waarbij de gulden de hoofd
rol speelde in portemonnee, kas
boek en loonzakje.
De grote gebeurtenissen van de
20e eeuw worden ook door de
gulden verbeeld. De Eerste
Wereldoorlog met de zilverbon
nen, de economische crisis, de
Tweede Wereldoorlog en de
geldsanering van 1945 en de stij
gende welvaart in de jaren die
daarop volgden.
In een ware schatkamer van gou
den en zilveren munten en kost
baar papiergeld biedt de tentoon
stelling ook een compleet over
zicht van de gulden in al zijn
verschijningsvormen, van 1252
tot heden.
Rijksmuseum Het Koninklijk
Penningkabinet, Rapenburg 28,
Leiden, tel.:071-512 07 48.
Ruim honderd kunstschatten uit Mongolië zijn nog tot en
met 17 oktober in de Amsterdamse Nieuwe Kerk te zien
op de tentoonstelling 'De Dansende Demonen van
Mongolië'. Deze Nederlandse primeur is speciaal voor de
kerk samengesteld door gastconservator dr. Jan Fontein en
werd afgelopen vrijdag geopend door Hare Majesteit de
Koningin.
Voor het eerst in Nederland geven vele prachtige kostuums en expres
sieve maskers, schilderijen en sculpturen een indruk van de kunst en
cultuur in Mongolië. Vooral recent ontdekte oude foto's en filmfrag
menten brengen de tradities, feesten en gebruiken opnieuw tot leven.
Een van de hoogtepunten van de tentoonstelling is een verzameling
zeventiende-eeuwse vergulde bronzen beelden van de beeldhouwer
en eerste geestelijke leider van Mongolië; Zanazabar (1635-1723).
Hij werd in zijn land beschouwd als de grootste maker van
Tibetaanse Boeddhistische beelden. De Mongolen vereerden hem als
een god en noemden hem de levende Boeddha.
De legendarische Mongoolse leider Djenghis Khan bracht in de der
tiende eeuw het grootste wereldrijk uit de geschiedenis onder zijn
gezag. Vanaf dat moment werden de Mongolen gevreesd en bewon
derd. Het verging vervolgens het Mongoolse rijk als zovele andere,
door nomaden gestichte rijken: in korte tijd werd er een wereldmacht
opgebouwd, die vervolgens weer even snel in het niets verdween. Na
de val van Djengis Khans rijk kwam het van oorsprong sjamanisti-
sche Mongolië meer onder invloed van het Tibetaanse boeddhisme
dat in de 16de eeuw doorbrak. De sjamanistische goden en demonen
werden ondergeschikt gemaakt aan de Boeddha en opgenomen in
boeddhistische rituelen.
Zo speelden de goden en demonen uit beide stromingen een belang
rijke rol in de boeddhistische Tsam-dans. De dansers waren gekleed
in rijk versierde kostuums en droegen imposante maskers, die nu op
de tentoonstelling te zien zijn. In 1937 werden onder Sovjetgezag de
boeddhisten vervolgd en vele kloosters verwoest. Sinds de autonomie
in 1992 beleeft de Mongoolse cultuur een heropleving.
De Nieuwe Kerk ligt aan de Dam in Amsterdam, op 10 minuten
afstand var. het Centraal Station. Alle trams vanaf CS hebben een
halte 'Dam'. Openingstijden: dagelijks van 10.00 tot 18.00 uur, don
derdags tot 22.00 uur.
Last van hoogtevrees? De architect Yona Friedman ont
werpt gebouwen die hoog boven de stad lijken te zweven.
Kinderen maken na een bezoek aan de tentoonstelling
over Friedmans werk als jonge bouwers hun eigen zweven
de stad. Het ontwerp moet zo licht zijn dat het aan een
draadje kan blijven hangen! Architectuur is een avontuur!
In het SchoolAtelier, de educatieve ruimte van het Nederlands
Architectuurinstituut (NAi), worden iedere eerste zondag van de
maand architectuurworkshops voor kinderen gegeven De workshop
is bestemd voor kinderen van 6 tot en met 12 jaar en vindt plaats van
14.00 tot 16.00. De eerst workshop is op 4 juli en de volgende vindt
plaats op zondag 1 augustus.
Terwijl de kinderen bouwen kunnen de ouders deelnemen aan een
exclusieve rondleiding door het normaal voor individueel publiek
gesloten depot: de Schatkamer van het NAi.
Deelname aan de workshop is voor kinderen gratis op vertoon van
een toegangskaartje. De rondleiding voor volwassenen start om 14.30
uur en kost fl.5,- (exclusief de toegangsprijs). Reserveren voor deze
activiteiten is gewenst, in verband met een beperkt aantal plaatsen.
Voor meer informatie kan men zich richten tot de afdeling educatie,
tel.: 010-440 12 00. Het NAi zit aan het Museumpark 25 in
Rotterdam.
Het dorp Meerkerk wil, na het succes van vorig jaar, met
het nationale kampioenschap kruipen over 500 meter een
traditie opbouwen aan de vooravond van de jaarmarkt.
Op vrijdag 2 juli wordt er opnieuw gekropen om de
nationale eer. Vanaf 19.30 uur gaat het kruipevenement
van start op het parkeerterrein'achter het gemeentehuis
aan de, Burgemeester Sloblaan, als het ware in de scha
duw van de watertoren.
Deelname staat open voor alle leeftijden, aan de hand van de aan
meldingen worden de leeftijdscategorieën ingedeeld. Vorig jaar
finishte Jan Willem van de Boogert uit Meerkerk in 5 minuten en 46
seconden als eerste. Wie goed beslagen, beter gezegd goed
beschermd, ten ijs wil komen moet op zijn minst stevige kniebe
schermers, sterke handschoenen en stalen neuzen in haar/ zijn schoe
nen hebben. Inzet van de wedstrijd is uiteraard het kampioenschap
met een wisselbokaal, die beschikbaar wordt gesteld door
Ondernemersvereniging Meerkerk (OVM).
Deelname kost fl. 5, per persoon. Dat geld komt ten goede aan
Stichting De Meerkant in Meerkerk, een gezinsvervangend tehuis
voor verstandelijk en lichamelijk gehandicapte kinderen. De
Meerkant maakt deel uit van Stichting Syndion in Gorinchem.
Op zaterdag 3 juli is van 10.00 tot 17.00 uur de 24e Jaarmarkt, wa
rmee de vakantieperiode in Midden Nederland wordt ingeluid.
Informatie over de deelname verstrekt Gerrit van Veen,
tel.: 0183 351 635. Bij hem kan ook voor deelname worden inge
schreven.
9
loods
INDIAN SUM
Boodschappen doen in een winkel anno 1900
foto: ZUIDERZEE MUSEUM
Waarschijnlijk gaat het hier om een spaarschat
Foto: JANSSEN DE KIEVITH
