Onthaasten in de Limousin
Lac de Vassivière uitvalsbasis aan het water Wevers van Aubusson zijn met hun tijd meegegaan
Historisch Limoges biedt ondergronds
bijna net zoveel als erboven
Alleen de vorm van de boot
doet nog aan vroeger denken
Alles wat over porselein
uit Limoges te weten valt
Colofon
lil
7
Collonges la Rouge vooral goed voor mooie plaatjes
28 - 1229
J 5 4
Frankrijk is voor Nederlanders nog altijd de buitenland
se vakantiebestemming nummer een. En ondanks de
explosfëf gestegen belangstelling voor verre reizen lijkt
bet re niet op dat daar op korte termijn verandering in
zal komen. Bretagne, de Dordogne en de kuststreek van
zuidwest Frankrijk en Zuid-Frankrijk trekken jaarlijks
grote aantallen Nederlandse toeristen. Voor wie extreme
drukte wil ontlopen en toch een groot aanbod natuur en
cultuur, in combinatie met prettige temperaturen, zoekt
is de Limousin een goed alternatief.
Het niet minder dan 1000 hecta
re grote Lac de Vassivière is één
van de belangrijkste toeristische
trekpleisters van de dunst
bevolkte regio van Frankrijk.
De drie departementen die
gezamenlijk de Limousin vor
men tellen maar net meer inwo
ners dan de gemeente
Rotterdam. Alleen het aantal
toeristen dat jaarlijks de omge
ving van het veelzijdige meer
aandoet is al groter; al gauw
zo'n miljoen.
De vele ontspannings- en
watersportmogelijkheden die
het gebied biedt moeten eigen
lijk verrassend genoemd wor
den. Ze doen althans niet ver
moeden dat het nog maar dertig
jaar gelden is dat voor een toe
ristische aanpak van de regio
gekozen werd.
Anno 2000 maakt het meer het
met zes stranden, alle mogelijke
watersportfaciliteiten, niet min
der dan 300 kilometer wandel
pad en een snufje cultuur in de
vorm van een beeidenroute en
het door de befaamde architect
Aldo Rossi ontworpen museum
voor moderne kunst, de omge
ving een perfecte vakantiebe
stemming voor vooral gezinnen
met jongere kinderen. Groot
voordeel van het binnen een dag
met de auto bereikbare gebied
is dat de omgeving ook tal van
mogelijkheden biedt voor het
geval het eens niet zo goed "weer
is of het na een aantal dagen op
of,rond het water wel weer even
genoeg is geweest.
De Limousin blijkt veel meer te
bieden dan de in kuddes leven
de bruine koeien, die bij
vleesliefhebbers zo populair
zijn.
Wie op zoek is naar infor
matie over Limoges komt
bijna automatisch uit bij
een schat aan gegevens over
het porselein dat de stad
nou eenmaal wereldbe
kendheid gegeven heeft.
Zowel industrieel porselein,
inmiddels veelal door
kunststof vervangen, als
hoogwaardig porselein voor
huishoudelijk gebruik wor
den vanuit Limoges over de
hele wereld geëxporteerd.
Je zou bijna vergeten dat
Limoges een stad is die
zowel kerkelijk als wereld
lijk van historische beteke
nis is.
Wie meer wil weten over de
geschiedenis van de stad kan
natuurlijk een naslagwerk uit de
bibliotheek halen of desnoods
op internet de historische gege
vens van de 'porseleingegevens'
proberen te scheiden. Met een
wandeling door de stad komt de
geschiedenis pas echt tot leven.
Vooral als dat gebeurt nadat de
schemering is ingevallen onder
leiding van een stadsgids als
Jean-Michel Imbert. Niet alleen
is het daarbij genieten van de
prachtig uitgelichte gebouwen in
zowel het geestelijk als het
wereldlijk centrum van de stad,
vooral is het het gevoel één te
worden met een stad die een zeer
rijke geschiedenis kent.
Jean-Michel Imbert is Limoges.
Volgens eigen zeggen kan hij
zijn familiegeschiedenis in de
stad in ieder geval tot in de der
tiende eeuw terugvoeren. Maar
dat is maar een heel klein onder
deeltje uit het ongelooflijk ken
nisvat waaruit de man put, die al
vanaf zijn zestiende toeristen
door de stad leidt. Fascinatie
voor geschiedenis in het alge
meen en voor Limoges in het
bijzonder is de simpele verkla
ring voor Imberts alweer bijna
25-jarige gidsgeschiedenis.
Tijdens een rondgang door de
stad vertelt Imbert over de
geschiedenis van de stad die ligt
op een kruispunt van pelgrims
routes en daarmee met name in
het kerkelijk centrum nog altijd
iets van de Middeleeuwen
ademt, Maar de geschiedenis
van de stad gaat veel verder
terug. Al aan het begin van de
jaartelling bepaalden Romeinse
invloeden het eerste uiterlijk van
de stad. Dat blijkt vooral als
Imbert zijn gasten op een toetje
trakteert. Via een deur en een
trap leidt Imbert zijn groep naar
een plaats waar 365 dagen per
jaar een temperatuur van 13 gra
den Celsius heerst. Wat aanvan
kelijk een wat ruim uitgevallen
kelder lijkt, blijkt slechts een
klein stukje van een complete
ondergrondse stad, waarbij ver
schillende delen en verdiepingen
in verschillende perioden gegra
ven zijn.
Nog altijd is niet precies duide
lijk waar precies wat onder zit.
"Het kan zo zijn dat als je in
Limoges over straat loopt de weg
onder je voeten wegzakt en er
nooit meer iets van je wordt ver
nomen," grapt Imbert. Om ver
volgens serieus over te gaan op
een anekdote over een vriend die
elders in de stad zijn oog op een
pandje had laten vallen. "Hij
vroeg zich af of daar misschien
ook iets onder zat en ik had het
idee dat dat wel eens het geval
zou kunnen zijn. Na de koop van
het pand bleek dat ook het geval.
Vier verdiepingen maar liefst.
Met in de derde wel een heel bij
zondere verrassingen. Daar lag
een wijnvoorraad uit het begin
van de negentiende eeuw opge
slagen. Bordeaux, Cognac. Ik
heb bij hem een wijn uit 1815
gedronken en die was nog per
fect!"
Limoges is een stad die nog vele
verrassingen kent. Het onde
raardse gangenstelsel moet nog
goed in kaart gebracht worden
en ook boven de grond valt er
nog veel te ontdekken. Jean-
Michel Imbert brengt zijn gasten
overal. Met als uitstekend einde
een ambachtelijk gebrouwen
biertje uit de huisbrouwerij van
St. Martial op het terras op het
place Denis-Dussoubs.
Wie een wandeling door de stad
wil maken onder begeleiding
van Imbert of één van zijn colle
ga's kan daar een afspraak voor
maken via de plaatselijke toeris
teninformatie.
Drie eeuwen geleden
bouwden stoere arbeiders
gabares waarmee ze vanaf
Sfrontour de rivier
Dordogne afzakten in de
richting van Bordeaux. In
de omgeving van de wijn
stad werden de met eiken
en kastanjehout geladen
boten verkocht, waarna
een lange en niet ongevaar
lijke voettocht terug naar
huis volgde. De Dordogne
heeft, nadat er in totaal
vijf dammen gebouwd
zijn, niet meer het wilde en
gevaarlijk van vroeger.
Toch doet een tochtje op
een gabare de tijd van
vroeger nog altijd een
beetje herleven.
In Spontour ligt een vijftal
gabares gereed om kleine en
grotere groepen toeristen iets
van het verleden te laten proe
ven. De boten zijn tegenwoor
dig van een motor voorzien,
zodat ze ook weer naar de plaats
van vertrek terug kunnen keren,
maar met die motor wordt wel
ongeveer een snelheid gehaald
die drie eeuwen geleden al
gebruikelijk was. Maar daar
mee houdt de gelijkenis ook wel
zo'n beetje op, geeft Salustiano
Hernandez, eigenaar van de
vloot, toe. "Vroeger kon op
deze boten ongeveer twintig ton
hout vervoerd worden," legt hij
uit. "De reis over de rivier die
soms plaatselijk maar enkele
centimeters diep was, kon
alleen in het voorjaar of in de
herfst gemaakt worden. Echt
varend duurde de reis misschien
maar enkele dagen, maar in de
praktijk kon het wel dertig
dagen duren voordat de plaats
van bestemming was bereikt.
Dan moest bijvoorbeeld na twee
dagen gewacht worden op een
volgend hoog water om de plat
te boot weer een stukje verder te
krijgen."
De echte vaartijd om het voor
wijnvaten en de wijnteelt
bedoelde hout aan de westkust
af te kunnen leveren bedroeg
naar schatting zo'n vijf dagen.
De weg terug nam zeker een
maand in beslag. "Na de ver
koop van het hout hadden de
mannen een grote hoeveelheid
geld op zak," vertelt de boot
eigenaar met een half Spaanse
afkomst. "Uit angst voor struik
rovers werd altijd in groepjes
terug gereisd. Dat kostte dus
nogal wat tijd, alleen al het
wachten totdat er voldoende
mannen waren om de tocht te
aanvaarden."
Lekker dobberen
Dat wachten is er nu niet meer
bij. In gedachten kan nog wel
een voorstelling gemaakt wor
den bij een reis over de
Dordogne, ergens aan het begin
van de achttiende eeuw, in prak
tijk is de overeenkomst ver te
zoeken.
Maar dat maakt twee uurtjes, of
misschien wel een hele dag lek
ker dobberen op het water er
niet minder plezierig om.
Misschien is het nu nog vooral
het beeld van bananenbomen
langs de oevers dat de link
vormt met die tijd. "Indertijd
werden door de mannen alle
mogelijke zaden uit Bordeaux
terug mee naar huis genomen,"
strooit Hernandez met één van
zijn vele wetenswaardigheden.
"Door de relatief hoge tempera
tuur in het dal van de Dordogne
bleken veel planten hier welig
te tieren. De hoge temperatuur
in combinatie met de exotische
plantengroei maakt dan ook dat
dit gebied de Rivièra van de
Limousin wordt genoemd."
Terwijl de aan boord aanwezige
accordeonist nog maar eens een
deuntje speelt, blijkt Hernandez
nog veel meer te weten.
Bijvoorbeeld over een
excentrieke dame die haar huis
niet wilde verlaten toen het
water veel hoger kwam nadat de
dammen waren aangelegd en
over het feit dat zij weigerde
elektriciteit aan te laten leggen
in haar huisje dat daarna nog
nauwelijks bereikbaar was.
Wat maakt het uit dat alleen de
vorm van de boot nog aan vroe
ger doet denken? Wie wil laat
zich vertellen over hoe het eeu
wen terug geweest moet zijn.
Wie dat niet wil geniet gewoon
van het uitzicht op de rivier die
zo ingrijpend veranderd is,
maar nog altijd spectaculaire
oevers kent.
In het hoogseizoen vertrekken
er elke dag verschillende boten
op vaste tijden om groepjes
toeristen een stuk van de rivier
te laten zien. Voor 37 franc per
persoon (kinderen van 5 tot 15
jaar 22 franc) kan al een tocht
gemaakt worden. "Wij varen
met grote en kleine groepen,"
benadrukt Hernandez.
"Eigenlijk is alles mogelijk. Dit
jaar hebben we zelfs op 2 janu
ari gevaren."
En dat is niet zo raar, want
behalve voor het maken van een
verkennende tocht is een gabare
ook geschikt voor bijvoorbeeld
groepen vissers.
Zij kunnen een boot voor een
hel dag huren om hun hengel in
de rijke viswateren van de hui
dige Dordogne uit te werpen.
Het klinkt wat stoffig: een
wandkledenmuseum. Ondanks
de hernieuwde belangstelling
die door allerlei weefcursussen
wordt gestimuleerd, zal het
musée départemental de la tapis
serie in Aubusson niet bij ieder
een op voorhand tot de verbeel
ding spreken. Toch is een bezoek
meer dan de moeite waard. Al
was het alleen maar om te zien
dat de kunst waar Aubusson zijn
bekendheid door geniet met zijn
tijd is meegegaan.
Bij wandkleden wordt al snel
gedacht aan enorme wandversie
ringen die in Middeleeuwse kas
telen de verschillende vertrek
ken verfraaien. Het museum in
het stadje dat gerust het centrum
van de weefkunst genoemd mag
worden, laat zien dat ook nu nog
kleden gemaakt worden die per
fect passen bij de entourage van
deze tijd. Naast bijzondere
wereldlijke en geestelijke
afbeeldingen die in vroeger tij
den op wandkleden zijn vereeu
wigd, zijn dan ook tal van wer
ken te zien die door een samen
werking van een hedendaagse
kunstenaar en een wever van één
van de weefateliers in Aubusson
tot stand gekomen zijn.
Opmerkelijk zijn de werken
waarin verschillende technieken
tot één kunstwerk zijn gecombi
neerd. Opvallend voorbeeld
daarvan is het werk dat ter gele
genheid van het 150 jarig
bestaan van de postzegel
gemaakt werd. Aan beide zijden
loopt de afbeelding op het wand
kleed vloeiend over in bewerkte
stukken graniet.
Helemaal passend bij het idee
dat de weefkunst van alle tijden
is, is de tentoonstelling die nog
tot 1 oktober te zien is in het
museum. In tal van werken wor
den tijd en jaargetijden verbeeld
waarbij de wevers alle gelegen
heid gekregen hebben de meest
fantastische kleuren in hun kle
den te verwerken. In kleden die
lang geleden werden gemaakt, in
kleden die in de eerste helft van
de twintigste eeuw geweven
werden in kleden die nog maar
net uit het atelier komen.
De toegangsprijs tot het museum
bedraagt 20 franc. Kinderen
betalen 15 franc.
In 1863 werd in Limoges de
beroemde porseleinfabriek van
Bernardaud gesticht. Op dezelf
de plaats maakt Michel
Bernardaud inmiddels de vierde
generatie, nog altijd porselein
dat over de hele wereld gewild
is. Liefhebbers die de porselein
hoofdstad van de wereld aan
doen, kunnen van de gelegen
heid gebruik maken om zich
alles over het productieproces te
laten vertellen. Over de verhou
dingen van het gebruikte materi
aal, over de temperatuur (1400
graden Celsius) waarbij gebak
ken wordt, over het feit dat het
materiaal tijdens de verhitting
maar liefst 14 procent krimpt en
over een niet minder dan 35
meter lange tunneloven waar het
porselein tergend langzaam door
schuift om uiteindelijk zijn hard
heid te krijgen. De decoratie van
het porselein vormt een apart
hoofdstuk dat uiteraard alle aan
dacht krijgt en ook wordt gede
monstreerd.
Liefhebbers van het materiaal
dat Marco Polo in de dertiende
eeuw vanuit het Verre Oosten
introduceerde en dat vanaf het
eind van de zestiende en het
begin van de zeventiende eeuw
hier zijn populariteit kreeg, kun
nen hun hart ophalen aan alle
mogelijke feiten die over de pro
ductie te vergaren zijn. Na
afloop is in ieder geval duidelijk
waarom het porselein zo duur is.
Wie genoeg geld meebrengt
wordt dan ook gelijk inde gele
genheid gesteld bijvoorbeeld
een aardig koffieservies aan te
schaffen.
In de Middeleeuwen vormde de
Limousin een gebied dat talloze
pelgrims doortrokken, met voor
al Santiago de Compostela als
eindbestemming. Nog altijd zijn
daar restanten van terug te vin
den. Een wel heel goed bewaard
restant daarvan is het plaatsje
Collonges la Rouge. In de plaats
waar alle gebouwen uit kenmer
kend rode stenen zijn opgetrok
ken zetelt ook de vereniging Tes
plus beaux villages de France'.
En niet voor niets.
Toch heeft een bezoek aan het
plaatsje iets onwezenlijks.
Zonder iets af te doen aan de
schoonheid van de historische
gebouwen, maakt Collonges la
Rouge eerder de indruk een
museum te zijn dan een plaatsje
met enige levendigheid. Voor het
fotoboek is een bezoek aan het
dorp met andere woorden een
absolute must, maar voor wie
iets van de sfeer van vroeger wil
proeven kan een wandeling door
Collonges la Rouge op een
teleurstelling uitlopen. Een
bezoek aan één van de vele gale
ries en winkeltjes kan dan wel
licht tot troost dienen.
Tekst en foto's: Dick Snijders
Meer informatie over de
Limousin is aan te vragen bij
het Frans verkeersbureau
Maison de la France, tel.
0900-1122332 (f 1,- per
minuut)
In het museum worden tot 1 oktober werken getoond die de jaargetijden uitbeel
den, zoals Jean Picart le Doux''Le Temps', in 1987 gemaakt bij Atelier
Richeline Henry in Aubusson
Bernard Rancier werkt aan een modern kleed
Een decorateur bewerkt het kostbare porselein
Het porselein krijgt zijn hardheid door verhitting bij 1400 graden Celsius
Met een gabare over de schitterende Dordogde
Een heel fotorolletje volschieten in het
pittoreske plaatsje is geen enkel pro
bleem
