De fut er uit
De Branderijen in de Tweede Kamer.
bij de oprichting hadden voorgesteld, is niet alleen be
reikt, maar het resultaat heeft de verwachting ver
overtroffen.
Weer is gebleken, dat ook in Schiedam een kern
van strijders wordt gevonden, die alle middelen wil
aanwenden om den machtsgroei der arbeidersklasse te
bevorderen.
Steunt de CoöperatieHet zal meer en meer blijken
welk een machtige factor zij is bij den strijd ter be
vrediging uwer wenschen.
Werft leden voor de „Voorwaarts"
We kunnen in geen enkel opzicht beweren, dat we
in 'n Eldorado wonen!
Schiedam met z'n zwart-roetige aanblik z'n aan
blik van verval, van misère, door onregelmatigen bouw
van huizen en fabrieken, hier en daar 'n brok, 'n klomp
van zwart-aanklevende gebouwen en gebouwtjes, waarop
zwart-dwampende schoorsteenen héél den omtrek
overwuivend met rookgewelven, door wier sluier men
hoort het doffe, heesch geknars en gepomp, het hijgend
gezwoeg der machines waarbij men nog ruikt den
öpwalmenden, verpestenden stank onzer modder-kana-
len, god beter 't „rivieren" genoemd neen, Schiedam
lijkt in de verste verte geen EldoradoD'r is héél
weinig behoorlijks aan te ontdekken of men 't vieze
nest al opkalefatert met hier en daar 'n plantsoentje,
't is en blijft een vuil, vies nest.
Zeker, gedeeltelijk doemt de industrie tot den
desolaten toestand, maar gedeeltelijk slechts
Er kan nog veel ten goede gedaan worden Maar och,
schoonheidszin is 'n artikel, dat afgedaan heeft. Als
we iets doen, dan is de allereerste vraag levert 't wat
op en zoo niet, dan houden we onze handen op
den zak. Nietwaar, heeren gemeente-autoriteiten
Eischen der hygiène? Larie! Wat hebben we daar
mede te maken Hoepel op met je gekheidDenk je
dat we onzen tijd daaraan kunnen verspillen Wis en
waarachtig nietWe hebben wel wat beters te doen,
hoorWat raken ons die modderpoelen wat raken
ons al die andere oorzaken, die de volksgezondheid
benadeelen en in gevaar brengen Wat raakt het ons
of de begraafplaats, tegen alle eerste hygiènische be
grippen in, in het centrum der stad ligt? Wat raakt
het ons of alle volksbuurten eiken dag uren achtereen
totaal verpest zijn, door den zwaren walm, welke de
beerwagen achter zich laat Zou je denken dat we
ons met privaatlooze krotwoningen gaan bemoeien
Nou zeg, die is goedHoor 'ns, je-kên van 'n ge
zondheids-commissie toch ook niet al te veel
verlangen
En 't resumé moet op ieder gebied zijn: Schiedam
is door-en-doorachtertijk.
't Is eenmaal een verschijnsel, dat zich overal, in
alle steden, in elk gehucht, openbaartwaar de ar
beiders-beweging het zwakst is, is ook de algemeene
toestand het beroerdst. De drang van onder-op moet
het 'm doen de pressie door 'n gezonde, aktieve
arbeiders-beweging is de kracht, de groote, niet te
weerstreven stuwkracht der bourgeoisie. Het bewuste
proletariaat is de drager van de vooruitgang, de orga
nisatie der verdrukten en uitgebuitenen moet en zal
brengen nieuwer tijden, betere sociale verhoudingen en
toestanden.
Maar waar die drang, die stuwkracht van onder-op
niet aanwezig is, daar leunt de behoudszucht, daar
drukt het stijve conservatisme met heel z'n logge; domme
kracht op het algemeen welzijn beklemmend, ver
stikkend in malle schuwheid voor het nieuwe, al dat
gene wat den algemeenen bloei zou verheffen en be
vorderen.
En we kunnen helaas nog niet zeggen, dat in de stad
onzer inwoning zich dien drang zoo bijster krachtig
gevoelen doet. Daar hapert nog veel aan 't Is waar,
de demoraliseerende invloed onzer industrie is ook hier
weer kranig merkbaarmen kan niet verwachten dat
fabrieksslaven zooals wij ze hier kennen, die, uitgebuit
naar lichaam en geest door den arbeid, nog vergiftigd
en verder gesloopt en afgetakeld worden door hun
eigen noodlottig product men kan niet verwachten
dat die categorie van arbeiders aan de spits der be
schaving staan zal
Maar de tijden zijn voorbij, dat de Schiedamsche in
dustrie alleen het brandersbedrijf omvatte. We kennen
op 't oogenblik meerdere nijverheid we kennen op 't
oogenblik 'n proletariaat dat niet zóó afgetakeld, niet
zóó gesloopt, niet zóó gedemoraliseerd, beter z'n
tijd begrijpen en er met meeleven moest.
Doch ook dat niet ook daar geen leven schier
geen zweem van ontwaken nog 't is alom in ons
geliefd Schiedam kalm, dood-, akelig-kalm
Ja, dat mag nu 'ns gezegd worden en 'tis eigenlijk
wel zoowe leven hier in zoo'n soort 1 ij k e n -huis
(wat alles behalve prettig is, 'tis waar!) maar wie zal
daar nu eens wat aan veranderen?....
Wie zal ook hier eens wat meer flenr, wat meer
leven trachten te enten op dorre stam? Wie zal nu
ook hier eens trachten dien drang van onderop te doen
ontstaan wie zal ook hier eens pogen, in den geest
van onzen tijd, de lauw- en laksheid daar in de onderste
lagen overheerschend te verdrijven dat onverschillig-
aanzien en er-onder-koud-blij ven van wat er daar boven
wordt uitgevoerd, te doen plaatsmaken voor belang
stelling
O, schei uit! liefhebbers te over. Daar mankeert
het niet aan, hoor! 'n Heele rij-present, asjeblieft:
De Ned. R. K. Volksbond kranige figuur in ons
geheele land, munt speciaal uit in Schiedam, voor de
wijze, waarop hij de arbeiders-beweging altijd en altijd
bevordert heeft en nog bevordert.... Houdt zoo nu en
dan, tot voorlichting van de arbeiders, besloten ver
gaderingen, waar men altijd vrij z'n meening zeggen
mag als men 't met spreker eens is....
„Patrimonium" zoogzuster van den Ned. R. K.
Volksbond in haar wondervolle evolutiën op 't zelfde
terrein niet genoeg te bewonderen. Vooral het uit haar
midden voortgekomen specialiteiten-gezelschap oftewel
„propaganda-club", munt uit door aktiviteit. Verdien
sten gewoonweg niet te noemen vooral den laatsten
tijd betreffende...
Dan de organisatie van de „fatsoenlijke lui" van de
orde van majoor-Bulder-de-boem. De verschillende wegen
door dit nette clubje bewandeld om de volksontwikke
ling te bevorderen, zijn steeds hardnekkig geheim ge
houden. Maar dat de verdienste groot is, gelooven we
daarom des te meer...
Dan onze broeders-demokraten de vrijzinnigen Ha!
dat's nou nog eens 'n stelletje om voor den dag te
komen! Jongen ja, wat 'n weldadigen invloed gaat 'r
van daar uitWel is waar hebben we nfi in lange
niets van hen gehoord, maar toch leven ze misschien
nog wel
Laat ons het devotelijk hopen
De fut er uitschreven we hierboven en we mo
gen dit zeker wel vragen aan onze stedelijke politieke
organisaties, waar er zoo'n doodsche kalmte heerscht
en blijft heerschen. Waar men overal zoo vast den
slaapmuts over de ooren schijnt te hebben getrokken
en zoo hardnekkig in z'n rustige rust volhardt. Waar
men alles wel wil gelooven en goedvinden en gods
watertje over gods akkertje loopen laat in de zalige
berustings-idée na ons de zondvloed
Toen de sociaal-demokratie haar intrede deed in
Schiedam enkele jaren geleden, hebben we 'n oogen
blikje 'n andere tijd gekend. Toen stonden allen
op om te laten zien dat ze d'r óók nog waren
en vereenigden ze hun getokkel tot één akkoordtegen
het rooie gespuis. Toen wilde men den volke nog eens
kond doen van al z'n groote' en grootsche daden ten
bate van 't algemeen, in tegenstelling van die slechte
socialisten, die wel veel praats hadden, maar nooit iets
voor de arbeiders deden.
O ja, misschien als er 'n verkiezing is.... voor de 2e
Kamer, (voor den gemeenteraad behoeft niet, de schaap
jes loopen nog goed aan de lei) dan laten we mis
schien wel wéér zien dat we er nog zijn. Wij R. K.
Volksbond, Patrimonium, liberalen en vrijzinnig-de-
mokraten
Maar, tot zóólang wel-te -rusten!
Zooals bekend, zou onze partijgenoot Melchers in de
2e Kamer ter sprake brengen de misstanden, welke
aan het brandersbedrijf kleven. De toestand aldaar toch,
zelfs den meesten Schiedammers totaal onbekend, is
wel zóódanig, dat er, zonder het bedrijf als zoodanig
ook maar in 't minst te schaden, groote hervormingen,
voor het personeelverbeteringen, kunnen worden inge
voerd, maar die totnogtoe afstuitten op den onwil der
branderspatroons. Men heeft de boel steeds laten waaien
zoo 't woei men heeft hier vooral, in 't branders
bedrijf, alles en alles koud over zich heen doen gaan,
en gezocht, geploeterd en gejaagd naar winstnaar
winst alléén
Zorg voor het personeel bestond niet. Veiligheid, be
hoorlijke rust, behoorlijk loon, behoorlijke bestaans
zekerheid, voor de brandersknechts allemaal dingen
behoorende tot de vrome wenschen... Hij behoeft ze
niet, volgens der heeren oordeel op hun daden af
te gaan zoomin als nachtrust. Ook iets wat den
brandersknechts met groot gemak kan worden verschaft
nachtarbeid wordt door den aard van het bedrijf heele-
maal niet geëischt, maar 't zint den heeren nu eenmaal
het zóó te verordineeren... Dies zij het zóó
Het ontstaan en de opkomst van den brandersknechts-
bond heeft bewezen, dat dat er verandering mogelijk
is. Toen de heeren branders de verbazende ontwikke
ling van dien bond tot hun grooten schrik constateerefi
moesten, toen kon de absolute macht van den mees
terknecht wel worden beperktt o e n kon er voor de
veiligheid van het personeel wel wat worden gedaan
toen kon de nachtarbeid wel worden afgeschaft
En toen hebben verschillende brandersknechts een
oogenblik van verademing gekend, waar hun de lasten
van het leven, het ontzettende branderij-leven met z'n
vele verschrikkingen, werden verzachtWat slechts
van zoo korten duur was.
Want de reaktie van April heeft ook hier z'n ver
woestingen aangericht -van de krachtige organisatie
der branderijslaven is nog maar weinig over. Van welke
gelegengeid *H. H. Branders niet verzuimd hebben partij
te trekken en alle gedane concessies introkken. Er
was nu immers toch niets en niemand meer, die 't hun
belette
Ja, tóch, mijne heeren, daar is tóch nog iets, dat n
op uwen rooftocht den voet dwars zetten zaldat uwen
plunderzucht bekampen, u uwe bezuiniging tot r o e k' e-
looze, misdadige bezuiniging zeer dikwijls over
slaand, zullen trachten te betengelen.
Daar is van den eertijds zoo krachtigen en door u
zoo gevreesden Bond nog een kern, nog een klein, maar
vastberaden, voor ontmoediging niet vatbaar, troepje
mannen overgebleven, dat met hand en tand de belan
gen hunner klasse, de belangen van zichzelf en hunne
lotgenooten, verdedigen en behartigen zal. En al kun
nen zij niet meer optreden als voorheen, tóch zal hun
vastheid van wil, hun onverpoosden energie, hun de
middelen verschaffen, die zij behoeven.
Dat clubje mannen was het, dat gezorgd heeft dat
de schandelijke wijze van exploitatie, hier aanwezig,
besproken is geworden daar op d i e plaats, waar dit
behoort, en noodzakelijk is dat clubje mannen is het,
dat alle brandersknechts dank verschuldigd zullen zijn,
wanneer in hun zoo wanhoopvolle positie verbetering
zal worden gebracht
Dat clubje mannen was het, dat, vrij van alle malle
vrees voor „politiek in de vakvereeniging" aanklopte
aan 't goede adres hun zaak in handen gaf van den
voor hen, degel ij ksten advokaat, den arbeiders-
afgevaardigde Melchers. En hem in de gelegenheid
gesteld heeft, met feiten, sterk-sprekende, onweerleg
bare feiten de noodzakelijkheid van ingrijpen van over
heidswege te betoogen.
De plaatsruimte van ons blad laat niet toe, hoe
gaarne we dit ook wenschen zouden, van de rede' van
onzen partijgenoot woordelijk verslag te doen. Gelukkig
is de Schiedamsche Courant zoo vriendelijk geweest ons
tegemoet te komen en het verslag der rede, zooals het
in „de Handelingen" voorkomt, in hare kolommen af te
drukken. We zijn haar hiervoor erkentelijk, daar 't
zeer zeker in 't belang der zaak kan geacht worden
aan 't gesprokene publiciteit te geven en doen zelf zoo
hier en daar een greep.
Melchers dan zeide o. m.
Ik heb getracht mij het doorluchtig voorbeeld van
den Minister volgende door een persoonlijk onder
zoek op de hoogte van den toestand toestand te stellen
om mij een oordeel te vormen van het bedrijf. En, om
dat de nachtarbeid daarin algemeen is, heb ik er een
nacht aan opgeofferd om eens te zien hoe dat gebeurt.
Toen is mij opgevallen, dat de jeneverstokerij, een be
drijf waarin een stof wordt voortgebracht, waarvan
iedereen zal moeten erkennen, dat hij veel ellende ver
oorzaakt, niet zonder ongevallen wordt gedreven, dat
dus de productie daarvan evengoed met ellende gepaard
gaat als het gebruik.
Spr. geeft daarna een beschrijving van de werkzaam
heden, welke in de branderij plaats vinden, om uit-
voeiig stil te staan bij den ruwketel.
Een ruwketel is vervaardigd van zwaar rood koper
heeft een inhoudsruimte van 22 a 25 H. L. en een ge
wicht op zich zelf van 700 tot 800 K. G. Vooral de
ruwketel nu heeft regelmatig toezicht noodig. Hij is
geplaatst op een steenen fundament en wordt van boven
met een helm afgesloten, die door een stut tegen den
zolder bevestigd wordt. Onder de geheele oppervlakte
van den bodem brandt het vuur.
Nu gebeurt het vaak dat door het stoken de bodem
aanzet, dat is inwendig komen er korsten aan bodem
of wand. Hoofdzakelijk gebeurt dit door het gebruik van
minderwaardige grondstoffen, het zoogenaamde branders-
meel. Zijn de grondstoffen goed, dan heeft de ketel in
't algemeen weinig te lijden van het stoken. Maar,
dank zij de concurrentie, neemt het gebruik van slechte
grondstoffen eer toe dan af.
Het gevolg van het aanzetten is dat de koperen
bodem verteerd wordtde ketel verbrandt. En dan
komen de gevaren. De ruwketel kan vooreerst springen
of openbarsten. Dan golft de kokende massa er
met kracht uit en wee dan de ongelukkigen, die in de
nabijheid zijn.
Zoo sprong in 't laatst van Januari 1903 in de
branderij van Herman Jansen, staande aan de Noord-
vest te Schiedam, de ruwketel, waarvan de bodem
geheel verbrand was. De brandersknecht Buisman,
vader van 7 kinderen, kreeg daarbij den golf over
zich heen en was direct dood. De man was gekookt.
Is de ketel echter sterker, dan openbaren de gevolgen
van het aanzetten zich op andere wijze.
Dan staat hij te schudden en te dansen op zijn
fundament, totdat er een uitweg komt.
Dan wordt, wanneer de sluiting van den helm solide
en dus naar boven de weg afgesloten is, de h e c h t-
h e i d van het fundament beproefd. En is die niet in
ordeDan zijn de gevolgen het vreeselijkst. Dan
blijft de kolossus niet lang meer op zijn plaats staan,
maar begint zich hortend en stootend, draaiend en
dansend, voort te bewegen totdat de helm is vrijge-
werkt en de ketel omstort.
Op 14 October 1899 is in de branderij van Kroes
(Noordvestsingel) door den slechten toestand van ketel
