m
i
'In Turkije gaat even voor
twaalven het licht uit'
Staat het grote geluk dit
jaar voor ae deur?
De rommelpot
Cultuur-gebruiken mengen zich
Muziek en eten centraal
Chinees nieuwjaar:
Gebruiken
en tradities
Italie
Thailand
Finland
Hongarije
Mx r v
Het stralende kerstlicht is verflauwd, de schemer van het stervende jaar komt nader. Nog
enkele dagen en dan zitten tal van Nederlanders weer om de traditioneie oliebollen en ap-
pelflappen, geanimeerd in de familie- en of vriendenkring te wachten op de nachtelijke
klok van twaalf. Het moment waarop het oude jaar verglijdt in het nieuwe.
Tradities en typische jaarwisselingsgebruiken, welk volk kent ze niet en welk land geeft er
niet een eigen invulling en betekenis aan? Voor de Nederlanders zijn de oliebollen, het
vuurwerk en de champagne om klokslag twaalf uur, onlosmakelijk met de jaarwisseling
verbonden elementen. Anders ligt dat bij de vele uitheemse cultuurgroeperingen die zich
in Nederland gevestigd hebben. Hoewel in onze huidige multi-raciale samenleving onge-
twijfeld elementen van de vaderlandse en buitenlandse oud- en nieuwjaarsgebruiken
elkaar raken of zelfs mengen, is het interessant eens na te gaan op welke wijze de diverse
bevolkingsgroepen in ons kikkerlandje over de drempel van het oude naar het nieuwe
jaar stappen. Daarom op deze pagina een bloemlezing van de variatie in oud- en nieuwvie-
ringen.
Geesten
Tambu
Oliebol en ayaka
Woensdag 28 december 1994
MAASPOST SCHIEDAM XQ7.53
Meervariatie in
oud-en
nieuwviering
Aruba viert feest tijdens 'Dande'
ROTTERDAM Zaal Odeon is
30 december decor voor de negen-
de editie van het Dande-festival.
Dande is het Oud Nieuw van
Arubanen, al vieren andere Antilli-
anen in Nederland het tegenwoor-
dig ook mee.
Op oudejaarsavond in Aruba trek-
ken groepen zangers van deur tot
deur om de bewoners een gelukkig
nieuwjaar toe te zingen. De liedjes
worden zo veel mogelijk toege-
spitst op de persoon. De muzikale
begeleiding bestaat uit een trom
mel, viool, een trek- of mondhar-
monica en een 'wiri Dat laatste is
een rasp-instrument. De zanger of
zangeres heeft niet voor niets een
hoed op, een handiger collectezak
is niet te bedenken. De traditie wil
dat de zanger op z'n knieen met de
hoed rondgaat. Daarna worden als
beloning twee kerstliedjes ge-
speeld. De voorbereidingen begin-
nen al in november. Dan worden
de trommels gemaakt en de Dan-
de-groepjes geformeerd. Tegen-
woordig vindt er een uitverkiezing
plaats van de beste groep en moet
er dus stevig geoefend worden.
Ook in Rotterdam wordt een der-
gelijke competitie georganiseerd.
Dit jaar zullen twintig kandidaten
strijden om de trofee. Er zijn vier
begeleidende-bands, die eveneens
door een jury beoordeeld zullen
worden. De 'master of ceremony',
mc Toy Bislip, heeft het razend
druk met de voorbereidingen voor
het feest in gebouw Odeon. „Ik
verwacht dat er zo'n 700 800
mensen op afkomen. Ze.komen uit
alle hoeken van het land om hier
het Dande-feest te vieren."
Het programma laat zien dat de
avond begint met het Arubaanse
volkslied, dan volgt de aguinaldo.
Dat zijn liederen die alleen gezon-
gen worden tussen Kerst en
Nieuwjaar. Ieder jaar worden er
nieuwe teksten gemaakt, die overi-
gens altijd over kindje Jezus gaan.
Daarna volgt de Dande-competitie
en als de jury de prijzen heeft uit-
gereikt, kan er verder gedanst wor
den. Muziek en eten zijn de be-
langrijkste ingredienten van het
Dande-feest. Ham, ayaka en bojo
zijn op Aruba wat in Nederland de
kerstkalkoen en de oliebollen zijn.
„Bojo is een soort kruidkoek, maar
dat kunnen we hier in Nederland
helaas niet maken, omdat we de in
gredienten niet hebben", zegt Toy
met spijt in zijn stem. De andere
twee gerechten zijn wel voorradig.
„In Aruba vier je Dande meer bui-
ten, hier moet het in een zaal en he
laas konden we geen zaal huren op
de 31ste."
Nieuwjaar betekent een nieuw be
gin. De oude geesten moeten ver-
dreven worden en alles moet
nieuw en schoon zijn. Het huis
wordt gereinigd door in alle hoe
ken wierook te verspreiden. Klok
slag twaalf uur mag zich niemand
in het huis bevinden. Als eersten
gaan de ouders dan weer naar bin-
nen en hun kinderen komen hen de
zegen vragen.
Daarna kan pas begonnen worden
met het afsteken van vuurwerk. De
middenstand op Aruba spendeert
jaarlijks enkele duizenden guldens
aan vuurwerk. Ook vuurwerk is
een middel in de strijd tegen boze
geesten. Tegenwoordig is het ook
een manier om reclame te maken.
De ene zaak heeft een nog langere
ketting knalvuurwerk dan de ande
re. Daarna schenkt de winkelier
champagne voor z'n klanten en
met een cahi-orgel of een band
wordt het geheel muzikaal opge-
luisterd.
Op de andere eilanden van de An-
tillen wordt Oud Nieuw net even
iets anders gevierd. Op Curacao en
Bonaire is er de Tambu. In grote
lijnen lijkt Tambu op Dande, maar
de liedjes die gezongen worden
zijn heel anders. Er zijn twee soor-
ten te onderscheiden: de Tambu
Publico en de Tambu Combida. De
eerste vorm werd op de Antjllen
vooral gebruikt als uitlaatklep om
over politieke leiders te klagen.
Toy: „Sinds een jaar of vijf is de
Tambu Publico op de Antillen ver-
boden. Men vond dat de liedjes te
persoonlijk werden, er werden te-
veel slechte dingen gezongen."
De Tambu Combida wordt in hui-
selijke kring gevierd. Veel jonge-
ren in Nederland geven nu toch de
voorkeur aan een discotheek met
een Antilliaanse band.
Oud Nieuw is tochbok vooral je
vrienden, kennissen en buren veel
geluk toewensen voor het komen-
de jaar. Het is even stil staan bij het
begin van een nieuw jaar. Ook op
de Bovenwindse Eilanden van de
Antillen is het niet anders. De heer
Sorton van het Antillenhuis zegt:
„Rond middernacht is er een mis
in de kerk en wenst iedereen elkaar
een gelukkig nieuwjaar. Daarna
wordt het vuurwerk afgestoken en
begint het feesten tot's ochtends
vroeg."
Ieder eiland heeft wel z'n eigen
specialiteit aan drank of lekkernij-
en. Zo was op St. Maarten vroeger
alleen tijdens de kersttijd de
guava-berry te verkrijgen. Door de
toename van het aantal toeristen is
deze likeur nu het hele jaar rond te
koop.
Ook de Hollandse oliebol heeft z'n
intrede gedaan op de Antillen. Het
is exemplarisch voor de Caraibi-
sche cultuur: een cultuur waar oud
en nieuw naast elkaar voortbestaan
en waar het niet altijd zo gemakke-
lijk is uit te maken wat oud en wat
nieuw is.
Wie het Arubaanse Dande-festival
mee wil vieren, kan op 30 decem
ber terecht in zaal Odeon, Gouver-
nestraat 56d, vanaf 18.00 uur.
HELMA MAAS
111
ROTTERDAM Elk land heeft
zo zijn eigen tradities tijdens de
jaarswisseling, dat blijkt wel elders
op deze pagina. Sommigen wor
den nog steeds in stand gehouden,
anderen behoren allang tot het ver-
ieden.
In het gebied ten oosten van Rot
terdam is dat het geval met de rom
melpot. In Capelle bijvoorbeeld
was het tot de jaren zestig een tra
ditie, dat kinderen op oudejaars
avond met een rommelpot langs de
deur gingen en dan al zingend wat
snoep of geld ontvingen.
Ik herinner mij, dat het elk jaar
weer spannend was om's avonds
met wat broertjes, zusjes of vrien-
dinnetjes over straat te gaan en zo-
maar overal aan te bellen. Die rom
melpot was een soort muziekin-
strument, waaruit een wat nasaal
geluid te halen viel. Hij werd ver-
vaardigd van een gewone rode
bloempot, een varkensblaas en een
gesneden rietstengel, plus wat vlie-
gertouw.
Ruim voor oudejaarsavond ging je
dan bij de plaatselijke slager langs
om een varkensblaas te kopen. Die
had er uiteraard op gerekend en
haalde uit een emmer water een
vresetijk vies stinkend blauw-wit
vlies. Gewikkeid in een krantje
kwam je daarmee thuis. Intussen
was langs de riviereen stevige riet
stengel gesneden. De Stengel werd
met een touwtje in het midden van
de varkensblaas gebonden, vervol-
gens werd de blaas over de boven-
kant van de bloempot gespannen,
waarbij de rietstengel precies in het
midden van de blaas zat. Nu was
het nog slechts een kwestie van de
rommelpot bij de kachel zetten en
goed laten drogen.
Op oudejaarsavond, zo na het
avondeten, ging de lieve jeugd er
dan op uit. Bij iedereen waar je dat
durfde, die vervelende oude man
in de straat sloeg je natuurlijk over,
werd aangebeld. Zodra het licht in
de gang aanging, werd het rom-
melpot-lied ingezet.
Rommelpotlerij, rommelpotterij,
geefmij een centje dan ga ik weer
voorbij
Ik heb al uren gelopen
en nog geen cent om een boterham
te kopen,
Rommelpotterij, rommelpotterij,
geef mij een centje dan ga ik weer
voorbij
Terwijl dit lied werd gezongen,
werd de rommelpot onder de lin
ker-arm geklemd en met de natge-
maakte rechterhand krachtig over
de rietstengel geschoven. Die hand
moest wel nat zijn, dus als er geen
regenplas in de buurt was, bracht
een beetje spuug uitkomst.
De buurtbewoners hadden een
schoteltje met daarop wat dubbel-
tjes en stuivers klaarstaan voor de
kinderen. Het overkwam je wel,
dat je gevraagd werd even binnen
te komen. In een kamer vol visite
mocht dan het lied worden gezon
gen. Heel eng, maar het leverde
wel flink wat geld op.
Je ging van het ene huis naar het
andere. Bij sommigen achterom en
dan kwam de olie-walm je zwaar
tegemoet bij de keukendeur. Soms
kreeg je dan zo'n warme oliebol,
maar dat was natuurlijk niet de be-
doeling. Die kon je thuis genoeg
krijgen. Na een uur of wat langs de
deuren gaan, begon die natte hand
toch wel erg koud te worden. Soms
had je wel 1,75 opgehaald, in die
tijd een heel kapitaal. Daar kon
heel wat snoep van gekocht wor
den bij de plaatselijke kruidenier!
BAB RIEM VIS
Shalina Sahin, een al jaren met
haar gezin en familie in Nederland
wonende Turkse vrouw, doet
graag een boekje open over de
nieuwjaarsviering in Turkije:
„Oud en nieuw is bij ons eigenlijk
net zo'n groot feest als Kerstmis
bij de Nederlanders. Kerstmis
wordt in Turkije niet gevierd, want
de moslim viert geen christelijke
feestdagen. Maar van de jaarwisse
ling wordt een groot feest ge
maakt. We eten en drinken uitge-
breid en iedereen die het zich maar
enigszins kan veroorloven zet ge-
vulde kalkoen op tafel. De Turk
viert de jaarwisseling het liefst in
samenzijn met al zijn familie en
vrienden. Vaak wordt er een res
taurant of zaal afgehuurd waar
dan de hele avond en een groot
deel van de nacht met gokken, af-
gewisseld met muziek, dans en
vooral veel eten en drinken wordt
doorgebracht. Het hele jaar wordt
er niet gegokt, maar met oud en
nieuw wel. Jazeker, om geld! Dat
begint al tegen nieuwjaar, want
dan kopen veel Turkse mensen al
een staatslot of nemen deel aan an
dere kansspelen."
Shalina legt uit dat aan het (on)ge-
luk dat de speler die oudjaarsavond
ten deel valt, de mate van de te ver-
wachten voor- of tegenspoed in het
nieuwe jaar wordt ontleend. „Dat
gaat de hele avond door", vertelt
Shalina, „maar een paar minuten
v66r middernacht wordt het don-
ker. Dan gaat overal het licht uit
om vervolgens klokslag twaalf uur
in alle glorie en onder hoera-ge-
roep weer ontstoken te worden ten
teken dat het nieuwe jaar begonnen
is. In tegenstelling tot vroeger
wordt de laatste jaren ook wel
vuurwerk afgestoken, maar dat is
echt een westerse invloed die er in-
sluipt."
Shalina benadrukt wel dat er delen
in Turkije zijn waar de mensen de
jaarwisseling helemaal niet vieren.
„Vooral in het Oosten van Turkije
zijn de mensen z6 arm dat zij geen
kalkoen of drank kunnen kopen.
Anders is dat in de hoofdstad Is-
tanboel. Daar wordt de jaarwisse
ling overvloedig gevierd en is de
westerse invloed duidelijk merk-
baar."
ROTTERDAM - De dag voor het
nieuwe maanjaar wordt de locale
markt druk bezocht. Een tevreden
gehum geeft aan dat de inkopen
naar wens zijn verlopen: de grote
vis, het speenvarken, de vette eend
en ander gevogelte zijn de ingredi
enten voor een weldadige maaltijd
op de tweede dag in het nieuwe
jaar. Binnen hangen dennetakken,
staan grote bloemen en de 'Tou-
Fa' in sierlijke vazen. Zij moeten
het geluk en de liefde voor het
nieuwe kalenderjaar afdwingen.
De deur is aangekleed met rood
papier met fijne, maar onbegrijpe-
lijke zwarte tekens: de geluk wen-
sen voor de gasten.
De laatste week van het jaar zijn de
gezinsleden bijzonder oppassend
geweest. De huisgeest gaat immers
aan het eind van het oude jaar naar
de hemel om een een nauwgezet
rapport uit te brengen over de han-
del en wandel van de huisgenoten.
Zo vierden vele chinezen de komst
van het nieuwe jaar, en aangezien
de chinezen een gezonde traditio-
neel instelling hebben, zijn er nog
veel van deze tradities springle-
vend.
Mevrouw Queenie Lee-Au van het
Chinees specialiteiten restaurant
de Golden Rose in Ridderkerk kan
het een en ander bevestigen: „Reu-
ze spannend de laatste dag in het
oude jaar. De jongelui in de huw-
bare leeftijd kopen dan de Tou-Fa,
een tak met rode bloemen eraan,
gaan de bloemen in het nieuwe jaar
wijd open staan dan is het eindelijk
zover: de ware liefde is in aan-
tocht", zegt mevrouw Lee. Om
twaalf uur's nacht wordt het tradi
tioneie Chinese vuurwerk afgesto
ken. Het moet de boze geesten bui-
ten houden en geluk over het huis
brengen. Op de vraag over de ge-
luidsterkte van de explosieven de-
biteert mevrouw Lee een Chinese
wijsheid: 'hoe groter het rotje, hoe
harder de knal'.
De laatste dag in het oude jaar is
zeerfeestelijk. Iedereen heeft nieu
we kleren aan, en de kinderen zien
eruit als om door een ringetje te ha
len. De overheersende kleur in hun
kleding is rood. De kleur van het
geluk. De kinderen zijn uitgelaten
want zij krijgen het traditioneie
'pocketmoney'. In kleine rode en-
velopjes geven de getrouwde fami-
lieleden hun neefjes, nichtjes en
kinderen geld.
De chinesen hebben gastvrijheid
hoog in het vaandel staan en de
viering van het nieuwe jaar geeft
aanleiding genoeg tot een uitge-
breid familiebezoek. De eerste dag
in het nieuwe maanjaar komt de
complete familie bij de grootou-
ders samen, de maaltijd is rijkelijk
maar strikt vegetarisch. De eerste
dag moet er geen bloed vloeien.
Onder de portretten van de overle-
den familieleden worden de ge
rechten en drankjes geplaatst. Zij
hebben het voorrecht als eerste te
mogen aanzitten. Op deze manier
tonen de chinezen respect voor de
voorouders. Na verloop van tijd
halen ze de gerechten bij de over-
ledenen weg, alleen het cognacje
blijft staan.
De hele week zullen er diverse be-
zoekjes gebracht worden met uit-
zondering van de derde dag.
Mevrouw Lee: „Op deze dag bij-
eenkomen is vragen om moeilijk-
heden, want de derde dag is gere-
serveerd voor ruzies."
Wat doet men zoal op nieuwjaars-
dag? Men bezoekt de markt, ziet
daar bekenden en koopt de 'Tou-
Fa'. Maar die wordt toch juist in
het oude jaar gekocht? „Juist daar
om, dan is die op nieuwjaarsdag
extra goedkoop, want wie wil er
dan een'Tou-Fa'."
JAN HOEGEN
Elk land heeft zo zijn eigen
tradities en gebruiken als
het om de viering van oud-
en nieuw gaat. Mag in ons
land een schaal oliebollen en
appelflappen niet ontbreken
op tafel tijdens de jaarwisse
ling, in Colombia bijvoo/-
beeld gaat men voor twaalf
uur uitgebreid aan tafel.
Waar je in Italie woont
maakt, als het om de viering
van de jaarwisseling gaat,
een groot verschil. In een
grote stad als Milaan bij
voorbeeld viert men dit op
de westerse manier met om
klokslag twaalf uur cham
pagne. In het zuiden wordt
die avond uitgebreid gege-
ten en daarvoor staat de
vrouw des huizes zeker twee
tot drie dagen in de keuken.
Op Sardini'e eten ze met
oud- en nieuw een soort olie
bollen. Ze gebruiken onge-
veer hetzelfde beslag met
krenten/rozijnen als voor
onze oliebollen, maar bak-
ken de spiraal-vormige lek-
kernij uiteraard in de olijf-
olie. Onze oliebol schijnt
overigens afkomstig te zijn
van de landen rondom de
Middellandse Zee. Daar
komt immers de olie van-
daan, plus de gedroogde mi-
ni-druifjes. Traditie in Italie
is dat tegen oud en nieuw
oude spullen worden wegge-
gooid. De vuilnisdienst
maakt dan overuren om al
die bankstellen en dergelijke
op te halen. Dat wordt
meestal keurig klaargezet,
maar ook gewoon ergens ge-
dumpt in het fraaie land-
schap. Drukke tijden dus
voor de vuilophalers, waar-
van de nog 'praktiserenden'
er voor zorgen, dat zij de
mis op oudejaarsavond naar
goed katholiek gebruik niet
missen.
Zoals overal in de wereld
wordt ook in Thailand aan-
dacht besteed aan de viering
van oud en nieuw. Tijdens
de jaarwisseling zijn het met
name visgerechten, die gege-
ten worden. Heerlijke war
me viscakes stillen de hon-
ger in de loop van de avond
en nacht, maar ook speciale
garnalensoep. Om klokslag
twaalf uur barst er een ge-
weldig vuurwerk los, maar
zeker niet zoveel als in Ne
derland, waar vorig jaar
weer voor vele miljoenen
gulden werd verschoten.
In het hoge koude noorden
komt omstreeks de jaarwis
seling de zon nog maar nau-
welijks boven de horizon.
Warmte en licht zijn daar
gedurende de winter heel
belangrijk. Een nog steeds
in stand gehouden traditie is
om tegen twaalf uur een
klein tinnen hoefijzer boven
het vuur van open haard of
kachel te smelten. Het ge-
deeltelijk gesmolten ijzer
wordt in een emmer met wai
ter afgekoeld en daarn&jpet
een lichtbron erop tegen een
lichte muur gehouden. De
vorm van de schaduw op de
muur bepaalt volgens goed
gebruik de toekomst van de-
gene die het ijzer gesmolten
heeft.
Als het smeltwerkje de vorm
van een schip heeft, kan dat
in het komende jaar een ver-
re reis betekenen. Is er spra-
ke van allemaal kleine stuk-
jes gesmolten tin, dan zou de
eigenaar wel eens flink in de
'slappe was' kunnen komen
te zitten Het hele jaar
wordt het tin bewaard.
In het land van de poesta,
Hongarije, houdt men het
tijdens de jaarwisseling op
het eten van hartige gerech
ten zoals de echte Hongaar-
se knakworst. En komen de
familieleden de volgende
dag bij elkaar om de beste
wensen uit te wisselen, dan
staat er veelal koolsoep,
eventueel met diezelfde
knakworst, op het menu. De
Hongaren kwamen in het
jaar 1000 tot het christelijk
geloof en vanaf die tijd valt
de viering van het Kerst-
feest, Karacsony genaamd
in het Hongaars, samen met
dat van het westen van Eu-
ropa. Zodat men daar dus
ook de jaarwisseling op het
zelfde tijdstip als bijvoor
beeld Nederland viert, 31
december dus.
1
