Havenziekenhuis in
Rotterdam viert volgendjaar
zeventigjarig bestaan
Direct naast de ingang hangt een
bord waar de specialismen van het
Havenziekenhuis op vermeld wor-
den. Op het bord, door het perso-
neel wel 'de top tien' genoemd,
staat ook 'S cheeps- en tropische
ziekten'. De enige verwijzing naar
de haven, verder lijkt dit zieken-
huis niet te verschillen van andere
ziekenhuizen. In de hal wachten
mensen op een poliklinische be-
handeling. Vanuit het winkeltje
klinkt gerinkel van de kassa. Een
taxibusje voor ouderen staat voor
de ingang te wachten. Er heerst een
weeige lucht van zeep. Niets bij-
zonders...lijkt het. Toch kan men
op de interne afdeling nog merken
dat het zeemanshospitaal geen ver
leden tijd is.
Volgend jaar viert het Havenzie
kenhuis haar zeventig-jarig be
staan. In 1925 had de Vereeniging
Instituut voor tropische Genees-
kunde Rotterdam - Leiden een
kleine polikliniek voor zeelieden
in Leiden. Dit bleek gezien de af-
stand van de Rotterdamse haven
toch niet praktisch. In 1927 werd
het Hotel Continental aan de rand
van Kralingen gekocht en omge-
bouwd tot 'Het Ziekenhuis en In
stituut voor scheeps- en tropische
ziekten', in de volksmond al gauw
omgedoopt tot het Havenzieken
huis. Het Rotterdamse bedrijfsle-
ven, waaronder een aantal rederij-
en, zorgde voor een groot deel van
de financien. Het huis telde toen
vijfenzeventig bedden (in tegen-
stelling tot de tweehonderdvijftig
bedden nu).
Kerstziekte
Een speciaal hospitaal voor zeelie
den was nodig omdat, naast het ge-
vaar van besmetting, er voor hen
bijzondere medische kennis en
verpleegkundige technieken ver-
eist waren. De zeelieden pasten
wat betreft hun gewoontes en hun
behandeling niet tussen de gewone
patienten. Ze moesten ook voor-
rang krijgen bij behandeling, want
het schip wachtte niet. Bovendien
konden de zeelieden rekenen op
privacy en geheimhouding en dat
is bij geslachtsziekte wel zo pret-
tig-
Tropische ziekten, geslachtsziek-
ten en botbreuken kwamen veel
voor in het havenbedrijf. Daar-
naast speelde de 'kerstziekte', dit
is de eenzaamheid rondom de
feestdagen, de zeemannen vaak
parten. Ook kon cultuurshock tot
ziek-zijn leiden. De verpleegkun-
digen moesten op dit alles inge-
steld zijn. De dokters uit die tijd
hadden een goede tropenervaring.
Al was nog veel onbekend. Zo was
men in de jaren tachtig zeer bang
voor verspreiding van het Ebola-
virus dat, zo bleek later, hier van-
wege het klimaat niet verspreid
kon worden.
slag. ,,Op bepaalde tijden werden
asbakken uitgedeeld en even later
weer opgehaald. Toch werd overal
as gevonden en brak er nooit brand
uit. Men had een vrijer drankbe-
leid. Drinken was met mate toege-
staan. Op de afdeling wisten de
zeemannen er wel raad mee, maar
voor ernstige gevallen van deliri
um waren beneden twee gevange-
niscellen ingericht. Alcoholische
dranken zijn nu uit den boze, maar
er zijn nog wel speciale ruimtes
waar gerookt kan worden.
Met handen en voeten
lets wat tegenwoordig bijna niet
meer voorkomt, is dat zeelieden bij
langdurige ziekte door een dokter
of verpleegkundige werden over-
gebracht naar eigen land. Zo is
mevrouw Ledeboer als begeleid-
ster in 1979 naar Hongkong ge-
weest. „Het was een hele spannen-
de tocht. Zomaar naar een ver,
vreemd land. We werden eerst nog
naar het verkeerde ziekenhuis ge-
leid, omdat de verzekering van de
patient niet klopte. Ik heb toen een
paar dagen bij de familieleden ge-
logeerd. Heel gastvrije mensen,
ook al konden we elkaar niet ver-
staan.
Dat verstaan is wel vaker een pro-
bleem in het internationale Haven
ziekenhuis. Gelukkig zijn er tol-
ken. Helemaal betrouwbaar is dat
niet omdat tolken soms rekening
houden met cultuurverschillen en
daarom bepaalde informatie niet
duidelijk willen maken. Voor de
rest wordt veel 'met handen en
voeten' gecommuniceerd. Onlangs
kwam er nog een patient van een
cruiseboot binnen die alleen maar
Frans sprak. Maar met kleine beet-
jes is het zuster Monica toch gelukt
om tot communicatie te komen.
Vanaf 1937 gaf de afdeling Heel-
kunde het Havenziekenhuis de di-
mensie van ongevallencentrum
van de haven. Door de uitbreiding
die met een grote verbouwing van
het ziekenhuis gepaard ging, von-
den ook veel burgers, vooral uit
Kralingen de weg naar het Haring-
vliet. Hierdoor veranderde het zie
kenhuis van een zeemanshospitaal
in een meer algemeen ziekenhuis
voor Rotterdam en omstreken. Tij-
dens de oorlogsjaren raakten nog
De stroom zeelieden is afgenomen.
Daar zijn een aantal oorzaken voor
aan te wijzen. Ten eerste zijn de
bemanningen aan boord kleiner
geworden. Verder is de leefsituatie
voor zeelieden aan boord sterk ver-
beterd. Ze krijgen beter voedsel en
er wordt meer aandacht besteed
aan hygiene. Ook leven de zee
mannen zelf gezonder, het beeld
van opiumschuiver lijkt verdwe-
nen. Daarnaast kunnen ziektes te-
meer burgers bekend met het Ha
venziekenhuis. Het Havenzieken
huis was bijna het enige gebouw
dat in de omgeving overeind was
blijven staan.
genwoordig vaak poliklinisch be-
handeld worden. Dit alles leidt er-
toe dat de bedden speciaal voor
zeemannen in aantal zijn geredu-
ceerd van zeventig tot zes bedden.
Per jaar zijn dit toch nog zo'n vijf-
tig tot zestig patienten van de rede-
rijen. Volgens deheer Visser,
hoofd verpleegkundige interne af
deling, kun je daarom nog altijd
spreken van het Havenziekenhuis.
„Havenartsen sturen zieken met
bijvoorbeeld maag- of darminfec-
tieziekten nog altijd naar ons toe.
Wij hebben de medische en sociale
kennis om ze goed te kunnen ver-
plegen. Zo is er hier in huis een
maatschappelijk werker voor zee
lieden. Ook weten de verpleegkun-
digen wat zieken uit verre landen
van hen verwachten. Het komt
voor dat patienten uit Afrika een
prik boven een tablet prefereren,
anders denken ze dat ze niet beter
kunnen worden of dat hun ziekte
niet serieus genomen wordt. Hun
idee van ziektebehandeling is heel
anders. Verder regelen wij voor
partners van zeemannen uit andere
werelddelen wel eens een kamer in
het zusterhuis. Ook geven de re-
ders in ons bestuur een band met
de haven."
Smeergeld
Bij tropische ziektes komen de
zeemannen voor onderzoek en be
handeling op de interne afdeling
terecht. De patienten krijgen een
onderzoek en een behandeling.
Het gaat erom dat dat snel gebeurd.
Dat laatste maakt het werk ook
zeer speciaal: „Zeemannen uit der-
de wereldlanden zitten vaak in een
beroerde situatie omdat zij hun
contract hebben moeten kopen.
Het schip blijft echter niet wachten
en moet wel weer met een voile be-
manning terug. Dat betekent dat
bij lange afwezigheid iemand an
ders wordt aangenomen en de zie-
ke zeeman naar zijn baan kan flui-
ten. Daar gaat dan zijn smeergeld.
Drank en tabak
„De sfeer in het Havenziekenhuis
is altijd vrijer geweest dan elders.
Mevrouw Ledeboer-Noot, stafme-
dewerkster van het Havenzieken
huis, kan het zich nog goed herin-
neren. Als jong meisje is zij in
1966 hier met werken begonnen.
Als een soort voorbereidend jaar
ging zij in de verpleegkundeaan de
Daarom moet bij ons de fase van
onderzoek en behandeling elkaar
soms heel snel opvolgen." De heer
Visser is zich, samen met zijn in
terne afdeling, bewust van deze
gang van zaken. ,,Bij twijfelgeval-
len betekent het dat je mensen eer-
der moet laten gaan en ze de nodi-
ge medicamenten geeft, terwijl je
ze eigenlijk langer voor observatie
zou willen houden."
In den vreemde
Nog altijd sturen grote rederijen
zoals Maersk en Sealand hun zie
ken het liefst naar het Havenzie
kenhuis. „Zij hebben een beter
idee hoe het is om in den vreemde
te zijn en begeleiden familieleden
ook beter.aldus een kapitein van
Maersk. Bij Sealand kiest men
vooral voor het Havenziekenhuis
vanwege de vrijheid: „Voor de
collega-zeelieden is het moeilijk
op een bepaalde tijd op bezoek te
gaan. Daar doen ze bij het Haven
ziekenhuis niet moeilijk over. Bo
vendien zijn ze niet zo streng op
het gebied van roken. Een zeeman
kun je niet in een keurslijf stoppen,
hij heeft gekozen voor het ruime
sop."
Rotterdammers en mensen uit de
omstreken die worden opgeno-
men, kunnen nog altijd merken dat
het om een havenziekenhuis gaat.
Als een zeeman opgenomen wordt,
neemt hij heel zijn hebben en hou-
wen van het schip mee. De koffers
van de zeemannen staan om het
bed. Verder kan de ziekenhuiskeu-
ken voor zeemannen van het sche
ma afwijken door bijvoorbeeld
twee keer per dag rijst, speciaal
aan hen, te serveren.
Veel gewone dingen
Wat geldt voor alle ziekenhuizen
gaat natuurlijk ook op voor het Ha
venziekenhuis; ook hier moet be-
zuinigd worden. De sfeer is zake-
lijker geworden. Mevrouw Lede
boer: „Tegen kerst werden vroeger
meer zeelieden in huis gehouden
om hen tegen hun heimwee te hel-
pen. Het was altijd een knus, klein
ziekenhuis, maar de slag om een
bedrijfsmatig ziekenhuis mag niet
gemist worden." Er zijn 250 zie-
kenhuisbedden teveel in Rotter
dam, precies het aantal bedden van
het Havenziekenhuis. Toch is
mevrouw Ledeboer niet bang dat
het Havenziekenhuis wordt opge-
doekt. „Tropische geneeskunde
blijft van oudsher ons metier.
Daarnaast kiezen veel mensen be
wust voor dit ziekenhuis vanwege
de kleinschaligheid en vanwege
ons specialisme." In het Haven
ziekenhuis wordt veel verwacht
van de Travel-clinic. Hier kunnen
vaccinaties worden gehaald en is
een tropenadviescentrum. Vooral
internationale bedrijven laten hier
hun mensen regelmatig keuren.
Ledeboer: „Ik zie de toekomst
voor het Havenziekenhuis als een
ziekenhuis waar veel gewone din
gen kunnen gebeuren, zoals be
handeling van en vaccinatie tegen
tropische ziektes en verder behan
deling van bijvoorbeeld galblaas
en heupfracturen."
INGER HERMSEN
Zeemanshospitaal anno 1996
nog geen verleden tijd
Behandelkamer, met rechts de stoel die tot 1965 in gebruik bleef.
De 'Villa', met uitzicht op de Maas
Het Havenziekenhuis overleefde het bombardement.
Zo lagen de zeelieden
4
