IETS TE VIEREN?
mRLEE
y^\fl
0NTBIJT
SERVICE
SPORT INSTITUUT
PETER LAGERWAARD
Van brouwerij tot kerk tot kunstcentrum
Uw N. 1AM. makelaar
'sinds 1916'
DUPONT
Nieuwe kijk gemeente-archivaris op 'Dutch Courage'
MaasposT
BEELDENDE KUNST VAN
SOROPTIMISTEN
3 t/m 25 mei 1997
bij aan-/verkoopbemiddeling,
taxaties en hypotheken.
MAKELAARS
Ontvang uw gasten in het
Nederlands GedistilleerdMuseum!
Lange Haven 74-76; 3111 CH Schiedam
010-426 1291
INTERBOOK INTERNATIONAL bv
ART GALLERY
Openingstijden: woensdag tot en met zondag
van 13.00 tot 17.00uur
Lange Haven 97 - 3111 CC Schiedam.
Tel. 010-4266034
Bezoek aan de Galerie alleen op afspraak
voor reclameborden
naamborden stickers
posters en het be-
drukken van kunst-
eV druk&sign stoffen bout en glas
ti (mits vlak) en nog
veel meer kunt u bij
ons terecht. Bel ons
logo fS en teksten vooreen prijsopgave
of informatie.
Lange Haven 62 Schiedam
Tel. 4 730 740 Fax 426 76 59
Lange Haven 52a
Tel. 010-4732571
Fax 010-4733551
'HET' kado vanaf 24,50 p.p.
Geopend: dinsdag t/m zaterdag
van 10.00 t/m 16.00 uur.
Bezorging: 7 dagen per week
Woning- en bedrijfsmakelaardij
kantoor Lange Haven 9, tel. 010-4268135
Lange Haven 41 -3111 CA Schiedam
Telefoon 010 - 426 95 50
•Judo sr. jeugd Taekwon-do sr.+ jeugd
Jiu jitsu Aikido Fitness
Combi-trainingen Steps/aerobic
low high impact
-AI meer dan 20 jaar -
SCHIEDAM - In het monu-
mentale hart van Schiedam,
aan de Korte Haven, staat ge
bouw Paulus er weer als een
juweeltje bij. Op deze plek
stond ooit de preekstoel van
Fratjois Haverschmidt. Het
pand werd in de periode
1871-1894 namelijk gebruikt
als kerk door de zendingsver-
eniging Paulus. Haver
schmidt was een van de leids-
mannen van een groep vrij-
zinnigen die de vereniging
Paulus had opgericht. De
naam van de vrijzinnigen
leeft sinds de restauratie weer
voort in 'Pand Paulus', dat
zowel uit architectonisch als
cultureel-historisch oogpunt,
een waardevol object is.
Restauratie
SCHIEDAM - Wie
Schiedam zegt, zegt jenever.
De twee passen even zo zeer
bij elkaar als de haring bij
Vlaardingen en de kaas bij
Gouda. Het is onmiskenbaar
dat jenever een enorme in-
vloed heeft gehad op de ge
schiedenis van de stad
Schiedam. Maar die invloed
gaat volgens gemeente-archi
varis Charles Jeurgens nog
veel verder. En al zal hij de
eerste zijn om aan te geven
dat het aanbrengen van nuan
ces van groot belang is, toch
durft hij te stellen dat jenever
in zekere zin een rol heeft ge-
speeld in de loop van onze
nationale geschiedenis en
zelfs een beetje in de wereld-
geschiedenis. „Zonder drank
zouden we bijvoorbeeld
nooit in staat zijn geweest om
het juk van Filips II en Alva
af te schudden."
- originele verjaardag
- sfeervolle receptie
- bijzondere reiinie
- gezellig personeelsuitje
- spirituele vergaderlocatie
beelden ceramiek etsen poppen schilderijen
Galerie: Lange Haven 6
3111 CC Schiedam
Tel.: 010-4713190/
06-53982839
Fax:010-4717645
KUNSTVERKOOP
KUNSTVERHUUR
KUNSTBEMIDDELING
UJ
fc'-Xpr
Gebouw Paulus en de geest van
iaheid door de eeuwen heen
De Stichting Beschermd Stadsge-
zicht Schiedam (SBSS) de initia-
tiefnemer van de restauratie is zeer
tevreden over het resultaat en blij
dat het gebouw weer een nieuwe
bestemming heeft. De restauratie
werd in 1996 voltooid en sindsdien
wordt het gebruikt door de stich
ting 'KunstWerkt' en het public-
relationsbureau Janet van Huisste-
de.
De grond waarop het gebouw
steunt werd vierhonderd jaar gele-
den door de gemeente uitgegeven
om stadsuitbreiding te realiseren.
Om precies te zijn op 4 mei 1596,
twee jaar voordat de Gouden Eeuw
van Schiedam (1598-1795) inge-
luid werd. De eerste eigenaar ves-
tigde er een brouwerij en gaf deze
de naam 'het Hellebaart met de
Kroon'. De brouwerij, die inge-
klemd tussen twee haringplaatsen
staat, verwisselt vervolgens om de
paar jaar van eigenaar. Uit de ver-
koopaktes die bijna allemaal be-
Pand Paulus, of Gebouw Paulus, is een van de trekpleisters aan de Korte Haven. Foto Jacco zanstra
waard zijn gebleven, blijkt dat de
branderij in 1675 verkocht werd
onder de naam 'de Swarte Leeuw'.
Het begin van de achttiende eeuw
is voor Schiedam een bloeitijd.
Aan de Korte Haven wordt een van
de eerste branderijen gebouwd. Uit
een verkoopakte uit 1752 blijkt dat
er niet alleen een branderij van de
hand gedaan wordt, maar ook een
mouterij, een stal en een koetshuis.
Het gaat de branders voor de wind.
De eigenaar die het in 1783 vervol
gens weer van de hand doet, ver-
koopt niet alleen een branderij en
een mouterij. maar ook pakhuizen,
kelders. korenzolders, vijf woon-
huisjes, een loods en een tuin. Een
eeuw later komt echter het eind
van bloeiperiode in zicht. De mou
terij wordt nog wel een tijd ver-
huurd aan een brander, maar in
1871, wordt na bijna drie eeuwen
brouwen en branden, het hoofd-
stuk 'jenevergeschiedenis' tijdelijk
afgesloten. De naar alcohol geu-
rende grond krijgt een nieuwe be
stemming. Nadat het gebouw nog
een aantal jaren wordt gebruikt
door een MUUO, komt het in 1871
in handen van de zendingsvereni-
ging Paulus. Het gebouw wordt in
1888 helemaal verbouwd, de gevel
krijgt een kerkelijk uiterlijk. De
vereniging Paulus, later de Neder-
landse Protestantenbond genoemd,
gaat het gebouw gebruiken om
voordrachtsavonden te houden.
Frapois Haverschmidt, predikant
in Schiedam en leidsman van de
vrijzinnigen, is den van de oprich-
ters van deze vereniging. Haver
schmidt, die onder het pseudoniem
Piet Paaltjes literaire bekendheid
verwierf, is er menigmaal te be-
luisteren. Een deel van deze voor-
drachten is nog terug te vinden in
het boek 'Familie en Kennissen'
van Haverschmidt.
Ondanks de opknapbeurten van
het gebouw. is de vereniging niet
tevreden over het gebouw vanwe-
ge de geringe lichtinval, gebrek
aan ventilatie en de lekkages die
zich regelmatig voordoen. In 1894
vertrekt vereniging Paulus weer uit
het gebouw. Na het vertrek van de
ze vereniging, wordt de jenevertra-
ditie nog een aantal jaren voortge-
zet. Het gebouw wordt vanaf 1894
als pakhuis voor gedistilleerd ge
bruikt. Niet voor lange tijd, in
1903 komt een definitief einde aan
het alcoholverbond. Tussen 1903
en 1909 worden er automobielen
en aanverwante artikelen vervaar-
digd en hersteld. In 1909 wordt het
pand ingericht tot timmer- en met-
selaarswerkplaats. De laatste jaren
voor de restauratie wordt het ge
bruikt om marmer op te slaan.
In 1991 doet de SBSS er alles aan
om het pand aan te kopen en te res-
taureren. De stichting probeert de
restauratie voor het Frapois Haver-
schmidtjaar (1994) te verwezenlij-
ken. De inspanningen blijken suc-
cesvol, er worden in overleg met
de gemeente plannen ontwikkeld.
De restauratie van het zwaar geha-
vende gebouw kan vervolgens op
25 September 1995 officieel van
start gaan met de onthulling van de
bronzen medaillon van Haver
schmidt, een schenking van het be-
stuur van de Stichting Frapois
Haverschmidt-herdenking. Haver-
smidt leeft niet alleen voort door
deze beeltenis die een eervolle
plaats gevonden heeft in het ge
bouw, maar ook in de naam. Al
leen over de voornaam is men het
niet eens, de SBSS spreekt over
'gebouw Paulus', Stichting Kunst
Werkt heeft haar onderkomen om-
gedoopt tot 'Kunstcentrum Pand
Paulus'. Doordat de uiteindelijke
'gebruiker' van het gebouw, de
Stichting KunstWerkt in de media
meer aandacht krijgt dan de SBSS,
en de allitererende versie ook lek-
ker in de mond ligt, lijkt het pleit
beslecht. Van branderij tot kerk tot
kunstcentrum. de geschiedenis van
het gebouw is interessant te noe-
men. De geest van de vrijzinnig-
heid die er ooit ronddwaalde ten
tijde van de Paulusaanhangers,
spreekt de over het algemeen tot
vrijheid gezinde kunstenaars mis-
schien wel aan.
Tot 1 juni exposeren de kunste
naars Bianca Runge en Caspar
Berger in Kunstcentrum Pand
Paulus. De tentoonstelling is ge
opend van donderdag tot en met
zondag van 13.00 tot 18.00 uur.
ANITA BEIJER
Jenever speelt grote rol in
vaderlandse geschiedenis
Dat het Hollandse borreltje moed
gaf staat na het vele onderzoek dat
Jeurgens aan het onderwerp wijd-
de vast. Hij ontdekte dat de versna-
pering van de Engelsen zelfs al de
bijnaam 'Dutch Courage' had ge-
kregen. De Hollandse (jenever)
moed was, zeker in de zeventiende
en achttiende eeuw, beroemd en
berucht. En daarmee ook het
drankje dat voor al die moed bij de
soldaten zorgde: jenever. Jeurgens
is in verschillende boeken anecdo
tes tegengekomen over de Neder-
landse strijders. De toon hiervan
bleek zelden positief. De Frans-
man Diderot zag de Nederlanders
als levende distilleerkolven, En-
gelsman Temple gaf in de zeven
tiende eeuw aan geen Nederlander
te kennen die niet tenminste een
keer in zijn leven dronken was ge
weest. Jeurgens vindt het niet meer
dan logisch dat de buitenlanders
die Nederland bezochten. niet al te
lovend schreven over die jenever-
drinkende mannen. „Het maakte
de Nederlanders levensgevaarlijk
in de oorlogen. De strijd die de
Hollanders waar ook ter wereld
voerden, ging gepaard met grote
hoeveelheden jenever en dit maak
te dat ze internationaal bekend
kwamen te staan als luidruchtig,
agressief en losbandig. Hoewel de
archivaris niet alleen de jenever
aan wil wijzen als reden voor be-
haalde triomfen in die tijd, is de in
vloed er van echter ook weer niet
te onderschatten. ,.Er is natuurlijk
geen een-op-een-relatie tussen je
never en oorlogen, maar de con-
sumptie onder soldaten was onmis
kenbaar zeer groot. En niet alleen
in die tijd overigens. Ook uit de
Vietnam-oorlog zijn verhalen be
kend over soldaten die drank en
drugs gebruikten voordat er ge-
vochten werd."
Jenever vormde volgens Jeurgens
niet alleen de brandstof in de strijd
tegen buitenlandse mogendheden,
ook in de strijd tegen de zee speel-
de het een rol. ..Want geef toe'.',
legde de archivaris, enigszins gek-
scherend, tijdens een lezing in de
Gekroonde Brandersketel nog aan
het publiek uit, ,,welk volk durft
bij het voile verstand in een moe-
rassige zompige Delte te gaan wo-
nen waarbij ieder uur van de dag
levensgevaarlijke overstromingen
op de loer liggen." Maar het spel
met de zee ging, onder invloed van
onder andere jenever. nog verder.
De gevaarlijke zee werd bevaren,
op zoek naar schatten ver weg.
Volgens Jeurgens kan met enige
fantasie zelfs een verband met de
kolonisatie worden gelegd. „Om
dit spel te durven spelen was op-
nieuw veel jenever nodig. In die
zin, zo zou je kunnen zeggen, heeft
de jenever ook de loop van de we-
reldgeschiedenis bepaald." En
waarom het nou juist de nu zo
Schiedamse jenever was dat op
grote schaal genuttigd werd? Jeur
gens kan daar kort over zijn: „Het
werd een volksdrank omdat het re-
latief goedkoop was en groot effect
had. Een enkel glaasje deed in veel
gevallen al zijn werk."
Het onderzoek naar de geschiede
nis van jenever en de gevolgen die
jenever heeft gehad, wordt volgens
de gemeente-archivaris pas echt
leuk wanneer er gekeken wordt
naar het grotere geheel. Toen hem
gevraagd werd in februari een le-
Gemeente-archivaris Charles Jeurgens ontdekte enkele opmerkelijke dingen over jenever. Foto
zing te houden in het Nationaal
Gedistilleerd Museum is hij op
zoek gegaan naar de leuke dingen
over jenever, waarmee hij gericht
zijn verhaal kon componeren. Tij
dens die tocht kwam hij ook de
anecdotes tegen van verschillende
buitenlandse schrijvers. Maar ook
over de jeneverindustrie in
Schiedam kwam hij verschillende
frappante dingen tegen. „Wanneer
er bijvoorbeeld een misoogst was
geweest, moest de overheid echt
ingrijpen om de bevolking voor
hongersnood te behoeden. Een ge-
vaar was namelijk dat men het
schaarse graan zou gaan gebruiken
voor het stoken van jenever, in
plaats van voor het bakken van
brood. In die gevallen greep de
burgemeester in en moest een deel
van de ketels bij hem worden inge-
leverd. Zo kun je zien dat jenever
niet alleen roem heeft geleverd.
Ook diepe dalen, zoals hongers
nood, zijn er door veroorzaakt."
KARIN VAN DER KNAAP
MAASPOST SCHIEDAM XQ 64
Woensdag 21 mei 1997
