Het Proveniershuis, monument uit de Gouden Eeuw
Grote veranderingen op komst rond Schiedamse havens
m
MaasposT
Het enige hofje van Schiedam
Kwaliteitsplan Nieuwe Haven:
m.
Woensdag 5 november 1997
4
Het Proveniershuis moet de welkomstpoort van de stad worden. Foto Roger van der Kraan in de Overschiesestraat komt de tram te iopen vanafhet station. Foto Roger van der Kraan
SCHIEDAM - Het Proveniers
huis dat in 1761 werd voltooid,
herinnert aan de Gouden Eeuw.
Vooral in de tweede helft van de
achttiende eeuw was men in staat
geld te besteden aan allerlei voor
de stad belangrijke objecten. De
nog bestaande vismarkt werd
verbeterd, de Plantage werd aan-
gelegd, de Buitenhaven werd ver-
breed, in de Dam werd een nieu we
sluis gebouwd en er werd een
nieuw weeshuis gesticht. Boven-
dien werd het St. Jacobsgasthuis
gebouwd, alsmede de Beurs. Ook
het Stadhuis werd ingrijpend ge-
moderniseerd.
In die tijd was de Overschiese poort
naast het Proveniershuis een van de
belangrijkste ingangspartijen. Het
plein voor de Overschiese poort
werd in 1754 met klinkers bestraat
om de entree aantrekkelijker te ma-
ken. Nu, bijna 250 jaar later, buigt
een ander stadsbestuur zich over de-
zelfde vraag; hoe kan deze toegang
tot de binnenstad aantrekkelijker
worden? Degene die via de 's-Gra-
venlandseweg de stad binnenko-
men, moeten zich weer bewust wor
den dat men het oude monumentale
centrum betreedt. De ideeen die
men wil uitwerken, staan in de Be-
leidsnotitie en Actieplan Binnen
stad Schiedam 1998-2002. Een van
de ideeen is de brug te versmallen -
dat kan zodra de tram hier niet meer
overheen hoeft -, zodat er bij het
Proveniershuis weer een voorplein
gecreeerd kan worden en het An-
kertje een ruim terras kan aanleg-
gen. De historische gebouwen moe
ten in ieder geval beter zichtbaar
worden, ook vanaf de Overschiese
straat. Het monumentale pand uit de
Gouden Eeuw krijgt, als de plannen
tenminste doorgaan, in de volgende
eeuw de ruimte.
Er zijn weinig gegevens beschik-
baar over het Proveniershuis en het
terrein waarop het is gebouwd. Het
enige waar zekerheid over bestaat is
dat het terrein net buiten de stads-
poort toegewezen was aan lepro-
zen. Het is ook bekend dat in 1593
of 1594 een nieuw leprozenhuis ge
bouwd werd. Toen het gereed
kwam was dit gebouw eigenlijk al
overbodig omdat melaatsheid vrij
snel verdween. Men ging daarom
onderdak bieden aan andere men-
sen, zoals aan proveniers. Dit zijn
mensen die geld betaalden of bezit-
tingen afstonden in ruil voor onder
dak en verzorging. Uit een ordon-
nantie uit 1629 blijkt dat het huis in
dat jaar uitsluitend door proveniers
bewoond werd. De oude naam bleef
echter nog lang in gebruik. Vanaf 9
april 1648 werden de leprozen-
meesters 'Regenten' van het Prove
niershuis genoemd. Dit betekende
een officiele erkenning van een
reeds lang voldongen feit. Aan het
eind van de Gouden Eeuw, in 1756,
besloot men een nieuw huis te bou-
wen. De eerste bouwperiode liep
van 1756 tot en met 1758, de tweede
van 1759 tot en met 1761In het ge-
meentearchief bevindt zich een
klein boekje, dat de volledige
bouwrekening bevat. Hieruit blijkt
datde stadsarchitect Ary van Bol'es
voor het maken van de tekeningen,
het schrijven van bestekken en het
nazien van het werk maar fl. 525,-
ontving. Opvallend is dat de totale
bouwkosten het voor die tijd niet
geringe bedrag van fl. 56.239.- be-
liepen.
De regenten die in deze jaren het be-
stuur vormden van het Proveniers
huis hebben de nieuwbouw niet
goedkoop opgezet. De bouwkosten
bleken voor de instelling echter al
snel te zwaar. Men kon echter pas in
1834 tot liquidatie overgaan toen de
laatste provenier kwam te overlij-
den. Het pand werd vervolgens aan
de gemeente overgedragen. Deze
liet het exploiteren door het Burger-
lijk Armbestuur dat de kleine wo-
ningen verhuurde aan bejaarde
armlastigen. In 1969 vertrok de
laatste bewoner. De woningen wa-
ren in slechte staat en het gebouw
was aan een grondige restauratie
toe. Deze restauratie liet nog wel en-
kele jaren op zich wachten. Studen-
ten lieten echter geen leegstand toe
en namen het in gebruik. De ge
meente vond dit geen probleem en
gaven de krakers die hier wilden
wonen zelfs een woonvergunning.
Ook vonden de Wereldwinkel, kun-
stenaars, de VVV en de Sociale
Werkgroep Proveniershuis er in die
tijd een onderkomen.
Pas in 1981 is men met de restaura
tie begonnen en is het prachtige mo
nument aan de Schie in handen ge-
komen van woningstichtingNoord-
vest. De vleugels werden het eerst
onder handen genomen, daarna het
voorhuis en tenslotte het achterhuis.
In de vleugels en het voorhuis zijn
25 woningen gerealiseerd voor een
of twee persoons huishoudens. In
de praktijk worden de woningen
bijna allemaal door een persoon be
woond. Het achterhuis wordt sinds
1987 verhuurd aan de horecaonder-
nemer Joop Evers. Tijdens de stads-
gesprekken is ter sprake gekomen
dat het Proveniershuis eventueel
geschikt zou zijn om ooit een hotel
in te vestigen. Naar aanleiding daar-
van staat het volgende in de beleids-
notitie: Als gevolg van deze ingre-
pen komt het Proveniershuys soli-
tair te staan. Het idee het Prove
niershuys een bijzonder soort hotel-
functie te geven zou sterk moeten
worden ondersteund." Naar aanlei
ding hiervan heeft de afdeling On-
roerende Zaken, Grondzaken en
Economische Aangelegenheden bij
Noordvest plattegronden en infor-
matie opgevraagd met betrekking
tot de technische staat. Het is een
idee dat de gemeente aandacht wil
geven en bestuderen, maar er is ab-
soluut nog geen sprake van onder-
handelingen met de woningstich-
ting. Omdat het zwart op wit staat in
de beleidsnotitie, is erovergeschre-
ven in de kranten. De bewoners wa-
ren niet op de hoogte gebracht en de
ideeen en de werkwijze roept daar
om natuurlijk weerstand op. Het
taalgebruik in de beleidsnotitie liegt
er ook niet om: „Door alle (bedrijfs)
bebouwing aan de noordwestzijde
te verwijderen komt deze straat aan
de Schie te liggen tegenover de
nieuwe bebouwing van het Hollan-
diaterrein." Dit soort formulerin-
gen valt niet bij alle eigenaren in
goede aarde. Het is trouwens niet de
gemeente die gaat onderhandelen
en tot verwerving van de panden
over zal gaan. De gemeente heeft
wel de twaalf betrokken eigenaren
inmiddels aangeschreven, maar het
is de RET die uiteindelijk gaat pro-
beren alle panden te verwerven zo
dra een beslissing over het TramP-
lus-trace in Den Haag genomen is.
Als de trambaan in de Overschiese
straat in gebruik genomen wordt,
kan de Proveniersbrug versmald
worden en kunnen op- en afritten
worden ingekort. Het Proveniers
huis krijgt waarschijnlijkhaar voor
plein terug. Een stadspoort en een
ophaalbrug zouden het verleden
nog meer doen herleven. Er wordt
ook nagedacht over bedrijvigheid
op het water, de Schie was in de
Gouden Eeuw immers een drukbe-
varen rivier.
ANITA BEIJER
%f.\ '-. it
Dejachthaven moet aantrekkelijker worden gemaakt voor passanten. Hierdoor
wordt de Nieuwe Haven nog levendiger. Foto Roger van der Kraan
De Warande is een statige laan die van groot belang is voor de beeldvorming van
Schiedammers en niet-Schiedammers over de stad. Foto Roger van der Kraan
De G. Verboonstraat vormt een belangrijke verbinding tussen het centrum en de
buitenwijken van Schiedam. Erzijn /eel plannen opgesteld om deze straat
aantrekkelijker te maken als entree. Foto Roger van der Kraan
SCHIEDAM - De stad is aan het
veranderen. En vroeger of later is
dat ook aan de buitenkant te mer-
ken. Waar lange tijd detailhandel en
havenbedrijven het gezicht van de
Nieuwe Haven, de Westerhaven en
de gebouwen aan de achterkant van
de Lange Nieuwstraat domineer-
den, zullen binnen enkele jaren
luxe-appartementen en ruime wo
ningen met terrassen en uitzicht op
het water het gebied bepalen. Al-
thans, als de plannen die er nu bij de
gemeente liggen, doorgang vinden.
En over die plannen is Ph. Bohre,
chef stedebouwkundige ontwikke-
ling, heel positief.
In tien jaar tijd is er in Schiedam
veel veranderd. En dat is onder an
dere te merken aan de belangstel-
ling voor nieuwe woningbouwpro-
jecten in Schiedam. Een tendens die
zeker ook geldt voor projecten in
gebieden die in de binnenstad of te-
gen het centrum van de stad aanlig-
gen. De woningen in het nieuwe
Stadserf waren snel weg. Maar ook
een verbouwing van kantoorruimte
naar appartementen, zoals in het be-
kende gebouw van Dudok, vindt
vooralsnog gretig aftrek.
Volgens Bohre ligt de verklaring
deels in het feit dat de stad als geheel
meer elan heeft gekregen. De stad is
zich in rap tempo zichtbaar aan het
herstellen van de verpaupering en
marginalisering die zo'n 20jaarge-
leden fors om zich heen begon te
grijpen. Het best is dit misschien te
zien aan de ontwikkeling van de
Lange Haven. In 1985 stonden veel
gebouwen leeg en was volgens
Bohre slechts 12 procent van de
panden bouwkundig kwalitatief
goed te noemen. Nu ligt dit percen
tage, dankzij restauratie en andere
bouwaktiviteiten, op 70 procent en
is deze historische straat zich Iang-
zaam aan het ontwikkelen tot een
toeristische wandelroute van de eer
ste orde en daarmee een aantrekke-
lijke vestigingsplaats voor am-
bachts- en cultuurwinkeltjes.
Destijds leek het er ook op dat
Schiedam snel zou vergrijzen. Maar
voor de jongeren die toen massaal
wegtrokken, en voorde meer draag-
krachtigen wordt het steeds aan
trekkelijker zich hier te vestigen.
Terecht, zo vindt Bohre, „want het
is gewoon aanwijsbaar een mooie
stad. Qua omvang van het be-
schermd stadsgebied zelfs de tiende
monumentenstad van Nederland en
daarmee de enige historische stad in
deze regio die dergelijke kwalitei-
ten bezit."
Maar voor de gemeente op haar lau-
weren kan rusten, moet er nog wel
een hoop gebeuren. Zeker in de wij-
ken die aansluiten op het centrum
van Schiedam. Op plekken als de
Nieuwe Haven, de Plantage, de
Gerrit Verboonstraat en de Oranje-
straat, maar ook aan de Westerha
ven heeft de tijd de bebouwing van
het gebied duidelijk ingehaald. De
bedrij ven en kantoren die van ouds-
her in dit gebied gevestigd waren,
vertrekken steeds vaker naar andere
gebieden. Soms omdat de oude his
torische bebouwing gewoon niet
meer voldoet aan de huidige kwali-
teitseisen. Maar ook omdat de in-
richting van het gebied, het gebrek
aan ruimte voor zowel eigen als
openbaar vervoer en bijvoorbeeld
parkeergelegenheid de keuze
steeds vaker naar andere lokaties
doet overslaan. En dus moest er
voor deze gebieden een nieuwe
functie worden gezocht.
Uiteindelijk heeft de gemeente ge-
kozen voor versterking van de
Woonfunctie. Een ontwikkeling die
inmiddels al zo'n twee jaar aan de
gang is en die tot nu toe al 150 wo
ningen heeft opgeleverd, onder an
dere in bestaande historische pan
den als het gebouw van Dudok.
Volgens Bohre zal het nog een
'enorme inspanning' kosten om de
plannen voor het gebied Nieuwe
Haven/Westerhaven in de daarvoor
uitgetrokken tijdspanne van 5 jaar
rond te krijgen. Maar: „de ambities
zijn hoog ingezet." Op dit moment
zijn er nog zo'n 300 woningen con-
creet in voorbereiding, onder ande
re aan de Nieuwe Haven en aan de
achterkant van de Lange Niewstraat
waar het nu wat betreft bebouwing
een rommeltje van jewelste is. De
leegstaande loodsen en openliggen-
de terreinen zullen daar als alles
goed gaat, plaatsmaken voor wo
ningen uit de particuliere sector.
Compleet met terrassen aan de wa-
terkant. Een bebouwing die wat be
treft uitstraling en gebruikte materi-
alen zoveel mogelijk zal moeten
aansluiten op de historische bebou
wing en de schaal van de Schiedam
se binnenstad. Een opgave die voor
geen enkele architect gemakkelijk
is omdat hij zich dan niet al te veel
kan profileren met een eigen stijl. In
totaal is er in heel het gebied, met
daarbij ook de Plantage en de nieuw
te realiseren woningen aan de Wes
terhaven een capaciteit voor zo'n
700 woningen.
Met de restauratie en verbouwing
van de diverse historische monu-
menten tot luxe-appartementen en
de ruim opgezette woningen met
omliggende grand richt de gemeen
te zich overigens specifiek op de rij-
kere groepen. Voor hen heeft wo
nen in deze gebieden zeker zijn aan-
trekkelijke kanten met een histori
sche binnenstad dichtbij, veel groen
en een ruimtelijke opzet. Ook het
wonen aan het water van haven of
grachten heeft een behoorlijke aan-
trekkingskracht. En juist deze beter
gesitueerde groepen, zo vindt het
gemeentebestuur, heeft de stad no-
dig, bijvoorbeeld omde koopkracht
in Schiedam met het oog op het win-
kelassortiment enigszins op te
schroeven.
IRENE VERINGMEIER
CMiati!
PINTRE VAN SCHIEDAM VERTHOQNT-
PTNTRE VAN SCHIEDAM VERTrlOONT*