Stambomen, straten en
ROTTERDAM - Belangstelling
voor het verleden groeit nog al-
tijd. In het Rotterdams Gemeen-
tearchief, nog tot juni 1998 aan
de Robert Fruinstraat gehuis-
vest, komen dagelijks horde be-
zoekers speuren naar hun fami-
liegeschiedenis. En niet alleen
naar de bekende Rotterdamse
familienamen zoals Chabot, Du-
tilh, De Monchy die hier hun fa-
miliearchief hebben onderge-
bracht. Familiegegevens vormen
eigenlijk maar het topje van alles
wat in het Gemeentearchief te
vinden is. Zo ligt de aanblik van
Rotterdam in bijvoorbeeid de ja-
ren vijftig in de kelders opgesla-
gen. Ook wordt hier, zolang de
ruimte het toelaat, het modern-
ste leven vastgelegd, zoals de
laatste gabberfeesten in de stad.
Een bezoeker zit achter een leesap-
paraat op de studiezaal. Hij is be-
zig de familie van zijn vrouw in
kaart te brengen. En daar is hij al
zo'n anderhalf jaar mee zoet. In-
middels wordt de stamboom als-
maar dikker en voller. Het uitplui-
zen van de archieven is echt een
hobby geworden van deze man.
Hij weet dat het gemeentearchief
in verschillende delen valt op te
splitsen. Zo is er het notarieel ar-
chief vanaf eind 16e eeuw. Dit
wordt gebruikt voor bijvoorbeeid
informatie over testament en in-
boedel. Daarnaast staan de klap-
pers van het Doop/trouw/begrafe-
nis-register. De burgelijke stand is
vanaf 1811 bijgehouden. Voor die
tijd is men aangewezen op Her-
vormde/gereformeerde-registers
van 1572 tot 1811. Verder staan er
de Lutherse en Roomskatholieke
registers. Belangrijk zijn ook de
bevolkingsregisters, die beginnen
in 1850. Daarin staan de familiele-
den bij elkaar. Verschillende ar
chieven zijn na de oorlog overge-
schreven door werklozen. Een pro
ject zo groot als het aanleggen van
het Kralingse bos. Het grote voor-
deel van hun verrichte inspannin-
gen is dat met het oog op slijtage
zo minder originelen door de vin-
gers van de bezoekers gaan.
Sinds tien jaar is weer een project
met vrijwilligers en werklozen op-
gepakt. Momenteel zijn ze bij de
Gemeentelijke Archiefdienst bezig
het notarieel archief in computer te
zetten. Krijn van Dijk van de Ge-
meente Archiefdienst leidt dit:
„Het gaat erom de gegevens te au-
tomatiseren en in de computer te
zetten. Hiervoor is nu een eigen
computersysteem gemaakt met
veel trefwoorden. Vooral handig
bij verschillende schrijfwijzen van
namen. Zo kan bijvoorbeeid Van
Rossum wel op tien verschillende
manieren gespeld worden, bijvoor
beeid als Rossum of Rossem. Of
Adriaan als Adrien, Arien, Adri-
aen. Met het intypen van een naam
komen voortaan ook meteen de va-
rianten in aktes naar voren. Als al
les ingevoerd is, kan het de bezoe
ker en onderzoeker enorm veel tijd
besparen. Met als het ware een
druk op de knop komen alle gege
vens dan naar voren. Na de verhui-
zing van het gemeentearchief naar
de Hofdijk zal er gewoon verder
aangewerkt worden, want het
duurt nog wel jaren voordat alle
gegevens in de computer verwerkt
zijn." Van Dijk schat dat ze met
nog 1500 delen te gaan, zeker de
komende vijftig jaar vooruit kun-
schijnt, 'Over migratie door de
eeuwen heen'. Okkema: „Het is
interessant om te zien wat voor een
migrantenstad Rotterdam eigenlijk
al eeuwenlang is. Er is altijd een
grote intocht geweest van onder
andere Hugenoten, Joden, Duit-
sers. Afgezet tegen de grootte van
de bevolking toen, waren er al
enorm veel migranten. Verschil is
wel dat vroeger de integratie soe-
peler verliep doordat de meeste
migranten uit Europa kwamen.
Maar de verhoudingen ontlopen
elkaar niet veel, vergeleken met
nu." Tot slot heeft Okkema ook
het straatnamenboek geschreven
dat vooral goed van pas komt als
bezoekers willen weten in wat
voor een straat vroeger hun fami-
lieleden hebben gewoond. Een
straat kan iets vertellen over de
welstand van de familie, vooral in
vroegere tijden. Veel straten zijn
inmiddels verdwenen. Er is dan
ook elk jaar een supplement bij het
boek om het up-to-date te houden
en ook de nieuwgekomen straten
van het alledaagse of bijzondere
sociale leven in het archief van de
Topografisch-Historische atlas te-
rug te vinden. Zo vinden we in het
archief afbeeldingen van op-
zoomerfeestjes, gabbers en de lo
ve-parade. Onlangs heeft het ar
chief nog een aantal foto's van Ge
rard Wessels aangekocht. Hij is fo-
tograaf bij onder andere Nieuwe
Revu en heeft weer andere kanten
van het moderne Rotterdamse le
ven vastgelegd. Van een housepar-
ty in Nighttown tot een nacht op de
Keileweg; hiervan zijn foto's in
zijn archief terug te vinden.
Veel beeldmateriaal vindt ook zijn
weg doordat particulieren het afge-
ven bij de archiefwinkel op de
Coolsingel. Duizenden belangstel-
lenden bezoeken hier ook jaarlijks
de ruimte met permanente exposi-
ties over de stad. Een foto die net is
binnengebracht is een afbeelding
van de 'Rotterdamsche Schilder-
school P. van Unen', uit 17 maart
1923. Ambachtslieden staan plech-
tig op de foto rondom hun ambach-
vecht de medewerker van dit ar
chief tegen de tand des tijds: „Ma-
teriaal op videobanden van voor
1970 is eigenlijk alleen nog ge-
schikt voor de prullebak. Het moet
op nieuwe banden worden overge-
zet en het liefst op film, maar dat is
een hele investering."
Voor de eeuwigheid
Voor de eeuwigheid alles proberen
te bewaren, tracht ook de Restau-
ratie-afdeling van het Gemeentear
chief. Helaas slijten boeken en
prenten met de dag en de bezoe
kers kunnen heel slordig zijn. Een
bladzijde uitscheuren om even te
kopieren komt volgens de mede-
werkers, hoe raar het ook klinkt,
nog regelmatig voor. Verder is al
leen het oppakken, vasthouden en
openslaan van oudere boek soms al
een ware aanslag. Vandaar dat ook
zoveel mogelijk op microfiches
staat. Op deze afdeling worden an-
ders dan verwacht ook nieuwe
boeken ingebonden. Losse prenten
nen. In het nieuwe pand zullen op
de nieuwe studiezaal naast de nu
zoveel geraadpleegde microfiches,
dus ook computers komen.
lets anders waarvoor mensen da
gelijks naar het gemeentearchief
komen, zijn bouwtekeningen.
Vooral bij plannen voor het ver-
bouwen van het huis zijn deze te-
keningen onontbeerlijk. Ze wor
den dan ook zorgvuldig bewaard.
De Gemeentelijke Archiefdienst
verzorgt ook het Rotterdams Jaar-
boekje. Wetenschappelijk mede
werker Johan Okkema voert de re-
dactie. In het Jaarboekje komen
ondermeer belangrijke gebeurte-
nissen van Rotterdam uit het voor-
afgaande jaar aan de orde. Verder
is Okkema een van de redacteuren
van een boek dat volgend jaar ver-
aan te geven. Het is een taak van
de Gemeentelijke archiefdienst om
samen met inwoners van Rotter
dam nieuwe straten van een naam
te voorzien. Okkema heeft nauw
contact met de straatnamencom-
missie: „Je kan er soms geen touw
aan vast knoppen. Zo was er een
tijd geleden voor een nieuwe weg
in Rotterdam-Zuid vanaf de Kop
van Zuid de naam Laan van Over-
maas bedacht. Maar dat kwam er
niet door in de commissie. Over-
maas zou een te negatieve bijklank
hebben, zo van: zij zijn van 'over
de Maas'. Het is nu Laan op Zuid
geworden." Dat vemoemen voor
een straatnamencommissie ook
niet altijd gemakkelijk is, blijkt uit
het volgende voorbeeld. Okkema:
„In deelgemeente Prins Alexander
zijn in een wijk straten vernoemd
naar wethouders. Ook wethouder
Jan Worst heeft een straat naar zich
vernoemd gekregen; de Jan Worst-
straat, in de volksmond al snel de
Hans Worststraat. En dat leverde
weer artikelen op in het Rotter
dams Dagblad met de kop: Wie wil
wonen in de Jan Worststraat?
Een andere taak van de Gemeente
lijke Archiefdienst geschiedt op de
afdeling Topografisch-Historische
Atlas. Zoals de naam al doet ver-
moeden wordt het uiterlijk van de
stad hier bijgehouden op papier, in
de vorm van prenten, tekeningen
en foto's, maar ook films. Het
grootste gedeelte van dit archief
betreft het topografische gedeelte
met afbeeldingen van de stad van
hoe die eruitzag voor de oorlog.
Toch worden ook alle laatste ont-
wikkelingen bijgehouden in het ui
terlijk van de stad. Een kleiner ge
deelte behelst het maatschappelijk
leven. Voorheen waren dat vooral
bezoeken van de koninklijke fami
lie en andere hoogwaardigheidsbe-
kleders en unieke gebeurtenissen
als een dichtgevroren Maas. Te-
genwoordig zijn er ook veel foto's
telijk werk van met letters versier-
de naamborden. Van de reproduk-
ties in het archief kan tegen ver-
goeding een foto gemaakt worden.
Een apart gedeelte van het archief
wordt ingenomen door het filmar-
chief. Voor een programma als
'Het was' op TV Rijnmond een
uitkomst, want hier is voldoende
historisch materiaal te vinden. Re
gelmatig wordt hier ook iets van de
NOS opgenomen om de meest re-
cente beelden van Rotterdam te
krijgen. Documentaires, journaals,
bedrijf- of promotiefilms; zodra
Rotterdam erin voor komt, krijgen
ze een plaatsje in het archief. Een
grote verzameling van wel 80 me
ter met videobanden en films vul-
len de wanden. Ook hier komt de
verhuizing naar een groter pand
goed van pas. Behalve professio-
nele beelden is er veel amateurma-
teriaal. Soms laat dat nog veel
meer zien over het leven in Rotter
dam. Zo is er een amateur geweest
die het leven in een steeg geduren-
de een aantal dagen heeft opgeno
men. Hier valt zo'n vijftig jaar la
ter veel van op te steken. Of wat te
denken van de beleving van een fa-
miliefeestje nu tegenover de jaren
vijftig.
Mooiste film
Medewerker Kees van Buuren
hoeft niet lang na te denken over
de vraag wat de mooiste film in het
archief is: „Een prachtige film is
'Tros' waarin van een 'Rotterdam
se' liefde verhaald wordt tussen
een kapitein van een sleepboot en
een meisje dat naar Amerika wil,
omdat het hier toch niets wordt. De
kapitein sleept de Holland Ameri
ka Lijn met daar aan boord zijn ge-
liefde. Hij sleept de boot naar zee
en kijkt om met tranen in de ogen.
Uiteindelijk blijkt zij op de kade te
zijn achtergebleven. Zoet, maar
mooi weergegeven." Overigens
komen in lijsten. En natuurlijk
worden oude boeken en afbeeldin
gen die zijn aangetast, hersteld.
Bijvoorbeeid een notarieel boek uit
de achttiende eeuw wordt eerst los-
gehaald, dan op microfiches gezet
en vervolgens ontzuurd en aange-
vezeld zodat het boek weer enigs-
zins versterkt de volgende eeuw te-
gmoet kan zien. Met een band is
een medewerker dus al gauw twee
weken zoet. Er zijn nog zeker 3000
boeken zo te behandelen, dus dit
kan met recht een langlopende
zaak worden genoemd. Een bijko-
mende vertragende factor is de zo-
genaamde inktvraat. De tekst komt
als het ware los van het papier.
Daarom moet er een soort lijm
worden aangebracht zodat de let
ters niet van het papier vallen.
Scheuren zijn meestal volgens de
deskundigen van deze afdeling
nog wel goed te repareren, maar
het wordt veel moeilijker met de
bruine vlekjes op bijvoorbeeid de
scheepstekening uit 1905. Alle
vlekken schijnen namelijk weer
anders te zijn en vragen om een
aparte behandeling. Soms komt
een tekening ook pas aan het licht
omdat het ergens onder heeft geze-
ten. Zoals een afbeelding van kun-
stenaar Groenewegen. Ze zijn er
drie weken mee bezig geweest om
het los te pulken. Tenslotte zijn er
nog allerlei 'moderne' voorbeel-
den van aantasten, zoals paperclip-
roest en gaten door nietjes. Wat op
de Restauratie-afdeling verder op-
valt, is de hoeveelheid prenten en
affiches die zijn uitgeleend voor
tentoonstellingen en nu nog nage-
keken worden. Allerlei afbeeldin
gen van het vroegere Rotterdam
komen voorbij, zoals de Rotter
damse Margarine fabriek en de
watertochtjes van Fop Smit Co.
Tot slot heeft het Gemeentearchief
aan de Robert Fruinstraat een bi-
bliotheek. Hier worden natuurlijk
zoveel mogelijk boeken over Rot
terdam verzameld. En niet alleen
boeken, ook clubblaadjes van
voetbalclubs halen de planken.
Ook kranten worden goed be
waard. Het gaat hier om Rotterdam
in de ruimste zin van het woord.
Andere taak is het aanschaffen van
ondersteunend materiaal om bij
voorbeeid Middel-Nederlands te
kunnen lezen. Wat opvalt, zijn de
mooie grote boeken uit de 18de
eeuw. Toen zaten er nog veel druk-
kers in Rotterdam die een fraaie
collectie atlassen hebben gedrukt.
Van de moderne Rotterdamse au-
teurs hebben ze niet alle boeken,
maar een paar 'Deelders' staan wel
in de kast. De boeken worden niet
uitgeleend, een groot verschil met
de bibliotheek in de stad. Vroeger
was de gemeentebibliotheek aan
de Hoogstraat en het Gemeentear
chief nog een geheel. Bijna een
eeuw geleden zijn ze in tweeen ge-
splitst. De toenmalige archivaris
voor de bibliotheek van het Ge
meentearchief heeft veel weten
mee te nemen, wat hem door de
Stadsbibliotheek niet in dank zal
zijn afgenomen.
INGER HERMSEN
Gemeentel ij ke Arch ief d ienst
Rotterdam houdt de tijd bij
A jjvv wv_i«
