Informatie
overwinters Bergen
J
Fantasie
Rijkebuurt
BERGEN OP ZOOM - Lekker weg in eigen land, het kan nog
altijd uitstekend. Ondanks het feit dat Nederland een ongekend
hoge bevolkingsdichtheid heeft zijn er nog steeds idyllische
streken en pitorreske plaatsen te vinden, zoals bijvoorbeeld
Bergen op Zoom, waar het verleden gekoesterd wordt. De stad
op de grens van Brabant en Zeeland afficheert zichzelf als
Markiezenstad en is trots op de rijke geschiedenis, die vrijwel
letterlijk op straat ligt. Bergen op Zoom beschikt over onge-
veer zeshonderd monumenten, waarvan er maar liefst twee-
honderd daadwerkelijk op de rijksmonumentelijst staan. Zo
veel bezienswaardigheden nodigen uit tot een stadswandeling,
die Maasstad niet geheel toevallig deed op de dag dat onder de
grote rivieren het carnaval officieel van start ging. Op de elfde
van de elfde stapten fotograaf en verslaggever zo de zeer plaat
selijke folklore in en vielen tijdens die vastenavond van de ene
in de andere verbazing.
TEKST: MAURICE HEIJNEN
FOTO'S: DICK SLUIJTER
Agge maar leut et in't Krabbegat
Het middeleeuwse stadhuis van Bergen op Zoom op de Grote Markt.
BERGEN OP ZOOM - Hoewel
een bezoek aan Bergen op
Zoom zeker ook in de zomer
een aanrader is, doet de plaatse-
lijke VVV haar uiterste best om
ook in de wintermaanden toe-
risten naar de stad te halen. Zo
gaan de stadswandelingen op
afspraak gewoon
door, zijn
sommige
monumenten i
ook buiten
het seizoen te be-
zichtigen en zal er in
samenwerking met
de plaatselijke Rota-
ry Club een heuse ijs-
baan op de grote
markt gebouwd
worden, die sa-
men met een
koek en zo-
pie tent, een
oud-Hollandse poffertjeskraam
en een draaimolen voor winter-
se taferelen onder de Peperbus
moet zorgen. De vierhonderd-
vijftig vierkante meter grote ijs-
baan, die aangelegd wordt om
een immense kerstboom met
sierverlichting zal open zijn van
12 december tot 3 januari.
Twee uur schaatsen kost afhan-
kelijk van de plaats waar het
toegangsbewijs gekocht wordt
11.5.- (in de horeca) en fl.6,- aan
de kassa van de baan zelf. Wie
per ongeluk zonder schaatsen
komt, kan deze huren aan de
baan. Om extra be-
kendheid te geven
aan de ijsbaan en de
stad heeft de VVV
samen met het nieu-
we hotel de Bour-
gondier een speci-
J].. aal arrangement
M samengesteld.
Voor fl. 115,- per
persoon behelst dat
een overnachting, een
welkomstdrankje, een
glas gliihwein, twee
toeganskaarten voor
de ijsbaan en twee
toegangskaarten
voor het Markie-
zenhof. De aan-
bieding is geldig op 19 en 20
december en op 26 en 27 de
cember 1998.
Voor meer informatie kan con
tact opgenomen worden met de
VVV Bergen op Zoom, Beurs-
plein 7, 4611 JG Bergen op
Zoom, tel. 0164 - 26 60 00, E-
mail: bozvvv@concepts.nl
De middeleeuwse stadspoort, beter bekend onder de naam Onzelievevrouwepoort gezien
vanuit de gelijknamige straat.
De Prins geeft op de elfde van de elfde om elf over elfbij de geit
het officiele startschot voor de viering van de Vastenavond.
was. Tegenwoordig is de Gevan-
genpoort in gebruik als aardewerk-
museum.
Het gezicht van Bergen op Zoom
wordt niet alleen bepaald door de
vele monumenten, maar zeker ook
door de karakteristieke pleinen,
straten en steegjes, die bezoekers
met een beetje fantasie zo terug
plaatsen in de middeleeuwen.
Vooral ook omdat de laatste jaren
veel aandacht is besteed aan de re-
novatie van oude huizen en zelfs
het opnieuw aanleggen van ouder-
wetse bestrating. Sommige winke-
liers met gevoel voor historie pro-
beren zoveel mogelijk hun gevels
in originele staat te houden, ook als
dat soms ten koste gaat van com-
mercieel gewin. De panden zijn
vaak mooi geschilderd in pastel-
Meneer Wesseling is een bekend gezicht in Bergen op Zoom. Hij richtte 53 jaar geleden de
stichtirrj Vastenavond op en staat nog altijd voorazn bij de viering.
pand dichtgemaakt en konden de
inwoners nagenoeg zelf in hun eer-
ste levensbehoeften voorzien; ooit
waren zelfs een bakkerij en een
bierbrouwerij gevestigd rond de
binnenplaats achter de hoofdin-
gang. Nu zijn dergelijke onderne-
mingen verdwenen en heerst er een
serene rust die past bij de nieuwe
museumfunctie van het pand. Het
Markiezenhof, dat aan het begin
van de achttiende eeuw nog een
classistische face-lift kreeg van de
toenmalige bewoner markies Fran
cois de la Tour d'Auvergne, her-
bergt nu naast schitterende adellij-
ke stijlkamers en historisch Bergs
aardewerk een door liefhebbers
zeer gewaarde kermiscollectie, die
aan de hand van werkende minita-
turen, originele onderdelen van
draaimolens en luchtschommels,
schilderijen en prenten een beeld
schetst van kermisvermaak uit he-
den en verleden.
Vanaf het Markiezenhof gaat de
wandeling vervolgens via de Moe-
regrebstraat, die haar naam dankt
aan de vroegere waterweg waar-
over voornamelijk veen werdt ver-
voerd, naar de eerder genoemde
haven. Zoals gezegd is deze inmid-
dels gedempt, maar de schitterende
oude herenhuizen, waar vroeger de
rijke handelaren woonden, laten
toch nog iets van het verleden her-
leven. Dat hier het welgesteldere
deel van de stad woonde, komt nog
heel grappig tot uiting in de naam
van de straat die terugleidt naar de
binnenstad: de Rijkebuurtstraat.
Deze komt uit op de Noordsingel
ter hoogte van de Lievevrouwe-
poort, die ook bekend staat als de
Gevangenpoort. Deze westelijke
stadsingang staat te boek als het
oudste monument van Bergen en
stamt uit de eerste helft van de
veertiende eeuw, uit de tijd dat de
stad een verdedigingswal liet bou-
wen. Gezien vanuit de Rijkebuurt
straat vallen vooral de twee grote
zware en eingszins lompe torens
op, compleet met schietgaten voor
kruisboogschutters. Vanuit de Lie-
vevrouwe straat heeft de poort
dankzij de reehthoekige en gede-
tailleerdere toren een veel elegan-
ter aangezicht. Nadat aan het einde
van de vijftiende eeuw ook het ha-
venkwartier ommuurd werd ver-
loor de Lievevrouwenpoort haar
functie als stadsingang. Een nieu
we bestemming was snel gevon-
den. De poort werd gevangenis,
waaruit het dankzij de twee meter
dikke muren moeilijk ontsnappen
Het Markiezenhof aan de Steenbergestraat.
kleuren en op de puien staan oude
spreuken, wapens en andere af-
beeldingen, die ondersteund wor
den door mooie houten en gietijze-
ren uithangborden. Liefhebbers
kunnen uren zwerven door de his-
torische binnenstad, zeker als
vooraf wat huiswerk wordt gedaan
betreffende de vele soms in eerste
instantie onopvallende details.
Verdwalen is overigens nauwelijks
mogelijk, omdat een herkennings-
punt hoog boven de stad uittorent:
De Grote ofSint Gertrudiskerk. De
kerk die in de volksmond Peper
bus heet, staat vlak achter de Grote
Markt en wijst dus altijd de weg
naar het hart van de stad. De kerk
dankt haar officiele naam aan ab-
dis Gertrudis van Nijvel die in de
zevende eeuw patrones van de pa-
rochie van Bergen was en volgens
de overlevering de aanvankelijk
vrij eenvoudige kerk gesticht zou
hebben. De kerk werd in de loop
der eeuwen vele malen aangepast,
uitgebreid en opgeknapt, als er
weer eens een plundering, brand of
beschieting had plaatsgevonden.
De officieuze naam Peperbus heeft
de Grote Kerk te danken aan de ty-
pische bekroning op de kerktoren,
die daarop geplaatst werd nadat de
veertiende eeuwse toren, in tegen-
stelling tot de rest van het gebouw,
een beschieting van de Fransen
wonder boven wonder had over-
leefd. De Peperbus neemt daad
werkelijk deel aan het stadsleven
van Bergen op Zoom, vooral tij
dens festiviteiten en carnaval en
beschikt daarvoor over een heuse
garderobe. De Bergenaren zijn niet
te beroerd om de toren voor de ge-
legenheid in jacquet te hijsen of tij
dens het carnaval een boerenkiel
aan te doen, en hem dan zelfs de
kullekes, zoals kinderen in de
bourgondische stad genoemd wor
den, toe te laten spreken.
Op de Grote Markt, waar het histo-
rische stadhuis naast de naar eigen
zeggen oudste herberg van Neder
land. De Draak, staat, komt een
einde aan de stadswandeling. De
avond valt en de lichtjes op het
plein zorgen ervoor dat de monu-
mentale gebouwen samen een
sprookjesachtig plaatje worden.
Het is inmiddels rustig geworden
op straat, al blijkt het later slechts
om de stilte voor de storm te gaan.
Na verloop van tijd verschijnen na-
melijk in vitrages gewikkelde
mensen in kleine groepjes die al-
rnaar groter worden. Wat opvalt is
de rode zakdoek die iedereen
draagt, steevast met de knoop op
de borst. Zo hoort het en niet an-
ders, is het antwoord op de vraag
waarom. De kroegen die even
daarvoor nog angstvallig leeg wa
ren vullen zich net als de glazen in
rap tempo en als dan ook nog de
vele dweilorkesten zich melden
kan het feest beginnen, zo lijkt het.
De tap staan permanent open en er
wordt gedronken alsof het leven er
vanaf hangt. Rond de klok van el-
ven echter worden de glazen neer-
gezet en gaan alle mensen als ware
lange uiteraard humoristische toe-
spraak het motto voor het komende
jaar uit de doeken doet. Jong en
oud lachen, zijn af en toe tot tranen
geroerd en kunnen stuk voor stuk
alle teksten en liederen meebrullen
als daar om gevraagd wordt. Het is
duidelijk: hier is Vastenavond nog
een wezenlijk onderdeel van de
cultuur, een probaat identificatie-
middel voor de echte Bergenaren.
De Sint Gertrudiskerk wordt in de volksmond de Peperbus
genoemd.
zij lemmingen naar een en dezelf-
de plek, het Bleekveldje waar de
geit staat. Duizenden Bergenaren
hebben zich daar dan inmiddels
verzameld, want het is bij de geit
waar het officiele startschot voor
het carnaval, of Vastenavond zoals
het in Bergen heet, gegeven wordt.
Het is de jonge Prins Manus, met
steek en boerenkiel, die met een
Dit is geen carnaval zoals het af en
toe krampachtig boven de grote ri
vieren gevierd wordt, het is een le-
venswijze in een periode dat de
maskers af in plaats van op gaan.
Tijdens de Vastenavond is ieder
een gelijk en dweilt - om in goed
Bergs te blijven - schouder aan
schouder van toog naar toog onder
het motto: agge maar leut et.
Een stadswandeling door Bergen
op Zoom begint bij de plaatselijke
VVV aan het Beursplein. Het mo-
deme pand biedt een perfect uit-
zicht op het meest markante ge
bouw van de stad, het goed gecon-
serveerde Markiezenhof aan de
Steenbergsestraat. Het werd daar
in opdracht van de toen nog Heren
van Bergen op Zoom rond 1500
neergezet door de Belgische
eeuwen was uitgegroeid tot een
bloeiende havenstad. Die stadsha-
ven net buiten de poorten is inmi-
dels helaas gedempt en doet nu
voornamelijk dienst als parkeerter-
rein. In de middeleeuwen heerste
daar echter een enorme bedrijvig-
heid die zorgde voor grote rijkdom
van de stad en dientengevolge van
de heersers. Het Markiezenhof is
niet in een keer in de huidige vorm
Mooie uithangborden sieren de historische gevels van veel
monumentale panden.
bouwmeester Anthonie Kelder-
mans en staat nu bekend als een
van de mooiste, bewaard gebleven
laat-gotische stadspaleizen van
West-Europa. Een dergelijk duur
huis konden de machthebbers toen
makkelijk laten bouwen, omdat
Bergen op Zoom, dankzij de lig-
ging aan de in direct contact met de
zee staande Schelde, in de middel-
tot stand gekomen. Aanvankelijk
was het slechts een uit de kluiten
gewassen voorhuis, dat door de
eeuwen heen steeds is aangepast.
Wie goed kijkt naar de met rode
ijzerwerken afgesloten voorgevel
kan de scheidslijnen in de bebou-
wing duidelijk zien. Naarmate de
welvaart en de behoefte aan een
onneembare vesting toenam, is het
