Op 'zweden'langsde scherenkust van Stockholm
Stoere mannen, ferme Vikingen
Op schaatsen de vikingboten achterna
TEKST EN FOTO'S:
MAAIKE PETRI
■M
STOCKHOLM - Een allesoverheersende stilte heerst
over de duizenden, bevroren meren rond Stockholm. Al-
leen het schrappen van schaatsijzers op het ijs verstoort
de rust over het verstilde, Zweedse landschap. Groepen
schaatsers maken lange tochten over dit zogeheten Sche-
rengebied, bepakt met een speciale veiligheidsuitrusting;
het ijs kan heel verraderlijk zijn. Een groot verschil met
de drukte in de bus, waarin met mobiele telefoons ge-
zocht wordt naar het beste ijs in de omgeving, ijsjagen
genoemd. Sinds twee jaar hebben ook Nederlandse win-
terfanaten de mogelijkheid om ellenlange schaatstochten
te maken over de meren rond Stockholm. Het 'Zweeds
Schaatsavontuur' is een uitdaging voor iedereen die de
ijzers eens wil onderbinden en van de ongerepte natuur
rond Stockholm wil genieten.
.v
Ijsjagen
Zweden heeft een primeur:
op zaterdag 13 februari
wordt de eerste internatio-
nale 'Vikingarannat' ge-
schaatst. Deze schaatstocht,
volgens Zweeds concept,
volgt de klassieke route van
de oude vikingen, die vanuit
het binnenland naar de open
zee leidt. De tachtig kilome
ter lange tocht door het
scherengebied zal beginnen
aan de rand van universi-
teitsstad Uppsala en eindi-
gen bij het stadhuis van de
Zweedse hoofdstad Stock
holm. Geen alternatieve
Elfstedentocht, maar een
schaatsfestijn dat nog het
meest vergeleken kan wor
den met de Vasaloppet, een
jaarlijks terugkerende ski-
tocht.
AASSTA
WZAA
Op jacht naar een avontuurlijke uitdaging
Liefhebbers van wintersport den-
ken in de eerste instantie aan steile,
witte pistes in hoge bergen om
zoevend vanaf te jkien. Of glooi-
end besneeuwde heuvels waar al
langlaufend van de natuur genoten
kan worden. Maar in het midden
van Zweden, aan de oostelijke kust
ligt een groot waterland: de sche
renkust rond hoofdstad Stock
holm. Meer dan 30.000 eilandjes
strekken zich uit over een lengte
van meer dan tweehonderd kilo
meter. In de wintermaanden ligt er
een dikke laag ijs op de duizenden
meren die het Scandinavische land
rijk is. De scherenkust is van no-
vember tot april omgetoverd in een
waar ijsparadijs voor schaatslief-
hebbers.
Daar, ergens op die weidse ijsvlak-
ten, begint het Zweeds schaats
avontuur, dat speciaal voor Neder-
landers is opgestart. Niemand kan
de exacte startplaats aangeven,
omdat de plaats waar de schaatsers
het ijs betreden, afhangt van de
conditie van het ijs en de weersom-
standigheden. Maar waar de tocht
ook mag beginnen, de dichtgevro-
ren waterplassen rond Stockholm
bieden overal een imposante aan-
blik, zeker voor de nietsvermoe-
dende Nederlander die slechts be-
nauwende binnenbanen, smalle
slootjes en kaarsrechte kanalen ge-
wend is.
Schaatsen is in Zweden net als in
Nederland een populaire, winterse
volksontspanning. In vrije tijd
staan de Scandinaviers zoveel mo-
gelijk op de ijzers. Toch gaat het er
in Zweden heel anders aan toe dan
in Nederland. Willen Nederlanders
het liefst individueel en zo snel
mogelijk over het drukbevolkte ijs
racen, Zweden trekken er alleen in
groepsverband op uit, rustig toe-
rend en genietend van de ongerep
te natuur en de maagdelijk witte
ijsvlakten. Op de Zweedse meren
kun je letterlijk dagenlang schaat
sen zonder ook maar iemand tegen
te komen. Die recreatieve schaats-
groepen worden meestal gevormd
via de talrijke Zweedse ijsclubs,
die speciaal zorg dragen voor de
lange tochten. In groepen van
twintig tot dertig man met bontge-
kleurde winterjassen, overlevings-
rugzakken en prikstokken trekken
de schaatsers er op uit om een te
worden met de verstilde natuur.
Alleen het krassen van de schaats
ijzers op het ijs verstoort de aange-
name rust.
Het schaatsen in groepsverband,
zoals ook tijdens het Zweeds
schaatsavontuur gebeurt, is dus
deels voor de gezelligheid en deels
uit veiligheidsoverwegingen. Hoe
mooi, spiegelglad en vlak het ijs op
de meren er op het oog ook bij mag
liggen, sommige plekken zijn en
blijven verraderlijk. Daarom gaat
er ook een drietal gidsen mee, dat
vertrouwd is met de ijsvloeren en
verstand heeft van de conditie van
het ijs.
Bengt Kull. Anders Tysk, en Bjorn
Nilsson zijn drie van de gidsen die
Nederlandse deelnemers aan het
schaatsavontuur veilig over het ijs
begeleiden. Anders Tysk, ijsspeci-
alist bij uitstek, vertelt dat het ijs
niet ongevaarlijk is, maar dat
zwakke plekken wel herkenbaar
zijn als je je ogen en oren goed
openhoudt. „Je moet rekening
houden met kleurverschillen in het
ijs en ook met de toon die het ijs af-
geeft: hoe hoger de klank, hoe
dunner het wordt", legt Tysk uit,
terwijl hij met zijn stokken het ijs
onder zich kapot prikt. De dikte
van het ijs blijkt op dat punt slechts
vijf centimeter te bedragen. Tysk
besluit de groep niet verder te laten
schaatsen over het ijs dat net iets te
dun is.
Als de groep achter Tysk aan terug
glijdt, is het het golvende geluid
van het ijs duidelijk te horen. Vol-
gens Bjorn Nilsson, de andere
gids, is dat ook een teken dat het
bevroren water nog niet dik ge-
noeg is. „IJs dat golft is gevaar-
lijk", onderstreept Nilsson. „Dan
kan je beter ijs hebben dat kraakt:
kraakijs is geen breekijs."
Voorzorgsmaatregelen zijn dus
noodzakelijk op de verraderlijke
ijsvlakten. Naast de begeleiding
door gidsen, hebben de schaatsers
meer veiligheidsvoorzieningen ge-
troffen. Iedereen die het ijs be-
treedt sjouwt een grote rugzak
mee. Deze tas, die tevens als red-
dingvest dient, is gevuld met voed-
sel voor onderweg, een extra setje
droge kleding en een aantal handi-
ge hulpmiddelen voor diegenen
die onverhoopt in een wak terecht
komen. Met twee kleine scherpe
ijspriemen kan de persoon die door
het ijs zakt zich vastprikken aan de
rand van het wak. Daarna kan hij
de speciale, felgekleurde reddings-
lijnen uitgooien, zodat zijn
schaatspartners de ongelukkige uit
het vrieskoude water kunnen trek
ken.
Bij deze veilige touroutfit, die elke
schaatsende Zweed bezit, horen
ook specifieke schaatsen: de
Zweedse kluunschaatsen, in de
volksmond 'zweden' genoemd.
Met Zweedse kluunschaatsen bind
je letterlijk de ijzers onder, want
zweden zijn messcherpe schaats
ijzers die onder speciaal gevormde
bergschoenen geklikt kunnen wor
den. Met een beetje pech is het mo
gelijk dat een schaatsgezelschap
open water tegenkomt en niet ver
der kan. Dan worden de zweden
afgeklikt en gaat de tocht te voet
verder. Klunen dus.
Jos van Benschop, een fanatieke
schaatsliefhebber met twee Elfste-
dentochten achter zijn naam, was
een beetje huiverig voor de zwe
den en bracht zijn eigen noren mee
naar het Zweeds schaatsavontuur.
Hij probeerde zelf uit wat het lek-
kerste gleed over het ijs. Van Ben
schop is er van overtuigd dat met
noren niet comfortabel op Zweeds
ijs valt te schaatsen. „Op noren sta
je hoog op de ijzers en het ijs is
hobbelig. Je krijgt dan al snel tril-
lende en zelfs slapende voeten",
vergelijkt Van Benschop zijn spe
ciaal ontwikkelde 'klapnoren' met
zijn zweden. Toch is hij niet van
plan om voor die enkele keer dat er
natuurijs ligt in Nederland de
Zweedse kluunschaats aan te
schaffen. „Met zweden kun je
moeilijk binnen op de baan schaat
sen", legt hij uit. „Je kan er geen
bochten mee draaien en pootje
over gaat al helemaal niet."
Ondanks de aangepaste veilig-
heidsmaatregelen, moet een groot
deel van de reis gei'mproviseerd
worden. Omdat niemand het weer
kan voorspellen, weet men bij de
organisatie ook niet van tevoren
waar het mooiste, dikste en minst
besneeuwde ijs ligt. Daarom is het
in de comfortabele touringcar. die
de Nederlandse schaatsers gedu-
rende twee dagen van hot naar her
rijdt, een drukte van belang. Mo
biele telefoons rinkelen doorlo-
pend en gedetailleerde ijsplatte-
gronden ritselen: de drie gidsen,
die het gezelschap Nederlandse ijs-
fanaten begeleiden op hun Zweeds
schaatsavontuur, moeten beslissen
waar op dat moment geschikt ijs
ligt om de ijzers onder te binden.
Met de zaktelefoons wordt driftig
over en weer gebeld om het beste
ijs uit de omgeving te vinden. Vol-
gens Anders Tysk heet dit zoeken
naar schaatsplaatsen 'icehunting';
ijsjagen. Uiteindelijk wordt Lyn-
koping, een stadje ten zuiden van
Stockholm uitgekozen als begin-
plaats van de merentocht.
„Het maken van een schaatstocht
in Zweden berust voor een groot
deel op improvisatie", vertelt An
ders Tysk tussen het gerinkel van
de telefoons door. ,,Een dag van
tevoren beginnen we al met bellen
om er achter te komen waar het
beste ijs ligt. Dat hangt af van het
weer. Nu kunnen we niet in de
buurt van Stockholm blijven om
dat het daar te veel gesneeuwd
heeft: het ijs is daar zwaar en hob
belig. Gelukkig hebben we meer
dan vijfhonderd contacten van
Noord-Zweden tot Malmo in het
zuiden. Dat kunnen andere schaat
sers zijn maar ook vissers die ons
op de hoogte houden van de condi
tie van het ijs in hun regio."
De gidsen, de veiligheidsmaatre-
gelen, de groepsmentaliteit en de
ongerepte natuur: lange tochten
maken in Zweden en toerschaatsen
in Nederland speelt zich af in twee
totaal verschillende ijswerelden.
Ook Piet van Benschop, de broer
van Jos, verbaast zich over die ver-
schillen tussen deze twee schaats-
landen. Hij staat zelf nog het meest
versteld over het feit dat 'je hele
dagen kunt schaatsen en werkelijk
niemand tegenkomt.' „Hier in
Zweden kan je echt schaatsen",
stelt de andere Van Benschop vast,
die naast twee keer Elfstedentocht
ook vijf keer de toertocht over de
Weissensee heeft gereden. „Als~er
een keer natuurijs ligt in Nederland
dan wil iedereen ook schaatsen.
Dat is wel gezellig maar de uitge-
strekte vlaktes en de stilte hief, dat
is wel het ultieme. Alleen Ccht goe-
de sex is beter dan het toerschaat
sen hier in Zweden."
Het Zweeds Schaatsavontuur is
een Zweeds-Nederlands initiatief
van organisatoren BengLKull en
de Rotterdamse firma in schaats-
uitrustingen, Almgrens-import. De
tochten over de dichtgevrorcn me
ren rond Stockholm zijn nog ieder
weekeinde te boeken tot het einde
van maart. Het gezelschap vertrekt
op vrijdagochtend vroeg en keert
op zondagavond laat weer terug
op Nederlandse bodem. De tocht is
inclusief de vliegiickets, vervoer
met luxueuze touringcar, over-
nachtingen in eersteklas hotels,
schaatsuitrusting en goede bege
leiding van ervaren gidsen. Fana
tieke wintersportliefhebbers, die
eens iets anders willen dan de voile
pisten, kunnen voor meer informa-
tie en boekingen contact opnemen
met Guus Schweigmann, Alm
grens-import in Rotterdam, tel.
010 -2957224 of06-53239276.
Iedereen kan meedoen aan de
tocht; wedstrijdschaatsers, toer-
rijders en ploegen. Behalve voor
de snelle schaatsers is de Vikin
garannat een genot voor schaat
sende natuurliefhebbers. De tocht
gaat over de meren die door het
historisch oudste deel van Zwe
den leidt. In een reehte Inn
schaatsen de deelnemers van het
noorden naar het zuiden, naar
verwachting met de wind in de
rug. De route gaat langs iiaald-
bossen, rotspartijen en over ijs
dat er in de originele staat bij ligt,
ongeveegd en zonder ijstrans-
plantaties.
Ook Tomas Gustafson doet mee
aan de Vikingarannat. Dgze wed-
strijdschaatser, die in de jaren
tachtig grote toernooien zoals de
Olympische Spelen won, neemt
ook d?el aan de eerste Zweedse
lange afstand schaatstour. Hoe-
wel hij het wedstrijdschaatsen al
lang heeft afgezworen staat hij
nog regelmatig op de ijzers om
lange tpchten over de meren te
maken. ,,Het competitieverband
vindt ik niet interessant meer",
legt Gustafson uit. „Daarom doe
ik mee met de toerrijders. Het
gaat me momenteelvooral om de
ontspanning."
De Vikingarannat is een Zweeds-
Nederlands initiatief, dat al lan-
ger door de hoofden van de Scan
dinaviers speelde. Toen Henk
Angenent ijtt 1997, na het winnen
van de Elfstedentocht, kennis
maakte met het toerschaatsen in
Zweden, nam het idee vaste vor-
men aan. Zeven gemeenten en
veel vrijwilligers werden meteen
opgeroepen en binnen een jaar
stond de toer op papier.
Aan de lange afstand schaats
tocht kunnen vijfduizend mensen
meedoen. Hoe wel de tocht inter-
nationaal opgezet is, nemen, vol
gens organisator Anders Tysk,
vooral Zweden, Noren en Neder
landers deel aan de Vikingaran
nat. „Het is vooral een Zweedse
wedstrijd", zegt Tysk. „Maar dat
komt doordat hij voor de eerste
keer gereden wordt."
Het is nog mogelijk, om deel te
nemen aan de eerste Zweedse Vi
kingarannat op zaterdag 13 fe
bruari 1999. Er is een beperkt
aantal startkaarten gereserveerd
voor Nederlandse deelnemers.
Schaatsliefhebbers kunnen zich
nog inschrijven.'Vobr boekingen
en informatie kan contact opge-
nomen worden met het Neder-
lands informatiecentrum voor het
Zweedse schaatsen, tel. OTO-
2957224.
