Emaille als traditionele troef
Toeristischewandelroute
Limousin heeft tradities hoog in het vaandel staan
De onherbergzaamheid van de Eifel
Meer informatie
Heksen, wilde zwijnen en Formule 1
Streek in Midden-Frankrijk is dankzij onbekendheid puur en authentiek
i
TEKST EN FOTO'S:
NATASJA DE GROOT
LIMOGES - Stilte en rust
kenmerken de Limousin.
In deze streek in Midden-
Frankrijk met uitgestrekte
bossen en eenzame hoog
vlakten is het massatoeris-
me nog niet toegeslagen.
De regio, bekend om haar
emaille en porselein, is
vooral een paradijs voor
natuur- en kunstliefheb-
bers.
EIFEL - De geur van vers ge-
kapt hout stijgt op uit de
dichte dennebossen, en een
palet van herfstkleuren ont-
vouwt zich over de heuvels.
De kou prikt in de neus en
Hans en Grietje kunnen elk
moment achter een boom
vandaan komen. Geen won
der dat hier zoveel krimi's
worden geschreven: de Eifel
oogt duister en gevaarlijk, als
een levensecht spookverhaal,
maar met een romantische af-
loop. Want de dag eindigt al-
tijd in een goed restaurant en
's nachts kan men vertoeven
in mooie huisjes. De Eifel,
voor oude en modeme
sprookjes: over heksen en
Formule 1.
In de achttiende eeuw werd in
Saint-Y rieix-la-Perge,vlakbijLi-
moges, kaolien ontdekt. Dat is
een zeldzame kleisoort die in
zuivere vorm spierwit is en
bruikbaar als porseleinaarde. Per
toeval ontdekte een medicus de
grondstof doordat zijn vrouw die
gebruikte voor de was. A1 snel
ontstonden porseleinfabrieken
en werd Limoges het centrum
van aardewerk en emaille.Een
van de vele fabrieken is Royal
Limoges. Deze porseleinwerk-
plaats vestigde zich in 1816 in de
stad en heeft haar deuren ge-
opend voor het publiek om de
achtergrond van deze traditie te
ontdekken. Nog steeds bloeit de
industrie, maar de kleisoort is
niet meer te vinden in Limousin.
Naast porselein heeft de stad een
traditie van emaillewerk. Email
le van Limoges is de benaming
voor twee technieken uit ver-
schillende perioden. Vanaf de
tiende eeuw gingen de monni-
ken-edelsmeden, die goud en zil-
ver maakten, over tot de praktijk
van emaille. „De eerste techniek
heet dmail champleve. Bij deze
oude Romaanse versieringswijze
van vereringsvoorwerpen, als re-
likwieen en kruisen, werd het
fijngewreven glaspoeder ge-
smolten", vertelt emailleur Ro
bert Moussant, die een galerie
heeft waar hij zijn emaillekunst
tentoonstelt.
In Limoges werd deze kunst be-
oefend van 1150 tot in de veer-
tiende eeuw. Maar in de Renais-
sanceperiode verandert de tech
niek en verschijnt beschilderde
email (email peint), waarbij een
koperen plaat wordt bedekt met
ondoorzichtig emaille aan voor-
en achterzijde om te Voorkomen
dat het er door spanningsver-
schillen af zou springen. Reden
van verandering in techniek is
volgens Moussant het produce-
ren op grote schaal. Het scala
breidde zich snel uit van schalen,
eierdopjes en kopjes tot eigen-
tijdse ontwerpen van kunste-
naars en sieraden van emaille.
Wandelingen over de wegen van
de geschiedenis van Limousin
zijn zeer gevarieerd. Een van de
vele toeristische routes is Route
Richard Coeur de Lion. Deze be-
faamde route is genoemd naar
koning Richard Leeuwenhart die
bij het beleg van het kasteel van
Chalus-Chabrol in 1199 de dood
vond. De oude route voert langs
ontelbare kastelen ten zuiden
van Limoges vlakbij de departe-
menten van Charente en Dor-
dogne, die uit zijn tijd stammen.
Het overgrote deel van deze ri-
ante optrekjes werd in de elfde
eeuw gebouwd en doet de toerist
van de ene in de andere verba-
zing vallen bij het bewonderen
van een schat aan architecto-
nisch en artistiek erfgoed. Som-
mige kastelen zijn nog te bezoe-
ken. Maar met het klimmen der
jaren hebben door oorlogen en
modetrends wel vele verbouwin-
gen plaatsgevonden. Naast per
fect bewaard gebleven kastelen
zijn er talloze rui'nes, die de strijd
tussen de koningen van Enge-
land en koningen van Frankrijk
niet hebben overleefd. Edn van
de kastelen die langs de route ligt
is Le Chalard, ongeveer veertig
kilometer van Limoges. Dit Ro
maanse kasteel heeft een punt-
gaaf bewaard gebleven Middel-
eeuwse kerkhof met veertig rij-
kelijk versierde graven uit de
twaalfde eeuw. De kerk is nooit
afgebouwd. maar tijdens de
Honderdjarige Oorlog wel ver-
sterkt door de Engelsen. Het is
zomaar een voorbeeld uit het
enorme aanbod kastelen dat in
het gebied te vinden is. Net zo
gemakkelijk hadden in dit geval
Chateau Rochechouart, Montb-
run en Coussac-Bonneval.
Wie echt van plan is de route te
gaan doen, kan daarvoor uiter-
aard contact opnemen met het
Frans verkeerssburo of met het
lokale buro voor toerisme in Li
mousin (zie voor adresgegevens
en telefoonnummers elders op
deze pagina).
Voor meer informatie over Limousin: Comite Regional clu Touris-
me de Limousin 27, Boulevard de la Corderie 87013, Limoges, tel:
0031-(0)5 55451880. Gewoon contact opnemen met Maison de la
France, (Frans Nationaal Verkeersburo) aan de Prinsengracht 670
in Amsterdam (tel. 0900 - 11 22 33 2) kan natuurlijk ook.
Voor inlichtingen over vluchten met Regional Airlines van Amster
dam naar Limoges: Regional Airlines, tel. 010-4627904
MaasstaD
kathedraal is een van de zeldza
me gotische bouwwerken van
Zuid-Frankrijk, en uniek in de
Limousin. Vlak achter de kerk is
een botanische tuin aangelegd.
Het andere centrum van de stad
is het oude handelscentrum dat
rondom de abdij Saint Martial
(de eerste bisschop van Limo
ges) is gebouwd. Grafkelders en
herenhuizen met grote binnen-
hoven herinneren hier aan de
middeleeuwen. In de talrijke pit-
toreske straatjes bevinden zich
veel winkels die porselein en
emaille voorwerpen verkopen.
A1 eeuwenlang dankt de stad
haar welvaart aan vervaardiging
van deze kunstzinnnige objec-
ten. Nog steeds vormen zij de
belangrijkste bron van inkom-
sten uit de handel.
Op de route naar een van de
meest bijzondere bezienswaar-
digheid van Limousin, het kas
teel van Coussac-Bonneval, ont-
vouwt zich een heuvelachtige
landschap dat wordt afgewisseld.
met diepe dalen en uitgestrekte
hoogvlakten. De gevarieerde en
bosrijke omgeving met vele ri-
viertjes en de typische Limousin
koe op de achtergrond lever
mooie plaatjes op. Een niet on-
belangrijk onderdeel van het rij-
ke erfgoed van de regio is het
slot in het dorpje Coussac-Bon
neval, in Haute-Vienne. Sinds
de bouw in de veertiende eeuw
is het nog steeds in het bezit van
dezelfde adellijke familie De
Bonneval. De gravin en graaf
wonen in enkele vertrekken van
deze schitterende burcht die en
kele decennia geleden open is
gesteld voor het publiek. „Ieder-
een moet van deze pracht en
praal kunnen genieten", ver-
klaart de statige gravin tijdens
het bezoek. In het slot, geken-
's avonds hun wandaad hadden
voltooid. Zijn ze in hun auto's
gestapt en zomaar weggereden?
Hebben ze ooit kunnen leven
met hun schuldgevoelens? Sinds
1945 is het dorpje een symbool
van de rampen die Frankrijk
heeft ondergaan tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Na deze
trieste indruk is het tijd voor wat
vrolijkers.
Om de cultuurhonger te stillen,
wordt een bezoek gebracht aan
het Benedictijnen klooster van
Chateauponsac. Dit veertiende
eeuws klooster herbergt een
charmant museum voor Franse
volkscultuur, tradities en am-
bachten, genoemd naar oprich-
ter Rene Bauberot. Het museum
vertelt het dagelijks leven van
de afgelopen eeuw in de Limou
sin. Het verplaatst de bezoeker
naar een andere tijd met een lan-
delijk huishouden met bijbeho-
rende meubels en gebruiksvoor-
werpen. Ook bezit het museum
prehistorische collecties en een
verzameling van geld en aarde
werk. Limousin is natuurlijk
niet alleen aantrekkelijk voor
degene die er graag op uit gaat
in de natuur of een stukje cul-
tuur wil meepikken door een
museum te bezoeken. Doordat
het landschap zeer afwisselend
is, is er voor elk wat wils. Zo
kunnen vakantiegangers vertoe-
ven aan een van de grote meren,
zoals Lac de Saint Pardoux. Dit
recreatiegebied met een omvang
van 330 hectare omvat net als
het Bussiere-Galant, een regio-
naal natuurpark en een camping
met een groot meer. In het na
tuurpark zijn bovendien vele
wandelpaden. Ook kan over een
lengte van zes kilometer worden
gefietst door een beschermd ge
bied langs buitens uit het verle-
In de Rue de la Boucherie woonde sinds de middeleeuwen het
slagersgilde. Tegenwoordig is het een toeristische trekpleister.
merkt door vier karakteristieke
torens, staat meubilair vanaf de
renaissance tot het einde van de
achttiende eeuw. Alles wat zich
in de familie heeft afgespeeld, is
schriftelijk vastgelegd en wordt
in een van de vele kamers be
waard.
Een bezoek aan de Limousin is
niet compleet zonder Oradeur-
Sur-Glane te hebben gadegesla-
gen. Op 10 juni 1944, vier da-
gen na de invasie in Normandie,
moordde de Duitse SS vrijwel
de gehele bevolking uit, louter
om hef Franse verzet te breken.
Na de massaslachting is het
dorpje in as gelegd. De rui'nes,
die stille getuigen zijn gewor-
den, vormen samen met het
kerkhof, waar de 642 slachtof-
fers liggen begraven, een in-
drukwekkend monument. Voor-
al later op de dag of vroeg in de
morgen maakt het grote indruk,
omdat de uitgestorven straten
van het dode stadje dan uitnodi-
gen tot zwerven en mij meren .Je
vraagt je af wat de nazi's hebben
gedaan, nadat ze om zeven uur
den en natuurmonumenten.
De bewoners van de streek hou-
den graag vast aan het verleden
en tradities. Zo spelen, ondanks
dat de kerken vrijwel overal
leegstaan, processies en pa-
troonsfeesten (viering van de
naamdag van een patroonheili-
ge) een grote rol. Een heel bij
zondere processie is de osten-
sion. Elke zeven jaar, laatst in
1995, eren bewoners van de de-
partementen Creuse en Habte-
Vienne hun heiligen op een op-
merkelijke manier. De ostension
begint op zondag na Pasen met
het zegenen van de vlag. Ver-
volgens worden reliekschrijnen
getoond aan de bevolking en
trekken gekostumeerde proces-
siegangers onder begeleiding
van een fanfare door de versier
de straten. In de tiende eeuw is
begonnen met deze traditie. Een
van de eerste ostensions vond in
Limoges plaats toen een epide-
mie van de mal des ardents uit-
brak, een huidziekte in de mid
deleeuwen. Een andere traditie
is het herdenken van de gilde
van de slagers met het smulfeest
van Petits Ventres (Buikjes).
Ooit beleefde het machtige sla
gersgilde in de Rue de la Bou
cherie van Limoges hoogtijda-
gen. Ieder jaar in de derde week
van oktober kunnen liefhebbers
de vleeswarenspecialiteiten van
de historische slagerswijk proe-
ven. Aan het slagersgilde is ove-
rigens ook een museum gewijd.
Dit is gevestigd in een vakwerk-
huis, dat nog getuigt van de sla
gers en worstmakers die er sinds
de middeleeuwen woonden en
hun beroep uitoefenden. Om bij
een smulfeest te blijven, het ge
nieten van de gastronomische
specialiteiten van de streek is
een 'must': de ganzenlever (foie
gras), de clafoutis (een fijne
taartsoort) met kersen, de bloe-
dworst met kastanjes. Ook het
rundvlees van de typische brui-
ne koe van Limousin is tenslotte
niet te versmaden.
Lac de Saint Pardoux is een door veel Nederlanders bezocht
recreatiegebied.
Wie op doorreis is naar de Dor-
dogne, passeert de Franse Li
mousin zonder er waarschijnlijk
veel acht op te slaan. De ruige
dunbevolkte bergwereld en het
regenachtige klimaat werken
namelijk niet echt uitnodigend.
Toch hebben de weinig platge-
treden, toeristische paden iets
puur en authentiek. Op de weg
van het vliegveld Limoges naar
het centrum van de hoofdstad
van de regio zijn dan ook weinig
tegenliggers te zien. De streek
Limousin ligt halverwege tussen
Parijs en Toulouse aan de weste-
lijke rand van het Centraal Mas-
sief en omvat de departementen
Correze, Creuse en Haute-Vien-
ne. Limoges, tevens hoofdstad
van Haute-Vienne, is met haar
135.000 inwoners de economi-
sche en culturele spil van de re
gio.Tijdens de Romeinse over-
heersing heette Limoges Augus-
toritum. Het was de hoofdstad
van de Lemovices, de Keltische
voorouders van de huidige Li-
mousin-bewoners. Vooral de
middeleeuwen hebben hun spo-
ren nagelaten in Limoges, en
wel in de vorm van twee belang-
rijke historische centra. Het bis-
schopscentrum, met in het mid
den de kathedraal Saint Etienne,
waar talloze kleine straatjes
trapsgewijs omhoog gaan en
waar prachtige tuinen en kelders
te vinden zijn. De oever van de
rivier de Vienne geeft een mooi
vergezicht op de oude binnen-
stad en de daarboven uittorenen-
de kathedraal St. Etienne. Deze
Het traditionele aardewerk uit de streek droogt in de open
lucht.
Niet ver van de prachtige stad Tri
er en opkruipend langs de grenzen
van Luxemburg en Belgie, inge-
sloten tussen de Rijn en de Moezel,
strekt zich het Eifelgebied uit.
Kenmerkend voor het landschap
zijn de glooiende heuvels met vul-
kafmrestanten, rustieke dorpen,
kasteel rui'nes en wijngaarden. En
dit alles op een afstand van nauwe-
lijks vier uur rijden van Rotterdam.
Wie van boven naar beneden het
gebied wil verkennen moet om te
beginnen in Kronenburg zijn. Een
idyllisch stadje aan de voet van een
dertiende eeuwse burcht, waar alle
huizen nog in oorspronkelijke staat
zijn en daarom beschermd worden
als museumstukken. Hier worden
speciale krimi-weekeinden geor-
ganiseerd, om het onherbergzame
gevoel in het grillige natuurgebied
te versterken. Verderop in de
Nordeifel zijn de historische plaat-
sen Jiinkerath en Hillesheim te vin
den, waar de Romeinen en zelfs de
Kelten sporen hebben achtergela-
ten. Er zijn ijzeren wapens en
werktuigen gevonden en in de
Middeleeuwen is dat gebied uitge-
groeid tot het belangrijkste cen
trum van ijzerindustrie en mijn-
bouw. Aangezien de ligging van
de dorpen schommelt tussen de
In de Eifel worden de heerliikste Rieslinqwijnen qemaakt.
500 en 700 meter hoog, is sneeuw
geen uitzondering. Vroeger kon er
nog geskied worden maar dat is
met de huidige milde winters voor-
bij. Desondanks geven de heuvels
een prachtige aanblik, zowel groen
als wanneer ze bedekt zijn met
sneeuw. Hele bijzondere bergen
zijn de vulkanische overblijfselen,
die overal maar met name in het
plaatsje Daun te bewonderen zijn.
Er zijn kratermeren ontstaan in de
holtes tussen de vulkanen. met zeer
diep water waar in de zomer op ge-
varen en eventueel in gezwommen
kan worden. De vulkanen zijn
'slechts' 10.000 jaar oud, wat geo-
logisch gezien jong is. De vulka
nen zijn niet actief in explosieve
zin, maar men maakt dankbaar ge-
bruik van de koolzuurbronnen: die
worden aangeboord voor de ont-
wikkeling van kuuroorden, en de
gasbubbels in het mineraalwater
van Gerolsteiner en Apollinaris
zijn ervan afkomstig.
Wie iets anders wil drinken dan
mineraalwater is hier ook bp de
goede plaats. Er worden verschil-
lende alcoholische dranken ge-
brouwen, waarvan de wijn van de
Riessling druif de bekendste is. Er
zit echter grote variatie in de oogst-
wijze, wat verschillende soorten
wijn oplevert. Een voorbeeld daar-
van is de Eiswein, bereid uit drui-
ven die door de nachtvorst bevro-
ren zijn. Wijnproeven kan men
overal, maar ook zeer aan te raden
is het proberen van verschillende
soorten schnapps. Dat is een wit
doorzichtige drank met gemiddeld
45 alcohol, in diverse smaken
zoals appel, peer en marsepein te
verkrijgen. Het branden gebeurt
volgens een ingewikkeld proces
bij authentieke branderijen. Het
zogeheten Eifelfeuer is een waan-
Het karakteristieke Eifellandschap wordt gekenmerkt wordt
door qlooiende heuvels. boordevol orachtio natuurschoon
zinnig sterk kruidendrankje dat
ook door de plaatselijke vrijwillige
brandweer met veel plezier over-
meesterd wordt. Daarbij hoort men
zwaar Duits brood te eten belegd
met vleeswaren zoals zelfgemaak-
te bloedworst. En ook dat proces is
van dichtbij te volgen: wanneer ge-
logeerd wordt op een vakantie-
boerderij bijvoorbeeld. Een familie
biedt dan moderne appartementen
aan voor een lage prijs gecombi-
neerd met een landelijke sfeer, zo
als het voederen van de ezel en het
zelf maken van leverworst en jam.
Vooral kinderen voelen zich hele-
maal thuis op het Duitse platteland.
Maar voor de oudere kinderen is
eveneens een hoop te beleven. In
de Eifel bevindt zich het onbetwis-
te centrum van de Formule 1: de
Nurburgring. Op dit legendarische
raceparcours, gebouwd als werke-
lozenproject in 1925, hebben veel
bekende namen uit de autosport
gestreden om de beker van de
Grand Prix, en wordt jaarlijks het
grote popspektakel Rock am Ring
georganiseerd. De sterren verblij-
ven in het Dorint hotel aan de ring,
en voor mensen zoals Michael
Schumacher en Jon Bon Jovi is een
ondergrondse verbinding met het
perscentrum aangelegd om contact
met de groupies te vermijden. Tij
dens de races zijn er nog zo'n 14
kamers in het hotel beschikbaar
voor 'normale' gasten, die dan wel
6500 DM moeten betalen voor een
weekendovernachting. Met iets
minder geld is toegang te verkrij
gen tot de Erlebniswelt, waar door
middel van simulatoren, computer-
spelletjes en een kartbaan het race
gevoel ook bij de bezoekers losge-
maakt kan worden. De ring ligt aan
de voet van een burcht, de Niir-
hurp. die een schitterend uitzicht
biedt op de 22 kilometer lange ou
de racebaan. Dit gedeelte met maar
liefst 170 bochten heet de Nort-
schleife: onder andere Niki Lauda
kon in 1976 het gevaar niet trotse-
ren en verongelukte. Daarom werd
de nieuwe, korte ring gebouwd
voor de Formule 1 wedstrijden.
Met hoge snelheden kan over het
traject van 4,5 kilometer gescheurd
worden. Een bezoek aan het muse
um en de pitstops, waar Schuma
cher altijd 9 trucks met materiaal
heen sleept, geeft een goed beeld
van dit fascinerende wereldje. Zo
als coureur Jackie Stewart het ooit
typeerde: eenmaal aan het racen
verandert de omgeving in een
groene hel, er zijn geen bomen
meer te onderscheiden, alleen
maar groen dat razendsnel voorbij
raast.
Natuurliefhebbers die de bomen
liever in een wat langzamer tempo
bestuderen kunnen goed terecht in
het natuurpark van de Siideifel.
Daar is een wonderlijk verschijnsel
te zien met de naam 'Duivels-
kloofeen lange tunnel tussen de
rotsen die 60 meter diep gaat. Het
pad kan helemaal afgelopen wor
den via een smalle, steile trap on
der de bomen. De gevaarlijke
kloof dankt zijn naam aan het on-
waarschijnlijke ervan: te hoog om
door water te zijn doorklieft, te on-
mogelijk voor mensenhanden.
Genoeg gezien van de spookachti-
ge omgeving? Binnen is het genie
ten van lekker eten. Voor wildlief-
hebbers is er volop hert en wild
zwijn, en ook gevogelte zoals gans
wordt goed klaargemaakt met kas
tanjes en warme appeltjes. In de ri-
vierdalen wordt iedere dag verse
forel gevangen, wat vervolgens
opgegeten kan worden in karakte
ristieke restaurantjes zoals een ou
de molen. In Bitburg is een Ameri-
kaans militair terrein omgebouwd
tot uitgaanscentrum: een cafe in
een kerk of een disco waar alleen
op de tafels gedanst mag worden
vormt een perfecte afsluiting van
de dag. Op naar het volgende
sprookje.
Voor alle informatie over verblijf
en tochten in de Eifel: Eifel Infor-
matiebureau, tel. 010-2400503
ZITA BEBENROTH
In de Erlebniswelt op de Nurburgring komt de fascinerende
wereld van de Formule 1 wel heel erg dichtbij.
Fntn's- lanson en De Kievith
