Auteur Rein Wolters beschrijft buurthistorie
door Elisabeth Schop
ROTTERDAM - In de offici-
ele geschiedschrijving ko-
men de wijken van de linker
Maasoever er maar bekaaid
af. Zeker als het aantal boe-
ken en andere publicaties in
aanmerking wordt genomen
die over het centrum van Rot
terdam zijn uitgebracht. In de
loop van jaren kwamen wel
van 'zuid' wel fotoboeken op
de markt, maar boeken met
een werkelijke historische in-
houd als grondslag zijn vrij-
wel niet uitgebracht.Auteur
Rein Wolters heeft deze lijn
doorbroken door in nauwe-
lijks twee jaar vijf boeken
met geschiedkundige feiten,
gekoppeld aan persoonlijke
beleving, te hebben uitge
bracht via zijn uitgever Euro-
pese Bibliotheek te Zaltbom-
mel. Zijn boeken handelen
over het Noordereiland, Feij-
enoord, Hillesluis, Hoogvliet
en de Afrikaanderwijk. Later
in het jaar 2000 verschijnen
van zijn had boeken over
Charlois en Bloemhof.
Verhuizen
4 A
4
Huisraad
L
Woensdag 3 met 2000
'Schooien en opgroeien rondom
de kerk in de Afrikaanderwijk'
De Brede Hilledijk in de Afrikaanderwijk in de richting van Katendrecht. Links is in de jaren zestig
een deltadijk gebouwd. De panden rechts zijn anno 2000 bijna allemaal vervangen door
nieuwbouw.
Met 'Schooien en opgroeien rond
om de kerk in de Afrikaanderwijk'
duikt Wolters diep in de geschie-
denis van deze van oudsher volks-
wijk. Het is tevens het eerste geda-
teerde boek dat in honderd jaar
over deze bekende buurt is uitge
bracht. Vooral de laatste vijftig
jaar van de vorige eeuw komen
hierin aan bod, met als een van de
uitschieters ook een hoofdstuk
over de eerste rassenrellen in Ne-
derland, nauwkeuriger omschre-
ven: in de Afrikaanderwijk. Deze
braken uit op woensdag 9 augustus
1972.
Wolters memoreert in zijn boek:
„Als jong verslaggever (26) voor
Het Vrije Volk bevind ik me 's
middags en vervolgens in de voor-
avond in de Paarlstraat tussen uit-
gelopen relzoekers. Mijn taak om-
vat het verzamelen van gegevens
en het afnemen van interviews van
buurtbewoners over de geweldda-
dige, en overigens door beslist niet
altijd zwartkijkers reeds lang voor-
spelde rassenrellen, die eerder op
de dag zijn uitgebarsten.Heel hel-
der dringt op dat moment bij mij
door hoe fout het in feite is verlo-
pen in 'mijn' Afrikaanderwijk en
Hillesluis, waar ik op dat moment
al tien jaar niet meer woonachtig
ben. Als ik om me heen kijk, besef
ik hoeveel bekenden uit mijn jonge
jaren er niet meer wonen, kenne-
lijk naar elders zijn vertrokken. En
ook dat het op de stoepjes in de
deuringang zitten van woningen en
genieten van de zon nu een genoe-
gen is van jonge mannen en vrou-
wen en kleine kinderen van een an
dere dan Nederlandse afkomst-
.Daar is niks mis mee. Wel met de
uitwassen als gevolg van het uit-
blijven van krachtige maatregelen
door zowel de gemeentelijke en
landelijke overheid. Niet meer te
verhelen zijn de misstanden ver-
oorzaakt door lieden (zowel van
Nederlandse als buitenlandse af-
komst) die bedenkelijke troeven
uitspelen ter versterking van hun
monopoliepositie op de huizen-
markt, met als enige doelstelling
het maken van grove winst. Niets
meer en niet minder, maar wel re-
gelrecht over de rug van woning-
zoekenden.
Ook Nederlandse huisjesmelkers
stoppen hun panden, die volstrekt
niet als pension zijn ingericht en
waarvoor ze ook geen vergunning
bezitten, vol met (hoofdzakelijk)
jonge Turkse mannen die in Rot
terdam hun geluk op een nieuwe
toekomst beproeven. Veertig gam-
mele bedden met daarnaast een al
even gammel kastje met in de hoek
e£n wasbakje met alleen koud wa
ter en in de gang ook maar een toi
let op 66n etage van drie kamers is
geen uitzondering. Gelegenheid
om te koken is er al helemaal niet
of kan op een uiterst gebrekkig en
daardoor gevaarlijke zelf gemaak-
te voorziening. In een enkel geval
kookt men zelfs op de hitte van een
bosje brandende kaarsen.
Met dollartekens in hun ogen ko-
pen ook Turkse 'ondernemers/
huisjesmelkers', vaak ver boven de
werkelijke waarde, de eerste pan
den op in de Afrikaanderwijk en
heus niet om deze op te knappen
voor behoud van een mooie woon-
wijk. Hun doorgaans enige doel
stelling is 'groot geld' en als het
maar even kan ook zorgen dat de
Nederlandse bevolking naar elders
opkrast. Geruchten alsdat de Afri
kaanderwijk het Turkse Harlem
van Rotterdam gaat worden, ne-
men hand over hand toe. Verpau-
pering, agressie en wederzijds
wanbegrip groeit met de dag.
Feitelijk gezien is het maar een be-
trekkelijk klein incident dat op die
woensdagmiddag 9 augustus 1972
de bom doet barsten. Maar al enke-
le uren verder blijkt nadrukkelijk
dat het de spreekwoordelijke drup-
pel is, die de al even bekende em-
mer doet overlopen.
Om ongeveer kwart over twee in
de middag vervoegt zich bij re-
cherchebalie van het bureau San-
delingplein een mevrouw. Ze ver-
telt de dienstdoende rechercheur
dat ze woont op nummer 10a aan
de Goede Hoopstraat. Uit haar ver-
haal blijkt verder dat ze wil verhui
zen naar een woning aan de Paarl
straat, maar dat ze van haar Turkse
huisbaas, die beneden haar woont,
haar inboedel niet uit huis mag
weghalen.Enkele dagen eerder zou
de huiseigenaar tegen haar hebben
gezegd van haar eerst nog achter-
stallige huur te willen innen. Beta-
len hoeft ze deze echter niet, als ze
als tegenprestatie met hem in bed
kruipt en zijn seksuele wensen in
vervulling doet gaan. Tevens ver-
klaart de vrouw tegen de recher
cheur dat de huisbaas de laatste
De politiepost had gedurende decennia een prominente plek op de hoek van Afrikaanderplein
en Paul Krugerstraat. Links is op de achtergrond nog juist huize Assisie van de Franciscusparochie
zichtbaar. In de politiepost was ook clubruimte voor de speeltuin Afrikaanderplein. Foto collectie
Harrv Pruiisten
De start en finish van de jaarlijkse wielerronde van Feijenoord
op de Maashaven bij de rijwielzaak van WBR op koninginnedag
1963. De route van de wijkklassieker voerde via de Putselaan,
Hilledijk, Paul Krugerstraat, Bloemfontijnstraat naar de
Maashaven.
maanden van haar geen geld heeft
willen aanpakken. Hij zou de tach-
tig gulden huur per maand, die de
vrouw aan hem betaalt, te weinig
vinden.
Van de rechercheur krijgt de kla-
gende vrouw op haar bordje dat de
huiseigenaar met betrekking tot
een eventuele huurschuld maar een
civielrechtelijke procedure moet
aanspannen en dat hij haar het
weghalen van haar inboedel niet
kan of zelfs niet mag beletten.
Voorts geeft hij de vrouw als ad-
vies mee naar huis dat ze ingeval
van moeilijkheden via het alarm-
nummer te alien tijde op de hulp
van de politie kan rekenen.Elf mi-
nuten over vijf die middag rukt de
politie uit naar de Goede Hoop
straat. Bij haar woning vertelt de
vrouw overstuur en woedend tegen
de agenten van een bedreiging met
een mes, even tevoren door de
Turkse huiseigenaar. De vrouw
wilde, met behulp van haar levens-
gezel, haar inboedel uit de woning
verhuizen naar het nieuwe onder-
komen. Dat is grof belet door de
huisbaas en enkele van zijn vazal-
len.Uit een huurkaart, die ze aan de
agenten toont, blijkt dat zij tot Sep
tember van dat jaar de huur aan de
Turkse eigenaar heeft voldaan.
Ook toont de vrouw een in gebrek
kig Nederlands gesteld briefje,
waarmee haar per mei 1972 door
dezelfde eigenaar de huur was op-
gezegd. Opnieuw beweert de woe-
dende vrouw dat de huisbaas haar
wederom had uitgenodigd plaats te
nemen tussen de lakens als verzoe-
ning van schuld en ongenoegen.
Aansluitend verklaart de huisbaas
aan de agenten dat hij van zijn
huurster, nu ze naar de Paarlstraat
wil verhuizen, de sinds mei door
hem opgelegde verhoging van
huurpenningen wil ontvangen. Als
reactie op de afgetekende huur
kaart, die een van de agenten hem
onder de neus houdt, ontsteekt de
Turkse huiseigenaar in woede.
Zijn boosheid groeit ten top als de
agenten hem onderhouden over de
civielrechtelijke route, die hij maar
moet bewandelen als hij vindt dat
er sprake is van financieel onrecht.
Giftig roept de man het oneens te
zijn over het optreden van de agen
ten en hierover terstond zijn beklag
te gaan doen op het bureau Sande-
lingplein, waarna hij vertrekt.
Onder toezicht van de agenten
haalt de vrouw haar huisraad en
andere bezittingen weg uit de wo
ning. Als zij en haar achterban
daarmee nog niet helemaal gereed
zijn, vervolgen de politiemannen
hun weg. Niets wijst in de richting
van escaleren.
In de vooravond, om zeven minu-
ten voor half zeven, slaat de vlam
werkelijk in de pan. De twee agen
ten van de opgeroepen surveillan-
cewagen treffen in de Goede
Hoopstraat een grote menigte aan
bij pand 10a en drie gewonden van
Het huis van verffabrikant J.G. Sissingh op de hoek Paul
Krugerstraat en Jacominastraat in 1970. Op deze plek is enige
jaren later het zwembad Afrikaanderwijk gebouwd.
De Christiaan de Wetstraat omstreeks 1979. Op de achtergrond de Putselaan en halverwege de
kruising met de Martinus Steijnstraat.
Nederlandse afkomst.
Omstanders verklaren dat het drie-
tal tijdens een vechtpartij door een
aantal Turken, afkomstig uit pand-
nummer 10, is neergestoken. De
daders hebben daarna hun toe-
vlucht naar binnen genomen, mede
omdat de dreiging van lynchen
groot is. Uit de kreten uit de massa,
de gebalde vuisten en het onver-
valst gevloek valt weinig anders af
te leiden dan dat een stel heethoof-
den het plan heeft opgevat het
pand binnen te vallen en daar het
recht in eigen hand te nemen.
Pas nadat nog meer politiewagens
ter plekke arriveren, besluiten de
agenten tot het gezamenlijk betre-
den van het pand. Op de derde ver-
dieping treffen ze vier Turken aan,
waaronder de al eerder gememo-
reerde huiseigenaar. Vlot bekent
het klavertje vier met een aantal
Nederlanders te hebben gevoch-
ten. Op grond daarvan volgt arres-
tatie en slaan de agenten hen in de
handboeien. De huisbaas bekent
bovendien met een mes te hebben
gestoken.
Om molestatie te voorkomen van
het aangehouden viertal door om
standers, vormen de agenten een
kordon van de deur van het pand
naar de politiewagen. Dat helpt
niets. De menigte doorbreekt de
menselijke afzetting en stormt op
de verdachten af. Nog juist weten
de agenten een lynchpartij af te
wenden door de vier weer terug in
de gang te duwen.
Als volgend wapenfeit rijdt een
van de agenten de politieauto op
het trottoir tot pal bij de voordeur.
Ook dat schept voor de politieman
nen niet de mogelijkheid hun ar-
restanten af te voeren met de ze-
kerheid dat ze ongedeerd blijven.
Een van hen trekt daarom zijn pis-
tool en vuurt een waarschuwings-
schot af. Dat maakt indruk en heeft
als direct effect dat de menigte van
zeker vijfhonderd mensen achter-
uit deinst.
Na het afvoeren van de vier Tur
ken blijft de mensenmenigte, gro-
tendeels autochtone buurtbewo
ners, bij het gewraakte pand rond-
hangen. Emotie, agressie en oprui-
ende taal verdringen zich om voor-
rang. Kort daarna trekt een aantal
van de oproerkraaiers naar de in de
jaren tachtig afgebroken Paarl
straat (op 26 februari 1988 trekt
het college van b en w de straat-
naam in), waar zich steeds meer
opgewonden mensen verzamelen.
Overigens niet alleen buurtbewo
ners, maar ook relschoppers van
elders die door de vrij snelle be-
richtgeving via de radio en het
(toen nog) NTS-Journaal op televi-
sie hoorden van de onlusten in de
Afrikaanderwijk." Tot zover dit
citaat.
De actie mondde uit in rellen die
dagenlang duurden in zowel de
Afrikaanderwijk als de Wapen-
straat in Hillesluis en de Oleander-
buurt in Bloemhof. Actievoerders
betraden panden waarden Turken
woonden, slagen de schamele
huisraad kort en klein en wierpen
de restanten dwars door de ruiten
op straat. Het duurde heel lang
voordat de rust weerkeerde.
Wolters beschrijft het op nuchtere
wijze, maar weet tegelijkertijd ac-
centen te leggen op de de angstige
en wraakzuchtige sfeer in die da
gen. Maar hij legt ook bloot waar
het verkeerd is gegaan en waar
veel eerder al de momenten lagen
waar 'de politiek' had moeten in-
grijpen.
Natuurlijk was het in de Afrikaan
derwijk niet altijd kommer en
kwel. Door de decennia heen was
het een doorsnee volkswijk, met
zeker in de eerste jaren na de
Tweede Wereldoorlog de bekende
armoede en het zetten van de 'te-
ring naar de nering' in veel gezin-
nen.
Wolters beschrijft zijn eigen jeugd,
zijn doorlopen van de lagere St.
Franciscusschool in het 'roomse
bolwerk' tussen de Christiaan de
Wetstraat, Riebeekstraat, Afri
kaanderplein en Paul Krugerstraat.
De kerk van de Heilige Franciscus
van Assisie was hiervan de centra-
le spil en oefende decennia achter-
een veel macht uit op de voorna-
melijk katholieke bevolking in de
omgeving. Op zondag was het 865
zitplaatsen tellende godshuis
(1912—1975), zeker in de jaren vijf
tig en zestig van de vorige eeuw,
vier keer op zondag tot de laatste
bankplaats gevuld met gelovigen.
Clubhuis Sarto, met in de jaren ze-
ventig pater Jansen als directeur,
vervulde een centrale rol in het
buurtgebeuren. Maar ook de buurt-
vereniging Tweebosstraat van Jan
van den Dries en de wijk- en buurt-
vereniging Schalkburger met
(voor)mannen als Arie Valken-
burg, Koos van der Helm, J.A.E.
de Wit en Jan Nederveen en de
speeltuinvereniging Afrikaander
plein van Frans Kriesch en Jan
Teune namen meer en meer een
deel aan en verantwoording voor
het sociale en maatschappelijke
verkeer.
Uiteraard besteedt Rein Wolters in
het boek ook de nodige aandacht
aan de infrastructuur, de midden-
stand met als voorbeeld ook een
melkboer als Cor Houtbraken die
jarenlang actief was in de wijk, de
markt op de Maashaven en daarna
het Afrikaanderplein, het vissen
naar bananen in de Maashaven. de
gevolgen van de komst van de me
tro in de jaren zestig, de verande-
ringen die het Afrikaanderplein
doormaakte, de activiteiten van het
vogelasiel Karel Schot en niet in de
laatste plaats de stadsvemieuwing
die de buurt volslagen veranderd
heeft.
Wolters noemt in het voorwoord
zijn boek niet compleet, maar wel
een dat het een gedegen beeld
geeft van de sfeer gedurende meer
dan een halve eeuw. En dat is ze
ker het geval!
'Schooien en opgroeien rondom de
kerk in de Afrikaanderwijk' telt
116 pagina's met 106 foto's. Au
teur Rein Wolters. Uitgever Euro-
pese Bibliotheek te Zaltbommel.
Prijs 29,90. ISBN 90.288.0991.0.
Rassenrellen in de Paarlstraat in augustus 1972. Huisraad van Turkse buurtbewoners werd door
autochtonen vernield en op straat gegooid. Uiteindelijk werden de restanten in samenwerking
met de actievoerders op Roteb-wagens geladen en afgevoerd.
POUTlg