maessfaeJ
ZA
1
fin
Historie van eiland en bruggen beschreven in:
fill
door Elisabeth Schop
„Wc gaan naar dc stad," zeggcn ze op de linker-Maasoever.
Op de rechter-Maasoever zegt men: „Hij komt van Zuid."
Hoewcl een stad, lijkt het een wereld van verschil tussen noord
en zuid. Wie van het ene stadsdeel rijdt, fietst, wandelt of met
de RET reist, passeert het Noordereiland. Het eiland, met de
vorm van een sigaar, is ontstaan nadat in 1871 de Noorderha-
ven was gegraven. Hierdooronstond een afscheiding tussen de
wijken Feijenoord en het Noordereiland. Bij gclegenheid van
het bezoek op 21 mei 1874 aan Rotterdam van koning Willem
III, werd te zijner eer de naam Noordcrhaven verandcrd in Ko-
ningshaven.
Bromfiets
1
f
Woensdag 3 mei 2000
Lilil
CX45
RT:
'Noordereiland - Sigaar in de Nieuwe Maas'
Het Noordereiland gezien vanaf de Boompjes op 18 maart 1988 met rechts de Van der Takstraat en de Koninginnebrug. In het
midden brouwerij d'Oranjeboom, die eveneens is verdwenen. De Willemsspoorbrug over de Nieuwe Maas is zes jaar geleden
uitgevaren. Foto collectie Bas Groeneweg
terdam de brug van de Nederland-
se Spoorwegen had overgenomen.
Niemand in gemeentelijk dienst
wist echter hoe deze bediend
moest worden, dus bleef De Weerd
op zijn post. Hoewel, hij was er va-
ker niet dan wel. Als de brug moest
zakken, dan waarschuwde zijn pie-
pertje dat hij moest opdraven.
Als geen ander herinnert De
Weerd zich de aanvaring op
woensdag 10 mei 1978 met de
18.000 ton metende NedLloyd
Bahrein. Het bij scheepswerf Van
der Giessen-De Noord van de
nieuwbouwhelling gelopen schip
moest voor eerst afwerken en daar-
na proefvaren op de Noordzee naar
de werf van Wilton-Fijenoord te
Schiedam. De Weerd had dienst
toen de alleslader de brug ramde.
Als gevolg van de kapotgevaren
brug moest de NS het in de och-
tendspits stellen zonder haar be-
langrijkste noord-zuidroute. Dat
was in honderd jaar slechts inci-
denteel het geval geweest.
Direct na de aanvaring werd het
treinverkeer tussen het Centraal
Station en station Zuid volledig
lamgelegd. Veertig in de haast op-
gescharrelde bussen verzorgden
het vervoer tussen beide stations.
Het treinverkeer in grote delen van
Elke week ging dat krcng wel een
keer kapot. Dan naar Jaap, die de
brommer sputterend ondcr termen
als 'oud pestpokke wrak, koop
toch iets bctcrs' en 'de enigc pick
die nog goed is voor dat ding is de
bodem van de Koningshaven'
weer leven in mijn tweewieler wist
te krijgen. Op den duur kcnde laap
mijn brommer beter dan de inhoud
van zijn eigen portemonnee, zo
vaak had hij hem onder handen ge-
had.
Zijn werkplaats was ondergebracht
in een houten hok van zo'n twaalf
vierkante meter achter het eigenlij-
ke pand, met daarin zijn winkel,
toonbank van een meter en rekken
voor het stallen van fietsen. In de
werkplaats stond een werkbank
met daarnaast een bureaustoel met
een halfronde rugleuning en een
vettig kussen als zitting.
Als Jaap daarop plaatsnam om zijn
middagboterham - die zijn vrouw
hem bracht verpakt tussen twee
borden - weg te werken, dan bete-
kende dat ook luisteren naar zijn
verhalen tussen twee happen door.
Jaap was naast een vriendelijk en
innemend mens een uitstekend
verteller, al nam hij het niet altijd
even nauw met de waarheid. Dat
maakte mij niet uit, zijn anekdotes
waren zo beeldend, dat je het alle-
maal zag gebeuren.
wijk. De vader van Ab, een lorren-
boer, bezorgde kranten voor Het
Vrije Volk. Dat deden trouwens
veel kleine zelfstandigen vanwege
de ziekenfondscoupon die werd
verstrekt en waarmee je gezin was
verzekerd van medische hulp.
Naast de woning van Roos was een
filiaal van slager Broman. In het
woonblok waren slagers goed ver-
tegenwoordigd: aan het Burge-
meester Hoffmanplein stond J. Pij-
pers achter het hakblok en in de
Van der Takstraat was G. Pape ac-
tief. Boven Broman woonde Julia
Koers. Tieners als we waren, had-
den we een oogje op elkaar, maar
tot een afspraakje is het nooit ge-
De oprit van en naar de Oude Willemsbrug in de Van der
Takstraat in de jaren zestig. Van asfalt was nog geen sprake:
het verkeer hobbelde over kinderhoofdjes. Foto collectie Henk
van der Schoor
Door de jaren heen heeft het Noor
dereiland een bijzonder plek ge-
kregen en gehouden. Er heeft zich
veel afgespeeld, zeker in de perio-
de van het uitbreken van de Twee-
de Wereldoorlog. Het eiland was
van strategisch belang vanwege de
twee bruggen over de Nieuwe
Maas en de twee bruggen over de
Koningshaven. De Maastunnel
(stilzwijgend geopend in 1942)
was in aanbouw. Behalve enkele
veerdiensten waren er naast de
bruggen geen oeververbindingen.
Als gevolg van oorlogshandelin-
gen werden tal van panden op zo-
wel de westelijke als op de ooste-
lijk punt van het Noordereiland in
de brand geschoten. De littekens
waren, vooral aan de oostzijde
(Maaskade en Antwerpse Hoofd),
nog decennia daarna zichtbaar.
De journalist/auteur Rein Wolters
beschrijft het gedetailleerd in zijn
boek 'Noordereiland - Sigaar in de
Nieuwe Maas'. Het is het eerste
boek dat uitsluitend is gewijd aan
de geschiedenis van het roemruch-
te eiland met zijn al even bekende
en beroemde bruggen. Wolters
werkte in zijn jonge jaren als be-
zorger van dagblad Het Vrije Volk
geruime tijd op het Noordereiland.
Een gedeelte van zijn beleving ver-
pakte hij in de eigenlijke historie
van de in het jaar 2000 zo'n zeven-
tienhonderd honderd woningen
tellende wijk.
Wolters beschrijft niet alleen tot in
detail de historie van de bruggen,
de aanvaringen die vooral de eerst
'koffiemolenbrug' en daarna de
Hefbrug over de Koningshaven
hebben moeten doorstaan, maar
ook de mensen uit de buurt en de
middenstand.
Wolters in het hoofdstuk 'Midden
stand goed vertegenwoordigd'
„Jaap van Woensel dreef op het
stukje van de Prins Hendrikkade
tussen de Van der Takstraat en
Tulpstraat een fietsenstalling. Als
knul van veertien jaar was ik eige-
naar (dat mocht helemaal niet,
want volgens de wet moest je mini-
maal zestien zijn om een rijwiel
met hulpmotor te berijden) van een
krakkemikkige bromfiets, een
Sachs.
Cafe J.G. Simons op de hoek Van der Takstraat en Maaskade in de jaren zestig. De op- en afrit
naar de oude Willemsbrug is rechts nog juist zichtbaar. Foto collectie Henk van der Schoor
Wachten op de Prins Hendrikkade voor de geopende Koninginnebrug. Het was voor velen een
dagelijks een verplicht rustpunt, dat doorgaans niet op prijs werd gesteld. Foto collectie Henk
van der Schoor
Ratten ving hij trouwens als geen
ander, al handelde hij in die geval-
len wel een tikje sadistisch. Als
Jaap onder de houten vloer geritsel
waarnam, dan 'pakte hij een beu-
geltje, waarmee bij normaal ge-
bruik een pijpleiding voor elektri-
citeitsdraden op zijn plek wordt
gehouden. Hij schroefde het vast
bij een gat in de vloer. Door het
beugeltje heen schoof hij een stuk
ijzer met een vlijmscherpe punt tot
aan de rand van het gat. Tussen
punt en gat legde hij een stukje van
zijn broodbeleg en dan maar af-
wachten en vooral doodstil zijn.
Ratje-nieuwsgierig stak al spoedig
zijn kop door de vloerspleet in een
poging zich het lokkende voedsel
eigen te maken. Op dat moment
gaf Jaap met zijn schoen een tik te-
gen de achterkant van de ijzeren
staaf. Het resultaat was een doods-
kreet van de rat, die was gespietst
als aan het spit.
Op de hoek met de Tulpstraat had
Jaap van Woensel een dependance,
waar rij wielen en bromfietsen wer
den gestald. Daarnaast, in de Tulp
straat, bevond zich de werkplaats
van de gebroeders Scholte van
taxibedrijf Rotax. Het bedrijf zelf
was gevestigd op de hoek met de
Leliestraat.
In de Tulpstraat woonde op num-
mer 14 de bekende draaiorgelfami-
lie Roos, waarvan een zoon in de
laatste jaren van de 20ste eeuw nog
altijd actief het vak uitoefende.
Zijn zuster, Ria, trouwde om-
streeks 1966 met Ab Pijl uit de
Transvaalstraat in de Afrikaander-
komen. Julia had een uiterst stren-
ge en zorgzame moeder, die haar
knappe dochter geen moment van
haar netvlies liet verdwijnen.
Tegenover hun woonpand was in
het oog springend de bakkerij van
Ewald Behle, die onder meer een
filiaal had aan de Beijerlandselaan
en de Gaesbeekstraat naast het
filmtheater Harmonie. Vijftien jaar
oud was ik toen geldgebrek me
dwong (de dure bromfiets was er
mede oorzaak van) dat ik de twee
weken vakantie, die ik had bij mijn
werkgever, bakker B. Zaanen aan
de Zuidhoek in Oud-Charlois, ging
werken als invalkracht bij Behle
aan de Beijerlandselaan.
De kalender wees toen juli 1961.
Van de honderddertig gulden
schoon, die ik aan twaalf dagen
werken van 's morgens vier tot ne-
gen uur overhield, betaalde ik het
overgrote deel af van mijn schuld
bij Jaap van Woensel. Het waren
wel twee gelukkige weken. Julia
Koers werkte in de winkel als va-
kantiehulp. Om acht uur moest ze
beginnen. Al een uur eerder keek
ik uit naar haar komst en als ze er
dan eindelijk was, dan klonk haar
'goeiemorgen, Rein' hemels. Op-
eens was ze verdwenen. Waarheen
zal wel een raadsel blijven.Ewald
Behle verdween trouwens ook. Het
bedrijf werd overgenomen door
Van der Meer Schoep. Overi-
gens was Ewald Behle, met H. den
Boer als directeur, een bedrijf dat
als eerste in de bakkerij wereld
loon uitbetaalde volgens een nog
gebrekkige Collectieve Arbeids
Het uithijsen van een van de brugdelen van de Oude
Willemsbrug in 1981. Er was veel belangstelling voor. Foto
collectie Henk van der Schoor
Overeenkomst."
Wolters staat uitgebreid stil bij de
bouw van nieuwe bruggen en een
tunnel en ook bij het lot dat afge-
dankte oeververbindingen wacht-
te. „Triest, weemoedig en klaag-
lijk. Opwekkend klonken op
woensdagmorgen 29 September
1993 de vijf laatste fluittonen van-
af de Hefbrug over de Koningsha
ven bepaald niet. Een rijdende
trein kon ze na dat moment op die
plaats nooit meer produceren. De
schrille tonen kwamen van de as-
besttrein van de sloopcombinatie
Romers/Schotte, die als laatste
reed over de rails van De Hef en
daarna de Willemsspoorbrug.
Brugwachter Glen Bergers drukte
als tegensaluut nog een keer op de
knop van de sirene, die decennia
lang de opening van de brug aan-
kondigde. Met enige weemoed
draaide hij daarna de deur van zijn
huisje op de brug op slot. ,,Gedaan,
fini. Geen voorbijdenderende trei-
nen meer. Jammer!" zei hij tegen
iedereen die het maar wilde aanho-
ren.
Overigens was het niet Glen Ber
gers, maar Arie de Weerd die de
geschiedenis is ingegaan als de
laatste brugwachter van De Hef.
Zijn laatste werkdag was op don-
derdag 26 oktober 1995. Na dertig
dienstjaren bij de Nederlandse
Spoorwegen ging hij op die dag
met pensioen. Vanaf dat moment
stond het bewegende gedeelte van
de brug permanent omhoog. Al
leen bij onderhoud of een wind
harder dan kracht tien ging de brug
nog naar de laagste stand, zo was
de afspraak. Vanaf 1966 vormde
Arie de Weerd met drie collega's
het vaste team van de brug. Ze wa
ren in dienst van de Nederlandse
Spoorwegen. Een ruwe telling
leert dat hij in die periode de
spoorbrug zo'n 29.000 keer heeft
bediend.
Na de ingebruikname van de Wil-
lemsspoortunnel werd De Weerd
als enige van de vaste brugwach-
ters gedetacheerd bij het Gemeen
telijk Havenbedrijf. Dat was vanaf
het moment dat de gemeente Rot-
Nederland was door het ongeval in
Rotterdam behoorlijk ontwricht
geraakt. Ook zette de NS snelbus-
sen in op het traject tussen Rotter
dam en Dordrecht. Al de volgende
dag werd deze noodgreep weer on-
gedaan gemaakt. De bussen reden
zich regelmatig klem in de files bij
de Van Brienenoordbrug. Van rij-
den op een tijdschema kwam niets
terecht.
De oorzaak van de aanvaring was
een niet afdoende geborgde zware
laadboom, in zeemanstermen beter
bekend als de zware spier. De
laadarm raakte het omhoogge-
draaide middenstuk van de brug.
Deze klapte scheef. Dat kwam om-
dat een van de coiitragewichten als
gevolg van het breken van enkele
hijskabels met een daverende knal
naar beneden was gestort. Vanwe
ge het gevaar dat het scheefhan-
gende brugdeel opleverde, werd de
Koningshaven terstond afgegren-
deld voor alle scheepvaartverkeer.
Brugwachter M. Huisman van de
naastgelegen Koninginnebrug
voor het verkeer verklaarde tegen
een verslaggever van Het Vrije
Volk zich te pletter te zijn ge-
schrokken door de aanvaring. „Ik
zag 'm er zo tegenaan varen. Mijn
brug, die direct naast de spoorweg-
brug ligt, had ik al geopend. Tsja,
wat doe je wanneer je zoiets ziet
gebeuren? We hebben direct de
verkeersdienst gewaarschuwd en
natuurlijk de havendienst gebeld."
In hetzelfde artikel meldde ma-
troos Bertus de Vries van het bin-
nenvaartschip Flandria uit Vlaar-
dingen, dat aangemeerd lag aan de
Prins Hendrikkade naast de geram-
de brug: „Ik werd wakker door het
geluid van krakend ijzer. Ik dacht
meteen: dat gaat ergens niet goed.
Direct daarna kwam de haven-
meester langs om te zeggen dat als
het scfiip bleef liggen, dat voor ei
gen risico was."
Ook bewoner H. Houben van de
Prins Hendrikkade werd op een
onaangename manier geconfron-
teerd met de aanvaring. Er knalde
een afgebroken bout dwars door de
ruit van zijn voorkamer. ,,Ik lag te
pitten en wist niet wat me over-
kwam. Aanvankelijk schoot door
me heen dat er best eens een trein-
ramp gebeurd kon zijn. Gelukkig
was dat niet het geval."
Internationaal gezien was de
spoorlijn over de geramde Hefbrug
van enorme betekenis. Als gevolg
van de aanvaring moesten treinen
naar onder meer Belgie en Frank-
rijk worden omgeleid via Eindho
ven, 's-Hertogenbosch en Utrecht.
Bij de spoorwegen was men die
ochtend er volledig van overtuigd
dat de schuld van de aanvaring lag
bij de bemanning van de Ned-
Lloyd Baftrein. Als argument werd
gegeven dat de brug maar in een
stand omhoog kan, terwijl met een
schip te manoeuvreren is.
Het duurde enkele weken voordat
weer treinen konden passeren,
maar meer dan zes weken voordat
de Hefbrug weer kon worden ge
opend om de scheepvaart door te
laten. Wolters besteedt in het boek
aan ruim aandacht aan scholen,
ambulante handel en niet in de
laatste plaats aan de stadsvernieu-
wing.
'Noordereiland-Sigaar in de Nieu
we Maas tell 120 paginamet 106
foto's. Auteur Rein Wolters. Uitge-
verij Europose Bibliotheek te Zalt-
bommel. Prijs: 29,90. ISBN
90.228.1418.3.
Lijn 13 in 1936 in de richting van station Delftsche Poort (DP). De
tramlijn heeft twee jaar dienst gedaan. Na reorganisatie van
het lijnennet werd deze opgedoekt op 1 juli 1936. Foto collectie
Herman Solle/Theo Barten