maasstari
n
Veel aandacht voor deelgemeentebestel, Wielewaal,
het verdwenen Brabantsedorp en Heijplaat
/?e/n Wolters beschrijftin deel 12 'Rotterdam in voorbije dagen'de historie van Charlois
8 I tM %M %-Jt mtM iwi
door Elisabeth Schop
Charlois hoort al sinds 1895 bij Rotterdam. Samen met onder
meer IJsselmonde en Kralingen werd het zelfstandige dorp
destijds slachtoffer van de expansiedrift van het grote Rotter
dam. Het stadsbestuur van de Maasstad had grote plannen met
het omvangrijke grondgebied van het agrarische dijkdorp met
zijn paar duizend inwoners. Auteur Rein Wolters schrijft er
boeiend over in zijn nieuwe boek 'Charlois - Van agrarisch
dijkdorp tot deelgemeente'. Het is zijn zesde van de tot op he-
den twaalf verschenen delen van de populair-historische serie
'Rotterdam in voorbije dagen', die hij schrijft samen met Rot-
terdam-historicus Herman Romer. In 'Charlois' is het grootste
deel van de aandacht gericht op Oud-Charlois, het verdwenen
Brabantsedorp en de wijken Heijplaat en Wielewaal. Om-
streeks februari 2001 verschijnt een tweede deel. Hierin staan
de wijken Pendrecht, Zuidwijk, Tarwewijk en Carnisse cen-
traal.
In het tweede decennium van de vo-
rige eeuw kreeg vliegveld Waalha-
ven gestalte en slokte een groot deel
van het ongerepte polderland op tus-
sen de Schulpweg en buurgemeente
Rhoon. Zo'n tien jaar later werd be-
gonnen met het graven van de Waal-
haven. Nog altijd staat deze te boek
als de grootste gegraven haven van
de wereld. Maar dat ging wei ten
koste van honderden hectare
vruchtbaar polder- en akkerland.
Als gevolg van de groei van de haven
van Rotterdam - steeds meer zeesche-
pen deden de latere grootste havenstad
van de wereld aan - nam ook het aantal
arbeidsplaatsen explosief toe. Steeds
meer jonge gezinnen togen van het
ik reeds ontdekt, evenals de dreven en
pleinen van Hillesluis, Peijenoord en
het Noordereiland. Vanuit de Pantser-
straat, ons poortwoonstraatje in Hille
sluis, maakte ik steeds langeretochten.
Vaakte voet, maar als het lukte ook op
een geleende step of fietsje. In die pe
riode van mijn jeugd waren Charlois,
Zuidwijk, het Brabantsdorp en Pen-
manstraat aehter de Boergoensevliet.
Op die plek was gestart met de bouw
van 48 arbeiderswoningen, die van de
tekentafel waren gekomen van archi
tect R.W. van Andel. Het jaar daarop
werd op 5 mei 1949 opnieuw geheid.
Nu voor een complex woningen, pak-
huizen, winkels en kantoren op de
hoek van de Wolphaertsbocht en de
naar een schepping van het architec-
tenbureau Swaneveld en Goslinga.
Ruim een jaar later opende wethouder
J. Meertens op 3 november het film-
theater, dat evenals de Harmonie aan
de Gaesbeekstraat eigendom was van
J. van't Hoft. Zuid telde in die dagen
drie bioscopen, waarvan het theater
Colosseum aan de Beijerlandselaan
SBffHif
drecht het doelwit van nieuwe ontdek-
kingsreizen. Hoofdzakelijk op zondag,
want op de andere dagen was ik voor-,
tussen en na schooltijd als achtjarige al
geruime tijd werkzaam als knechtje bij
melkboer Cor Houtbraken in de Afri-
kaanderwijk. Zijn broer Wim en zoon
Piet was ik trouwens ook regelmatig
behulpzaam met het sorteren van fles
sen en het boenen van hun melkbus-
sen. Wim Houtbraken woonde aan de
Wolphaertsbocht op het kromme ge-
deelte tussen de Den Hertigstraat en
Brielselaan en bediende met zijn elek-
trocar klanten in Bloemhof, Carnisse,
Tarwewijk en de Eilandenbuurt. Het
was Wim Houtbraken die m'n nieuws-
gierigheid voor Charlois als gebied
aanwakkerde. Gnderweg vertelde hij
over grote winkels als die van Esders
en Vroom Dreesmann op de
Wolphaertsbocht en de Pleinweg en
dat er een muziektent
stond tussen het groen
van het Karel de Stoute-
plantsoen. En ook dat ze
de kale vlakte tussen de
Wolphaertsbocht tussen
de Van Eversdijckstraat
en Van Oestendestraat
gingen volbouwen. Op
het terrein was op 13 juli
1948 al een eerste paal
geslagen voor een blok
industriepanden met
daarboven vijftig wo
ningen aan de zijde van
de Van Oestendestraat.
Gedurende jaren was
daar de glashandel van
Van der Wild gevestigd
en ook de tassenfabriek
van Virtus. Opdiezelfde
dag was de heimachine
ook actief in de Land-
Pleinweg. De bouwtijd was voorspoe-
dig. Veertien van de achttien winkels,
gevestigd in Wereldhaven-Zuid. open-
den hun deuren voor het publiek op 17
november 1950.
Het jaar daarvoor werd op 29 Septem
ber 1949 ter gelegenheid van het ge-
reedkomen van het Zuidpleinflat (een
schepping van architect Van Tijen)
door het bestuur van de N.V. Flatge-
bouw-Zuid het glas geheven op het
hooggelegen platform van het ge-
bouw. Op 30 juli 1948 ging de vlag al
in top bij het bereiken van het hoogste
punt van dit 45 meter hoge flatgebouw
op de hoek van Mijnshereniaan en
Strevelsweg.Een ander geschiedkun-
dig feit deed zich voor op 3 oktober
1948 op de kruising Wolphaertsbocht/
Pleinweg. Daar werd de tweede Ver-
keerslichteninstallatie van Rotterdam
in gebruik genomen. De toename van
het verkeer en de onveiligheid die het
nieebracht, hield de gemeenteraad be-
hoorlijk bezig. Op 9 februari 1950
werd felle kritiek geuit op de stoom-
tram van de RTM als vervoermiddel in
een dichtbevolkte stadswijk als de lin
ker Maasoever. Vooral op de kruising
Brielselaan/Putselaan, Maastunnel-
plein/Dorpsweg en Wolphaertsbocht/
Boergoensestraat hadden zich onge-
vallen met soms dodelijke afloop voor-
gedaan. Twaalf dagen daarna werd aan
de Wolphaertsbocht de moderne
broodfabriek van bakker L. Bijl in ge
bruik genomen. Anno 2000 was het
bedrijf ter ziele.
Drie jaar later waren melkboer Wim
Houtbraken en Wolters op maandag
11 oktober 1954, het was herfstvakan-
tie dus hoefde hij niet naar school, ge-
tuige van het slaan van de eerste paal
voor het bioscooptheater Metro aan de
Wolphaertsbocht, dat werd gebouwd
(zie hiervoor deel 10 'Hillesluis - Ar-
beiderswijk random een winkelboule-
vard) vanaf 1930 de eerste was."
Wolters schrijft: „Het Karel de Stoute-
plantsoen kon, toen ik het eenmaal had
gevonden, mijn waardering wegdra-
gen. Zeker de muziektent in het mid
den van het groen, want deze leek op
die op het Afrikaanderplein, waar ik
een enkele keer had staan kijken naar
musicerende mannen. Cafe 't Pavil-
joen op de Wolphaertsbocht bevond
zich ook toen al aan de zuidkant van
het plantsoen. Het was een gebouwtje
dat opviel en vanwege de ligging char-
me op me uitstraalde. Dat ik er een
paar jaar later (ik was twaalf en spij-
belde van school als het in mijn finan-
ciele kraam te pas kwam) regelmatig
mijn boterhammen zou opeten, dat
wist ik op dat moment niet. Gedurende
een paar maanden heb ik 'tante' Cor de
Rijke in Oud-Charlois
geholpen met het aan
huis bezorgen van tijd-
schriften als de Panora
ma, Libelle, Margriet en
Donald Duck. Zij woon
de aan het Benneveld in
Zuidwijk en Aad, haar
man, werkte bij de ma-
chinefabriek van Braat
aan de Doklaan. Woens-
dag en donderdag waren
de bezorgdagen. Om-
streeks het middaguur
zetten we onze fietsen
tegen de pui van cafd *t
Paviljoen en troffen daar
haar echtgenoot Aad.
Onder het genot van een
kop overheerlijke koffie
schrokten we onze bo
terhammen naar binnen,
want langer dan een half
uur was er niet voor uitgetrokken.
In de jaren tachtig van de twintigste
eeuw gebruikte ik een hoektafeltje van
het cafe vaak als plek voor het afne-
men van interviews voor mijn rubriek
'Moejeluistere' in Het Vrije Volk. Met
heel wat bekende en onbekende men-
sen heb ik daar menig kop koffie weg-
geslurpt. Samen met Netty Roseveldt
van de VPRO heb ik er in 1984 opna-
mes gemaakt voor een tv-programma
over de opkomst van ultra-rechtse par-
tijen in het deelgemeentebestel. Niet
dat het cafe een broeinest was van ra-
cisten en/of fascisten, maar omdat van
een aantal vaste bezoekers bekend was
dat ze geen blad voor de mond namen.
En ook dat de vestiging van steeds
meer alloch-
tonen een
grote doom
in het oog
was gewor
den.
Het program-
ma was be-
doeld als
waarschu-
wing tegen
de opkomst
van de Cen-
trumpartij,
maar haalde
niet veel uit.
Na de verkie-
zingen op 16
mei 1984
moesten in
Charlois vier
van de 31
deelraadsze-
tels worden
gedeeld met
vertegenwoordigers van Janmaat. Dat
waren onder anderen H.C. in't Hout-
Scholte, P.J. van Hulst en J. de Keijne.
De stemmen kwamen voornamelijk
van stemmers die eerder hun vertrou-
wen hadden gegeven aan D66. De par
ty van landelijk voorman Hans van
Mierlo verdween daarmee uit de deel-
gemeenteraad."
Als joch van dertien hielp Rein Wol
ters in Charlois Herman Witholt met
zijn krantenwijk voor het Vrije Volk.
Witholt en hij besloten een koekjes-
wijk op te zetten en kochten bij bakker
Zaanen aan de Zuidhoek een carrier
om hun producten te vervoeren. Zij
verkochten hun handel 's middags huis
aan huis in de Ambachtenbuurt en in
de Wielewaal. Na ongeveer acht
maanden trad Wolters als platen-
schrapper in dienst van Zaanen. Als
broodbezorger nam hij drie jaar later
afscheid.
In zijn boek besteedt de auteur veel
aandacht aan de geschiedenis van Zaa
nen, de Zuidhoek, de marinebasis
Waalhaven, de opkomst van het deel-
gemeentebestel, de historie van de
Wielewaal en ook van de achtste wijk
van Charlois, Heijplaat.
Als journalist maakte hij de enorme
crisis mee die de bewoners van Heij
plaat aan het eind van de jaren zeven-
tig van de vorige eeuw doormaakten
als gevolg van de enorme terugval van
de Rotterdamsche Droogdok Maat-
schappij (RDM). Hij beschrijft het al
lemaal op zijn eigen directe wijze en
daarnaast zijn de geschiedkundige fei-
ten doorspekt met anekdotische voor-
vallen.
Eerder in deze serie verschenen in de
afgelopen drie jaar van de hand van
I Ts
Woensdag 17 januari 2001
cx52
CHI
imm
Tramstel 529 met daaraan gekoppeld zoutwagen 2026 bij de remise Charlois aan het
Maastunnelplein. Op de achtergrond als zijstraat de Bas Jungeriusstraat en op de
voorgrond, rechts van de tram, een hek met waarschuwingslicht datop roodsprong als de
RTM-dieseltram naderde. (Foto coliectie Th. Barten)
t -
Vanafhet Verzamelgebouw-Zuid is deze foto genomen van het Brabantsedorp aan het
begin van 1961. De eerste noodwoningen aan de Mierlostraat waren al gesloopt om de
bouw van het Ikazia Ziekenhuis mogelijk te maken. Ongeveer op de plek waar het
aankondiglngsbord staat, werd de ronde zustertoren gebouwd.
Adjunct-directeur Ben Maandag (links) schudde
voorzitter Jan Elsewaerd van de buurt- en
speeltuinvereniging Het Brabants Dorp in mei 1986
namens dagblad Het Vrije Volk de hand bij het
overhandigen van een cheque van duizend gulden
voor de bouw van het nieuwe clubhuis.
platteland naar de 'grote' stad in de
hoop zich een goede maatschappelijke
en sociale positie te verwerven. Voor
Charlois betekende dat het bouwen
van woningen. De Doklaanbuurt kreeg
gestalte, evenals de Ambachtenbuurt
met onder meer de Huismanstraat en
Bakkerstraat. Pas later kwamen daar
de Tarwewijk en Carnisse- en Eilan-
denbuurt bij en vanaf 1941 ook het
Brabantsedorp. Dit dorp, dat zo'n zes-
honderd noodwoningen telde, werd in
luttele maanden gebouwd om mensen
die het slachtoffer waren geworden
van het Duitse bombardement op 14
mei 1940 en daarbij huis en baard
kwijt waren geraakt, weer een dak bo-
ven het hoofd te geven. Tezelfdertijd
werden ook elders soortgelijke buurten
gebouwd. Dat waren Smeetsland in
IJsselmonde, Laag-Zestienhoven in
Overschie, Babberspolder in Vlaardin-
gen en het Utrechtse- en Geldersedorp
langs het Noorderkanaal. Deze buur
ten werden in de volksmond nooddor-
pen genoemd.
In zijn boek staat Rein Wolters ruim-
schoots stil bij het Brabantsedorp. Dit
in 1941 gebouwde dorp heeft tot orn-
streeks. 1968 gestaan op de plek waar
nu het winkelcentrum Zuidplein is.
Wolters had een aantal nare, maar ook
leuke, raakvlakken met de bevolking
van het dorp. Als melkbezorger kreeg
hij in de jaren zestig van de vorige
eeuw te maken met jongens van het
dorp, die lege flessen van zijn bezorg-
wagen gapten. Ook kreeg hij klappen,
en werden twee kratten limonade van
hem gejat als wraak voor het ontzetten
van een zwangere vrouw, die een paar
dagen later door een van de flessenjat-
ters werd belaagd. De knul probeerde
de tas van de hoogzwangere vrouw te
jatten, waarna Wolters er tussen
sprong en hem afdroogde. Drie dagen
later stond
een ploeg jon
gens en jonge
mannen hem
op te wach-
ten .Later, in
zijn functie
van journalist
en schrijver
van de rubriek
'Mijmeiingen
over Zuid van
Toen' in Het
Vrije Volk,
kwam hij op-
nieuwmetex-
bewoners van
het ondertus-
sen gesioopte
Brabantse
dorp in aanra-
king. Wolters
organiseerde
voor hen, samen met Henk Knijpinga,
een rettnie in de feestzaal van het Ver
zamelgebouw-Zuid. Dat was op 28
maart 1981. Ruim twee maanden later
werd op 11 mei de vereniging Het Bra
bants Dorp opgericht, waar Wolters
vanwege zijn verdiensten voor het le-
ven werd benoemd tot ere-voorzitter,
Hij was het ook die, als voorzitter van
de bouwcommissie, zorgde dat aan de
Mare op het complex van speeltuin De
Vrijheid, waarmee een fusie was aan-
gegaan, sehuldvrij (het kostte zeshon-
derdduizend gulden) een nieuw club
huis gebouwd kon worden. In zijn
boek somt Wolters het allemaal op en
herinnert ook aan de momenten die
voor hem in die periode bepaald min
der prettig verliepen.Rein Wolters kent
Charlois al vanaf zijn jonge jaren. Als
kind zwierf hij er graag door de straten
en hielp er de melkboer, krantenman
en bladenvrouw. Wolters daarover in
zijn boek: ,,Als joch van een jaar of
acht verlegde ik de grens van mijn
avonturengebied steeds verder van
huis. De Maastunnel en Het Park aan
de noordkant van de Nieuwe Maas had
55 zr>5
Als de werktijd was verstreken, wilden de werknemers van de RDM op Heijplaat graag zo snel als maar
mogelijk was naar huis. In de Alwinastraat gaf dat veel drukte, want daar stonden de personeelsbussen
gereed om de werknemers die niet woonden op Heijplaat naar huis te rijden. (foto coliectie verenigin
Viikbewoners Heijplaat)
Vijkbewoners Heijplaat
(Foto coliectie Rein Wolters)
Het brood- en banketbakkersbedrijf van D. Zaanen,
toen al onder directie van zoon Bas, gaf veel
werkgelegenheid. Op het hoogtepunt waren ongeveer
twintig mensen in dienst. Op de foto van links naar
rechts Gerrit van Gelder, Jan Noordzij, Ab Kamman,
Barend Breuring, Dirk Zaanen, Henk Koudstaal en Bas
en Piet Zaanen.
Foto coliectie stichting Ht'storisch Charlois)
Rein Wolters: 'Schooien en opgroeien
random de kerk in de Afrikaander-
wijk', 'Feijenoord - Wonen en leven
tussen rails en waterkant', 'Noorderei
land - Sigaar in de Nieuwe Maas',
Hoogvliet - Woonstad tussen Shell en
Oude Maas' en 'Hillesluis-Arbeiders-
wijk random een winkelpromenade'.
Daarnaast schreef hij tussendoor nog
het boek 'Kramers uitgekraamd - De
teloorgang van de straathandel in Rot
terdam'. Omstreeks februari ver
schijnt: 'Charlois - Opkomst, verval en
vernieuwing van Zuidwijk, Pendrecht,
Tarwewijk en Carnisse'
'Charlois - Van agrarisch dijkdorp tot
deelgemeente' is een uitgave van Euro-
pese Bibliotheek te Zaltbommel. Uitge-
voerd in paperback, 120pagina's en 106
foto's. Prijs 29,90 gulden. ISBN
90.288.2628.9. Verkrijgbaar vanaf 17
november 2000.
De Dokstraat (links) en de Doklaan met op de hoek het drink- en grillhouse De
Kull. Eerder was hier de rijwielzaak van Frans van der HoevenOp de hoek met de
Wolphaertsbocht waren de bakkerij en winkel van Wout Timmers. Hierboven
WOOnde Riekie Houwelingen. (Foto Coliectie stichting Historisch Charlois)
•Vv
huisarts F.
w 'Sstyv s -
De Charloisse Kerksingel vanaf de Rietdijk. Rechts de woning van „Uoa> u r.
Ferguson, die de praktijk overnam van de bekende Charloise huisarts Klaas
Kuiken. De overige bebouwing is verdwenen en vervangen door nieuwbouw.
(Foto coliectie stichting Historisch Charlois)
