maasstad
Genieten van rust, ruimte, kastelen, kunst en cultuur in
een van de mooiste streken in historisch oost Duitsland
Vakantie in Anhalt-Dessau en het Wdrlitzer cultuurtuinenrijk
Vilten sloffen
Koninklijk bezoek
Oranienbaum
Een intense rust daalt over ons neer. Slechts de vredige
klanken van blij makend vogelgezang zweven op een zee
van weldadige, bijna hoorbare stilte doorde atmosfeer. In
een fraai aangelegde waterpartij dobbert een tiental spier-
witte zwanen. De sierlijke vogels zwemmen rond de
plaats waar zacht geelgekleurde gondels in een roman-
tisch ogende ambiance wachten op hun passagiers. He-
laas is het zwaar bewolkt en regenachtig, de gopdels blij-
ven leeg. Desondanks genieten we met voile teugen van
de idyllische omgeving. Het is nog vroeg in het voorjaar.
De bomen krijgen voorzichtig een waas van jong groen
om hun takken. Hier en daar etaleert een vroege voor-
jaarsbloeier zich in een wolk van geel, roze of witte bloe-
sem. Tussen de nog kale bomen door ontwaren we op
enige afstand in het groene landschap een classisistisch
prieel of kasteeltje. Een aanblik die aan het gezicht ont-
trokken zal zijn zodra de bomen tot voile zomertooi ge-
komen zijn. Zelfs nu, nog maar begin april, ademt dit ge
bied een hemelse sfeer. Hoe paradijselijk moet dit land
schap in de zomermaanden zijn als de talrijke bomen,
struiken en planten in dit uitgestrekte gebied hun schoon-
heid in alle glorie tonen?
Slot Mosigkau
Anhalt-Wittenberg
Dessau
Bauhaus
Woensdag 25 april 2001
CX46
Slot Worlitz is nagenoeg geheel gerestaureerd en herbergt diverse historische interieurstijlen en
kunstwerken. Wie bij het betreden van het slot niet even omhoog kiikt naar het plafond van het
bordes, doetzichzelf tekort. H (Foto-s; PaulLaros)
We wandelen in de landschaps-
tuin behorend bij het slot Wor
litz. Deze tuin is slechts een deel
van het uitgebreide cultuurland-
schap van het Dessau-Worlitzer
cultuurtuinenrijk dat zich be-
vindt in het landsdeel Saksen-
Anhalt. Even ten noorden van de
lijn Maagdenburg/Leipzig, zuid-
westelijk van Berlijn, strekt zich
het cultuurtuinenrijk uit. 'De go-
den hebben de vorsten toege-
staan zich een droom te ver-
schaffen' zo sprak de beroemde
dichter Goethe ruim tweehon-
derd jaar geleden bij zijn bezoek
aan het Dessau-Worlitzer Gar-
tenreich (tuinenrijk). Die
'droom' behoort sinds kort tot
het wereldcultuurerfgoed van de
Unesco.
Het Dessau-Worlitzer Gartenreich
ontstond in de achttiende eeuw in
het oosten van het tegenwoordige
Saksen-Anhalt. Tijdens de rege-
ringsperiode van vorst Leopold III
Friedrich Franz von Anhalt-Des-
sau (1740-1817) gold Anhalt-Des-
sau als een centrum van verlichting
in Duitsland. Zijn hervormende
gedachten over de kunst en de
maatschappij hebben de cultuur in
midden Europa sterk beinvloed.
Vorst Franz hield niet van het
krijgsgeweld. Hij was veel meer
geinteresseerd in kunst en cultuur.
Daarbij was hij een voor die tijd
sociaal bewogen vorst. Hij wenste
dat het volk niet alleen meer oog
voor de schone kunsten ontwikkel-
de, maar spande zich ook in om
voorzieningen te treffen die de
Ieefomstandigheden van zijn on-
derdanen konden verbeteren. Zo
voerde hij de schoolplicht in,
bracht hervormingen in het land-
schap tot stand en beijverde zich
voor betere gezondheidsomstan-
digheden voor zijn onderdanen.
Hij was zeer geliefd en werd dan
ook liefkozend 'Vater Franz' ge-
noemd.
Vorst Franz probeerde het militaire
gedoe te ontlopen door veel te rei-
zen. Hij doorkruiste heel Europa
en bezocht onder meer Italie,
Frankrijk en Engeland. Hij raakte
er onder de indruk van de architec-
tuur evenals van de kunst- en cul-
tuurvormen die hij er aantrof. Hij
stelde zich ten doel deze cultuur te
mengen met en toe te voegen aan
die in zijn eigen land. Hij voerde
zijn ideeen om mens, landschap en
cultuur met elkaar te verbinden uit
op zijn grondgebied, het samenge-
voegde 'landje' Anhalt-Dessau.
Onder zijn beheer werden op een
oppervlakte van 142 vierkante ki
lometer kasteeltjes in verschillende
bouwstijlen, kunstwerken en
parkgebieden tot een harmonieus
geheel samengevoegd in het oor-
spronkelijke landbouwgebied aan
de Elbe. De verlichte ideeen van
vorst Franz worden voor de bezoe-
ker zichtbaar in het in 1764 aange-
legde Worlitzer Landschapspark
en weerspiegelen zich er op even
bijzondere als indrukwekkende
wijze. Getrouw aan zijn stelling
'het nuttige met het aangename te
combineren' ontstonden land-
schapstuinen 'als parels aan een
snoer geregen'. Grote en kleine
landschapstuinen met onder meer
classistische kastelen zoals in
Groszkiihnau, slot Georgium in
Dessau waarin het Anhalter schil-
derijenmuseum is gevestigd, Bec-
kerbruch, Tiergarten, Luisium,
Sieglitzer Park en Schnitzer See.
Daar kwamen bij het kasteelcom-
plex Mosigkau en het barokke slot-
complex Oranienbaum waar de
wortels van ons koninklijk huis
liggen en waar de Nederlandse in-
vloed tot op de dag van vandaag
merkbaar is en gekoesterd wordt.
De gebieden liggen op destijds
slechts 'een half uur gaans te
paard' van elkaar verwijderd en
vloeien tegenwoordig als het ware
in elkaar over.
Aan het begin van het Worlitzer
tuinenpark valt meteen het prachti-
ge slot Worlitz op. Dit classisisti-
sche slot is voor het grootste deel
gerestaureerd en in de oorspronke-
lijke staat teruggebracht. Bezoe-
kers kunnen, onder leiding van een
gids, het slot bezichtigen en de
stijlvolle kamers met de authentie-
ke, verschillende interieurstijlen en
kunstwerken bewonderen. Dege-
Het originele oranjeboompje van slot Oraniembaum staat te
kijk in hetslotmuseum.
nen die het slot bezoeken moeten
vooral niet vergeten op het over-
dekte bordes voor de entree om
hoog te kijken naar het magnifiek
gerestaureerde plafond met stuc-
werk en in het midden een schitte-
rende klok. En niet vreemd opkij-
ken als zij grote vilten sloffen krij-
gen aangereikt met het verzoek de
ze over hun schoenen aan te trek-
ken. Dit om te voorkomen dat de in
perfecte staat verkerende eeuwen
oude parketvloeren zouden be-
schadigen.
Het omvangrijke landschapspark
zelf is gratis te betreden en is voor
jong en oud zowel als voor gezin-
nen met kinderen een aangename
plaats om tot rust te komen, te
wandelen, picknicken of te varen
in een gondel met een gondelier
aan het roer, die op onderhoudende
wijze bijzonderheden en anecdotes
vertelt. Tussen de bedrijven door
valt er te genieten van schitterende
pauwen en natuurlijk van de in het
landschap gei'ntegreerde kunst en
cultuur. Een topper voor de kinde
ren blijkt steeds opnieuw de ket-
tingbrug. Zij krijgen er niet genoeg
van om daarover heen en weer te
rennen. Ook de megadoolhof, ge-
vormd door manshoge buxusha-
gen, bezorgt groot en klein dolle
pret. Bovendien zijn op verschei-
dene plaatsen in deze landschaps
tuinen eet- en drinkgelegenheden
te vinden. Voor wie zijn verblijf in
Worlitz wil veraangenamen met
een authentiek streekgerecht is het
Parkhotel-restaurant Worlitz de
uitgelezen gelegenheid. Het in het
plaatsje Worlitz gelegen hotel ser-
veert tegen zeer billijke prijzen,
naast vele andere heerlijkheden,
enkele typische streekgerechten.
Terwijl wij van een door hoteleige-
naresse Brunhilde Schendzielorz
aanbevolen eenpansmaaltijd ge
nieten, vertelt zij ons hoe zij in
1999 op de vakantiebeurs in
Utrecht was om het Worlitzer Gar
tenreich te promoten en daar ge
heel onvoorbereid koningin Bea
trix aan haar stand mocht begroe-
ten. Brunhilde herinnert zich die
gebeurtenis nog als de dag van gis-
teren: „De koningin toonde zich
zeer geinteresseerd in het cultuur-
tuinengebied en informeerde in het
bijzonder naar Oranienbaum, het
slot van haar voorvaderen, dat in
dit gebied ligt. Ik was zo nerveus
dat ik nauwelijks kon praten. Van
de zenuwen vergat ik zelfs een
'knicks' te maken. Toen ze dat
merkte klopte ze me geruststellend
op de schouder en zei vriendelijk
lachend: 'wees maar rustig hoor,
doe maar gewoon'. Tot mijn grote
verrassing zegde zij bij die gele
genheid een miljoen toe als bijdra-
ge voor de restauratie van de 'Del-
phinenfonteinen' in het slotpark
van Oranienbaum. Sindsdien heb
ik een zwak voor jullie koningin en
een heel andere verstandhouding
met Holland", vertelt Brunhilde
enthousiast en zij verzekert ons dat
de donatie inderdaad is overge-
maakt aan Thomas Weiss, de di-
rekteur van de Cultuurstichting
Dessau-Worlitz.
Oranienbaum ligt op zes kilometer
afstand van Worlitz en ontstond
300 jaar geleden. Toen de prinses
van Oranje, Henriette Catharina
met de Anhaltse vorst Johann
Georg II trouwde, stichtte zij een
stukje Holland midden in Saksen
Anhalt; de barokstad Oranien
baum. Henriette Catharina, de
dochter van stadhouder Frederik
Hendrik, liet zowel de stad als de
slottuin geheel naar Nederlands
voorbeeld ontwerpen. Het barokke
geheel bleef tot op de dag van van
daag zijn oorspronkelijke vorm be-
houden. Henriette Catharina en
haar drie zusters trouwden met
door Berrie Laros
Een deel van het symmetrisch aangelegde slotpark van Oranienbaum, gezien vanafde
achterzijde van het slot.
Duitse vorsten en waren voor
Duitsland een bron van inspiratie.
De Hollandse invloed op het ge
bied van handel, haven- en dijken-
bouw, stadsarchitectuur en schil-
derkunst is in Oranienbaum duide-
lijk te zien. De schilderachtige
slottuinen geven de bezoeker een
beeld van de verschillende stijlen
tuinarchitectuur. Terwijl in de tuin
voor het slot de oorspronkelijke
barokke tuin bewaard is gebleven,
opent zich achter het slot voor de
toeschouwer de toverachtige Chi-
nees-Engelse tuin. In Duitsland
was dit de eerste tuin die aangelegd
werd in deze stijl. Hij is met de
grachten, het eiland en de bruggen
nu nog in de oorspronkelijke opzet
te zien. Ook de de pagode met zijn
vijf verdiepingen is evenals het
Chinese theehuis in oorspronkelij
ke stijl behouden.
Een pronkjuweel is het prachtig
gerestaureerde Marktplein met
daarom heen de in dezelfde barok
ke stijl als het slot opgetrokken ge-
bouwen. We kijken onze ogen uit
en verbazen ons over de schoon-
heid van dit geheel. Het Markt
plein is geheel volgens de oude
historische tekeningen gerecon-
strueerd. Het middelpunt van het
plein wordt gesierd door een repli
ca van het bronzen oranjeboompje,
het symbool van de barokstad dat
herinnert aan de grondlegster Hen
riette Catharina van Oranje Nas
sau. Om het plein staan behalve de
in originele staat terug gebrachte
woningen het even zo fraai geres
taureerde 'weduwenhuis' en de li-
keurstokerij. Daar wordt de wat
wij noemen 'Oranjebitter' ge-
stookt, al verzekert Torsten Gaber
van het Stadsinformatie- en Toe-
ristenbureau Oranienbaum ons dat
hun likeur meer naar het zoete dan
naar het bittere neigt.
Het slot Oranienbaum werd onder
leiding van de Nederlandse bouw-
meester Cornelius Ryckwaert ge-
bouwd. In het slot is momenteel
het archief van Anhalt onderge-
bracht. Een deel van het slot is
reeds gerestaureerd en als museum
ingericht. Daar staat ook het enige
echte originele oranjeboompje van
Henriette Catharina van Oranje
Nassau. Bijzonder en zeer beziens-
waardig is de zomereetzaal in het
souterrain, de zogenaamde tegel-
tjeskelder (Delfter Fliesenkeller).
De wanden van deze in 1920 in
oorspronkelijke staat gerestaureer
de gewelfde zaal zijn van onder tot
boven gedecoreerd met Delfts-
blauwe tegeltjes, afkomstig uit
Rotterdam en Haarlem. De restau
ratie van het slot is nog altijd aan
de gang en wordt, steeds wanneer
er weer wat geld beschikbaar is, in
fasen voltooid. Het hele project zal
naar schatting twintig miljoen
DMark vergen. Niettemin hoopt de
Cultuurstichting dat de restauratie
over drie a vier jaar voltooid zal
zijn. Dan zullen alle teruggevon-
den belangrijke historische- en
kunstwerken, waaronder veel erf-
goed als schilderijen, in het slot
worden ondergebracht en te be
zichtigen zijn.
Anna Wilhelmine (1715-1780), de
dochter van de oom van vorst
Franz; Leopold I von Anhalt-Des
sau (1676-1747), de zogenoemde
'Alte Dessauer', liet op het land-
goed Mosigkau dat haar vader haar
als ongetrouwde dochter schonk,
het slot Mosigkau als zomerver-
blijf bouwen. Het weliswaar ver-
anderde maar volledig behoudene
slotcomplex werd schitterend ge
restaureerd. Sinds 1951 doet het
slot dienst als museum. Het slot
herbergt de omvangrijke schilde-
rijencollectie uit het erfgoed van
de toenmalige Oranjetelgen. Er
zijn een kleine honderd schilderij
en te zien van bekende Vlaamse en
Hollandse meesters uit de 17e en
18e eeuw. Portretten, stillevens,
landschappen en tal van andere af-
beeldingen. Ze hangen in een in
oogverblindende rococostijl inge-
richte galerijzaal, lijst aan lijst en
bedekken op die manier geheel de
wanden van de zaal. Werk van Jan
Brueghel, Peter Paul Rubens, An
ton van Dyck en vele andere be
kende schilders hangt er in perfect
geconserveerde staat ter bezichti-
ging. Daarbij is het museum-slot
op zich alleen al de moeite van een
rondleiding waard.
In de onmiddellijke nabijheid van
voornoemd tuinenrijk zijn in de re-
gio Anhalt-Wittenberg meer be
langrijke bezienswaardigheden
waarvan er twee, evenals het Wor
litzer Gartenreich, onder het cultu
red erfgoed van Unesco vallen.
Anhalt en Wittenberg; in deze bei-
de begrippen worden wezenlijke
elementen van de streek weerspie-
geld. Anhalt staat voor het Dessau-
Worlitzer cultuurlandschap. Wit
tenberg refereert aan de cultuur en
de geschiedenis, die nauw verbon-
den is met de grote reformator
Martin Luther. De Lutherhal met
het Luthergedenkteken staat als
een historische getuige van de door
deze grote hervormer ingevoerde
De fraai gerestaureerde likeurstokerij op het historische
Marktplein van Oranienbaum, waar de Oranjelikeur wordt
geproduceerd.
Ruimte, schoonheid en rust in de landschapstuin van slot
Worlitz.
De schitterende rococozaal van het museumslot Modigkau is
van onder tot boven behangen met een zeer waardevolle
schilderijencollectie uit het erfgoed van de Oranjes.
De achterzijde van slot Oranienbaum met middenvoor de
Delphinenfontein.
Reformatie onder de bescherming
van Unesco. Anhalt-Wittenberg
strekt zich uit langs de weelderige
loofbossen aan de rivieren Elbe,
Mulde en Saale. Hoewel de ont-
wikkeling van de industrie in deze
streek zijn sporen heeft nagelaten,
heeft de natuur hier ten dele unieke
leefruimten voor zeldzame planten
en dieren kunnen bewaren. Heel
bijzonder is het beverhuis waarin
toeristen door middel van een gla-
zen wand het doen en laten van de
bevers in hun burcht kunnen gade-
slaan zonder dat de dieren daar-
door in hun gedrag gestoord wor
den.
Dessau ligt met zijn thans 84.000
inwoners tussen de rivieren Mulde
en Elbe in een van de opmerkelijk-
ste landschappen van Europa. Des
sau is de belangrijkste stad en te-
vens het economische centrum in
het gebied Anhalt-Wittenberg. De
stad is rijk aan tradities, bracht be
roemde dichters, denkers, musici
en technici voort. Een bekende
technicus uit Dessau is professor
Hugo Junkers. Dessau telde in de
DDR-tijd 100.000 inwoners. In
maart 1945 werd de binnenstad
van Dessau voor 84 procent ver-
woest. Daarna domineerden
nieuwbouwgevels. Momenteel
worden de renaissance-bouwwer-
ken gerestaureerd en nieuwbouw-
projecten creeren fraaie en attrac-
tieve woongebieden. Na de val van
de muur, 'die Wende' zoals de
oost-Duitsers zeggen, zag de stad
met lede ogen veel jonge, goed op-
geleide mensen vertrekken. „De
hoge werkloosheid (20 procent)
dreef en drijft hen er toe hun geluk
in het Westen te zoeken. Achter
blijven de vele duizenden, vaak
oudere arbeiders die door het slui-
ten van de bruinkoolmijnen en de
teloorgang van de zware industrie
waarvoor weinig in de plaats
kwam, werkloos werden", legt
Kerstin Bittner, bedrijfsleidster
van het Vreemdelingenverkeers-
en Toeristenbureau Anhalt-Wit
tenberg uit. „We richten ons nu
sterk op het toerisme dat we in de
ze streek aan het ontwikkelen zijn
en streven ernaar deze streek be
halve in Duitsland vooral ook in
het buitenland te promoten. De ac-
tiviteiten zijn gericht op cultuur-
en natuurtoerisme voor korte ver-
blijven van drie a vier dagen en
zijn uitstekend te combineren met
bijvoorbeeld een bezoek aan Leip
zig, dat een klein uur rijden van
Dessau verwijderd ligt. Als bijzon
dere toeristische attractie wordt
momenteel de laatste hand gelegd
aan het herstel van een historische,
honderd jaar oude treinbaan waar-
over bezoekers in een nostalgische
trein dwars door het cultuurtuinen-
gebied worden vervoerd. Zelfs de
fiets mag mee in de trein. Als alles
volgens plan verloopt kunnen we
die spoorbaan deze zomer nog in
gebruik nemen", zegt Kerstin
hoopvol terwijl zij ons begeleidt
naar allerlei bezienswaardigheden
in de regio.
De infrastructuur is prima, het
openbaar vervoer is zeer goed en
er zijn uitstekende overnachtings-
mogelijkheden. „Tien jaar geleden
beschikten we nog maar over 1700
bedden in deze regio. Nu zijn dat
er al 10.000", vertelt Kerstin en
thousiast. Wij ontmoetten haar in
de lounge van het luxe, volgens
smaakvol modern design ingerich-
te vier sterren Hotel Fiirst Leopold.
Het hotel ligt op loopafstand in de
directe nabijheid van het treinstati-
on in Dessau, schuin tegenover een
immens gebouw; het Anhaltischen
Theater Dessau. Een imposant,
met zijn 1750 zitplaatsen eigenlijk
veel te groot theater voor een stad
als Dessau. Desondanks kan de
stad terugblikken op een theaterge-
schiedenis van meer dan tweehon-
derd jaar. Het classisistische thea
ter, waar het hele jaar door mu-
ziek-, dans-, toneel- en theater-
voorstellingen worden gegeven, is
de moeite van het bezoeken zeker
waard. Wij bezochten er Mozart's
opera 'Die Entfiihrung aus dem
Serail' en waren bepaald onder de
indruk. Niet alleen van de hoge
kwaliteit van het operagezelschap
maar beslist ook van het stijlvolle,
uitstekend onderhouden interieur
van het theater. Vraag in de pauze
in het theaterrestaurant overigens
niet om koffte, want die wordt niet
geschonken. Wijn, bier en fris-
drank is er verkrijgbaar evenals -
hoe kan het anders in Duitsland -
borden met warme worst en brood-
jes, opgemaakte snacks of salades.
Houd er wel rekening mee dat dit
in pakweg twintig minuten veror-
berd moet zijn, want dan klinkt on-
herroepelijk de gong voor het
tweede deel van de voorstelling.
Liefhebbers van architectuur en
bouwstijlen mogen in Dessau het
Bauhaus beslist niet overslaan. Het
Bauhaus behoort tot de meest inte-
ressante en belangrijkste architec-
tonische monumenten van de twin-
tigste eeuw en is ook op de lijst van
wereldcultuurerfgoed van Unesco
geplaatst. Het Bauhaus vertegen-
woordigde destijds een volledig
nieuwe, revolutionaire richting in
de architectuur. De ontwerpen van
het Bauhaus verenigden kunst met
techniek en werkten baanbrekend
voor de moderne industriecultuur.
Tal van kunstenaars en architecten
hebben zich door het Bauhaus la-
ten beinvloeden. Het Bauhaus
werd in 1925 door Walter Gropius
als hogeschool voor design en
vormgeving in Dessau opgericht
en is thans als onderdeel van de
huidige hogeschool ingericht als
museum voor de uit de Bauhaus-
stroming ontstane toegepaste
kunst. Het tegenwoordig in het
Bauhaus gevestigde onderzoeks-
en vormgevingsinstituut werkt in
de sectoren werkplaats-verzame-
ling-academie. In het hele stadsge-
bied van Dessau staan bouwwer-
ken van het Bauhaus. In de direkte
nabijheid zijn de 'Meisterhausern'
te bezichtigen. Dat zijn de in
Bauhausstijl opgetrokken wonin
gen waarvan er een door beroemd-
heden als Wassily Kandinsky en
Paul Klee tijdens hun studie aan
het Bauhaus werden bewoond. In
die woning brachten zij hun ideeen
over architectuur en kleurgebruik
tot uiting. De in meer dan 170
kleurnuances uitgevoerde huizen
zijn getrouw aan hun originele
staat gereconstrueerd. Een bezoek
aan het Bauhaus en de verderop in
dezelfde straat gelegen 'meester-
huizen' is voor gei'nteresseerde
toeristen een absolute must.
Behalve hotels in Dessau en omge
ving zijn er in het gebied Anhalt-
Wittenberg tal van pensions en va-
kantieappartementen voor toeris
ten beschikbaar. Bovendien zijn er
vijftien goed geoutilleerde cam
pings in de omgeving. Voor de ac-
tieve toerist zijn volop kilometers
lange wandel- en fietsroutes in het
cultuurtuinengebied uitgezet. Bo
vendien kan op de omliggende me-
ren en rivieren watersportplezier in
alle varianten beleefd worden. An
halt-Wittenberg, een gebied waar
je geweest moet zijn; een ideaal
vakantieoord met in de breedste
zin voor elk wat wils.
Voor informatieFremdenver-
kehrsverband Anhalt-Wittenberg
e.V., Albrechtstrasze 48, 06844
Dessau, tel. +49 (0)340-2400334,
fax +49 (0)340-2400334. Internet:
www.anhalt-wittenberg.de E-mail:
info@anhalt-wittenberg.de
Stadtinformation Tourismu-
sagentur Oranienbaum, Schlosz-
strasze 17, 06785 Oranienbaum,
tel. +49 (0)34904-22520/22522,
fax +49 (0)34904-22521. E-mail:
Stadtinfo Oranienbaum.de