maasstad
J
sal r
Ouwe Hollanders
'Zou het 'Stadskantoor net zo'n toren van
onkunde zijn als bij ons de Vlaardingse V&D?'
Door Pieter Kornelis
van Ebscheuten-de Jong
SCHIEDAM - „Ich binn ein
Schiedammer", kopte Kor Ke
gel ooit boven zijn Coolsingel.
Onderweg vanuit Vlaardingen
naar Rotterdam kwam je vroe-
ger vanzelf door Schiedam. Op
de Lange Nieuwstraat werd je
dan een paar minuten tegenge-
houden door een agent in een
hokje die het verkeer modern zat
te regelen en dan op de Koe-
markt rechtsaf langs het prachti-
ge Hema gebouw. Heel wat an-
ders dan de fietsers en paard en
wagens die bij onze molen op de
Westlandse weg een 'verkeers-
'agent met zo'n ingewikkeld
draagbaar verkeersbord in be-
dwang werden gehouden.
Omdat een stiefzus van me moeder
in het Herenpad op de hoek van de
Broersvest woonde stopten we 1 x
per jaar wat langer dan 5 minuten
in zwart Nazareth (geen idee toen
wat het betekende en nu nog maar
half).
Vanuit het raam konden we daar
naar de rawhide van de kudde
koeien kijken die dwars door het
centrum naar het slachthuis aan de
Vlaardingerdijk werd gedreven.
Schuin aan de overkant zag je de
ruine van een historische toren. Al-
tijd jaloers geweest dat zij wel zo'n
echt Ivanhoe ridderkasteel hadden
en wij niet. Voor we dan weer te-
rug naar Vlaardingen gingen kreeg
ik een ijssie bij La Venezia in de
Passage waar je dacht dat het Parijs
was, zo'n grandeur straalde dat uit.
Terwijl wij in de 70er jaren een so-
cieteiten cultuur van drive in Dis
co's hadden met Boeddha Sound,
Tommy van TNT en Martin Green
als gegarandeerde publiekstrek-
kers, kon je in Schiedam naar Oud
Holland en de Tempel en Quibus
waar het geheid vechten, duistere
muziek en blowen was op het ni
veau van Dordrecht, Eindhoven of
Arnhem waar de blues en soul van
de nieuwe Nederlandse jeugdcul-
tuur vibreerde.
Dat is dus heel lang alles geweest
wat ik van Schiedam af wist.
Toen ik drie jaar geleden voor een
'Schiedam heeft tenminste een echt Ivanhoekasteel'.
project wat wilde weten over jene-
ver bleek dat ik daarvoor bij een
museum terecht moest en dat de
Hoogstraat niet meer uitsluitend
bevolkt werdt door campingsmo-
kings maar dat ook Schiedam in de
pas liep met herintredende stads-
wachters die uit hun domicile keu-
kens waren ontsnapt via een ba-
nenpoel of uitmelkbaan.
Hoog tijd dus om me door Schie
dammer Frank Willemse bij te la-
ten spijkeren over het huidige wel
en wee van onze Oosterburen.
Een wandeling over de Lange Ha
ven langs Arcade, het Kanton ge-
recht, Musis Sacrum, De Vonk en
de Korenbeurs wordt telkenmale
onderbroken door praatjes van
Frank met bekenden die vertellen
dat slapende ambtenaren en slappe
politici decennia lang niet konden
bedenken wat Jan des Bouvrie in 1
oogopslag zag tijdens een etentje
bij Hosman en Freres. NL. dat een
scherpe blik en een blik verf vol-
doende zijn om een ping pongzaal
om te toveren in een verkooppaleis
met historisch cachet. Dat de ge-
meente 50.000 gulden in het water
van de Korte Haven gooit voor een
'haalbaarheidsonderzoek' naar een
parkeergarage. Dat de 'Grote om-
loop' niet eindigt of begint bij de
Korenbeurs maar Zijdevelds be-
stuurlijke afloop is die de leegloop
van de Hoogstraat niet zal stoppen
omdat de keurige visite van Jan
des B. liever onder water parkeert
met uitzicht op de vrijheid en di-
recte ontsluiting via de A16. Ze
praten over van alles, dat Martin
Green zo'n beetje in zijn eentje de
popcultuur heeft gedragen, de
Amazing Stroopwafels die een co
ver foto kwamen maken, dat Baas-
sie een tonnenmaker was in de
achterstraatjes waar Frank de laat-
ste vleugjes sfeer opsnoof van het
oude Schiedam, dat MCM de
Groot een liberaal was die in 1880
met sociale ideeen de arbeiders
wilde verheffen en het Volkshuis
met die intentie aan de gemeente
schonk die het nu voor yuppie con-
sumptie geschikt wil maken. Dat
ook de Roelants panden met yup-
pengeld gered zullen worden en
hoe de sociale woningbouw 100
Foto Roger van der Kraan
meter verderop aan de Korte Ha
ven goed weergeeft hoe laag de
ambtelijk/politieke/overheidskwa-
liteitsprioriteiten liggen waar het
stedebouwkundige samenhang be-
treft.
Dat films projecteren op de
scheepszeilen van een vloot prach-
tig opgeknapte historische binnen-
vaartschepen een fantastisch eve-
nement is, al bleek bij de ligplaats
verdeling dat een ambtenaar geen
partij is voor de ruwe bonken van
de vrije pleziervaart (diezelfde
ambtenaar riep hardop dat hij geen
verstand van zaken had toen hij
een gereformeerde societeit met
een hervormde societeit wilde la-
ten fuseren want hun samenscho-
lings frequentie voldeed niet aan
de moderne economische wetten
van gebruiksefficientie die zeggen
dat zo'n mooi haven pandje dan
beter voor yuppie verkoop ter be-
schikking gesteld kan worden.
Lekkere lange volzin om de Schie-
dammers langzaam te leren lezen).
De fusies en privatisering van ge-
meentelijke diensten in kader van
de stadsontzieling, de diepe achter-
grond kwaliteit van Musis waar ze
in Rotterdam een puntje aan kun-
nen zuigen
Was dit allemaal lekker ouderwet-
se roddel en achterklap van klets-
majoors of waren het objectieve
waarnemingen van betrokken bur
gers? Zou het 'Stadskantoor' net
zo'n toren van onkunde zijn als bij
ons de Vlaardingse V&D een eco-
nomisch sociaal stedebouwkundig
en geograftsche misser is?
Schiedammers moeten schijnbaar
niet alleen wikken en wegen wat
ze willen bewaren, maar ook leven
met visieloze onkunde, democrati-
sche compromietjes en wethouders
die zo graag hun naam voor eeu-
wig willen bewaren dat ze daar
voor met hun deeltijdgenote in
IKEA land het Ali ABBA plein
gaan verzinnen. Veel van dit be-
stuurlijke amateurisme kwam me
erg bekend voor uit mijn eigen
goede stad V. En het ergste moest
nu nog komen.
Gelukkig staan we af en toe stil ge-
leund tegen zo'n typische rode
brandkraan om kenmerken van ei-
genheid te vergelijken of ontdek-
ken.
Tijden de wandeling naar het ko-
nijnenbuurtje achter het voormalig
Hermes DVS veld vertelt Frank
me over de stadsvernieling. Zoals
het 'Gat van Bolmers' dat dan wel
geen metrostation is geworden
maar toch een lintje voor de moeite
waard bleek. En het kunstproject
van Warmenhoven en Hellemons
die samen met burgemeester
Scheeres een bus vol Japanners en
heel veel pers naar het Japan Cen
tre lokten. Eindelijk hoorde ik een
naam die me iets zei. Peter Helle
mons kende ik van de blote brief-
kaart die hij onder poliitieke druk
uit roulatie nam, Hij wilde me geen
exemplaar geven. Jammer.
Waarom Schiedam grote steden-
geld krijgt voor achterstandsgebie-
den werd me duidelijk toen we via
het Vendelhof en Herautenpad bij
de asbestflats an de mgr. Nolen-
slaan aankwamen. Een uitermate
trieste omgeving die lichtjaren ver
weg staat van de arbeiderspaleizen
die in de jaren 60 hoopvol betrok
ken werden door mensen die hun
kinderen alles gingen geven wat ze
zelf te kort waren gekomen. De
meesten zijn overhaast weer ver-
trokken naar duur betaalde buiten-
wjiken, de vaak oudere achterblij-
vers hebben dikke pech. De enkele
kwaliteitsflat die is opgetrokken
tussen de opgestapelde woonblok-
ken lijkt niet voldoende om het on-
derscheid tussen geld en armoede
en autochtoon en allochtoon op te
heffen, getuige de telling van scho-
tel antennes. Ook de Zoetermeer
moderne metrotunnelbuis die mid
den in een woonwijk uit de grond
opduikt zal dit schone doel niet
dienen. Want net zo overdwars als
de Gorzenezen hun SVV omruil-
den voor Feyenoord, zo slaan de
Nieuwe Nederlanders diagonaal
het oude Schiedam over om recht-
streeks naar een grote broer in Rot
terdam te gaan waar alle voorzie-
ningen zijn die zijzelf menen nodig
te hebben.
Kijkend over de ruimte van het
bouwterrein zagen we dat de 4 mo-
lens en katholieke kerktoren
prachtig de ronde vormen van de
oude binnenstad accentueerden.
Teruglopend over de Van Haaren-
laan herinnerde ik me het ongeluk
van de vrachtwagen die op een
klas schoolkinderen inreed. Daar
werd ik toch weer even stil van.
Onderweg langs de Ooievaarsteeg
naar de koffie in cafe van Diggelen
wees Frank me op het bord dat ex-
wethouder Adri Reijnhout voor
zijn kop heeft. Zo groot als een
brug en toch niet te zien vanuit het
erkertje op Schie no. 84.
Het Stadserf dat een wel heel erg
grote pronklijst is voor een basi-
liekje van 3e garnituur,de hoop
weggemoffelde oude stenen waar-
uit Ivanhoe nooit meer weg zal rij-
den, het 'Lijden en leven van Li-
duina' waarin Kor Kegel las dat
Huisman niet alleen decadent was
maar ook grof fout, de Koemarkt
met zijn onbenullige huttenbouw,
de parkeergarage die uitmondt tus
sen een cafe terras en winkelende
voetgangers, de nieuwe Passsage
die het hoogte verschil tussen
Hoogstraat en Broersveld op ver-
rassende wijze ontsluit, het woon-
huis van Biesheuvel, havengorde-
lyup Hadders die het TNT logo
ontwierp, Toth die op de lagere
school niet kon reRenen maar daar
wel miljonair mee is geworden en
nu in een Rolls Royce rijdt en mo-
nopolie speelt met jenever en ha-
ring pakhuizen, Jonker Roelants,
stadsfilmer Jan Schaper, Bas de
sloper die hier een bouwer blijkt te
zijn, de schaduw van de 1001 ba
zar, de dam die het begin was en
het eind.
'Schiedam bouwt aan een buiten-
gewone stad?' De bestuurscursus-
sen van de VNG Vereniging Ne
derlandse Gemeenten lijken van de
middelgrote steden incluis Schie
dam klakkeloos uitwisselbare
woonmodules voor de hedendaag-
se zielloze mens te hebben ge-
maakt. En alleen yupengeld en pri-
ve initiatieven lijken voor kwaliteit
in de stad te kunnen zorgen...
'Schiedam, te klein voor een we-
reldstad en te groot voor een dorp'
Vinex perspex omnium perplex.
Talloze andere verschillen, nog
snellere metro/tram verbindingen,
aanleg A4, hergebruik vrijkomen-
de bedrijfsterreinen, het witte win-
keltje -en vele parallelle herken-
ningen- Fortuna Vlaardingen, fu-
sie zelfstandige Nuts diensten, zie-
kenhuis/gekkenhuis, stadsver-
woesters, teloorgang oude indu-
strieen, Musis, stamkroegen, leeg-
stand oude winkelkern, ambtelijk
morsen en politiek knoeien: ik ben
maar al te blij dat ik een Vlaardin-
ger ben.
De Korenbeurs.
Foto Roger van der Kraan
'Vlaardingers zijn betere mensen maar
Schiedam is een mooiere stad'
Door Frank Willemse
VLAARDINGEN - „Als ik zo
Schiedam zie dan ben ik blij
Vlaardinger te zijn." Zo die zit.
Aan het woord, Peter de Jong,
mijn Vlaardingse gast die ik pro-
beer Schiedam uit te leggen. Kei-
harde woorden die ik opvat als
kritiek op Schiedam. Mijn Schie
dam. Of zie ik dat fout maar zijn
het verhulde complimenten voor
zijn stad Vlaardingen? Zijn stad
die hij gisteren -toen hij mij daar
rondleidde- nog zo afbrandde:
Vlaardingen met z'n mislukte
centrum, nieuwbouw die al weer
oudbouw is. Blunders.
Wiens schuld? Volgens mijn gids
door blunderende politici zonder
visie als wethouder Bas -de Slo
per- Goudriaan van de PvdA of
politieke melkboer Teun de Bruin.
Of de feodale megalomaan burge
meester Heusdens die Vlaardingen
in de vaart der volken wilde opsto-
ten. Een stad vol toekomst met wel
150.000 inwoners; te beginnen met
een hypermodern winkelcentrum:
het Liesveld. Resultaat; de wet van
de remmende voorsprong. Vlaar
dingen krimpt en vorig jaar is het
Liesveld alweer grondij ver-
bouwd. En toch houdt Peter de
Jong van Vlaardingen?
Kwaad, nee meer verdrietig is mijn
Vlaardingse gids als hij zijn dage-
lijkse rondje Vlaardingen loopt.
Wonend in hartje stad aan de Oude
Haven. Buiten wijst hij op wat hij
noemt de Apenrots, hoek Westha-
venkade en Blokmakersplaats. Vol
ergernis wijst hij op de 'Door-
steek' dwars door de aaneengeslo-
ten oude pandenrij van de Westha-
venkade. Het middeleeuwse stra-
tenpatroon gewoon genegeerd
door politici zonder historisch be-
sef. Grootheidswaanzin in de jaren
zestig. In plaats van sierlijke au-
thentieke havenpanden, een weg
dwars door het hart. Het doet mijn
gids huiveren.
En wat staat er nu? Nieuwbouw
van (g)een kwaliteit waar Neder-
land vol mee staat. Zoetermeer,
Spijkenisse, Bijlmer of Liesveld:
zoek de verschillen.
Nog een voorbeeld? Het kolossale
V&D pand midden in het centrum.
Mooi? Ja, maar dan alleen Oost-
Duitsland. Of wat dacht je van het
indrukwekkende viaduct Liesveld
dat feitelijk doodloopt.
Vlaardingen, een langgerekte stad
aan de haven, een lang lint langs
het water richting zee. Vroeger,
nog maar veertig jaar geleden, een
De sloop van het Kolpabad. Veel Vlaardingers verlangen nu naar een nieuw buiten bad. Archieffoto
Roger van der Kraan
levendig oud centrum met winkels,
kroegen en kerken. Maar ook met
een arbeidersbuurt met steegjes*en
hofjes. Daar is Peter geboren. Daar
ergens tussen Liesveldviaduct met
het modeme Veerplein met de
koopbunker van V&D. Als het niet
zo triest was zou je erom moeten
lachen. Je kan er zo mee naar tv—
programma 'Wat kost dat?' of naar
'Bloopers'. Vlaardingen eens een
oud, trots vissersdorp. En nu?
Harde oordelen, harde verwijten
maar Peter de Jong mag het zeg
gen, hij houdt immers zoensveel
van Vlaardingen en zijn inwoners.
Daarom bewaart hij 'alles' over
Vlaardingen, daarom is hij uitge-
ver van boekjes als de Almanak
2001 en redacteur van de Zwart-
Witte Vlaardinger. Hij dicht en
schrijft. Verhalen over vissers, ar
moede maar gezelligheid met een
vleugje weemoed. De melkboer op
de hoek, de stoomfluit van kisten-
fabriek Verburg of de ENCK die
super of fosfaat werd genoemd en
waar zijn pa werkte. Altijd over
gewone mensen, soms hard en ruw
maar altijd recht-door-zee en daar
om ongewoon in deze tijd met z'n
yuppies, koopsompolissen en pri-
veklinieken.
Lopend door Vlaardingen ontmoe-
ten wij, nee hij, op straat allerlei
mensen. Winkeliers, buren en pas-
santen. Mensen die hem kennen
als schrijver of als (over)schilder
van oude reclame teksten op de ge-
vels. Vaak gewone Vlaardingse
mensen die 'effe iets kwijt moeten'
of gewoon een praatje maken. Zo
als Tessa een kordate vrouw met
pensioen. Zij wordt amicaal be-
groet met: „Hai, Tessa ouwe socia
list van de Paasheuvel." De kwie-
ke Tessa begint meteen uit te varen
tegen de stadsbestuurders en klaagt
over de leegstand van winkels in
de Hoogstraat. Als ik vergoeilij-
kend -om haar wat op te beuren-
zeg dat tegenwoordig elke stad
wel 'n dichtgespijkerde Hoogstraat
heeft zonder middenstand waar al
leen Blokker, Zeeman en Halfords
overblijven', riposteert Tessa fel
met: „Wat koop Ik daarvoor, voor-
lopig staan die panden wel leeg,
hoor". Vlaardingse mensen met
het hard op de tong. Ik hou daar-
van; net Schiedammers, zou ik
zeggen.
Peter de Jong is geboren in 1956.
Geboren en getogen in het oude
centrum. Als schoffte van net
twaalf jaar ging hij naar de scheep-
vaartschool om in de voetsporen
van roemruchte zeebonken te kun
nen treden. Van 1968 tot 1978 weg
geweest. Werken op de binnen-
vaart naar Duitsland, in Ierland en
de wereld rond op een zeesleper.
Terug in zijn stad bleek zijn Vlaar
dingen veranderd; een nieuw cen
trum met grote nieuwe wijken vol
met arbeiderspaleizen en beter ge-
situeerde goudkustjes.
Peter ging wonen op de Westha-
venplaats waar vroeger de Slaven-
burgs Bank zat. Hij heeft daar een
van zijn pseudoniemen aan te dan-
ken. Peter Boven de Bank stond
boven zijn alcoholische rekening.
Voor zijn deur twee mooie oude
huisjes met zadeldakjes. Peter be
gint te vertellen over vroeger... en
zal niet meer ophouden. Op de
stoep drie tegels met voetafdruk-
ken van plaatselijke 'beroemdhe-
den'Ted van der Parre -krachtpat-
ser-, Chiem van Houweninge -tv-
schrijver van Zeg eens A- en Ge
rard van der Berg. Wie? Van de
NCRV quiz 'Zo vader, zo zoon'?
Geen tegeltje of straatnaam voor
Vlaardinger Koos Vorrink of Fe-
nand van den Oever.
Niet te vergeten zijn de blunders
van de regenten in de opbouwjaren
vijftig en zestig. Met de nieuwe
brug over de haven werd de Schie-
damseweg verbreed en dus aan een
kant gesloopt. Een-grote-door-
gaande weg met viaduct dwars
door de stad. Alleen jammer dat de
havenfagade hiervoor doorbroken
moest worden en dat de Vondel-
straat in een haakse hoek aan de
andere kant van de binnnenstad
lag. „Zeker een dronken uitvoer-
der", zegt Peter „Drie graden naar
links en en de weg was wel goed
uitgekomen."
Het doet hem pijn doen maar hij
houdt zich groot. Hier is zijn ge-
boortewijk van de jaren vijftig;
met straatjes en stegen. Ingeruild
voor de vooruitgang. Hij noemt het
de Wederafbraak met als symbool
het allerlelijkste gebouw van Ne-
derland: het V&D gebouw van ar-
chitekt Kraaijvanger. Over de
GVD of Gruwelijke Vroom en
Dreesman heeft Peter met z'n vele
aliassen (Har Pekel ing, P.K. van
Ebscheuten of Walt. Wonderland)
een boekje gemaakt. Citaat: „Het
enige gemotoriseerde verkeer wat
we kende was een ijzeren hond van
de waterstoker die eens per week
de straat inreed... Mijn oma woon
de aan de overkant, links daarvan
tante Ger, rechts tante Geert, een
deur verder me ome Aad, naast ons
familie de Licht en de rest van hun
en mijn familie in de Steinstraat,
Wettstraat en Riebeeckstraat." Zo
schrijft hij over z'n jeugd in de
Transvaalbuurt waar nu het win
kelcentrum is.
Voort gaat onze tocht via arbei-
derswijken, havens, mooie of juist
verziekte oude huisjes zoals op de
Korte Dijk. Hij vertelt over de
plannen voor het volbouwen van
het Buizengat.
Eens drukke haven vol met
scheepwerven voor loggers, aken
en klippers. Toen hij als jongetje
opgetogen wachtte op de reusach-
tige golf -die viel meestal wel te
gen- bij de tewaterlating van een
nieuwe schuit. Nu een leeg en ver-
vallen bouwterrein voor luxe
stadsvilla's van meer dan vijf ton.
Kwakkelstein, Kornaat, VMV en
Hoogendijk. Mooie oude namen.
Vlaardingen met zijn vaart en de
sluizen van Delfse Veer: West
landse schaatsers die midwinter
hier de ijzermoppen kopen om als
bewijs in een zakdoek op de rug de
lekkernij heel terug te brengen
voor de boerin. Hier vlakbij het
centrum plots een verstild jaagpad
met het kippebruggetje, twee jaar
geleden gesloopt. Zie hier hoe de
weilanden als een taartpunt zo de
stad in lopen. Alles naadloos en
verstild inelkaar overlopend. Het
water van de Vliet, het gras van de
Broekpolder en het begin van de
let Vlaardingse college van B en W besloot de komst van het li/loermanmuseum tegen te
houden, na protesten over antisemitische uitlatingen in een manuscript van dokter Moerman.
Foto Roger van der Kraan
stad. Vlaardingen meer dorps dan
stads.
Alhoewel even verderop de rijks-
weg en de woonboulevard Hoog-
stad je toeschreeuwt. MacDonalds
torent er boven uit. Ernaast het
Kolpabadterrein met huizen van
deze tijd 'D'Engelse Boomgaert'.
Weer zo'n dure naam uit 'n ge-
schiedenis boekje. Even verderop.
Een prachtige laan van oude bo-
men met kiezelstenen: de boerderij
van Moerman. Nu een enclave te-
midden van lawaaiige nieuwbouw
met lawaaiige namen als Hoogstad
en Meubelboulevard. Dokter
Moerman een echte beroemde
Vlaardinger; vernieuwend onder-
zoeker of kwakzalver van de
eeuw? In elk geval een prachtige
hofstede met opstallen en monu-
mentale duiventil. Toch mag het
oude huis geen Moermanmuseum
worden van de politiek. Vlaardin
gen op zijn smalst: woning op slot
en niet meer naar omkijken.
De V&D, volgens DeJong het lelijkste gebouw van Vlaardingen.
Foto Roger van der Kraan