maasstad
repo
Op herontdekkingtocht in Antwerpen naar P.P. Rubens
■*V
Tentoonstellingen schijnen nieuw licht over veelzijdigheid barokschilder
Alle tentoonstellingen op rij
De 'Rubensvrouw' als
schoonheidsideaal is terug.
Dikke vrouwen met lillend
vette kwabben en gespierde
mannen zijn in. Toch is dat
niet de aanleiding dat de
kunstschilder P.P. Rubens
juist nu in Antwerpen uit het
stof is gehaald en herontdekt
wordt.
6 maart - 13 juni: Rubens-
huis Een huis vol kunst,
Rubens als verzamelaar
6 maart - 14 juni: Museum
Plantin-Moretus: Een hart
voor boeken, P.P. Rubens
en zijn bibliotheek
6 maart - 13 juni: Konink-
lijk Museum Schone Kun-
sten: Van Delacroix tot
Courbet, Rubens ter dis
cussie
5 mei - 1 augustus: Ko-
ninklijk Museum Schone
Kunsten: De uitvinding
van het landschap, van Pa-
tinir tot Rubens 1520 -
1650
12 juni - 12 September:
Rockoxhuis: Rubens in
zwart en wit, reproductie-
grafiek
12 juni - 12 September:
Museum Plantin-Moretus:
Rubens en de boekillustra-
tie, herinrichting van de
museumcollectie
12 juni - 12 September:
Koninklijk Museum Scho
ne Kunsten Copyright Ru
bens, Rubens en de graftek
Voor informatie: (meer-
daagse) arrangementen,
Rubens all in kaarten en
dagkaarten:
Toerisme Vlaanderen en
Brussel
Koninginnegracht 86, Den
Haag
070-4168110
www. toerisme-vlaande-
ren.nl
www. rubens2004. be
Herontdek P.P.
Rubens
mmrnmm
Een huis vol kunst
Antwerpen zindert
van Rubens
L9£
cx27
Standbeeld van Rubens aan de Groenplaats in Antwerpen.
Door Irene Boonekamp
Antwerpen, de stad waar Rubens
thuis was. Zijn ouders zijn afkom-
stig uit Antwerpen, hij heeft er het
grootste deel van zijn leven ge-
woond en gewerkt, zijn huis en
grafmonument staan in Antwerpen
en zijn standbeeld torent hoog bo-
ven de Groenplaats uit. Rubens is
van Antwerpen, toch voelt het ook
of hij een beetje van Holland is.
Behoorde Antwerpen, tijdens Ru
bens' leven, niet tot de Zuidelijke
Nederlanden. En was het niet Ru
bens zelf die rond 1625 diplomati-
sche onderhandelingen voerde
over vrede met de Noordelijke Ne
derlanden!
In Antwerpen is vorig jaar een gro-
te enquete gehouden onder Belgi-
Madonna met kind. Uitverkoren door het Nederlandse publiek.
werpen voortijdig op z'n kop.
Depauw: „Lille wilde in het kader
van culturele hoofdstad 2004 een
grootse overzichttentoonstelling
van Rubens organiseren. We voel-
den er niet voor om een jaar dan
volgend jaar achteraan te komen,
hebben daarom ons evenement een
jaar naar voren geschoven."
Stadsbesturen van beide steden
staken de koppen bij elkaar en bo-
den elkaars diensten en schilderij-
en aan. Zo staat niet alleen Lille dit
jaar in het teken van Rubens, maar
ook Antwerpen, zij het in een bij-
zondere, tot nog toe onbekende
weerspiegeling van deze kunste-
naar. Maar liefst zeven tentoonstel
lingen zijn gewijd aan de veelzij
digheid van de schilder. Want je
kunt veel over Rubens zeggen, van
z'n werk houden of niet, maar
veelzijdig, dat was ie. Niet alleen
maar schilder van Rubensiaanse
vrouwen en gespierde bijbelpromi-
nenten. Niet alleen schepper, maar
ook verwoed verzamelaar en zelfs
handelaar in kunst. Intellectueel en
actief diplomaat op het internatio-
leven van Rubens belicht en vol-
gens Depauw, de meest internatio-
nale uitstraling heeft. „Uit 45 in-
stellingen vanuit de hele wereld
hebben we topstukken uit zijn ver-
zameling terug naar de woning van
de kunstenaar weten te halen.
(waaronder en aantal uit Rotter-
dams Boijmans van Beuningen)
Eennce-in-a-lifetime-experience,
uitgesloten zo'n tentoonstelling
nog eens te herhalen. Rubens was
een seigneur, een lord, die contac-
ten met staatslieden en het hof had.
Met passie voor kunst maar ook
hang naar status, wilde hij bij hem
thuis z'n gasten imponeren met
kunst. Met antieke gebruiksvoor-
werpen, munten, medailles en
schilderijen van zowel hemzelf als
van werken van zijn grote voor-
beelden Titiaan, Tintoretto, Vero
nese, Holbein en Elsheimer en
door hemzelf vervaardigde kopie-
en van Brueghel de Oude. De ka-
mers in het huis hebben we zoveel
mogelijk ingericht zoals ze er in-
dertijd uitgezien moeten hebben en
de kunstwerken op exact dezelfde
geen ontdekking. Wij wisten al
lang dat dit schilderij bestond,
maar niet waar het zich bevond.
Het is pas geveild voor 77 miljoen
euro. Zoveel geld voor een schil
derij, het blijft onkies, we hebben
10 seconden meegeboden, helaas!
Het Rubenianum heeft een gespe-
cialiseerde bibliotheek over kunst
vanaf de late middeleeuwen tot de
achttiende eeuw, waarbij kunst van
de oude Nederlanden centraal
staat. Naar schatting 40.000 boe
ken, overdrukken, tentoonstelling
en veilingcatalogi en 141 lopende
tijdschriften staan de bezoeker ter
beschikking. Een fototheek omvat
circa 200.000 afbeeldingen.
„Nog steeds worden er in het Ru
benianum nieuwe ontdekkingen
over Rubens gedaan. Zo is onlangs
geconstateerd dat veel schilderijen,
waarvan men altijd dacht dat ze
van Rubens waren (hij signeerde
nooit, 'het beeld is mijn signatuur')
door Antoon Van Dyck zijn ge-
schilderd. Maar wel onder toezicht
en in opdracht van Rubens. Daar-
kon uitmaken van de bibliotheek
van een grand seigneur. De ten
toonstelling is geintegreerd in het
permanente aanbod van het Muse
um Plantin Moretus (waaronder op
de eerste etage de fraaie, indruk-
wekkende bibliotheek van de Mo-
retussen).
In de vitrines liggen brieven van
Rubens zelf Aan Casperius Ge-
vartius: 'Beminde vriend, nu mijn
latijn sleets begint te worden
schrijf ik maar verder in het Neder-
lands') boeken door Rubens zelf
geillustreerd en verder schoolboe-
ken en atlassen. Medische-, botani-
sche-biologische-astronomische-
wiskundige- en andere weten-
schappelijke publicaties. Werken
over geschiedenis en politiek, taal
en stijl, antieke en Neolatijnse lite-
ratuur, geschriften over antieke en
christelijke archeologie, en over
numismatiek. .Indrukwekkend is
het Boek der Lijkwaden, nr. 40,
het boek Roma sotterranea, nr. 39,
handelt over de ontdekking van het
oude Christendom in de catacom-
ben de regel der vijf ordens der ar-
sche en Nederlandse bewonderaars
van deze barokschilder. De Belgen
kozen unaniem het schilderij de
'Kruisafneming' (Onze Lieve
Vrouwekathedraal) de Nederlan-
ders voor de 'Madonna met kind'
(Rockoxhuis). Carel Depauw
hecht aan het oordeel van de Ne-
derlanders: „Ongekleurd en zui-
ver. Ik verdenk die Vlamingen er-
van dat ze een soort gestuurde
emotionaliteit uiten." Depauw is
directeur van het Antwerpse muse
um Rubenshuis en artistiek coordi
nator van de 7 tentoonstellingen
die voor de komende maanden zijn
georganiseerd in Antwerpen. Iede-
re tentoonstelling belicht een ande
re kant van de veelzijdigheid van
Antwerps mooiste monument, P.P.
Rubens.
Een jaar eerder dan gepland. Om
de paar jaar organiseert Antwerpen
een groot cultureel evenement met
uitgediept thema. Voor volgend
jaar stond de herontdekking van P.
P. Rubens gepland. Maar de
Noordfranse stad Lille zette een
streep door de planning en Ant-
i.
Kruisafname. Uitverkoren door het Beigische publiek.
nale politieke forum, verzamelaar
van een schitterende collectie boe
ken, munten en gesneden stenen.
Hij liet dikwijls anderen zijn schil
derijen afmaken of zelfs helemaal
maken waarbij hij slechts orkes-
treerde. Ontwerper van gravures
en kartons voor wandtapijten, de
eerste die in die tijd zijn kunstwer
ken kopieerde of het kopieren en
nagebootst door veel contemporai-
ne, latere en moderne schilders. De
'uitvinding' van het landschap in
schilderijen is ontstaan in Antwer
pen, Rubens speelde er een belang-
rijke rol in. Hij bedacht vernieu-
wingen in de grafiektechnieken en
illustreerde oude boeken. Aan al
die eigenschappen zijn de komen
de maanden in verschillende mu-
sea van Antwerpen tentoonstellin
gen gewijd: Het Koninklijk Muse
um voor Schone kunsten, de geres-
taurerde patricierswoning Rockox
huis, het Museum Plantin Moretus
en natuurlijk het huis aan de Wap-
per lange tijd het woonhuis van
Rubens en nu als museum inge
richt, het Rubenshuis. Het huis,
waar we aanwezig zijn bij de ope
ning van de tentoonstelling 'Een
huis vol kunst. Rubens als verza
melaar'.
Binnenpiepen in de woning van
Rubens, waar de tentoonstelling
'Een huis vol kunst, Rubens als
verzamelaar' ook de manier van
plekken gehangen. We zijn erg
trots dat we de toppers uit z'n ver-
zameling, zoals het portret van zijn
eerste echtgenote Isabella Brant
van Antoon Van Dyck, de fabuleu-
ze collectie cameeen (in het kabi-
netto secreto, kamer 3), de teke-
ning van de Egyptische mummie
en kist en de maar liefst 17 schil
derijen van de straatarme Brou-
wers, allemaal voor het eerst even
'thuis hebben'. Vooral dankzij het
speurwerk van het Rubenianum
Het Rubenianum ligt aan de fraaie
renaissancetuin van het Rubens
huis en is een kenniscentrum dat
informatie verzamelt vanuit de ge-
hele wereld over de oude Vlaamse
beeldende kunst tot 1800. Het Ru
benianum geeft een 27- delige ca-
talogus uit over Rubens' werk, ge-
baseerd op de Rubensdocumenta-
tie die meer dan 2500 werken be-
treft. Tot op heden zijn er 17 delen
verschenen.
Via internet kunnen gegevens ge-
raadpleegd worden over de werken
van Rubens in Vlaanderen. Ook de
schilderijen die er in het verleden
te zien waren, worden behandeld.
Info:www.rubens2004.be.
In het Rubenianum, zegt Depauw,
„Zitten de echte vorsers. Nergens
ter wereld is de informatie over
Rubens zo volledig en deskundig
aanwezig. Het schilderij van Ru
bens 'Moord op de onschuldige
kinderen' dat onlangs werd aange-
kondigd als een nieuwe ontdek
king en in Oostenrijk gevonden,
was voor ons, het Rubenianum
om komen er nu de namen van bei
de schilders op. Minder waarde-
vol? Dat denk ik niet. Van Dyck
was beste leerling, medewerker en
tenslotte grootste concurrent van
Rubens."
De tentoonstelling 'Een hart voor
boeken. Rubens en zijn biblio
theek' is wellicht de meest bijzon-
dere tentoonstelling. De recon-
structie en tentoonstelling van Ru
bens' boeken wordt gehouden in
de schitterende voormalige huis/
drukkerij van drukker-uitgever
Christoffel Plantijn en zijn schoon-
zoon Jan Moretus. In opdracht van
de zoon van Jan Moretus, Balt-
hasar, een goede vriend van Ru
bens en later eigenaar van het be-
drijf, vervaardigde Rubens veel fa-
milieportretten en illustreerde hij
veel boeken. In het museum han-
gen ook 17 schilderijen van Ru
bens. Curator van de tentoonstel
ling, Marcus de Schepper: De boe-
kenverzameling van Rubens, in-
dertijd een van de grootste van de
Zuidelijke Nederlanden, weerspie-
gelt zijn persoonlijkheid. Hij las
erg veel en liet zich' tijdens het
schilderen dikwijls voorlezen. De
getoonde selectie boeken uit zijn
bibliotheek is een primeur en re-
sultaat van decennialang speur
werk van Rubensbibliograaf Pros
per Arents."
Fraaie illustraties, belangrijke au-
tografen, versierde boekbanden,
hoogtepunten uit de drukkunst van
de 16e en vooral 17e eeuw illustre-
ren wat vier eeuwen geleden deel
chitecture uit 1562, nr 33, is vierta-
lig, iedere taal in een ander letter-
type. Het zwaarste (15 kg), duurste
en meest bijzonder boek is onge-
twijfeld de 'Hortus Eystettensis'
uit 1613, nr. 63a. Marcus de
Schepper: Het Hoogtepunt van
de gehele botanische boekillustra-
tie. Alle bloeiende planten uit Eu-
ropa, het verre oosten en Amerika
uit die tijd worden erin afgedrukt
(367 afbeeldingen) en beschre-
Naast de tentoonstellingen zijn er
ook speciale Rubenswandelingen
door het Antwerpse georganiseerd
die, zoals de informatie vermeldt:
'de wandelaar verleiden met het
omvangrijk Rubens erfgoed dat
parelt in straten, musea en monu-
mentale kerken van Antwerpen'.
Kerken door Rubens aangekleed
met immense barokke schilderijen.
Kunstwerken in een omgeving,
waarvoor ze bedoeld waren. Na de
80-jarige oorlog, waarin veel was
verwoest, werden kerken her- en
gebouwd en die moesten aange
kleed worden. Rubens heeft zich er
kunnen uitleven. Vooral de schitte
rende Pauluskerk, eindelijk uit de
steigers, is de moeite van een be-
zoek waard. Voor velen mooier
dan de O.L Vrouwe Kathedraal,
voor iedere Rubensliefhebber een
must.
Museum Plantin Moretus met tuin.
Gedurende de tentoonstellingen
wordt er dagelijks evenementen
lunch-wandelvoordrachten, rond-
leidingen met een gids, randten-
toonstellingen in de Caroluskerk,
voordrachten, lezingen en diverse
activiteiten voor kinderen georga
niseerd.
Wie nog tijd over heeft kan de ten
toonstelling 'Van Delacroix tot
Courbet, Rubens ter discussie' in
het Koninklijke Museum voor
Schone Kunsten bezoeken. Voor
een leek echter niet al te gemakke-
lijk de opzet van de tentoonstelling
te herkennen. Curator Leen de
Jong:,, In het begin van de 19e
eeuw moesten kunstenaars kleur
bekennen: voor of tegen Rubens.
In de discussie werd Rubens be-
schouwd als iemand die kleur bo-
ven tekening stelde. Aanhangers
van een klassieke vormgeving be-
keken dit argwanend. Voorroman-
tische kunstenaars, zoals Delacro
ix, was Rubens de meester die ze
moesten evenaren. De realisten,
met Courbet voorop, verkozen eer
der de schilder Jordaens. Voor de
tentoonstelling zijn veel schilderij
en uit Frankrijk overgekomen, in
ruil voor werken van Rubens uit
eigen collectie.
Denk je aan Rubens dan zie je
vrouwelijke voluptueuze naakten.
Afschuwelijk of prachtig, iedereen
zal het erover eens zijn, dat hij
kennis had van de anatomie van
het menselijk lichaam. Daar wilde
hij zich ook op laten voorstaan.
Tijdens zijn Italie periode heeft hij
zich uitgebreid verdiept in het
menselijk lichaam, in die tijd niet
erg gewoon. Later terug in Ant
werpen wilde hij zijn kennis graag
tonen, wat een mens van de wereld
hij was. Hij' zette in deze periode
expres mannen met hun rug naar
de toeschouwer, een rug waarin
spieren en bloedvaten duidelijk
zijn waar te nemen. Kennis, maar
ook voorliefde voor het ontblote li
chaam. Als verwoed kunstverza-
melaar kocht hij dikwijls mooie
schilderijen, om ze daarna zelf hier
en daar te veranderen. Zoals het
schilderij Driekoningenavond
(naar Maarten van Cleve), dat mo-
menteel in de tentoonstelling 'Ru
bens als verzamelaar' te zien is (nr.
53). De dame, in het centrum van
het schilderij, was aanvankelijk
geschilderd in een kuise jurk, Ru
bens heeft de jurk van boven open-
gescheurd om zo de ontblote boe-
zem in beeld te brengen. Seksis-
tisch? Nou eh.als je het schilderij
goed bekijkt, daar rechts op de
voorgrond die man die daar wijd-
beens zit? Het jongetje staat toch
wel op een heel vreemde manier
tussen de knieen van de man ge-
klemd!
Bekend als Peter Paul Rubens,
maar ook als Petrus Paulus, Pieter
Pauwel, Pedro Paulo en Pietro
Pauol. In ieder geval wordt in 1577
op 28 juni, de feestdag van de
apostelen Petrus en Paulus in Sie-
gen, Westfalen, op 300 km van
Antwerpen, als zesde van de zeven
kinderen uit het huwelijk van Jan
Rubens en Maria Pypelinck zoon
P.P. geboren.
Sinds 1589 verblijft hij in de
Spaanse Nederlanden, Antwerpen.
Zijn eerste werken zijn kopieteke-
ningen naar de grote meester Hol
bein, P.P. is dan 13 jaar. Van 1600
- 1608 studeert hij in Italie waar hij
leert bij zijn grote meester en
grootste voorbeeld Titiaan.
Sinds 1608 terug in Antwerpen, hij
trouwt met Isabella Brant, die
vroeg overlijdt. In 1630 hertrouwt
hij met Helene Fourment. Zijn
echtgenotes schonken hem in to-
taal zeven kinderen.
De meest markante Vlaamse sinjor
ooit: Carel Depauw: Absoluut ge
nie van de gehele Westerse schil-
derkunst. Rubens slaagde erin om
een soort beeldtaal te ontwikkelen
die in die tijd erg aansloeg en die
door hem geschilderd werd in een
soort saus, die een enorme aantrek-
kingskracht had in Spanje, Enge-
land en Vlaanderen. Zelfs zo erg
dat vooraanstaande personen in
Nederland aan Rembrand vroegen
Rubensiaals te gaan schilderen,
hetgeen nooit uit de verf is geko-
men."
Hoewel Rembrand en Rubens dik
wijls met elkaar vergeleken wor
den tonen ze weinig overeenkom-
sten. Goed, ze hebben beiden een
kruisafname geschilderd.
Rembrandt de zoon van een mole-
naar, Rubens groeide op tussen de
elite en notabelen. Rembrandt in-
getogen, Rubens flamboyant. Ru
bens onderhield nauwe contacten
met koningen, prinsen en heersers
in de belangrijkste Europese lan-
den. Dat maakte hem nog voor zijn
dood beroemd en steenrijk; hij had
een prachtig kasteel, was gerid-
derd, geadeld en bezat een schat
aan kunstwerken. Rembrandt stierf
onbekend en straatarm. Rembrandt
werd dan ook niet gevraagd te
schilderen. Rubens daarentegen
werd internationaal gesmeekt be-
paalde schilderwerken te maken.
Rembrandt, geboren in 1606, was
van een generatie later, bewonder-
de Rubens en trachtte hem zelfs
even te evenaren, de be wondering
was niet wederkerig
Tentoonstellina 'Een hart voor boeken', nr. 13: Gravures van voorname gevels in Genua, van de hand van Rubens zelf.
Portret van de echtgenote van Rubens, Isabella Brant, te zien in
de tentoonstelling 'Rubens als verzamelaar'.
