rc
ipc
llrtillf
Kubuswoningen ooit bedoeld als stedelijk dak
Functie als verbindingsroute kwam
door geldgebrek nooit uit de verf
CT|(§) CX90
ROTTERDAM - Het beeld van Rotterdam bestaat vooral uit grote gebou-
wen. De Euromast, de Erasmusbrug en hoogbouw bepalen de skyline en
daarmee het gezicht van de stad. Toch is er nog een ander bouwwerk dat
diep verbonden is met de identiteit van Rotterdam. Vele duizenden bin-
nen- en buitenlandse toeristen per jaar bezoeken het complex aan de
Blaak en het is te zien op vele ansichtkaarten. De Kubuswoningen van ar
chitect Piet Blom worden door veel Rotterdammers over het hoofd gezien
maar wekken bij de vele toeristen nog vaak verbazing.
Niet uit de verf
'*ltwr*p
De bomen van het Blaakse Bos
door Jaap Proost
foto's Dick Sluijter
Na lang puzzelen had Blom eindelijk zijn ontwerp klaar; woningen als bomen, een
wooncomplex als een woud, waar daken bij elkaar een groot stedelijk dak vormen.
waar niets gebeurde. Volgens Blom wa-
ren woonwijken een sociaal leeg volume
geworden waar het dag en nacht dood
was. Hij wilde dat kinderen onder zijn
woningen speelden. Waar gewoond ge-
werkt en gewinkeld kon worden. Waar je
een praatje kon maken met je buurvrouw,
kon lummelen en bejaarden rustig kon-
den lopen.
„De Blaakoverbouwing vormt een scha-
kel tussen een aantal bouwwerken die te-
samen de wederopbouw tot stand bren-
gen van het gebied van rond de Oude Ha
ven" zei de architect eens in een inter
view. „Het voor publiek toegangkelijke
gedeelte van de brug bestaat uit een grote
variatie van routes. Van langzaam oplo-
pende hellingen, veel pleintjes en heel
bijzondere trappen. Aan de kop van de
Oude Haven vormt zich een groot terras
aan het water omgeven door horeca, klei-
ne woningen, hellingen en promenades.
Winkeltjes en woningen begeleiden de
weg over de brug. De Blaakoverbouwing
is het spectaculairste onderdeel van heel
de herinrichting van het gebied rond de
Oude Haven. Op deze belangrijke stadse
slenterroute heb je een prachtig uitzicht
over de stad en de rivier."
De architect noemde de kubuswoningen
een oase in de stad. Maar zestien jaar na
de oplevering van de woningen is er veel
veranderd. Bij de bouw is teveel op de
materialen bezuinigd, waardoor in 1995
de daken gingen lekken. De meeste win-
kels onder de paalwoningen staan leeg.
Als toeristen de woningen komen bezich-
tigen worden ze vaak getroffen door de
desolate sfeer van het complex. Piet
Blom maakt dit nu allemaal niet meer
mee. De architect overleed in 1999 aan
een hartsilstand op vakantie in Denemar-
ken. Zijn boom woningen aan de Blaak
werden wereldberoemd. Toch heeft hij
na de bouw van de kubuswoningen aan
de Blaak tien jaar geen werk gehad. Hij
voelde zich vaak ondergewaardeerd en
niet geschikt voor de zakelijke bouwwe-
reld. Vaak gingen projectontwikkelaars
met zijn ideeen aan de haal of werd er be
zuinigd op de materialen. „Ik ben een
bouwvakker. Een van de ergste euvels
van de architectuur is dat het zo vaak om
esthetica gaat. Ik vind de menselijke as-
pecten het belangrijkste", verklaarde
Blom ooit in een interview.
Hollandse voorbeeld.
De term 'identifying device' is afkomstig
van Aldo van Eyck, de leermeester van
Piet Blom. Van Eyck doelde met de term
op monumentale herkenningspunten, oud
of nieuw, die structuur geven aan de ano-
nieme stad. Dat was precies wat Blom
wilde. In een grootstedelijke omgeving,
gedomineerd door verkeersaders, deels
kaal gebombadeerd, paste een spectacu-
lair gebaar. Samen met het Witte Huis en
de Oude Haven werd dit deel van Rotter
dam weer zichtbaar. De combinatie van
spektakel en intimiteit, van klein- en
grootschaligheid, is zo kenmerkend voor
het kubuscomplex. Het geheel was feite-
lijk een voetsgangersbrug naar de Oude
Haven. Blom wilde een aangenaam, in-
tiem verblijfsklimaat onder de kubussen.
Hij hoopte dat het aantrekkelijk genoeg
was om mensen te verleiden tot trapklim-
men.
De functie als verbindingsroute kwam
nooit uit de verf doordat geldgebrek een
aantrekkelijke inrichting van de openbare
ruimte in de weg stond. Blom geloofde
zelf niet in een verbindingsfunctie van
een bebouwde brug. Hij stelde zelfs een
onderdoorgang voor. Dat gebrek aan ge-
loof is in het ontwerp terug te zien. De
route is niet erg logisch met onduidelijke
looplijnen en verborgen trappen. Van
buiten is van enige afstand niet te zien dat
het complex te doorlopen is. Verder ligt
het ook niet op een logische route van de
binnenstad naar De Oude Haven. Door
gebrekkige stedenbouwkundige coordi-
natie vanuit de gemeente is de biblio-
theek een barricade. Om dit te veranderen
zijn grote ingrepen noodzakelijk. Vooral
het beter zichtbaar maken van de entrees
en het scheppen van een aantrekkelijker
klimaat random de entrees is hoog nodig.
Het gebied onder kubussen zou wel aan
trekkelijker gemaakt kunnen worden
door een meer verzorgde inrichting. Het
probleem alleen is dat de commerciele
ruimtes te klein blijven om winkels te
trekken. Als entree naar de Oude Haven
zal het complex waarschijnlijk nooit
goed functioneren, de voetgangers zullen
per defenitie de kortste weg zoeken. Het
is misschien wel beter het complex als
'landmark' zo goed mogelijk te consen-
veren en de openbare ruimte meer als
verblijfsruimte dan als doorgangsruimte
vorm te geven. Cruciaal is een goede,
liefst (semi-)openbaare bestemming voor
de voormalige Academie van Bouw-
kunst, die levendigheid onder de kubus
sen zal brengen."
Brim: S. Hiddema; 'Piet Blom en de
kunst van het bouwen
De Kubuswoningen van architect Piet Blom worden door veel
Rotterdammers over het hoofd gezien maar wekken bij de vele toeristen
nog vaak verbazing.
tigen op de eerste rij komen, met uit
zicht op het water."
Een deel van de opdracht was het bou
wen van een voetgangersverbinding tus
sen het plein van de bibliotheek en de
Oude Haven. Blom ontwikkelde een brug
die de twee gebieden met elkaar verbond.
Op de brug over de Blaak zouden de ku
buswoningen komen en een prominade,
waarbij Blom zich een twintigste eeuwse
Ponte Vechio voorstelde. Om mensen ge-
bruik te laten maken van de brug, wilde
Blom de bebouwing van de brug zo spec-
taculair mogelijk maken. Het moest er
volgens de architect uit zien als een ker
mis, zodat een kind tegen de moeder zou
zeggen: „Kijk mammie, wat gek"
Voor onconventionele architectuur was
de gemeente bij Piet Blom aan het goede
adres. De architect was opgegroeid in de
Jordaan als oudste zoon van een aardap-
pelhandelaar. Wat hij zag in zijn jeugd in
de Jordaan, miste hij in de latere modeme
aichitectuiir. De canibinatie van wonen.
werken, winkelen en leven tegelijk. De
gezelligheid en het sociale van de Jor
daan wilde hij vertalen in modeme archi
tectuur. Bewoners moeten plaatsen heb-
ben waar ze contact met elkaar kunnen
hebben. De kubuswoningen waren niet
de eerste paalwoningen die Blom ont-
wierp. Toen de architect van de gemeente
Helmond de opdracht kreeg om een cul-
tureel centrum te maken, wilde Blom dit
alleen doen als het centrum gecombi-
neerd werd met een aantal woningen. Zo
zou het centrum meer draagvlak hebben
en dichter bij het volk staan. De architect
discussieerde met de inwoners van Hel
mond over hoe zij wilden wonen. Na een
urenlang gesprek merkte een stugge ar-
beider op of hij niet beter bomen kon
-bouwen in plaats-van woningen. Deze
opmerking trof Blom als een bliksem-
straal.
Twee weken lang werkte de architecht
koortsachtig aan het idee. Hij bouwde
modellen van lucifers en luciferdoosjes.
Na lang puzzelen had Blom eindelijk zijn
ontwerp klaar: woningen als bomen, een
wooncomplex als een woud, waar daken
bij elkaar een groot stedelijk dak vormen.
Dit idee van wonen werd tevens zijn mot
to: woningen als een stedelijk dak. Voor
de kubuswoningen in Rotterdam verfijn-
de Blom zijn idee dat hij in Helmond rea-
liseerde. Hij maakte woningen in de
hoogte en een soort dorpsplein daaron-
der. Zijn ideaal van een bruisende, leven-
dige wijk, zoals zijn Jordaan, wilde hij
toepassen op de Blaak. Er moesten win
kels en werkplekken komen om het ge
heel bij de stad te betrekken. De architect
had een hekel aan de doorsnee woonwijk
„Je kan de kubuswoningen op twee ma-
nieren zien. Als logo en als 'identifying
device" ,aldus Jean-Paul Baeten, werk-
zaam bij het Nederlands Architectuur In-
stituut „Als logo omdat de woningen een
abstract grafisch teken voor de stad Rot
terdam zijn. De ongewone vorm geeft het
complex een grote herkenbaarheid en
daarmee een toeristische betekenis. De
euromast en de kubuswonigen zijn we-
reldwijd herkeningstekens voor Rotter
dam zoals het Atomium een herkenings-
teken voor Brussel is. De kubuswonigen
zijn in Japan door de jaren heen onder-
werp geweest van veel tijdschriftpublica-
ties en er zijn verschillende kubuscom-
plexen gebouwd, geinspireerd door het
De Blaakoverbouwing is het spectaculairste onderdeel van heel de herinrichting van het gebied rond de Oude Haven.
4 4
Voor onconventionele bouw was de gemeente bij Piet Blom aan het goede adres.
Het verhaal van de Kubuswoningen
begint in 1978. In dat jaar kreeg Piet
Blom (1934-1999) een studieopdracht
van de gemeente Rotterdam om een
schetsontwerp te maken voor de
Blaak. De gemeente wilde eindelijk wat
doen met het stuk grond dat al veertig
jaar braak lag. Omdat de stad in de
wederopbouw vol was gezet met zake
lijke, functionele bouw wilde de toen-
malige wethouder Mentink van Volks-
huisvesting en Ruimtelijke Ordening
avontuurlijke bebouwing aan de
Blaak. Mentink formuleerde de op
dracht als volgt: „Op deze historische
plek, een van de oudste stukjes van
Rotterdam, moeten speelse huizen ko
men, zodat het langs het water weer le-
vendig wordt. Er moet gebouwd wor
den, zodat de wat minder draagkrach-
Een doorkijkje vanuit het kubuswoningenproject op
de Willemsbrug.
Piet Blom geloofde zelf niet in een verbindingsfunctie van een bebouwde brug. Hij stelde zelfs een onderdoorgang voor. Dat
gebrqk aan geloofis in het ontwerp terug te zien.
