Onderaardse mysteries op een steenworp van Nederland
a
s
I
Wegen van herinnering in Belgische Oostkantons
Op pakweg 200 kilometer van de Randstad is een mysterieuze onderaardse wereld te bezoeken
die zijn weerga niet kent. Het domein van de Grotten van Han is gelegen in een dorp, iets ten zui-
den van Luik. Normaal telt het dorp Han-surs-Lesse iets meer dan 900 inwoners maar tijdens de
openingstijden van de grotten (vanaf 3 april elke dag van 10.00 tot 12.00 en van 13.30 tot 16.00
uur), stroomt het kleine dorpje vol met belangstellenden die het hart van moeder aarde in willen
duiken.
ti
v*
r
W
Het oostelijk deel van Belgie,
beter bekend als de Oostkan
tons, is een vergaarbak van
bezienswaardigheden, na-
tuurschoon en historie. Voor
de vroegste geschiedenis is
het in Luik gevestigde Arche-
oforum de aangewezen plaats
om een beeld te geven van
9000 jaar voorbije geschiede
nis.
door Ank Herstel
lometer naar de ingang van de grot
brengt. Ook al is het buiten hartje
zomer, in de grotten heerst het hele
jaar een temperatuur van 13 gra-
den, gepaard aan een zeer grote
luchtvochtigheid. Warme kleding
Om in de grotten te geraken ver-
trekt er vanuit het dorpscentrum
een klein, meer dan honderd jaar
oud, pittoresk treintje, die de be-
zoekers over een traject van vier ki-
is dus aanbevolen.
De oorsprong van de grotten is ge
legen in de rivier de Lesse die door
schuren en erosie van de kalksteen-
rotsen het natuurwonder liet ont-
staan. De grotten werden om-
i "v^-^
A-
Bezoekers gaan de grotten binnen door de Trou
au Salpeter, een vroeger verdwijngat van de
rivier.
Het naast de grotten gelegen wildpark herbergt een groot aantal wilde dieren.
foto's: Domaine de Han sur Lesse
streeks 1771 voor het eerst verkend
en in de negentiende eeuw was het
er een komen en gaan van weten-
schapsmensen, schrij vers, toeristen
en avonturiers. Bij het licht van
toortsen werden zij rondgeleid
door gidsen die na hun werk door-
gingen met zoeken en steeds nieu-
we galerijen ontdekten. De grotten
zijn sindsdien bijna doorlopend be-
zocht en onderzocht door archeo-
logen, speologen, duikers en ande-
re wetenschapsmensen.
Ruim twee eeuwen na de eerste
ontdekking waren in 1991 circa
vijftien kilometer! galerijen en za-
len ontdekt die jaarlijks meer dan
300.000 bezoekers doen verbazen.
Het traject voor bezoekers is onge-
veer drie kilometer lang en hoewel
er over het gehele parcours onge-
veer 400 treden belopen dienen te
worden is het traject makkelijk be-
loopbaar.
De kalksteen waarin de grotten van
Han zijn uitgeschuurd dateert uit
het primaire tijdperk, ongeveer 360
miljoenjaargeleden. In die periode
was dit grondgebied overstroomd
door de zee. Kalksteenrots ont-
stond door opeenstapeling van zee-
organismen zoals koralen, schelp-
dieren enzovoorts. Deze hoopten
zich langzaam op de zeebodem op
in horizontale lagen die boven el-
kaar kwamen te liggen. Iedere laag
is van de andere gescheiden door
een tussenruimte die bestaat uit
zachter materiaal.
Als gevolg van verticale opwaartse
druk uit het binnenste der aarde
kwamen de afzettingen aan de op-
pervlakte. Er ontston-
den bergen en de kalk-
steenrotsen gingen
scheuren. Deze natuur-
lijke scheuring maakte
de kalksteenmassieven
erg doordringbaar en
lag hiermee aan de oor
sprong van de grotvor-
ming. Er ontstonden
holten. Het koolzuur-
houdende water drong
zich door in de kalk-
steenwanden en loste
de kalksteen op. Hier-
door ontstonden grote
holten. Naarmate de scheuren bre-
der werden baanden zich steeds
grotere hoeveelheden water een
weg die samen met de aarde en
steentjes als schuurmiddel inwerk-
ten op de wanden. Door de bewe-
gingen van het terrein en het water
werd de structuur van de rotsen
aangetast en deden zich instortin-
gen voor. Hierdoor ontstonden de
uitgestrekte zalen die geleidelijk
droog kwamen te liggen en ver-
steenden.
Als de rivier uit een onderaardse
galerij verdween dan begon zich
daar decoratieve kalkafzetting te
vormen. Regenwater met koolzuur
kwam in aanraking met de boven-
wand van een galerij en begon te
verdampen. Tijdens die reactie ver-
anderde de opgeloste kalk in kals-
paat (calciet), dat zich afzette op
het uiteinde van een druppel waar
een minuscule kristallijne ring ont-
stond. Druppel na druppel regen al
die kleine schijfjes zich aan elkaar
en langzaam werd het oorspronke-
lijke, broze pijpje dikker en langer
tot het een stalactiet werd. Tegelij-
kertijd vielen er waterdruppels van
de boven wand op de grond. Ook
daar zette het kalkspaat zich af en
vormde zo op de grond een stalag-
miet. De groeisnelheid van de sta-
lactieten en stalagmieten loopt
sterk uiteen. De gemiddelde groei
is ongeveer 4 tot 5 centimeter per
eeuw. Onderzoek heeft aange-
toond dat de meeste kalkafzettin-
gen in de laatste 10.000 jaar zijn
ontstaan.
De kalksteenformaties in de grot
ten van Han hebben fabelachtige
vormen aangenomen. Gordijnen,
zuilen en stalagmietstromen, zijn
zo maar enkele van de verscheide-
ne vormen. Bezoekers gaan de
grotten binnen door de Trou au
Salpeter, een vroeger verdwijngat
van de rivier. Overigens worden de
grotten altijd onder leiding van
deskundige gidsen bezocht. Bij de
Belgisch-Romeinse galerij, links
van de ingang zijn momenteel ar-
cheologische opgravingen aan de
gang. De onderaardse zalen deden
in de prehistoric al dienst als
schuilplaats voor mens en dier. Via
diverse zalen en galerijen worden
bezoekers naar de Zaal van de
Mysteries geleid. De formaties zijn
vaak genoemd naar hun ontdek-
kers of datgene waar ze het meeste
oplijken. Zo zijn er de Zuilen van
Alhambra, in de vorm van een ti
ara, de Galerie van de Avonturiers,
naar de dorpelingen die deze zaal
ontdekten.
Steeds opnieuw worden bezoekers
door deze wonderlijke onderaardse
wereld geprikkeld met vormen,
kleuren en oeroude resten van le-
ven. Uiteindelijk komt het gezel-
schap in een grote zaal waar de ri
vier de Lesse doorheen stroomt.
Met een bootje wordt het laatste
traject afgelegd en na het enorme
gegalm van het traditionele kanon-
schot mag iedereen bij de aanleg-
steiger uitstappen.
Wie wil weten wat er in de afgelo-
pen eeuwen allemaal gevonden is
aan archeologisch materiaal kan de
opgegraven vondsten bewonderen
in het Museum van de Onderaardse
Wereld in Han-sur-Lesse. Op de-
zelfde plek vanwaar de trein ver-
trekt naar de grotten, vertrekt een
'safari-car'. Met deze safariwagen
is het mogelijk om het naast de
grotten gelegen wildpark te bezoe
ken. Dit park beslaat een opper-
vlakte van 250 hectare en herbergt
een groot aantal wilde dieren. Deze
dieren hebben oorspronkelijk dit
gebied bevolkt. Herten, reeen,
everzwijnen, bruine beren, bizons,
oerossen, wilde paarden en steen-
bokken, ze zijn allemaal zonder
enig gevaar, van dichtbij te obser-
veren.
Wie er niet genoeg kan krijgen om
iets leerzaams op te steken, kan
tenslotte nog een bezoek brengen
aan Expothema. De tentoonstelling
'Klimaat van gisteren tot morgen-
...de grotten vertellen het verhaal',
wordt wegens het grote succes met
een jaar verlengd. In de tentoon-
stellingsruimte wordt de bewogen
geschiedenis van het klimaat uit de
doeken gedaan. Hierna volgt een
film over de invloed die de mens
op het klimaat heeft gehad en nog
steeds heeft. Tenslotte wordt het
broeikaseffect belicht. Het is mo
gelijk om voor alle vier attracties
een combinatie-ticket te kopen
Han-sur-Lesse is eenvoudig te be-
reiken via de A1-E19, Antwerpen-
Brussel-Namur of via Maastricht
en Luik over de A3-E40. www-
De groeisnelheid van de stalactieten en stalagmieten loopt
sterk uiteen. De gemiddelde groei is ongeveer 4 tot 5
centimeter per eeuw.
door Ank Herstel
Liefhebbers van natuur en weten-
schap zuilen zich beter thuisvoelen
in het Aquariummuseum waar op
een oppervlakte van 1000 vierkan-
te meter 20.000 skeletten en opge-
zette dieren te zien zijn varierend
van het kleinste insect tot aan het
negentien meter lange skelet van
een walvis. In het aquarium zelf le-
veren 46 aquaria een fascinerende
ontdekkingstocht in de onderwa-
terwereld.
Aan de voet van natuurgebied De
Hoge Venen, op een paar kilometer
van Aken ligt het pottenbakkers-
dorpje Raeren. De Raerense pot-
tenbakkers oefenden hier vanaf de
veertiende eeuw hun ambacht uit
en werden in de zestiende en ze-
ventiende eeuw wereldberoemd. In
de burcht Raeren is een tentoon
stelling ingericht van het werk dat
zijn maakten.
Het Topfereumuseum Raeren is
uniek in zijn soort en geeft een
compleet beeld van de ontwikke-
ling van de Raerense pottenbak-
kers en steenhouwers. Dat de om-
geving een rijke blauwsteenvoor-
raad bezat getuigen tal van blauw-
steenhuizen, waterburchten en ka-
pelletjes in en random het dorp.
De dienst voor Toerisme voor de
Oostkanton biedt in deze mooie
streek een aantal kant en klare ar-
rangementen waarin alle facetten
van het gebied terug te vinden zijn.
Voorwaarde is wel dat deelnemers
van wandelen of fietsen houden!
Wandelen in de Hoge Venen is in
sommige gebieden zonder gids niet
aan te bevelen. Het zal niet de eer-
De Raerense pottenbakkers werden in de zestiende en
zeventiende eeuw wereldberoemd.
ste keer zijn dat iemand spoorloos
verdwijnt in dit nevelachtige moer-
asgebied met zijn beroemde knup-
pelpaden. Het is veiliger om een ar
rangement te boeken waarbij men
onder begeleiding van een ervaren
gids dit mysterieuze Moorgebied
met zijn ontelbare legenden kan
verkennen.
Na een presentatie in het Natuur-
park in Botrange op de tweede dag
van het arrangement worden deel
nemers onthaald op een plaatselij-
ke specialiteit: De Venenschotel.
Hierna kan een pakket op maat
worden samen gesteld, bestaande
uit begeleide of individuele wande-
lingen. Het programma van de
vierdaagse Eifeltour is al iets stevi-
ger. Vanuit Eupen dient de wande-
laar via de Bayehon-vallei en
burght Reinhardstein een afstand
van 34 kilometer te overbruggen.
De bagage wordt vervoerd en staat
klaar in het hotel in Ovifat. De vol-
gende dag is een makkie met
slechts 18 kilometer door het na-
tuurreservaat van de Warche. De
laatste dag voert van Ligneuville
naar St. Vith, een afstand van 20
kilometer. Hier wordt de wande-
laar opgehaald en teruggebracht
naar het vertrekpunt van de reis.
Vanuit Robertville wordt eveneens
een 'Fietstocht zonder bagage'
aangeboden. Het concept is prak-
tisch gelijk aan dat van de wandel-
tocht in de Hoge Venen: Onder be
geleiding van een gids fietsen langs
moerassen, heidevlakten en door
bossen, met na afloop de beloning
van een heerlijke streekspecialiteit.
Wie liever op de mountainbike
rijdt is aangewezen op de speciale
vierdaagse mountainbike-tour. Het
complete programma bevat tien ar-
rangementen, compleet met over-
nachtingen, bagagetransport, kaar-
ten en maaltijden. Inlichtingen en
boekingen bij de Dienst voor Toe
risme van de Oostkantons.
In de Oostkantons hebben alle jaar-
getijden hun eigen charme. Toch
heeft de winter wel een heel bijzon-
dere charme. Sinds de jaren '70 is
langlaufen in deze streek enorm
populair geworden. Geen wonder
als je je bedenkt dat op korte af
stand van de Randstad wintersport
kan worden beoefend. Om te voor-
komen dat in het natuurreservaat
De Hoge Venen schade aan de na
tuur wordt aangericht zijn hiervoor
speciale regels ingesteld. Deze re-
gels maken het mogelijk om zorge-
loos te recreeren.
Er is een informatiesysteem opge-
richt dat inlichtingen verstrekt be-
treffende sneeuwhoogten en ope
ningstijden van de skipistes en der-
gelijke. Dit systeem is bereikbaar
via het internetadres van de de
Dienst voor Toerisme in de Oost
kantons. Om het mensen die niet
met de eigen auto komen gemak-
kelijk te maken, staan er ski-bussen
klaar op de stations Verviers, Eu
pen en Trois-Ponts. Het gebied
heeft de wintersportliefhebber
naast het langlaufen een keur aan
winterse activiteiten te bieden: al-
pineskieen, sleeen, schaatsen,
sneeuwschoenwandelen en rijden
met de sneeuwscooter.
Ook in de winter zijn er mogelijk-
heden tot wandelen, al dan niet on
der begeleiding van een gids. Via
het Belgisch Verkeersbureau in
Haarlem en de dienst voor Toeris
me Vlaanderen Brussel is een
uitgebreide gids verkrijgbaar met
honderden toeristische attracties en
musea van Belgie, naar provincie
gerangschikt. Hier is bovendien de
brochure 'De Wegen van de herin
nering' verkrijgbaar. Deze brochu
re is gemaakt als 'herinnerings-
plicht' aan De Slag om de Arden-
nen. Dit allerlaatste gevecht van de
Tweede Wereldoorlog op Belgisch
grondgebied vond plaats van 16
december 1944 tot en met 28 janu-
ari 1945. Dit jaar is het60jaargele-
den dat deze laatste slag werd inge-
zet. De brochure leidt de bezoeker
langs steden en dorpjes, gedenkste-
nen en monumenten, musea, mili-
taire plaatsen en kerkhoven. Ze
hebben allemaal een eigen verhaal.
De brochure 'De Wegen van de
herinnering' laat zich lezen als een
geschiedenisboek. Bij elke plaats-
naam die benoemd wordt in de bro
chure wordt stilgestaan bij de ge
schiedenis die zich ten tijde van de
Slag om de Ardennen heeft afge-
speeld. In het gebied waar de Slag
om de Ardennen zich heeft afge-
speeld zijn vijf autoroutes uitgezet
die langs de diverse plaatsen voe-
ren. Deze routes worden uitgebreid
besproken in de brochure.
Adressen:
w w warcheoforumdeliege .be;
www.ulg.ac.be.aquarium;
www.toepfereimuseum.org;
www.eastbelgium.com
(Dienst voor Toerisme van Oost
kantons);
www.belgietoerisme.net,
telefoon023-5344434;
w w wtoerisme- vlaanderennl
telefoon070-4168120.
1 1 - -•
Dat de omgeving een rijke blauwsteenvoorraad bezat getuigen
tal van blauwsteenhuizen, waterburchten en kapelletjes.
Het Topfereumuseum Raeren is uniek in zijn soort.
