'Voyage of discovery' door de witte woestijn van Antarctica
Uniek Antarctica
-JL
Ontstaansgeschiedenis
■91
Dialoog met eeri koriingspingu'in
m ill
De naam
Oppervlakte
Antarctica is
van niemand
We hebben alweer bof. Ieder-
een is opgewonden, zelfs de
kapitein en het expeditieteam
verkeren in jubelstemming.
Gisteren konden we vanwege
de harde wind geen landing
maken op Fortuna Bay, An-
tarctisch South Georgia. Be-
sloten wordt om de routeplan-
ning te wijzigen en een nacht
te wachten. In de hoop dat de
wind dan gaat liggen. En dat
doet ie.
wmm
stsia-iiiittiijHUBiifUBimneimi
Wilhelmina Bay
door Irene Boonekamp
Op Fortuna Bay bevindt zich na-
melijk bij toeval een enorme kolo-
nie zeldzame koningspingu'ins, die
bijna een meter hoog zijn. Kapitein,
scheepsarts, bemanning, alle mee-
varenden mogen aan land om deze
unieke kolonie te bezoeken. Om
de beurt, want bij een landing mag
er altijd maar een bepaald aantal
mensen tegelijk landen, zo zijn de
internationale voorschriften.
De landing wordt bemoeilijkt door
honderden enthousiaste, jonge pels-
robben die om de zodiak buitelen.
Aan land heeft het expeditieteam al
voorwerk verricht en gezocht waar
en wat voor dieren er zijn: op twee
kilometer naar het westen staan wel
3.000 koningspingu'ins, er bevinden
zich ook nog wat dieren los over
het land. Iedereen zet onmiddellijk
koers in westelijke richting en dat
wil ik ook doen maar ik besluit
toch om eerst de andere kant op te
gaan. Ik banjer in mijn uppie over
het land, zie en voel opeens een
roedel rendieren langs me voorbij-
stampen.
Nog wat verder liggen zeeolifanten
afschuwelijk te ruften en tegen el-
kaar aan te schurken. In deze tijd
liggen ze zo'n vijf weken aan land
om te vervellen, dat jeukt natuurlijk
enorm. Ik klauter naar boven en
word beloond met een magistraal,
wijds uitzicht: de gletsjers steken
scherp af tegen de blauwe lucht. Ik
voel me enorm bevoorrecht, loop
nog wat verder en daar staat ie, he-
lemaal alleen: een prachtige grote
koningspinguin. Zachtjes met z'n
vinnen te wapperen, kop schuin
omhoog, beetje arrogant. Geen idee
waar ie vandaan komt, waar ie naar
toegaat. Ik blijf hem maar aansta-
ren. Ga op een steen pal voor hem
zitten: „Wat ben jij mooiiii!!!" Hij
koekeloert maar wat voor zich uit,
blijft stokstijf staan, de wind waait
de haartjes van zijn vachtje wat op.
Hij alleen, ik alleen, gevoel van
saamhorigheid. Ik begin tegen hem
te praten. Over de geweldige reis,
de medepassagiers met zeventien
verschillende nationaliteiten (ik ben
de enige uit de Benelux) waaronder
Zweeds koninklijk bloed, de oude
Noorse walvisvaarder Martin Sei-
erstad en de beroemde Braziliaan
Amyr Klink die in zelfgemaakte
zeilboten al zeventien maal An
tarctica heeft gerond. Over de luxe
aan boord: iedere avond zie ik in de
jacuzzi op het winderige achterdek
onwerkelijke zonsondergangen. Er
PHS
Aan boord van de Nordnorge ontbreekt het aan niets; jacuzzi op het achterdek, copieuze maaltijden, een fraaie
bibliotheek en iedere dag lezingen.
is zelfs een fraaie bibliotheek en
een hospitaaltje aan boord. En de
maaltijden zijn wel erg copieus.
„Wist je dat we iedere dag lezin
gen krijgen over jullie en andere
bewoners van Antarctica, over de
moedige ontdekkingsreizigers en
over natuurverschijnselen van An
tarctica. Het schijnt behoorlijk te
tochten boven Antarctica, het gat
in de ozonlaag wordt groter. Dat
kan dramatische gevolgen hebben,
als de ijsmassa's hier gaan smelten,
stijgt de zeespiegel wereldwijd met
zestig meter! Maar wat doe jij hier
zo in je uppie. Als je bij de anderen
gaat staan, is het veel warmer. En
kijk je wel uit, de albatrossen en
stormvogels lusten je rauw. Heb gis-
teravond de beroemde film over je
gezien, kom jij soms ook net terug
van weken wandelen om voedsel te
halen. Jullie lijken wel kwetsbaar
maar overleven toch maar mooi in
deze barre kou."
Hij kijkt schuin langs me heen,
reutelt en wappert wat. Natuurlijk
begrijpt hij me. Wel een half uur
zit ik tegen hem aan te kletsen en
hij wauwelt terug. „Jij ruikt echt
naar vis, vind je dat ik naar mens
ruik? Dat je helemaal niet schrikt
van zo'n groot wezen." Om ons
heen is het doodstil. Nu is het zo
dat je overal in dit gebied te ho-
ren krijgt: iaat alleen voetstappen
achter, neem alleen herinneringen
mee terug'. Maar... ik neem nu een-
maal overal waar ik kom een steen
mee als herinnering en de grond
ligt hier bezaaid met vulkanische
steentjes. Ik schaam me diep, pik
er toch eentje. „Dit is jouw land, je
vindt het toch wel goed dat ik een
steentje meeneem? Tegen niemand
zeggen hoor!" Hij wappert met z'n
wappers en kijkt nog schuiner om
hoog, ik houd het erop dat hij zegt
'Ik heb niets gezien'! Ik sta op en
loop langzaam achteruit van hem
weg. Hij blijft me nakijken en als
ik al ver weg ben maakt hij ineens
rechtsomkeer. Aju!
Geroerd ga ik op weg naar de ko
lonie. Duizenden koningspingu'ins
staan hier te staan, te schuifelen. De
baby's met pluizig bruin donsvel-
letje trekken het voedsel diep uit de
bek van de moeders, hier en daar
zit een pingui'n op een ei. Om het ei
niet weg te laten rollen bouwen ze
een kringetje van zwarte steentjes
die ze bij elkaar scharrelen of van
de buren pikken, die op hun beurt
weer gaan jatten bij de volgende
maar die wordt woest en zet de ach-
Moeder en kind koningspinguin.
tervolging in. Paniek in het kamp
met domino-effect: opeens rennen
er een heleboel pingui'ns achter el
kaar aan, luid kwarrend. Zoveel
geluk, zoveel moois. Maar dat ene
halfuurtje met die ene konings
pingui'n, helemaal voor mij alleen,
het is mijn mooiste herinnering
aan Antarctica. Het steentje gooi ik
terug op de grond.
In het vaarwater van ontdekkingsreizigers
De naam Antarctica komt van
de oude Grieken die overtuigd
waren dat de aarde rond was met
een noordelijk en zuidelijk half-
rond; volgens filosoof Aristote-
les was de natuur symmetrisch
opgebouwd: in het noorden een
koude zone, dan ook aan de an
dere kant; de noordpool bevindt
zich onder het sterrenbeeld van
de beer ('arktos' in het Grieks);
Antarctica betekent dus: tegen-
over de beer.
De oppervlakte van Antarctica
bedraagt 14 miljoen vierkante
kilometer, ruim 330 keer zo
groot als Nederland. 99 Procent
van het continent is bedekt met
ijs. Gemiddeld is de ijskap twee
kilometer dik met uitschieters
tot 4,8 kilometer. De ijskap be-
vat zo'n 25 miljoen km3 ijs,
ongeveer negentig procent van
al het ijs op aarde. De ijskap op
Antarctica wordt gevormd door-
dat er jaarlijks een sneeuwlaag
bijkomt die's zomers niet smelt.
Wetenschappers, ook Neder-
landers, hebben door metingen
aangetoond dat het onderste ijs
760.000 jaar oud is.
Antarctica is van niemand en
heeft geen eigen regering. Tij-
dens het Internationaal Geofy-
sisch jaar (1957-1958) werden
veel expedities naar de zuidpool
uitgezonden. Hieruit voortvloei-
end tekenden de twaalf landen
die hierbij actief waren: Argen
tina, Belgie. Chili, Frankrijk,
Japan, Australie. Nieuw-Zee-
land, Noorwegen, de USSR, het
Verenigd Koninkrijk, de Ver-
enigde Staten en Zuid-Afrika
het Antarctisch Verdrag, dat de
wettelijke basis voorstelt voor
het beheer van Antarctica. La
ter tekenden nog 32 landen het
verdrag. waaronder Nederland
in 1990.
Het verdrag verbiedt militaire
activiteiten, nucleaire proefne-
mingen en economische ont-
wikkeling op Antarctica. Alleen
wetenschappelijk onderzoek en
vredelievende doeleinden zijn
toegestaan. Verder blijft Antarc
tica neutraal grondgebied dat
niet door landen geclaimd mag
worden. Tussen de verschillende
landen kunnen wetenschappers
uitgewisseld worden. Elk land
heeft het recht om werkzaam-
heden van andere landen te in-
specteren.
De belangstelling voor expedi-
tietochten naar Antarctica neemt
toe. Toch zullen er nooit teveel
toeristen voet aan wal zetten.
Want het Antarctisch verdrag
bepaalt dat er maar een beperkt
aantal schepen tegelijk toestem-
ming krijgt om in Antarctisch
gebied landingen te maken.
Voor informatie en boekingen
Norske Turist Service
Postbus 456, 2100 Heemstede
023 - 5289856
www.norske.nl
info@norske.nl
In Ushuaia, een Indiaans pi-
oniersdorpje op de zuidpunt
van Vuurland scheep ik in op
de MS Nordnorge voor 'A voy
age of discovery', zoals op de
jacks voor alle passagiers staat
geborduurd. Daarmee refere-
rend aan de titel van het boek
waarin de Britse ontdekkings-
reiziger Robert Falcon Scott
zijn hachelijke expeditie per
zeilschip naar Antarctica in
1904 beschrijft.
Doel van die expeditie was de ge-
ografische zuidpool te halen. Maar
op 82 graden zuiderbreedte blijft
de boot steken. Een van Scott's
bemanningsleden, de Ierse Ernest
Shackleton, leidde enkele jaren later
zelf een expeditie om de zuidpool te
halen. Zijn zeilschip, de Endurance,
begeeft het in de Weddellzee, waar-
na een survivaldrama volgt dat via
Elephant Island, de Zuidelijke IJs-
zee en South Georgia eindigt in een
triomftocht. Het was uiteindelijk
de Noor Amundsen die in 1911 als
eerste voet aan wal van de zuidpool
zette, gevolgd door Scott in 1912 en
in 1915 door Shackleton.
Antarctica is nog steeds ongenaak-
baar en onbewoond. Maar om er te
komen, dat is nu veel makkelijker
en kan zelfs heel luxe. Aan boord
van de Nordnorge, dat behoort tot
de beroemde Noorse Hurtigruten-
vloot, begeven we ons de komende
zeventien dagen in het vaarwater
van Scott, Amundsen en Shackle
ton. Tot en met de Weddellzee en
de begraafplaats van Shackleton op
het eerste Antarctische walvissta-
Crabeaters op voorbijdrijvende ijsschotsen
tion Grytviken, South Georgia.
Voordat we de derde dag het An
tarctisch paradijs binnenvaren ron-
den we Cape Horn en moeten we de
gevreesde, woeste Drake Passage
oversteken. Gewapend met pleisters
achter mijn oren en een sterke pit
tegen zeeziekte wacht ik half in
coma in mijn hut op het moment
dat ik tegen de muren geslingerd
zal worden. Maar de golven komen
deze nacht niet hoger dan acht me
ter, ik ben een beetje teleurgesteld.
Dat gaat snel over wanneer de eer
ste ijsbergen in zicht komen en het
schip niet kort daarna de 'ijstijd'
binnenglijdt. Alle 200 passagiers
staan op het voordek met droom-
ogen. Antarctica! Terra incognita.
Tegen een roze gekleurde lucht to-
nen, 360 graden om ons heen,'glet
sjers, ijsbergen en ijsplateaus in een
serene stilte hun naakte schoon-
heid.
Nog geen uur later zak ik van de
boot een zodiak in en vaar door
ijskoude wind naar onze eerste lan-
dingplaats: Livingstone Island, Half
Moon. In dik sneeuwpak en met
hoge laarzen loop ik, gelijk een
maanmannetje, tussen de nieuws-
gierige 'balkende' ezelspingu'i'ns. Ik
kan ze zo aanraken, maar dat is
streng verboden. Ze zijn niet groter
dan 25 cm, ik ga op de grond liggen
om hen van onder af te fotografe-
ren. Binnen de kortste tijd waggelen
ze over me heen en pikken aan mijn
laarzen. Amerikanen en Japanners
klikken met hun camera.
Op het zonovergoten Port Lockroy,
waar we de volgende dag een lan
ding maken, ontmoeten we kolonies
adelie- en chinstrap pingui'ns in
een spectaculaire omgeving. Helaas
houden albatrossen erg van pingu-
ins, er liggen heel wat kadavertjes.
Op Port Lockroy staat een Engelse
basis die nu dienst doet als postkan-
toortje en museumpje.
Het is zo warm dat we, terug aan
boord, barbecuen op het bovendek.
In de verlaten verte zien we een
'Hollands' zeilschip moeizaam tus
sen het ijs laveren. Cuverville Island
met de grootste kolonie gentoopin-
gui'ns kunnen we vanwege het zwa-
re ijs en harde wind niet aandoen.
Maar de zodiaktocht in Wilhelmina
Bay (vernoemd naar koningin Wil
helmina vanwege geldelijke steun)
tussen enorme ijsschotsen waarop
luie crabeater seals (kreefteneters),
hoge ijsbergen en langs half ver-
gane schepen maakt het helemaal
goed. Terug aan boord worden we
getrakteerd op bultrugwalvissen die
random de boot ongegeneerd hard
stoom afblazen.
Terwijl in de fotogenieke Weddel
lzee reusachtige tafelijsbergen ver-
smelten tot fascinerende, blauwade-
rige ijssculpturen die vlak langs de
Nordnorge door het water schuieren
ben ik in gedachten even bij de
Endurance die hier in 1915 tussen
het pakijs vast kwam te zitten.
Alle landingsplaatsen zijn anders,
fascineren en maken diepe indruk.
Hier lopen we over vulkaange-
steente, daar ploegen we door hoge
sneeuw. Op verschillende plekken
bezoeken we wetenschapstations,
ontdekken op Stromness macaroni
pingui'ns en op Grytviken maken
we kennis met de enige twee bewo
ners: een Australisch echtpaar dat
een wereldreis per zeilboot maakte,
hier is blijven steken en een muse
umpje opende.
Maar op de verlaten Argentijnse
basis Almirante Brown in Para
dise Bay zijn we allemaal extra
opgewonden: we zetten voet aan
het vaste land van Antarctica. Waar
we een lang parcours stijl omhoog
door de sneeuw afleggen. Afdalen
lijkt onmogelijk, we roetsjen zittend
naar beneden tussen de ons ver-
baasd nastarende gentoo pingui'ns
die van de weeromstuit ook gaan
glijden. Maar vergeten te remmen
en het water intuimelen. Het is ook
altijd lachen met die beestjes.
De meest bizarre landing is op de
rustende vulkaan Deception Island
in de Whalers Bay, waar we een
krater binnenvaren. Uit de krater-
rand is lang geleden een stuk weg-
geslagen waardoor de krater volge-
lopen is met water dat op sommige
plekken geothermisch verwarmd is.
Sommigen wagen het om bij een
buitentemperatuur van pakweg -25
graden het water in te plonsen. Po-
tje baden op Antarctica, wie had dat
voor mogelijk gehouden. Op het
eiland zelf liggen veel roestende
resten van een eens bloeiend wal-
visstation. Liefst 300.000 walvissen
en 20.000 pelsrobben lieten hier het
mk
Een zeilboot van Nederlandse origine vaart tussen Ushuaia en Port
Lockroy.
leven. De grote tanks en ovens roe-
pen nog vreselijke beelden op.
Voor onze laatste landing op An
tarctica moeten we in Admiralty
Bay een stuk door het water lopen
om het Poolse wetenschapsstation
Arctowski te bezoeken. We bren-
gen er de laatste foerage van het
seizoen. Na de Nordnorge komt
een half jaar lang, gedurende de
helskoude donkere winter, niemand
langs.
Als slagroom op het ijsje van An
tarctica varen we in twee dagen
vanaf South Georgia naar de ruige.
desolate en bewoonde Falkland ei-
landen. Waar de 500 landmijnen
herinneren aan de oorlog van 1982
tussen Engeland en Argentinie en
door de Engelsen gewonnen is. Ik
doe inkopen in de kleurige hoofd-
stad Port Stanley, bezoek de redactie
van de krant 'Pengu'innieuws'.spot
angstaanjagende roofvogels, leer
op een traditionele Engelse farm
turfsteken en vind nesten met jonge
albatrossen omgeven door een kolo
nie rockhopperpingu'ins.
Vanuit de Falklands varen we in
drie dagen naar Buenos Aires.
Een landschap gevormd door wind, ijs en water.
Een reis door antarctisch gebied
is compleet anders dan naar welke
uithoek van de wereld ook. Voor
toeristen is Antarctica alleen be-
reikbaar per schip dat aan veel
eisen moet voldoen en waarvan het
aantal gelimiteerd is. Het landschap
is uniek en gevormd door wind,
ijs en water, de architecten van
dit continent. Antarctica heeft geen
menselijke bewoners, toeristen en
wetenschappers zijn er te gast bij
dieren.
Antarctica is de koudste, winde-
rigste. droogste en hoogste plek op
aarde. De temperatuur komt in de
zomer zelden boven de -15 graden
uit en daalt in de winter tot -50
graden. De laagste temperatuur ooit
gemeten is -89 graden in juli 1983.
De wind haalt 300 km/per uur en
schept golfpatronen en sculpturen
in de sneeuw. Jaarlijks valt er am-
per 2,5 cm neerslag maar de wind
zwiept de sneeuw op tot hevige
sneeuwstormen. De gemiddelde
hoogte, 2500 meter, is niet gevormd
door hoge bergen maar door de
diepte van het ijs dat Antarctica
bedekt.
Het laatste restje voedsel wordt gedeeld.
Het Poolse Arctowski station; op de voorgrond een walvisskelet.
160 miljoen jaar geleden behoor-
de Antarctica samen met Afrika,
India. Australie en Zuid-Ame-
rika, als ddn geheel tot het su-
percontinent Gondwana, de zui
delijke helft van het oercontinent
Pangaea. Antarctica lag in de kern
van Gondwana, in de buurt van
de zuidpool. Door zeestromen en
luchtcirculatie kon de warmte van
lagere breedten ook Antarctica
bereiken. Zo'n 100 miljoen jaar
geleden nam het C02-gehalte in
de atmosfeer af en begonnen tem-
peraturen wereldwijd te dalen. Het
klimaat op Antarctica was ook
toen nog te warm voor vorming
van ijskappen. Toen Gondwana
uit elkaar begon te vallen en al
leen Zuid- Amerika, Afrika, In
dia en Australie naar het noorden
dreven, kwam Antarctica steeds
gei'soleerder te liggen en koelde
verder af. Ongeveer 125 mil
joen jaar geleden vormden zich
rond het continent oceanen die
Antarctica 80 miljoen jaar gele
den al bijna geheel omringden.
Slechts het Antarctisch Schierei-
land had nog een landbrug met
Zuid-Amerika die een zeestroom
om het gehele continent heen ver-
hinderde. Zo kwam er nog steeds
warmte van lagere naar hogere
breedte. Toen zo'n 35 miljoen jaar
geleden ook deze verbinding met
Zuid-Amerika verbroken werd
door het ontstaan van de Drake
Passage, raakte Antarctica in een
thermisch isolement en breidde
het ijs zich verder uit over het
continent.
