st ad
Ruim twee eeuwen luchtvaart in Rotterdam
Ter gelegenheid van mijne
-ss LUCHTREIS, =-
Ooit had Rotterdam een
eigen vliegtuigfabriek
Rotterdamse primeurs in
de luchtvaart
Over de auteur
Voor het
in de
eerst vrij
lucht
^J§§
Inhoudsopgave
'Woorden en daden'
Maasstad Lezersactie
WBBi
Woorden en daden
te ROTTERDAM.
De redactie van Maasstad
Weekbladen heeft achttien
exemplaren van 'Woorden en
daden in de geschiedenis van
de Rotterdamse luchtvaart'
beschikbaar voor Maasstad-
lezers.
Wie het boek graag in zijn
eigen boekenkast ziet staan,
hoeft maar een ding te
doen. Stuur een mailtje naar
e.meijer@maasstad.nl of een
briefkaart naar Maasstad
Weekbladen, t.a.v. Erik Me-
ijer, Postbus 1685, 3000 BR
Rotterdam. Vergeet niet naam
en adres te vermelden, net als
een verwijzing naar het boek.
De redactie zal uit de inzen-
dingen de achttien winnaars
trekken. Zij krijgen het boek
vervolgens toegestuurd.
door Irene Boonekamp
ROTTERDAM - 'Na het bom-
bardement op Rotterdam is er
van het militaire vliegveld Waal-
haven geen enkel gebouw overge-
bleven', zo vermelden de archie-
ven. Niets is echter wat het lijkt:
er is wel iets overeind gebleven!
Jan Willem de Wijn heeft er
bewijzen van: zoals een Duitse
foto met loodsen die nog overeind
staan. De Wijn vermeldt in zijn
boek 'Woorden en daden in de
geschiedenis van de Rotterdamse
luchtvaart' nog veel meer onbe-
kende wetenswaardigheden over
Rotterdam. Wetenswaardighe
den die verbazen en die allemaal
in relatie staan met de luchtvaart
in Rotterdam.
De eerste Vliegende Hollander bij-
voorbeeld, kiest in 1804 het lucht-
ruim boven Rotterdam; de gemeen-
te Amsterdam die graag met deze
eer had gestreken, had het nakij-
ken. Nog sterker: in 1783 vliegt het
eerste luchtvaartuig in Nederland
vanaf Rotterdamse bodem. Op-
nieuw werd Amsterdam verslagen.
En ook is het Rotterdam waar in
1910 de eerste echte 'startbaan' van
Nederland werd aangelegd.
Luchtvaart en Jan Willem de Wijn,
een onafscheidelijk duo; niemand
keek er dan ook van op dat Roland
H.J Wondolleck, directeur Rotter
dam Airport, De Wijn verzocht dit
boek te schrijven. Het eerste boek
in Nederland dat niet de historie
van een luchthaven, maar de lucht-
vaartgeschiedenis van een stad
beschrijft. Geen toeval dat dit Rot
terdam betreft, zoals Rotterdam op
vele momenten haantje de voorste,
de eerste bleek.
Rotterdam gaat voor de overtreffen-
de trap, met zeehaven nummer een
heeft de stad voortdurend getracht
om ook van de gedoodverfde twee-
de luchthavenplaats af te komen.
Zo blijkt uit het boek ondermeer
dat er een serieus plan is geweest
om vrijwel geheel Voorne-Putten
om te vormen tot havenareaal en,
citaat uit het boek; 'Het scheelde
maar een haar of zowel Fokker
als KLM hadden zich begin jaren
twintig met hoofdkantoren in Rot
terdam gevestigd, op basis van hun
vestigingen op Waalhaven.
Naarmate duidelijker werd dat de
locatie Waalhaven, achteraf gezien,
een planologisch ongelukkige keu-
ze was en elke uitbreidingsmoge-
lijkheid blokkeerde, zette men na
de oorlog in op Schieveen. Bij dat
project speelden dezelfde verlan-
gens naar een overtreffende trap
als bij de zeehaven; een luchthaven
van AA-formaat, een 'mainport'
avant la lettre. Feitelijk heeft Rot
terdam toen zijn hand overspeeld,
met als gevolg dat de toch al scep-
tische houding van 'Den Haag' ten
opzichte van Rotterdamse luchtha-
venambities alleen nog maar ver-
sterkt werd.
Bij de luchthavenplannen na de
oorlog worden afwisselend de pol
ders Zestienhoven en Schieveen be-
trokken. En weer komen gemeente
Rotterdam en de rijksoverheid niet
tot overeenstemming. Maar dan, in
1955, zitten beide partijen dan toch,
geheel onverwacht, op dezelfde
golflengte en grijpt Rotterdam
deze 'Window of Opportunity',
de gouden kans met beide handen
aan; Luchthaven Zestienhoven/Ge-
meentelijke Luchthaven Rotterdam
is een feit.
Vijfentwintig jaar geleden vreesde
men nog dat 'Zilver Zestienhoven'
het gouden jubileum niet zou ha-
len. Welke Rotterdammer herin-
nert zich niet de langdurige actie
'Zestienhoven nee!' Het werd: Ja!
De luchthaven, later omgedoopt tot
Rotterdam Airport, doet het goed,
beter, steeds beter. Niet alleen bij
het nog steeds stijgende aantal pas-
sagiers, maar ook bij de omwonen-
den van Rotterdam Airport.
'Woorden en daden in de geschie
denis van de Rotterdamse lucht
vaart' wordt door Rotterdam Air
port uitgegeven ter gelegenheid van
het vijftigjarig bestaan van deze
luchthaven. Het boek staat bol van
opzienbarende feiten, interessante
verhalen, anekdotes en veel uniek
fotomateriaal. Een boek waarin de
geschiedenis verder teruggaat dan
vijftig jaar, tot 1783.
Lees, kijk, verwonder en bewon-
der
21 November 1783: Het lukt Fran
cois Pilatre de Rozier in Parijs om
met een ballon van Montgolfier
een luchtreis te maken met aan
boord markies d'Arlandes. Nog
geen week later zet ook Nederland
de eerste schreden richting (onbe-
mande) luchtvaart. In: Rotterdam,
jawel! Leden van het Natuurkun-
dig genootschap, onder leiding van
'stadsmedicinaaldoctor' Johannis
van Noorden, experimenteren met
een heteluchtballon aan een kabel.
een zogeheten 'Luchtweerkundige
Bol', die zij op 27 november op-
laten bij de hofstede Rosenhof.
De Rotterdamsche Courant doet
verslag: „Een proef wordt geno-
men met een luchtbal of eivormig
lichaam, gemaakt van dun taf, van
binnen met postpapier bekleed
en van buiten goed gevernist. De
luchtbal stijgt, met ontvlambare
lucht gevuld zijnde, tot een hoogte
van 2.000 voeten, waarna dezelve
weder naar beneden getrokken
wordt."
Op 1 december, vier dagen later,
wordt de proef herhaald, de pi-
oniers moeten echter hun ballon
laten gaan: voor het eerst in de
geschiedenis vliegt een door men-
sen gemaakt voorwerp vrij boven
Nederland. Vanuit Rotterdam nog
wel, verdikkeme!
400 pagina's
27 hoofdstukken
529 personen en
143 luchtvaartmaatschappijen
189 pull quotes
1.567 noten(achterin)
486 afbeeldingen, waarvan
- 307 foto's
- 46 luchtfoto's
- 34 schilderijen, posters etc
- 31 (topografische) kaarten
- 27 grafieken
- 26 maquettes
- 15 krantenkoppen
Dat Misgunst hare Tartden scherpe;
't Aangrijrr/.en van de Lasterzucht,
Brengt thans, hoe zcer die Roede snerpe,
Mijn Luchtbal in veel reiner lucht.
'k fvlim op, ten spijt van Tegenstanders,
Verhef mij, boven Wolk en Zwerk;
Ziet ntt, gij spijtige Eer-aanranders
Mijn Luchtreis, als de proef op 't Wcrk.
'k Bedoel geen Gunst, geen Geld, geen Voordeel
Mijn schae duidt ed'ter oogwit aan;
Dat ntt een ieder beter oordeel:
Want Hopman heeft de Reis gedaan.
Hier drijve ik. schoon miskend,
[hoog, boven u verheven,
'k Vcrloor. bij Amstels Volk.
[onschuldig, Nnam en Ker;
Doch vinde in Rottes stad,
[ook met gevaar van 't leven,
.Mijn Naam, mijn Roent, mijn Ker,
[Gezondheid, alles weer.
A. Hopman.
In de Haagse fabriek van de Na
tional Vliegtuig Industrie (NVI)
worden vliegtuigen gebouwd die
op luchthaven Waalhaven geassem-
bleerd en ingevlogen worden. Nadat
deze zieltogende NVI halverwege
de jaren twintig van de vorige eeuw
haar productie staakt, grijpt oud
NVI-ontwerper Frits Koolhoven
zijn kans om in de lege NVI-hangar
op Waalhaven een nieuwe, Rot
terdamse, vliegtuigfabriek te ves-
tigen. Het is in deze loods dat de
nieuwe 'NV Koolhoven Vliegtui
gen' z'n eerste kleine open tweezits
'FK30 Toerist' bouwt. Die al na
zeven maanden het Rotterdamse
luchtruim kiest. Helaas, er blijkt
geen markt voor het toestel. Ook
niet voor het tweede ontwerp, de
'FK40', door de KLM besteld voor
de binnenlandse luchtvaart. Maar
dan is het bij nummer drie, de
'FK41' toch 'even' raak: in Neder
land worden zeven stuks besteld en
ook Engeland toont belangstelling.
Door de wereldwijde economische
malaise eind jaren twintig komen
er geen nieuwe bestellingen. De
'FK42' bouwt Koolhoven in 1929
dan ook voor zichzelf en voor de
Franse piloot Rene Paulhan in 1931
een 'FK45'. Twee jaar later nemen
de opdrachten een positieve vlucht:
in opdracht van Albert Plesman
levert Koolhoven vier 'FK43' toe-
stellen (luchttaxi annex lesvliegtuig
met dubbele besturing), waarvan
drie aan de Koninklijke Luchtvaart
Maatschappij. De KLM geeft ge-
woontegetrouw ieder toestel een
vogelnaam, vanwege het erg kleine
formaat krijgen de 'FK43's echter
de namen van insecten: Juffertje,
Libel en Krekel. De luchttaxi's blij-
ken efficient, een gevlogen kilome
ter kost slechts 22 cent, de KLM
bestelt er nog eens drie.
Het gaat NV Koolhoven Vliegtui
gen voor de wind, Frits Koolhoven
krijgt vleugeltjes. In 1933 bouwt hij
de 'FK46' tweedekker waarvan 13
stuks worden besteld door de Na
tional Luchtvaart School (NVL)
als standaardlesvliegtuig. Het toe
stel blijkt uiterst veilig, de start en
landing zonder rernmen geschiedt
over 120 tot 130 meter afstand.
Ook Eindhovens ir. Frits J. Philips
bestelt een exemplaar. De 'FK44',
een zakenvliegtuigje waarin de op-
drachtgever wijzigingen kan aan-
geven, wordt eveneens een suc-
ces. Uitkomst voor de Rotterdamse
bankier Jacob Mees (Bank Mees
Hope) die twee deurtjes aan de vlie-
gerskant wenst, zodat hij met zijn,
eveneens, fortuinlijke lichaamsom-
vang makkelijker de cockpit in en
uit kan. In September 1931 slaat
deze 'Koolmees' van de grootaan-
deelhouder en president-commis-
saris over de kop. Mees zelf blijft
ongedeerd, evenals zijn vertrouwen
in de producten van Koolhoven.
Het hoofdstuk. dat leest als een
spannende roman, is nog lang niet
uit en eindigt met de in beslagname
van de vestigingfabriek in Frankrijk
door de Duitsers die de fabrieken
in Nederland en Belgie op 10 mei
1940 bombarderen.
'S j/,
1783: Het eerste luchtvaartuig, heteluchtballon zonder mand, vliegt vrij
boven Rotterdam.
1804: Na een mislukte poging in Amsterdam vliegt de eerste vliegende
Hollander, Abraham Hopman, in een ballon boven Rotterdam.
1910: Aanleg van de eerste echte 'startbaan' in Nederland te Rotterdam.
1919: Start aanleg van de eerste als zodanig ontworpen burgerluchthaven
van Europa te Waalhaven, Rotterdam.
1922: Eerste luchthaven in Nederland met gecombineerde functies water-
vliegveld en landvliegveld (beide Waalhaven) in gebruik genomen.
1925: Eerste keer dat in Nederland een nachtvlucht met reclamedoel wordt
gehouden: Fokker F2 vanaf Waalhaven met lichtjes onder de vleugel: Blue
Band.
1926: Eerste (en enige) lijndienst met een watervliegtuig in Nederland:
Deutsche Lufthansa Keulen-Duisburg-Rotterdam (Waalhaven).
1927: De eerste en enige stad in Nederland die een buitenlandse luchtlijn
sponsort (Rotterdam met de Duitse Lufthansa en de Franse Lignes Far-
man).
1928: Eerste landing van een autogirovliegtuig in Nederland op Waalha
ven. Engelse Cierva van Duitsland naar Nederland.
1929: Voor de eerste keer laat de politie in Nederland luchtfoto's maken
t.b.v. moordonderzoek. Door KLM in de zaak van een vermoorde jongen
in Polder Blijdorp. Vanaf Waalhaven
1929: Voor het eerst wordt een vliegtuig in Nederland als ambulance
gebruikt. I.A. Aler van KLM haalt zieke voor operatie in Rotterdam van
eiland Goeree (januari 1929). Internationaal haalt dezelfde piloot in juni
Meteen al Rotterdam - Amsterdam - Ballonnen 1783-2004
Rotterdams eerste 'vlieg'velden - Vliegvertoningen 1910-1914
Watervliegtuigen en hydrohaven - Van Berkel's Patent 1918-1921
'Het luchtverkeer komt er' - Aanloop naar een luchthaven 1919
Europa's eerste echte luchthaven - De start van Waalhaven 1920
Net geen hoofdkantoren - KLM en Fokker 1921-1923
'Zoo keurig, zdo practisch...' - Waalhaven 1920-1925
Hoe tijdelijk definitief werd - De Vliegveldkwestie 1923-1932
Zeppelins Blimps - Luchtschepen 1925-2004
Steeds sneller, groter, beter en vreemder - Waalhaven 1925-1930
Een nationale school... - RAC en NLS 1926-1936
'Boten met vleugel... - Aviolanda te Papendrecht 1927-1944
Een vliegtuigenfabriek beginnen - Vliegtuigbouwer Koolhoven 1927-
1940
Een piek en twee dalen - Waalhaven 1930-1940
Zestienhoven vs. Leiderdorp - Alternatieven voor Waalhaven 1934-
1938
Militairen op Waalhaven - Luchthaven als militaire basis 1936-1940
Rotterdam onder vuur - Tweede wereldoorlog 1940-1945
Ja of neen voor Schieveen? - Naar een nieuwe luchthaven? 1945-1950
Heliport als opstap naar luchthaven - De Katshoek 1953-1966
Primeur voor straalheli - SOBEH en NHI 'Kolibrie'1955-1959
Naar een feestelijke opening - Zestienhoven 1953-1956
Terminal of verlengde baan? - Zestienhoven 1957-1966
Omslag in het denken over luchtvaart - Zestienhoven 1967-1971
Rotterdam versus Rijk - Zestienhoven 1972-1981
De kansen keren - Zestienhoven 1982-1989
Samenwerking met Amsterdam - Rotterdam Airport 1990-1999
De 21ste eeuw: een nieuw hoofdstuk - Rotterdam Airport 2000-2006
en verder
Zijn hele leven al bevlogen van
vliegtuigen en de luchtvaart. „Ooit
schrijf ik er een boek over." In 2006
schrijft Jan Willem de Wijn het eer
ste boek dat ooit verschenen is over
een stad en haar luchtvaart.
„Geschiedenis is mijn passie, met
als specialisatie luchtvaart." Zo
wel op lokaal historisch als op
luchtvaarthistorisch gebied heeft
De Wijn, als auteur en co-auteur,
een aantal publicaties op zijn naam
staan. In 2005 is hij begonnen aan
een studie geschiedenis aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam.
De research voor de totstandko-
ming van dit boek en het schrij
ven ervan maken onderdeel uit van
deze studie. Waarbij namens de VU
begeleid door prof. dr. James Ken
nedy, hoogleraar contemporaine
geschiedenis.
Bijna twintig jaar werkte De Wijn
bij NV Luchhaven Schiphol, ge-
durende de laatste jaren als Hoofd
In- en Externe betrekkingen. Ook
was hij enkele jaren commercieel
directeur bij het Nationaal Lucht-
vaartmuseum Aviodome.
Pikant detail: Jan Willem de Wijn is
geboren en getogen in Amsterdam.
Roland Wondolleck is Rotterdam
mer in hart en nieren. 'Meteen al:
Amsterdam - Rotterdam', luidt de
titel van het eerste hoofdstuk. Aan
de totstandkoming van dit boek ligt
nu eens geen concurrentie maar
juist teamwork tussen 020 en 010
ten grondslag. Het kan verkeren.
'30 een zieke uit Salzburg naar Rotterdam.
1931: De eerste binnenlandse lijndienst in Nederland: Rotterdam-Haamste-
de. Op dat moment de kortste luchtlijn ter wereld.
1932: De eerste landing van een luchtschip (Zeppelin) in Nederland vindt
plaats op Waalhaven. Op uitnodiging van de Rotterdamsche Aeroclub.
1953:Dde eerste civiele heliport van Nederland. Bij de Katshoek (Hof-
dijk).
1953: Eerste internationale helikopterlijndienst ter wereld: Brussel -Ant-
werpen-Rotterdam. Door SABENA met Sikorsky S55.
1962: De eerste landing in Nederland van een helikopter op het dak van
een gebouw. Een Hughes 269 landt op het kantoor van de NV PHS van
Ommeren aan de Westerlaan.
1983: Start van de eerste luchtvaartmaatschappij, genoemd naar een
Nederlandse stad: Rotterdam Airlines Na al eerder, in 1921: Eerste Rot
terdamsche Luchtvaart Onderneming; ERLO).
1990: Eerste Economische Effectrapportage in Nederland in kader van (de
luchthaven in) het Integraal Plan Noordrand Rotterdam (IPNR).
1998: Rotterdam is de eerste regionale luchthaven in Nederland met een
milieuzorgsysteem.
2005: Rotterdam is het toneel van de eerste Air Race (Red Bull) in Ne
derland.
2006: Het eerste boek in Nederland over een stad en zijn luchtvaartgeschie-
denis, waarbij aspecten in lagen worden uitgediept. Naar aanleiding van 50
jaar Rotterdam Airport
A f.
a*
