Achtergrond
OOO
De grote vraag is hoe de
Afrikaanse landen hun
inkomsten gaan besteden.
ooo
Oogje op de buren
Te rijk voor vrede
Landje veroveren
M.aasstadPers
Woensdag7juli20io
De rebellen in het mineraalrijke Zuidoost-Congo
komen aan wapens dankzij de verkoop van
edelstenen, koper, kobalt, germanium en coltan.
De regering in Soedan financiert haar oorlog tegen de
christenen in het zuiden met de verkoop van olie.
In die streek zit nog veel meer olie onder de grond.
In ruil voor militaire steun voor dictator Patasse van
de Centraal-Afrikaanse Republiek, heeft Libie het
recht gekregen er diamanten en olie te winnen.
Congo exporteert per jaar voor naar schatting een miljard aan goud. hh
krijgen. Zo werden de afspraken tus-
sen Konkola en de Zambiaanse rege
ring onthuld door een onafhankelij-
ke organisatie die zich inzet voor het
lot van de mijnwerkers, MineWatch-
Zambia, en dictator Paul Biya werd
aan de schandpaal genageld door de
Franse organisatie die zich inzet voor
kleine boeren, CCFD Terre Solidaire.
Sinds enige tijd is er een non-gou-
vernementele organisatie die zich
helemaal richt op het achterhalen en
openbaar maken van die geheime
contracten: Global Witness. Enerzijn
daarnaast internationale diploma-
tieke stappen gezet om de situatie
fundamenteel te verbeteren: het Ex
tractive Industries Transparency Ini
tiative (EITI), dat staten en bedrijven
wil stimuleren om open en eerlijk te
onderhandelen. Het initiatief hiertoe
ging uit van de reeds genoemde Ox-
ford-econoom Paul Collier en van
Harvard-econoom en Nobelprijs-
winnaar Michael Spence. Zij werden
al snel bi jgestaan door de Mexicaanse
ex-president Ernesto Zedillo, de ex-
directeurvan de Nigeriaanse Centrale
Bank Chukwuma Soludo en de Rus-
sische politicus/econoom Yegor
Gaidar.
EITI wil landen die de nodige
knowhow missen technisch en juri-
disch bijstaan tijdens onderhande-
lingen, zodat ze het onderste uit de
kan kunnen halen. Daarbij zijn zij
echter wel verplicht hun contracten
volledig openbaar te maken, zodat
iedereen kan zien wat er met het geld
gebeurt. En dat lukt. Inmiddels heb-
ben dertig landen het EITI-charter
ondertekend, en dat betekent dat
multinationals steeds vaker gedwon-
gen worden om open kaart te spelen.
Nog even en het traditionele onder
handelen achter gesloten deuren be-
hoort tot het verleden
De grote vraag is hoe deze landen
hun nieuwe inkomsten gaan beste
den. De snelle rijkdom verkregen
door de export van grondstoffen
heeft vaak tot gevolg dat andere op
export gerichte sectoren in verval ra-
ken - zoals Nederland ondervond na
de ontdekking van het Groninger
aardgas (een effect dat dan ook be-
kend staat als de Dutch disease). Van-
daar dat het Intemationaal Monetair
Fonds landen jarenlang heeft geadvi-
seerd om dergelijke 'extra' inkomsten
apart te zetten, voor als de nood aan
de man komt. Noorwegen heeft dat
gedaan metzijnolie-inkomsten; Ne
derland stopt de aardgasbaten sinds
vi jftien jaar in het Fonds voor Econo-
mische Structuurversterking (FES)
waaruit vooral grote infrastructurele
projecten worden gefinancierd.
Sinterklaas
Voor ontwikkelingslanden is een der-
gelijke discipline echter nauwelijks
haalbaar. De ene regering ziet wel-
licht heil in sparen; de volgende kan
de verleiding niet weerstaan om voor
Sinterklaas te spelen. In zekerezin is
dat niet erg, mits het geld wordt inge-
zet op een marrier die direct bi jdraagt
aan zaken als gezondheidszorg en
armoedebestrijding.
Een fraai voorbeeld is Ghana. Het
land heeft jarenlang zijn begroting
redelijk in evenwicht weten te hou-
den, maar na de olievondsten van
2007 liet de regering de teugels vie-
ren, en steeg het begrotingstekort van
2 naar 18 procent. Maar ze lijkt in
middels bij zinnen gekomen. De re
gering heeft onlangs beloofd dat alle
inkomsten (een miljard per jaar) op
een aparte rekening van de nationale
bankzullen komen. Een deel van het
geld blijft daar staan, voor magere
tijden, een deel wordt direct gei'nves-
teerd in landbouw, mijnbouw, infra-
structuuren armoedebestrijding.
Ghana, datvroegerweiniganders
exporteerde dan cacao, lijkt vast van
plan om de inkomsten te benutten
voor een economische sprong voor-
waarts. Het wil, aldus president John
Kufuor, 'een Afrikaanse tijger' wor
den. Andere Afrikaanse olielanden
zullen dit voorbeeld met belangstel-
ling volgen. En zich hopelijk realise-
ren dat dit Afrika's unieke kans is om
aan de armoede te ontsnappen O
Paul Collier, The plundered Planet.
Allen Lane (Penguin), 33 euro.
Voor het Extractive Industries
Transparency Initiative (EITI),
zie: NaturalResourceCharter.org.
Een Angolees boorplatform. De voorraad van het land wordt geschat op 9 miljard vaten. hollandsehoogte
sterkere en slimmere grote koperex-
porteur), het land jaarlijks 800 mil-
joen had kunnen verdienen.
Het voorbeeld van Zambia is ui-
teraard niet uniek. Mongolie gaf ooit
een bedrijf dat gouderts zou gaan
winnen acht jaar belastingvrijstel-
ling. Hetbedrijfvroegdaaromomdat
het de eerste jaren zoveel zou moeten
investeren. Inmiddels is duideli jk dat
Mongolie bedonderd is: het bedrijf
haalt voor honderden miljoenen per
jaar omhoog - en zal in zeven jaar tijd
alle goud gedolven hebben. Mongo-
liezalergeen centvan krijgen. En wat
lokale corruptie betreft: een andere
goudproducent, Congo, exporteert
per jaar voor naar schatting een mil
jard aan goud. Dat zijn schattingen
van de zwarte export, want de offici-
ele goudexport van het land stelt bij-
na niks voor en levert de Congolese
regering jaarlijks nog geen 40.000
dollar op.
Snelle rijkdom
Of neem Kameroen. Dat land bleek
grote olievoorraden te hebben; de
oliewinning groeit al jaren gestaag -
maar hoeveel er geproduceerd wordt,
en wat de staat daarvan ontvangt, is
onbekend. Wel bekend is dat presi
dent Paul Biya miljoenen verdienten
doorsluist naar Frankrijk.
Het centrale probleem waar Afrika
mee worstelt is een gebrek aan open-
heid. Bedrijven houdenexploratiere-
sultaten geheim (offkieel uit vrees
dat de concurrentie daar zijn voor-
deel mee kan doen), en bedrijven en
regeringen houden de contracten die
ze afsluiten geheim. Pottenkijkers
zijn niet welkom - met als gevolg dat
er geen controle mogeli jk is door on-
afhankelijke deskundigen (of oppo-
sitiepartijen), dat regeringen om de
haverklap bedrogen worden en dat
de corruptie hand over hand toe-
neemt.
Gelukkig doen velen hun best om
die geheime contracten boven tafel te
Oliewerkers in Gabon - in 1985 werd een olieveld van 900 miljoen vaten aangeboord. hollandse hoogte
